درخت حوزه‌های تخصصی

تاریخ اسلام و سیره

حوزه‌های تخصصی
ادبیات اقتصاد تاریخ تربیت بدنی جغرافیا حقوق روانشناسی زبان شناسی علم اطلاعات و دانش‌شناسی علوم اجتماعی علوم اسلامی علوم انسانی علوم تربیتی علوم سیاسی فلسفه و منطق مدیریت مطالعات زنان هنر و معماری
اخلاق و تعلیم و تربیت اسلامی ادبیات عرب تاریخ اسلام و سیره تصوف و عرفان اسلامی تفسیر و علوم قرآن حدیث و علوم حدیث علوم غریبه فقه و اصول گروه های ویژه منطق، فلسفه و کلام اسلامی
تاریخ و سیره شناسی کلیات
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدیدترین
فیلترهای جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱۰۱ تا ۱۲۰ مورد از کل ۷٬۷۶۶ مورد.
۱۰۱.

کارکردهای سیاسی رشوه در مناسبات درونی عصر صفوی و پیامدهای آن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال ۱۶ پاییز ۱۴۰۳ شماره ۶۲ ۵۲-۲۹

کلیدواژه‌ها: عصر صفوی شاهان رشوه حاکمان محلی اقلیت های مذهبی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۴ تعداد دانلود : ۷۱
یکی از مهم ترین تقدیمی ها در ادوار مختلف تاریخ ایران که دامنه آن به دوره صفویه کشیده شد، رشوه است. درواقع، استفاده از رشوه در مناسبات سیاسی درونی حکومت صفوی، از آغاز تا پایان عمر این سلسله تداوم داشت. در این پژوهش به دنبال پاسخ گویی به این پرسش هستیم که: کارکردهای سیاسی رشوه در مناسبات سیاسی درون حکومتی عصر صفوی چه بود؟ و چه پیامدهایی به دنبال داشت؟ این پژوهش با رویکرد توصیفی-تحلیلی انجام شده و یافته های آن نشان می دهد که رشوه در آغاز قدرت گیری صفویان نقش مهمی در پذیرش اطاعت حکام، تثبیت جایگاه شاه و تمرکز حاکمیت داشت. سپس در مناسبات شاهان صفوی با زیردستان نقش بسزایی در تصاحب مناصب، مشاغل و حفظ آنها ایفا می کرد که اقلیت های مذهبی ساکن در ایران، به ویژه ارامنه نیز از این قضیه مستثنی نبودند. در مقابل نیز شاهان صفوی از رشوه های تقدیمی حکام با شیوه هایی متنوع و متفاوت برای نمایش قدرت و ثروت خود در انظار عموم و همچنین سفرای خارجی بهره می بردند که این مسائل پیامدهایی از نظر اجتماعی و اقتصادی به دنبال داشت.
۱۰۲.

عوامل بنیادین مؤثر در موفقیت جعفربن ابی طالب(ع) در عرصه تکامل معنوی

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخ اسلام سال ۴ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۷ 51-64

کلیدواژه‌ها: واکاوی عوامل بنیادین تکامل معنوی تقرب به خداوند جعفربن ابی طالب (ع)

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۲ تعداد دانلود : ۸۰
با تأمل در مفاد پاره ای از آیات و روایات ناظر به شخصیت والای جعفربن ابی طالب(ع)، به وضوح می یابیم که وی از معدود صحابه نبوی موفق در عرصه «قوس صعودی» (تقرب به پروردگار کریم) بوده است. همین حیثیت معنوی او موجب گردیده است تا دانشوران مسلمان، در قالب نگاشته هایی مستقل و غیرمستقل، به شناسایی و تبیین کارکردهای نیک ایشان در این راستا بپردازند؛ اما در هیچ یک از آنها شناسایی و بررسی تحلیلی عوامل مؤثّر در دستیابی او به چنین موفقیت ارجمند، مورد توجه قرار نگرفته است. بدین جهت این مقاله، به شیوه توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای و نرم افزاری، پاسخ گوی این پرسش است که: «عوامل بنیادین مؤثر در دستیابی جعفربن ابی طالب به تکامل معنوی چیست؟». بر اساس یافته های پژوهش، این موارد در دو دسته معرفتی– شناختی، و رفتاری– عملی جای می گیرند. اموری همچون: معرفت به خداوند و ایمان راستین به او، معرفت و باور درست به نبوت رسول اکرم(ص) و رهروی کامل از آن بزرگوار، معرفت به قیامت و ایمان واقعی به آن و عبودیت خالصانه، از موارد معرفتی- شناختی است و اموری مانند بخشش در راه خدا، صبر همه جانبه در طریق بندگی خدا، مهاجرت برای حفظ دین، شهادت در جهت حفظ دین و بقای آموزه های قرآن و اهل بیت((ع)) و... از موارد رفتاری- عملی است.
۱۰۳.

