درخت حوزه‌های تخصصی

تاریخ اسلام و سیره

حوزه‌های تخصصی
ادبیات اقتصاد تاریخ تربیت بدنی جغرافیا حقوق روانشناسی زبان شناسی علم اطلاعات و دانش‌شناسی علوم اجتماعی علوم اسلامی علوم انسانی علوم تربیتی علوم سیاسی فلسفه و منطق مدیریت مطالعات زنان هنر و معماری
اخلاق و تعلیم و تربیت اسلامی ادبیات عرب تاریخ اسلام و سیره تصوف و عرفان اسلامی تفسیر و علوم قرآن حدیث و علوم حدیث علوم غریبه فقه و اصول گروه های ویژه منطق، فلسفه و کلام اسلامی
تاریخ و سیره شناسی کلیات
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدیدترین
فیلترهای جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۴۱ تا ۶۰ مورد از کل ۷٬۷۷۴ مورد.
۴۱.

معنای «عدالت» در سخنان و سیره امام رضا(ع) بر مبنای نظریه بازی های زبانی ویتگنشتاین

نویسنده:
منبع: سیره پژوهی اهل بیت سال ۱۰ پاییز و زمستان ۱۴۰۳ شماره ۱۹ 49 - 66

کلیدواژه‌ها: سخنان و سیره امام رضا (ع) عدالت ویتگنشتاین متأخر بازی های زبانی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۴ تعداد دانلود : ۷۶
در قرآن و روایات، دست کم دو ریشه «عدل» و «قسط» برای معنای عدالت به کار رفته اند، که هر دو واژه معانی متفاوتی، از دادگری و داوری به حق، میانه روی، قرار دادن هر چیزی در جایگاه متناسب و شایسته آن، تا انحراف و کژی و حتی جور و ستمکاری دارند. هدف این مقاله، تحلیل معنای «عدالت» در سخنان و سیره امام رضا(ع)، بر مبنای نظریه بازی های زبانی ویتگنشتاین متأخر است. پرسش اصلی مقاله این است که آیا عدالت در همه کاربردهای آن دارای یک معناست یا معانی بیشتری پیدا می کند؟ بر اساس نتیجه مطالعه، عدالت در کلام و سیره امام رضا(ع) دستکم دارای سه معناست: نخست، عدالت اجتماعی یا عدالتی که زمینه اجتماعی دارد و در مقابلِ ظلم و جور قرار می گیرد؛ دوم، عدالت اخلاقی؛ و سوم، عدالت به معنای میانه روی. عدالت اجتماعی و اخلاقی در سطح واژگانی است که در سخنان امام رضا(ع) کاربرد یافته است و عدالت به معنای میانه روی در سطح گزاره ای است و از جمله «امام رضا عادل بود» در کاربردهای تاریخی و سیاسی آن برمی آید.
۴۲.

بروندادشناسی ضعف باور به ربوبیت تشریعی در رویکرد فرهنگی مکتب خلفا(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام در آیینه پژوهش سال ۲۱ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۱ (پیاپی ۵۶) 87 - 106

کلیدواژه‌ها: باور قلبی ربوبیت تشریعی ساختار فرهنگی عصر خلفا مکتب خلفا عقلانیت خودبنیاد

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۹ تعداد دانلود : ۱۲۲
این پژوهه با هدف بازنمود نقش ضعف باور به ربوبیت تشریعی در عرصه فرهنگی سامان یافته است. این مقاله با روش «توصیفی تحلیلی» و برحسب دستاورد یا نتیجه تحقیق، از نوع «توسعه ای کاربردی» و از لحاظ هدف تحقیق، از نوع «اکتشافی» و به لحاظ نوع داده های مورد استفاده، «کیفی» است. همچنین روش این تحقیق به علت استفاده از چهارچوب نظری، «منطقی» است. ازاین رو در مطالعه، دسته بندی گزارش ها و تحلیل تاریخ، از راهبرد «قیاسی» استفاده کرده است. بدین روی با رویکرد «تاریخی کلامی» و «روان شناسی اجتماعی»، برای گزینش چهارچوب نظری مناسب است و از تعامل دو علم همگون (کلام و روان شناسی) با تحقیقاتِ تاریخی بهره برده است. نتایج حاصل از تحلیل و ترکیب داده های جمع آوری شده نشان می دهد که «محوریت ارزش های مادی در هنجارسازی فرهنگی»، «تداوم رفتارهای اجتماعی جاهلی»، «عدم مرجعیت قرآن و سنت نبوی در کنشگری فرهنگی» و «به رسمیت شناختن ضدفرهنگ ها در جامعه» از جمله موارد مهم در بروندادشناسی ضعف باور به ربوبیت تشریعی در رویکرد فرهنگی خلفا به شمار می رود.
۴۳.