بررسی جایگاه شیعیان در تاریخ نگاری ائمه تا پایان قرن سوم هجری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی سال ۵۷ پاییز و زمستان ۱۴۰۳ شماره ۲ 47 - 85

کلیدواژه‌ها: ائمه (ع) اخباری اصحاب تاریخ نگاری کوفه تک نگاری مقتل

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳ تعداد دانلود : ۱۸
تاریخ ائمه از وجوه ممتاز تاریخ نگاری شیعیان به شمار می آید. نگره های هویت فرهنگی و اجتماعی و توجه به ساختارهای فکری تحول گرا در آن دیده می شود. این پژوهش، در پیِ اثبات نقش و جایگاه تاریخ نگاری ائمه در سه قرن نخست هجری در بین شیعیان است. بر اساس این تحقیق، تعداد 65 نفر درباره تاریخ ائمه تألیف نموده که بیشتر آنها از اصحاب ائمه بوده و از ایشان نقل کرده اند. تعداد تألیفات 191 اثر است که برخی از این آثار، تصحیح، ترجمه و چاپ شده، برخی به صورت پراکنده در آثار شیعی گزارش شده و برخی به صورت نسخه خطی نادر، موجود و برخی از آنها نیز مفقود و بخش کمی از آنها ناشناخته است و در روش، منابع و بینش، تحت تأثیر مکتب علمی کوفه و بصره و مدینه قرار دارند. عمده آثار، تک نگاری است، رویکرد روایی- اخباری دارد و گرایش های دیگر (حدیثی و کلامی) در آن دیده می شود. این آثار از نظر ارزش و اعتبار در یک سطح نیست و اخبار آنها در متون تاریخی و حدیثی اسلامی ادوار بعد دیده می شود. پژوهش حاضر با استفاده از روش ارزیابی کمی و تحلیل توصیفی و با بهره گیری از منابع اسلامی، انجام گرفته است. 
۱۰۴.

بررسی و نقد دلایل مخالفت مکتب تفکیک با نهضت ترجمه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی سال ۵۷ پاییز و زمستان ۱۴۰۳ شماره ۲ 259 - 280

کلیدواژه‌ها: اهل بیت (ع) خلفای عباسی مکتب تفکیک نهضت ترجمه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۹ تعداد دانلود : ۱۸
نهضت ترجمه از مهم ترین رخدادهای علمی در تاریخ تمدن اسلامی به شمار می رود که دوره خلافت عباسیان شکل گرفت. درباره این نهضت، اهداف، آثار و پیامدهای آن، دیدگاه های متفاوتی وجود دارد و بسیاری موافق و برخی نیز مخالف آن هستند. مکتب تفکیک از جریان های فکری، مخالف این نهضت به شمار می رود. پژوهش حاضر با روش توصیفی، تحلیلی، درصدد بررسی و نقد دلایل مخالفت این جریان با نهضت ترجمه است. یافته های این پژوهش نشان داد، مهم ترین دلایل مخالفت مکتب تفکیک با نهضت ترجمه، به خودکفایی دین و معرفت دینی، انگیزه ها و اهداف سوء خلفای عباسی، مترجمان و آثار و پیامدهای سوء آن در جامعه اسلامی ناظر است. دلایل مذکور از جهاتی قابل نقد است که مهم ترین آن، نقد نوع نگرش این مکتب به عقل و علم، تعارض با برخی آموزه ها و دستورات دینی ناظر به اندیشه ورزی و کسب علم و دانش، ارائه نکردن شواهد و مستندات کافی در زمینه اهداف سوء خلفای عباسی، رد نکردن یا نقد صریح نهضت ترجمه از سوی ائمه(ع)، نقد برخی آثار سوء ترجمه و آثار تأثیرات مثبت آن در شکوفایی علمی تمدن اسلامی است.
۱۰۵.

موضع جاحظ نسبت به امام علی (ع)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی سال ۵۷ پاییز و زمستان ۱۴۰۳ شماره ۲ 281 - 306

کلیدواژه‌ها: امام علی (ع) جاحظ کتب ملل و نحل معاویه ناصبیان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۴ تعداد دانلود : ۲۲
پرداختن به آثار اهل سنت و تلاش برای ترسیم سیمای امام علی (ع) در آثارشان می تواند ما را به نگاه نخبگان آنها نسبت به حضرت علی (ع) رهنمون شود. یکی از کسانی که دیدگاه های ضد و نقیضی از او درباره امیرمؤمنان (ع) نقل شده، جاحظ معتزلی است که فعالیت های علمی اش در بصره و بغداد بسیار پردامنه بود. با وجود این، تاکنون موضع او نسبت به امیرمؤمنان (ع) با وجود غنای آثارش کمتر محل توجه پژوهشگران بوده است. این پژوهش در پی آن است با بررسی آثار جاحظ، که حاوی اطلاعاتی از امیرالمؤمنین (ع) است، موضع وی را نسبت به امام اول شیعیان بازگو کند. نویسندگان قدیم و جدید از تناقض موجود میان طرفداری جاحظ از امام علی (ع) و در عین حال دشمنی او با امام سخن گفته، علت آن را فرصت طلبی جاحظ دانسته اند. مسئله پژوهش حاضر این است که با فرض وجود مواضع متناقض از سوی جاحظ درباره امیرالمؤمنین (ع)، علت آن چیست؟ یافته های پژوهش حاضر نشان داده است که برخلاف تصور، نویسندگان این پژوهش معتقدند جاحظ، ادیبی فرقه نگارِ بی طرف است که برخلاف سایر کتب ملل و نحل توانسته است دیدگاه های فرق مختلف را نسبت به امام علی (ع) بی کم و کاست بازتاب دهد. از همین رو، گاه در قامت یک مدافع امام ظاهر شود و باتوجه به توانایی های زبانی و علمی خود که محصول پیوند با فرقه معتزله بوده است به نیکی از امام دفاع کند و انتقادهای گزنده ای را نسبت به مخالفان امام ابراز کند و از سوی دیگر در العثمانیه، به ویژه انتقادهای دشمنان امام را نسبت به ایشان منعکس کند.
۱۰۶.

کارکرد سیاسی و اجتماعی رؤیا در اندیشه و عمل عرفای دوره تیموری(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال ۲۵ زمستان ۱۴۰۳ شماره ۴ (پیاپی ۱۰۰) 145 - 168

کلیدواژه‌ها: رؤیا تعبیر رؤیا تیموریان عارفان صوفیان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۸ تعداد دانلود : ۲۲
عتباربخشی فراوان به رؤیا در دوره پس از مغول و استفاده از آن، یکی از موضوعات قابل توجه تاریخی است. این پژوهش، با روش توصیفی تحلیلی و واکاوی اولیاء نامه ها و زندگی نامه های عرفای عصر تیموری، به بررسی رؤیا در اندیشه و عمل آنها (771-913ق) پرداخته است. با بررسی موضوع مذکور، از یک طرف می توان باورها و اندیشه های مردم دوره تیموری را به دست آورد و از جانب دیگر، کاربردهای رؤیا را در امور سیاسی، مذهبی و اجتماعی عرفا شناخت. نتایج این بررسی ها، نشان می دهد که رؤیا به عنوان منبع الهام، مورد اقبال و پذیرش مردم جامعه تیموری بود و کاربردهای متفاوتی برای آنان داشت. تصمیم گیری درباره امور مختلف، مانند: پیروی از یک استاد صوفی، هدایت افراد به سوی مرید و مرشد، بخشش گناهان، آگاهی از حقایق، وقوف بر ضمایر افراد، تقویت دین و شرع، رستگاری در آخرت و ادعای مهدویت، از جمله این کاربردهاست که اغلب در مسیر پیشبرد اهداف گوناگون سیاسی، اجتماعی و مذهبی قرار داشت.
۱۰۷.

مسئولیت یزید در واقعه کربلا از نگاه ابن سعد، نویسنده «الطبقات الکبری»(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام در آیینه پژوهش سال ۲۱ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۱ (پیاپی ۵۶) 29 - 46

کلیدواژه‌ها: تطهیر یزید الطبقات الکبری عاملان واقعه عاشورا امام حسین (ع)

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۶ تعداد دانلود : ۱۰۸
برخلاف اصل وقوع عاشورا که همگان در آن اتفاق دارند، محتوا، حواشی و درون مایه های این واقعه در طول تاریخ دستخوش تأییدها و تکذیب ها قرار گرفته است. سرچشمه این تأییدها و تکذیب ها، طرح یا عدم طرح و کیفیت طرح آن مباحث در متون تاریخی و کلامی است. «الطبقات الکبری» از متون متقدم تاریخی، نوشته محمد بن سعد بن منیع، معروف به «ابن سعد» از تأثیرگذارترین مورخان و محدثان اهل سنت است که این واقعه را که در دهم محرم سال 61ق واقع شده، آورده است. این کتاب که از لحاظ قدمت، جزو کهن ترین و موثق ترین آثار به شمار می آید، علاوه بر نقل مطالب خاص، در چینش، اضافه، حذف، انتخاب و حجم دهی مطالب، به گونه ای عمل نموده است تا مخاطب را با مفهومی از قبل اراده شده از واقعه روبه رو نماید. موضوع نقش یزید در شکل دهی واقعه کربلا از این جمله است. او به طور مشخص در این باره درصدد تطهیر یزید و کتمان نقش او در ایجاد فاجعه عاشوراست و قالب کلی مطالب را به گونه ای ارائه می کند که اتهام عاملیت از یزید نفی و به سوی امام حسین (ع)، اهالی کوفه و در نهایت، امرای لشکر ابن زیاد معطوف گردد. به نظر می رسد تلاش ابن سعد برای حفظ و اثبات عقیده «لزوم اطاعت از خلفا» که در میان اهل حدیث عقیده ای پذیرفته شده و بنیادین بوده او را واداشته است تا به هر قیمتی دامن یزید را به منزله خلیفه مسلمانان از این ماجرا پاک سازد و گناه این کار را به دوش دیگران بیفکند. این پژوهش با استفاده از روش «کتابخانه ای» و با رویکرد «تحلیلی و انتقادی» به ریشه یابی این ادعا و جوانب آن پرداخته است.
۱۰۸.