پویش فرهنگی شعوبیّه با محوریت برجسته سازی و برساخت روایات(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال ۲۵ پاییز ۱۴۰۳ شماره ۳ (پیاپی ۹۹) 123 - 142

کلیدواژه‌ها: شعوبیه امویان ایرانیان نژاد عرب منازعات قومی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶۳ تعداد دانلود : ۱۹۵
با تسلط دودمان بنی امیه بر نظام سیاسی اسلام، تفکر برتری عرب بر عجم رواج یافت. گسترش روایاتی با مضمون برتری نژادی عرب ها از سوی اخباریون وابسته به خلافت، واکنش نومسلمانان، به ویژه طرف داران جنبش شعوبیّه را در پی داشت و اهل تسویه با هدف احراز و بازسازی فرهنگ ملی، منطبق با جوهره اسلام راستین، از راه برجسته سازی و گاه برساخت روایات، به نفی پان عربیسم اموی مبادرت کردند.این پژوهش با تکیه بر روش وصفی تحلیلی، آهنگ آن دارد تا چرایی و چگونگی واکنش نهضت شعوبیّه به رویکرد امویان را بررسی کند. یافته های پژوهش، حاکی از آن است که در دوره اموی به دلیل سیطره خفقان آور نظام سیاسی، شعوبیّه نخست در چالشی تساوی خواهانه برای نفی برتری عرب و کسب هویت ملی مستقل، دست به برجسته سازی و گاه ساخت روایات زدند و سپس، قلمروی این پویش فرهنگی به عرصه های دیگر در حوزه: ادبیات، تاریخ، تفسیر، عرفان و مانند آن گسترش یافت
۴۴.

شخصیت عباس بن عبدالمطلب و تأثیر گفتمان سیاسی عباسیان بر شکل گیری آن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال ۱۶ بهار ۱۴۰۳ شماره ۶۰ 133 - 155

کلیدواژه‌ها: تاریخ اسلام شخصیت صحابه عباس بن عبدالمطلب عباسیان علویان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۰۴ تعداد دانلود : ۱۷۸
عباس بن عبدالمطلب صحابی و عموی پیامبر(ص) است. وجود روایات متعارض در منابع روایی، رجالی و تاریخی درباره او و جایگاهش به عنوان نیای خاندان عباسی که سرآغاز آن با تدوین منابع اسلامی مقارن و حاکمیتشان به سبب مناقشات با علویان با بحران مشروعیت مواجه بود، لزوم بررسی شکل گیری شخصیت رجالی وی از منظر تأثیر گفتمان سیاسی نوادگان وی را نمایان می سازد. این پژوهش به روش تحلیل تاریخی و با بهره گیری از منابع روایی، رجالی و تاریخی، نشان می دهد عباس تا فتح مکه مسلمان نشد و روایات مربوط به مدح وی و بزرگداشت معنوی او و خاندانش قابل اعتنا نیست. شخصیت تاریخی وی در سایه نیاز حکومت عباسیان به مشروعیت، در دو مرحله شکل گرفته است؛ نخست ناگزیر به همسونمایی با علویان بودند، اما در پی قیام حسنیان و بروز بحران مشروعیت، با تمسک به نظریه وراثت اعمام، به سلسله امامت عباسی و بزرگداشت مهره های آن از جمله عباس پرداخته اند.
۴۵.

واکاوی نقش علما و نهاد مذهب در جنگ های شاه اسماعیل با تکیه بر جنگ چالدران(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام در آیینه پژوهش سال ۲۱ پاییز و زمستان ۱۴۰۳ شماره ۲ (پیاپی ۵۷) 45 - 64

کلیدواژه‌ها: جنگ چالدران علما و روحانیان شاه اسماعیل صدر نهاد مذهب جنگ های شاه اسماعیل

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۷ تعداد دانلود : ۱۲۴
قدرت نظامی در تثبیت نظام سیاسی حکومت ها نقش پررنگی دارد. توانایی نظامی و دفع تهدیدهای سیاسی و مذهبی در دوره صفوی بر تداوم قدرت آنها افزود. در میان جنگ هایی که در دوره ی مزبور اتفاق افتاد، جنگ چالدران به لحاظ سیاسی مذهبی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. تاکنون نگاشته های فراوانی درباره ی جنگاوران این نبرد نگاشته شده، اما آنچه در میان بررسی ها و تألیف ها نتوانسته است موشکافانه تحلیل و تحقیق شود، نقش افرادی است که در کسوت عالم و روحانی در جنگ حاضر بودند؛ کسانی که از همان ابتدا در عرصه های گوناگون حکومت صفوی حضور فعال و پررنگی داشتند. کار آنان منحصر به امور قضایی، اداره ی امور دیوانی و دینی نبود و در دفع تهدیدهای نظامی نیز نقش آفرین بودند. هدف این پژوهش تبیین نقش علمای شیعه در جنگ چالدران است. یافته های این مقاله که به روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای نگاشته شده است، نشان می دهد که علما و روحانیان، مانند قزلباش ها در میدان نبرد حاضر بودند و نقش های متعددی، ازجمله فرماندهی بخشی از سپاه صفویان را برعهده داشتند و حتی تعدادی از آنان کشته شدند. ازاین رو باید نقش آنان همانند قزلباشان مد نظر قرار گیرد.
۴۶.

تبیین مبانی قرآن شناختی تلازم عدالت ورزی و مبارزه با فساد در رویکرد تمدنی حاکم بر بیانیه گام دوم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی سال ۱۵ پاییز ۱۴۰۳ شماره ۵۶ ۳۲-۷

کلیدواژه‌ها: تلازم عدالت فساد قرآن کریم مولا علی (ع) تمدن بیانیه گام دوم

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۷ تعداد دانلود : ۶۵
در رویکرد تمدنی حاکم بر بیانیه گام دوم، یکی از توصیه های مهم، تأکید بر تلازم عدالت ورزی و مبارزه با فساد می باشد که هیچ کدام بدون دیگری امکان ظهورو بروز ندارد. ازآنجاکه عدالت ورزی و مبارزه با فساد، نقش بسیار مهمی در جامعه سازی و تمدن سازی دارد، شناسایی و تبیین مبانی قرآنی تلازم این دو با هدف تذکار به اهمیت و نقش هم زمان آنها در شکل گیری جامعه سالم و متمدن، اهمیت فراوانی دارد. این پژوهش به روش تحلیل محتوا و توصیفی- تفسیری انجام گرفته است. جامعه آماری تحقیق، قرآن کریم بوده که به صورت تمام شمار بررسی و برای روایی و پایایی تحقیق، از ضریب توافق بین کدگذاران، و چندسویه سازی منابع استفاده گردید. نتایج حاصل بیانگر آن است که اولاً خود عدالت یک حقیقت مطلقِ برگرفته از وحی بوده و با فطرت بشر منطبق و برای آنان قابل درک است. ثانیاً عدالت ورزی و مبارزه با فساد هم یک حقیقت برگرفته از معارف قرآنی بوده و بین آنها تلازم وجود دارد. این امر نه تنها با جامع نگری در قرآن کریم قابل دسترس هست، بلکه در مواردی در سیاق متصل به لزوم اجرای هم زمان آن دو تأکید شده است. ثالثاً بدون توجه و عمل در چارچوب این تلازم، به جامعه سازی و تمدن سازی که مأموریت ما درگام دوم انقلاب است دست نخواهیم یافت.
۴۷.

مناسبات سیاسی- اجتماعی ایرانیان یمن (ابناء) در سه قرن نخست هجری(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال ۲۵ بهار ۱۴۰۳ شماره ۱ (پیاپی ۹۷) 101 - 118

کلیدواژه‌ها: ایران پیش از اسلام یمن ابناء زیدیه تاریخ تشیع

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳۰ تعداد دانلود : ۱۸۹
یکی از موضوعات شایسته پژوهش در تاریخ روابط ایرانیان با اسلام، مناسبات سیاسی و اجتماعی ایرانیان با یمنی ها و نقش آنان در شکل گیری حکومت زیدیه در آن سرزمین است. زیدیه به عنوان یک فرقه شیعی، در اوایل قرن دوم هجری در دوران امویان پدیدار شد. قبل از ورود اسلام به یمن، خسرو اوّل (570 628م)، لشکری را به درخواست سیف بن ذی یزن، حاکم یمن، به آن سرزمین اعزام نمود. این سپاه، به فرماندهی وَهَرز دیلمی، پس از جنگ با احباش و اخراج آنان از یمن، در همان خطه استقرار یافتند. این اقلیت ایرانی که به «ابناء» شهرت یافتند، توانستند حاکمان مطلق آن نواحی شوند. در سال ششم هجری، یکی از والیان ایرانی یمن به نام «باذان»، به اسلام گروید و به دنبال اسلام آوردن وی، گروه زیادی از ایرانیان و قبایل صنعاء، بدون جنگ و خونریزیاسلام آوردند. این مقاله، با استفاده از روش پژوهش تاریخی مبتنی بر وصف و تحلیل، در پی آن است که نقش ایرانیان در حکومت زیدیه یمن و مناسبات ایشان با این حکومت را از آغاز تا قرن سوم هجری بکاود. یافته های پژوهش، نشان می دهد که ایرانیان در تشکیل حکومت زیدیه، نقش مهمی داشتند و این عمل، به نوعی واکنش در مقابل خلافت اسلامی نیز بود. همچنین، بزرگ ترین خدمتی که ابناء در حقّ اسلام انجام دادند، سرکوب اهل رده و سایر فتنه هایی بود که جامعه اسلامی در آن روزگار بدان دچار شده بود .
۴۸.