بررسی عوامل شکل گیری مبارزات ضدّ استعماری شیعیان سواحل جنوبی خلیج فارس (980-907ق) با تکیه بر نظریه محرومیت نسبی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال ۱۶ زمستان ۱۴۰۳ شماره ۶۳ ۱۶۷-۱۴۳

کلیدواژه‌ها: شیعیان خلیج فارس استعمار محرومیت نسبی سواحل جنوبی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹ تعداد دانلود : ۱۶
کرانه های جنوبی خلیج فارس منطقه ای مهم و راهبردی از نظر سیاسی، نظامی و اقتصادی است. همین امر موجب توجه دولت های استعمارگر غربی به ویژه پرتغالی ها برای تسلط بر مراکز و بنادر تجاری آن شد؛ به طوری که با آغاز قرن دهم قمری، استعمارگران به راحتی بر بسیاری از این مناطق تسلط پیدا کردند. با این همه، مردمان این نواحی - به ویژه شیعیان- در برابر حضور قدرت های خارجی ساکت ننشستند و قیام های متعددی را علیه آنان برپا کردند. این تحقیق در پی آن است تا با رویکرد توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه ای، به بررسی شکل گیری مبارزات ضدّ استعماری شیعیان سواحل جنوبی خلیج فارس از منظر نظریه محرومیت نسبی تد رابرت گر بپردازد. یافته های پژوهش نشان می دهد که عواملی چون تضعیف حیات اقتصادی و تجاری شیعیان، ظلم و رفتارهای خشونت آمیز استعمارگران، آشوب و نبود امنیت اجتماعی و همچنین تضعیف ارزش های دینی، در شکل گیری مبارزات ضدّ استعماری شیعیان نقش اساسی داشته است.
۱۰۹.

نقش باورهای احمد بن حنبل در مواجهه او با روایات تاریخی مربوط به خلفای نخستین(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال ۲۵ بهار ۱۴۰۳ شماره ۱ (پیاپی ۹۷) 75 - 100

کلیدواژه‌ها: علی احمد بن حنبل خلفای نخستین تاریخ نگاری اسلامی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۸۹ تعداد دانلود : ۱۳۱
روایات نقل شده از احمد بن حنبل (241ق) در مورد خلفای نخستین، در آثار او و محدثان قابل دسترسی است. پژوهش حاضر، با تکیه بر این آثار، باورهای او در مورد خلفای نخستین را در چهار محور: صحابه بودن، ترتیب فضل، خلافت و چگونگی یادکرد آنان بررسی می کند. برای رسیدن به این هدف، داده ها با روش کتابخانه ای گردآوری شده و سپس، با روش توصیفی تحلیلی تبیین گردیده است. این پژوهش، نشان می دهد احمد بن حنبل در صحابه بودن خلفای نخستین به جایگاه ویژه آنها، در ترتیب فضل به افضلیت سه خلیفه نخست بر امیرالمؤمنین علی، در بیان رویدادهای ای ام خلافت به ترتیب وقوع تاریخی رویدادها، و در یادکرد خلفا به نقل فضایل و پرهیز از بدگویی، پایبند است.
۱۱۰.

آیل شریفه سوره کهف بر مدفنِ خواجه نصیرالدین طوسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال ۱۶ پاییز ۱۴۰۳ شماره ۶۲ ۱۵۲-۱۳۳

کلیدواژه‌ها: خواجه نصیرالدین طوسی نوشته مدفن آیه قرآن گزاره تاریخی وثاقت تاریخی مجالس المومنین

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۲ تعداد دانلود : ۷۳
در گزارشی درباره زندگی خواجه نصیرالدین طوسی گفته شده که در محل دفن وی در حرم امام موسی کاظم(ع) آیه شریفه «کلبهم باسط ذراعیه بالوصید» نگاشته شده و این گفته در پژوهش های تاریخی درباره زندگی خواجه مسجل دانسته شده است. هر چند ظاهراً میان آن گزارش با ارادت خواجه به امام موسی کاظم(ع) منافاتی نیست، اما بررسی دقیق این گزارش نشان می دهد که وثاقت لازم را ندارد. بنابراین با این پرسش که سرچشمه این گزاره تاریخی یادشده چیست؟ و با طرح این فرضیه که ظاهراً اصل این گزارش برگرفته از منبعی متأخر و مورد تردید پژوهشگران بوده و با هدف تدقیق در گزارش زندگی خواجه مقاله ساماندهی شده است. این پژوهش به شیوه توصیفی تحلیلی انجام شده است و نشان می دهد که به دلیل ذهنیتی که درباره خواجه و ارادت وی به اهل بیت(ع) وجود داشته، گزارشی متاخر و بدون نقد تاریخی توسط جمعی از تذکره نویسان پذیرفته شده و به دنبال آن شماری از پژوهشگران معاصر نیز بی توجه به اصول به کارگیری اسناد معتبر تاریخی گزاره تحریف شده ای را به زندگی خواجه افزوده اند.
۱۱۱.