تحلیل تاکتیک های الموفق بالله عباسی برای فرونشاندن شورش صاحب الزنج(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال ۲۵ تابستان ۱۴۰۳ شماره ۲ (پیاپی ۹۸) 121 - 148

کلیدواژه‌ها: زنگیان علی بن محمد (صاحب الزنج) الموفق بالله خوزستان جنوب عراق

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲۸ تعداد دانلود : ۱۶۰
شورش بردگ ان به ره بری ع لی بن مح مد صاح ب الزنج (م.270ق) علیه خ لافت عباسی، یکی از مهم ترین رویدادهای میانه قرن سوم هجری است. زمینه های مساعد برای قیام بردگان از یک سو، و نبوغ شخص علی بن محمد از سوی دیگر، سبب شد که شورش طرف داران او به تشکیل حکومت و ساخت شهرها و پیام دهای متع ددی برای م ردم خوزس تان و جنوب عراق منجر شود. زنگیان بارها نیروهای خلافت را در هم شکستند؛ ولی در نهایت، الموفق بالله عباسی (278ق) توانست در طیّ یک جنگ فرسایشی سه ساله، زنگیان را شکست دهد و به شورش و حکومت پانزده ساله آنان پایان دهد. در این مقاله با رویکرد وصفی- تحلیلی، به بررسی تاکتیک های الموفق بالله بر ضدّ زنگیان و دلایل موفقیت آنها پرداخته شده است. بر اساس یافته های این پژوهش، شاخص ترین تاکتیک های موفق عبارت بودند از: هوشیاری و جلوگیری از اسارت در کمین های زنگیان، فراهم آوردن تجهیزات لازم نظامی روز مثل کشتی های جنگی برای نبرد در باتلاق ها و رودخ انه ها و خن دق ها، نظ م دادن به دخ ل و خ رج دربار خلافت و پرداخت منظم مستمری نظ امیان درگیر ج نگ با زنگیان، امان دادن به زنگیان فراری و در نظر گرفتن مقرّری برای آنان، استفاده از اطلاعات نظامی و امنیتی زنگیان فراری، کوشش برای آزاد ساختن نوامیس مسلمانان گرفتار در چنگ زنگیان، جلب اعتماد عمومی از طریق تعمیر راه ها و مرمت پل ها و سرانجام توسعه بازرگانی در مناطق پس گرفته شده از زنگیان.
۴۹.

تاریخ اجتماعی- فرهنگی زردشتیان ایران در دوره صفویه و قاجاریه با تکیه بر سفرنامه ها(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال ۲۵ تابستان ۱۴۰۳ شماره ۲ (پیاپی ۹۸) 149 - 178

کلیدواژه‌ها: زردشتیان عهد صفویه عهد قاجاریه سفرنامه ها تاریخ اجتماعی-فرهنگی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۹۴ تعداد دانلود : ۲۰۱
آیین زردشتی، یکی از کهن ترین ادیان جهان است که از سده ششم پیش از میلاد تا هفتم میلادی، دین رسمی ای ران بوده است. با ورود اسلام به ای ران، ان دک پی روان زردش تی که برای پیوس تن به دی ن ج دید مق اومت می کردند، متأثر از عوامل گوناگون به انزوا رفتند و با گذشت زمان، جمعیت زردشتیان به اقلیت های کوچک و پراک نده ای ف رو کاس ته ش د. بازماندگان پی رو آیین زردش ت که اک نون اغلب در ایران و هند زندگی می کنند، همچنان به آموزه هایی که پیامبرشان بدانها آموخته بود، باور دارند. در پژوهش حاضر به روش وصفی تحلیلی، تاریخ اجتماعی فرهنگی عامه زردشتیان مستند به اطلاعاتِ ارائه شده از سوی سفرنامه نویسان دوره صفویه و قاجاریه، شرح داده شده است. این بررسی، نشان می دهد که زردشتیان از دوره صفویه تا نیمه عهد قاجار، همواره از مسلمانان متمایز بودند و در زندگی دشوار خود، اغلب نقش کم رنگی در جامعه داشتند؛ ولی با وجود این، پایبندی به دین و سنّت خود را حفظ کردند. از اواسط دوره قاجار، اوضاع معیشتی زردشتیان با کمک پارسیان هند بهبود یافت و همین امر، سبب شد فشارها و تبعیض های موجود به مرور کم رنگ شود و زردشتیان به تدریج هویت ویژه خود را از لحاظ فرهنگی و اجتماعی بازیابند.
۵۰.