بازنمود مجموعه سَردَر قیصریه در منظر شهری میدان نقش جهان (بر اساس اسناد توصیفی-تصویری و تحلیل های هندسی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی سال ۵۷ پاییز و زمستان ۱۴۰۳ شماره ۲ 180 - 204

کلیدواژه‌ها: تناسب طلایی تناسبات هندسی سَردَر قیصریه مدل سازی منظر شهری نقاره خانه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵ تعداد دانلود : ۱۸
سَردَر قیصریه در شمال میدان نقش جهان به سال 1026ق بنا شد. ساختار این بخش از بازار شاهی، افزون بر سَردَر، شامل عمارت نقاره خانه نیز بوده است. باتوجّه به اینکه نقاره خانه به عنوان قسمتی از کالبد مجموعه ورودی بازار قیصریه تا اوایل سده چهارده هجری شمسی پابرجا بوده است؛ پژوهش حاضر تلاش دارد تا با مراجعه به متون تاریخی و تصاویر کهن، به بازآفرینی این قسمت بپردازد. مدل کردن این بخش، می تواند منظر شهری بخش شمالی میدان نقش جهان را به صورتی که در ابتدا بوده، نمایان سازد؛ بنابراین در ابتدا، اسناد مکتوب و مصوّر مرتبط با نقاره خانه به روش کتابخانه ای بررسی و مدل سازی بخش شمالی میدان انجام شد، سپس در راستای هدف تحقیق و دریافت چگونگی اثرپذیری ساختار مجموعه ورودی قیصریه، از هندسه سامان بخش، تحلیل نظام هندسی حاکم بر آن در هنگام معموربودن نقاره خانه و شرایط کنونی باتوجه به نظام ناشی از تناسب طلایی برساختار مجموعه، انجام شد. یافته های این بخش از پژوهش، دالِّ بر تأسی ساختار کلی سَردَر قیصریه و نقاره خانه از تناسب طلایی بود. بر این پایه، تأکید بر پیروی ساختار مجموعه ورودی قیصریه از نظام هندسی تناسب طلایی، می تواند به منزله مدرکی مستند در تعیین محدوده کالبدی و ساختار نقاره خانه از میان رفته بدنه شمالی میدان نقش جهان به شمار آید.
۱۱۲.

هندسه حجم و معماری اسلامی در رسائل ریاضی دانان مسلمان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی سال ۱۵ پاییز ۱۴۰۳ شماره ۵۶ ۱۴۸-۱۱۷

کلیدواژه‌ها: هندسه معماری حجم و معماری اندازه و تناسبات مقاطع مخروطی احجام کروی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۰ تعداد دانلود : ۱۸
نمود معماری به مانند عنصری حجمی منسجم، نیازمند آگاهی معماری نسبت به هندسه احجام بوده است. به نظر می رسد یکی از دلایل مغفول ماندن هندسه حجم از نظر پژوهشگران عدم شناخت به مبانی هندسه حجم و ارتباط آنها با رساله های ریاضی دانان بوده است. این پژوهش به هدف شناخت هندسه حجم در معماری اسلامی با راهبرد تفسیری تاریخی در صدد پاسخ به این پرسش ها است که چه نشانه هایی در ابنیه و منابع مکتوب وجود دارد که نشان دهنده تفکر حجمی در صناعت معماری اسلامی ایران باشد؟ کاربرد هندسه حجم در معماری اسلامی در چه شاخه هایی بوده است؟ جستجو در منابع مکتوب نشان می دهد کاربست علوم مرتبط با احجام در سه شاخه علم مساحت، مقاطع مخروطی و احجام کروی بوده است. همچنین ریاضی دانان در طول ادوار مختلف تلاش کردند از پیچیدگی های مباحث نظری علوم مرتبط با این حوزه بکاهند تا کاربرد آنها توسط اهل حِرَف که در علوم ریاضی تخصص نداشتند، آسان تر شود.
۱۱۳.

بازشناسی کتاب «مقاتل الطالبیین»، انگیزه ها و منابع مؤلف در تدوین آن(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام در آیینه پژوهش سال ۲۱ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۱ (پیاپی ۵۶) 107 - 129

کلیدواژه‌ها: ابوالفرج اصفهانی مقاتل الطالبیین طالبیان شیعه زیدیه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۶ تعداد دانلود : ۹۹
«مقاتل الطالبیین»، تألیف ابوالفرج اصفهانی (م 356ق) از منابع متقدم است. هدف کتاب معرفی قیام کنندگان از نسل ابوطالب در ایام حکومت امویان و عباسیان بوده است. قدمت این منبع در تاریخ تشیع و مؤلف اموی نسب آن، توجه مورخان را به خود برانگیخته است. مسئله این است که آیا وی گرایش های مذهبی و خانوادگی را در نگارش کتاب دخالت داده و قابل اعتماد است؟ نیز مؤلف در نقل اخبار، از چه افراد و منابعی بهره برده است؟ تحقیق پیش رو با مطالعه منابع کتابخانه ای و تحلیل آنها سامان یافته است. نتیجه آنکه ابوالفرج اصفهانی شخصی با علایق شیعی و پیرو مذهب زیدیه بوده است. نقش مذهب وی در کتاب مشهود است. کتاب به سبب نقل اخباری که منابع اصلی آنها امروزه از بین رفته، اهمیت ویژه دارد. نیز توجه مؤلف به نقل دقیق و ذکر بیشتر اسناد و استفاده از منابع و استادان متعدد در تألیف این کتاب، آن را به اثری قابل اعتماد تبدیل کرده است.
۱۱۴.

مناسبات کلام پژوهان و تاریخ نگاران معاصر با محوریّت امامت

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخ اسلام سال ۴ پاییز و زمستان ۱۴۰۳ شماره ۸ 63-77

کلیدواژه‌ها: امامت علم کلام علم تاریخ بعد انسانی امام ارتباط ویژه امام با خدا

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۱ تعداد دانلود : ۳۵
این پژوهش با روش تحلیلی- تطبیقی و با تمرکز بر آرای متکلّمان و مورّخان معاصر، به بررسی نسبتِ میان دو دانشِ کلام با رویکرد اثبات و دفاع از گزاره های اعتقادی و تاریخ باهدف تبیین طبیعی و قاعده مند رویدادها در حوزه امامت شناسی شیعی می پردازد. پرسش اصلی آن است که در حوزه امام شناسی، باتوجّه به مقام انسانی و جایگاه فراانسانی امام، آیا می توان در این مقوله، نسبتی بین دانش کلام و تاریخ ارائه کرد؟ و اگر نسبتی وجود دارد، از منظر معاصران چگونه است؟ یافته های پژوهش نشان از آن دارند که در تعامل دوگانه کلام و تاریخ، کلام با استناد به آموزه های دینی، ویژگی های فراطبیعی امامان را تبیین می کند؛ درحالی که تاریخ با تحلیل وقایع عینی، بُعد انسانی و زمینی امامت را برجسته می سازد. این دو رویکرد، نه در تقابل، بلکه در تکمیل یکدیگر عمل می کنند؛ به گونه ای که تاریخ، زمینه های اجتماعی- سیاسی امامت، و کلام، مبانی اعتقادی آن را مستدل می کند. در این میان، تنش اصلی در تقلیل گرایی تاریخی در ارتباط با نادیده گرفتن بُعد قدسی امام یا کلامِ صرفاً انتزاعی به معنی غفلت از واقعیات تاریخی ریشه دارد. راه حل پیشنهادی، اتخاذ نگاهی بینارشته ای است که هم به اسناد تاریخی و هم به استدلال های کلامی توجه توأمان دارد.
۱۱۵.

تحلیل انتقادی اخبار اختلافات میان امیرالمؤمنین(ع) و حضرت زهرا (س)(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام در آیینه پژوهش سال ۲۱ پاییز و زمستان ۱۴۰۳ شماره ۲ (پیاپی ۵۷) 101 - 128

کلیدواژه‌ها: حضرت فاطمه (س) امیرالمؤمنین (ع) ازدواج امیرالمؤمنین (ع) با دختر ابوجهل و اسماء ابوتراب اخبار اختلافات میان علی (ع) و فاطمه (س)

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۶ تعداد دانلود : ۵۰
برخی نویسندگان اهل تسنن روایاتی در منابع تاریخی و حدیثی خود درباره ی اختلافات امیرالمؤمنین(ع) و حضرت زهرا(س) نقل کرده اند. متن این اخبار حاکی از آن است که این دو بزرگوار با همدیگر اختلاف داشتند که گاهی منشأ اختلاف آنان خواستگاری یا ازدواج امیرالمؤمنین(ع) از جویریه دختر ابوجهل یا أسماء بنت عُمَیس است. بنابراین، زمینه ی اصلی بروز اختلاف بین آنان حسادت و قهر حضرت زهرا(س) است. مطابق برخی روایات، حتی این اختلاف سبب گشت تا رسول خدا(ص) نیز خواهان طلاق دخترشان از آن حضرت باشند. البته این روایات از طریق منابع عامه به منابع شیعی نیز سرایت کرده و اشخاصی همچون شیخ صدوق ضمن نقل، به نقد آن نیز پرداخته اند. این پژوهش با بررسی اخبار منابع عامه و نقد سندی و محتوایی آنها، روشن ساخته که برخی مورخان و محدثان، اخباری برای کاستن جایگاه این دو معصوم جعل کرده اند. آنان برای تخریب شخصیت امیرالمؤمنین (ع) و پایین آوردن منزلت حضرت زهرا (س)، به سمت توجیه علت صدور روایات رسول خدا (ص) درباره ی حضرت زهرا (س) برآمده اند که فرمودند: «فاطمه پاره ی تن من است» و برای تخریب لقب گرفتن امیرالمؤمنین(ع) به «ابوتراب» روایاتی جعل کرده اند. این مقاله با رویکرد توصیفی تحلیلی و درنهایت، به صورت «انتقادی» سند و محتوای این اخبار را بررسی کرده است.
۱۱۶.

تقابل وهابیت سنتی و وهابیت دولتی در عربستان سعودی (از 1920 تا 1980 میلادی)(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام در آیینه پژوهش سال ۲۱ پاییز و زمستان ۱۴۰۳ شماره ۲ (پیاپی ۵۷) 87 - 100

کلیدواژه‌ها: محمد بن عبدالوهاب وهابیت سنتی وهابیت دولتی اخوان قدیم اخوان جدید مسجدالحرام

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۲ تعداد دانلود : ۶۴
با ظهور محمد بن عبدالوهاب و اتحاد او با محمد بن سعود جد خاندان آل سعود، ایدئولوژی وهابیت با قدرت شمشیر به تدریج در شبه جزیره ی عربستان منتشر و فراگیر شد. پس از جنگ جهانی اول و تشکیل دولت سوم سعودی توسط ملک عبدالعزیز، سران قبایل نجد که از پیروان سنتی و بنیادگرای وهابیت بودند، تحت عنوان «جمعیت اخوان» در تحکیم قدرت او نقش مهمی داشتند. اما پس از مدتی با مشاهده ی دگرگونی و انحراف عبدالعزیز از معیارهای وهابیت، به مقابله با او پرداختند. این تقابل منجر به رویارویی و سرکوب «جمعیت اخوان» گردید. گرچه در ظاهر، عبدالعزیز فتنه را خاموش کرد، اما این تفکر در قلب ها و سینه ها نهفته ماند تا بار دیگر در سال 1979 «جمعیت اخوان جدید» به رهبری جهیمان با تسخیر مسجدالحرام در برابر حکومت و بدعت های موجود به قیام پرداخت. بررسی علل و چگونگی این کشمکش که ریشه در تقابل وهابیت سنتی و وهابیت دولتی دارد، موضوع محوری این جستار است که با روش «تاریخی» و رویکرد توصیفی تحلیلی به آن پرداخته است.
۱۱۷.

بررسی جایگاه و منزلت جعفر بن ابی طالب در پرتو کلام وحی و گفتار اهل بیت (ع)

نویسنده:
منبع: تاریخ اهل بیت سال ۴ پاییز و زمستان ۱۴۰۳ شماره ۷ 109 - 127

کلیدواژه‌ها: جعفر بن ابیطالب ذوالجناحین قرآن پیامبر (ص) اهل بیت (ع)

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳ تعداد دانلود : ۲۰
جعفربن ابی طالب از شخصیت های مهم و برجسته تاریخ صدر اسلام است. رسول خدا (ص) و اهل بیت ایشان (ع) این اسوه وفاداری را جعفر طیار و ذوالجناحین نامیده و او را مایه مباهات خود و اسلام دانسته اند. پژوهش حاضر پاسخ گوی این پرسش است که جعفربن ابی طالب چه توانمندی های شخصی و جایگاه اجتماعی داشت که اهل بیت پیامبر (ص) در گفتار خود، وی را معیار سنجش حق و استدلال برتری خود بیان نمودند. در پژوهش حاضر که به روش توصیفی- تحلیلی انجام شد علاوه بر بیان برخی از ویژگی های شخصیتی و صفات برجسته اخلاقی جعفربن ابی طالب، جایگاه ایشان بااستفاده از منابع تفسیری، روایی، تاریخی و سیره در چارچوب فضائلی که در آیات و روایات بیان شده است، بررسی شد. نتایج بررسی ها نشان داد که که جعفربن ابی طالب به دلیل مؤلفه هایی مانند ایمان صادقانه، عامل به قرآن بودن، وفاداری به پیمان الهی، ولایت پذیری، بهره مندی از شجاعت و دلاوری، نزد خداوند تقربی خاص و نزد رسول خدا (ص) و عترت آن حضرت جایگاه ویژه ای داشت و گواه بودنش در قیامت بر تبلیغ رسالت انبیا شاهد بر این تقرب است.
۱۱۸.

بررسی مصادیق جرم و مجازات مجرمان از ابتدای خلافت عباسی تا دوره متوکل(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال ۱۶ پاییز ۱۴۰۳ شماره ۶۲ ۱۳۲-۱۰۷

کلیدواژه‌ها: حکومت عباسیان ساختار قضایی مصادیق جرم مجازات مجرمان متوکل عباسی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۸ تعداد دانلود : ۸۳
با سرنگونی حکومت اموی و استقرار حکومت عباسیان بر جهان اسلام، ساختار قضاء به صورت محسوسی تغییر کرد؛ به طوری که به گفته بسیاری از پژوهشگران تاریخ، ساختار حقوقی و قضائی در دوره عباسیان شکل منظم تر و نوتری نسبت به گذشته به خود گرفت و مصادیق جرم و انواع مجازاتی که برای جرم های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در نظر گرفته می شد، به شکل مشخص در این دوره تدوین گردید. بر همین اساس، پژوهش حاضر کوشیده است با تکیه بر شواهد تاریخی ارائه شده در منابع کتابخانه ای و با رویکرد توصیفی-تحلیلی، به بررسی مروری ساختار قضاء در دوره عباسیان و مصادیق جرم و مجازاتی که برای انواع جرم ها در نظر گرفته شده بود، بپردازد. نتایج پژوهش نشان می دهد که انواع جرم های معیّن مانند قتل، زنا، ارتداد، دزدی و غیره که از زمان پیامبر و خلفای پیشین تعیین شده بود، کم وبیش و گاه مستقیماً مورد حکم قرار می گرفت، اما مصادیق جرم های سیاسی و مجازاتی که برای آن در نظر گرفته شده بود، از شدت و قدرت بیشتری برخوردار بودند. در این راستا ارتباط با علویان، پوشیدن لباس مسلمان توسط اهل ذمه، جاسوسی و پناه دادن به مغضوبان خلیفه، پنهان کردن سلاح در خانه، زیارت قبور اهل بیت و برخی جرایم اقتصادی که در اصل سیاسی نیز بودند، موجب مجازاتی چون حبس، شکنجه، برکناری از قدرت، پرداخت دیه، تبعید، اخراج از سرزمین مسلمانان و گاه قتل و کشتار قبیله ای می شد. بر همین اساس، فقهای دینی و قضات مورد وثوق خلیفه نیز مشروعیت مجازات ها را تعیین می کردند.
۱۱۹.

قدرت سیاسی و تحول هویت شهری قاهره در عصر ایوبی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال ۱۴ بهار ۱۴۰۳ شماره ۵۳ ۱۰۴-۷۷

کلیدواژه‌ها: جزیره روضه شهرسازی اسلامی قاهره قاهره ایوبی قلعه الجبل مصر اسلامی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲ تعداد دانلود : ۱۷
با روی کار آمدن صلاح الدین ایوبی در 567 دوران تاریخی جدید و متفاوتی در تاریخ شهر قاهره آغاز شد. در آن دوره قاهره پایتخت دولت جدید حاکم بر مصر شد اما بافتار شهری آن تحت تأثیر سیاست های ایوبیان اعم از توسعه شهری و تغییر بافتار اجتماعی و مذهبی آن، دگرگون شد و از شهری فاطمی اسماعیلی به شهری سنی ایوبی تغییر یافت. از این رو، این سؤال مطرح می شود که در دوره ایوبیان (567-648) چگونه هویت تاریخی شهر قاهره تحول یافت؟ بنابر یافته های این پژوهش که با اتکاء بر روش شهر پژوهی تاریخی و با تأکید بر سه عنصر قدرت سیاسی، گستره جغرافیایی و هویت اجتماعی فرهنگی به انجام رسیده، قاهره در دوره ایوبیان در اثر اراده و قدرت سیاسی در سه بُعدِ توسعه عمرانی جغرافیایی، ساختار اجتماعی و بافتار فرهنگی دچار تغییر و تحول بنیادین شد. علاوه بر تخریب و از میان بردن مظاهر تمدنی و فرهنگی عصر فاطمی، قلعه الجبل بر روی کوه المقطّم ساخته شد و به جای قاهره فاطمی مرکز اداری و سیاسی شهر شد. همچنین، با بنای سور صلاح الدین، قاهره بزرگ ایجاد شد که مشتمل بر قاهره فاطمی، فسطاط، قطائع و قلعه الجبل بود. همچنین با حمایت حاکمان ایوبی مدارس متعددی در قاهره تأسیس و این شهر مرکز فرهنگی اهل سنت شد.
۱۲۰.

ویلیام چیتیک و جستجوی روح اسلام در نیایش های حسینی و مفاهیم عاشورایی

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه معارف حسینی سال ۹ زمستان ۱۴۰۳ شماره ۳۶ 25 - 48

کلیدواژه‌ها: امام حسین (ع) دعای عرفه سنایی عاشورا عرفان اسلامی مولوی ویلیام چیتیک

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۰ تعداد دانلود : ۸۳
ویلیام سی چیتیک، خاورشناس آمریکایی است که در زمینه تصوف اسلامی آثار ارزشمندی نوشته است. این مقاله برای شناخت ابعاد معنوی مفاهیم عاشورایی در عرفان اسلامی و آشکارسازی دیدگاه های چیتیک در خصوص ابعاد معنوی دعای امام حسین(ع) در عرفه و تأثیر ماندگار مفاهیم عاشورایی بر آثار ادیبان عارف مشرب انجام شده است. سؤال اصلی پژوهش این است که چیتیک چگونه روح اسلام را در ابعاد معنوی دعای عرفه و شرح مفاهیم عاشورایی در ادبیات عرفانی تبیین کرده است؟ فرضیه تحقیق این است که چیتیک، با کارنامه ای فاخر در مطالعات اسلامی، در آثار خود کوشیده است تا روح اسلام را در مؤلفه های معنوی و حماسی شیعی نظیر دعای عرفه امام حسین(ع) و مفاهیم عاشورایی جستجو کند. این پژوهش با استفاده از روش تحلیل محتوا و رویکرد بررسی کیفی آثار ویلیام چیتیک، نشان داد که چیتیک زیبایی های اسلام را در ابعاد نیایش، عرفان و حماسه عاشورا برای خوانندگان غربی روشن ساخته است. او نه تنها بعد حماسی امام حسین(ع) بلکه معنویت اسلام را نیز در میراث ایشان نظیر دعای عرفه و مفاهیم عاشورا شناسایی و تبیین کرده است.

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

زبان