تأثیر مجادلات نظامی بر پیدایش تشابه در تشکیلات نظامی عثمانی و صفوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال ۱۶ تابستان ۱۴۰۳ شماره ۶۱ ۶۲-۳۹

کلیدواژه‌ها: تشکیلات نظامی عثمانیان صفویان تاریخ جنگ مشترکات فرهنگی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۷ تعداد دانلود : ۱۱۶
در ساختار نظامی عثمانی و صفوی تشابهات بسیاری وجود داشته که گرته برداری و اقتباس، در کنار عوامل مختلف، جایگاه ویژه ای در پیدایی این مشابهت ها داشته است. اقتباس از طریق داده هایی که به اَشکال مختلف به سرزمین های مجاور منتقل می شد، انجام می گرفت. هر یک از این اَشکال اقتباس و انتقال اطلاعات، سهمی در ایجاد همسانی ها داشته اند که در این میان، گمانه بهره گیری از نتایج مجادلات نظامی در پیدایی تشابه در تشکیلات نظامی، جایگاه مهمی می تواند داشته باشد. در این پژوهش تلاش شده است تا چگونگی تأثیرگذاری نتایج و برآیندهای مجادلات نظامی در پیدایش تشابه در ساختار نظامی عثمانی و صفوی به عنوان مسئله تحقیق مورد بررسی قرار گیرد. دستاورد پژوهش نشان می دهد که اسارت فرماندهان و متخصصان نظامی عثمانی و نیز غنیمت گیری ادوات آتشین عثمانی، سبب ورود داده ها و ایجاد تشابه در ساختار نظامی صفوی شده و این گمانه را تقویت کرده است که نتایج مجادلات نظامی از عوامل تأثیرگذار بر پیدایش این تشابه بوده است.
۵۱.

تأثیر فعالیت های فرهنگی علامه حلی در گسترش تشیع

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخ اسلام سال ۴ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۷ 9-28

کلیدواژه‌ها: علامه حلی الجایتو ترویج تشیع باورهای شیعی مناظرات علامه حلی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶۳ تعداد دانلود : ۱۳۹
علمای شیعه در دوره های مختلف تاریخ، باتوجه به شرایط سیاسی و پذیرش حکومت ها، در راستای پیشرفت اسلام، با حاکمان وقت همکاری می کردند. یکی از این برهه های تاریخی، دوران حکومت مغولان است. تسامح مذهبی مغولان به علت ناآگاهی از آیین اسلام و مذاهب اسلامی سبب شد تا این حکومت، با عالمان شیعه و اهل سنت همکاری داشته باشد. اهداف تحقیق حاضر، بیان تأثیر فعالیت های فرهنگی علامه حلی در گسترش تشیع در قالب ترویج باورهای شیعی، ایجاد مدارس سیار، تدوین کتب و مناظرات علمی است. این تحقیق با استفاده از روش تاریخی- تحلیلی و با بهره گیری از منابع تاریخی، کلامی، تراجم و فقهی انجام شده است. تلاش های علامه حلی باعث شد تا مذهب تشیع در مدّت زمان اندکی (709- 716ق) به عنوان مذهب رسمی در ایران اعلام شود و شیعیان در این فضا بتوانند فعالیت های علمی خود را گسترش دهند. علامه حلی با تربیت شاگردان و نیز پدیدآوری تألیفات در علوم فقهی، اخلاقی، کلامی و رجال و همچنین ایجاد مدارس سیار و مناظره با علمای اهل تسنن، نقش بسزایی در این پیشرفت ایفا کرد.
۵۲.

حکمرانی علوی در سنجه عدالت

نویسنده:
منبع: سیره پژوهی اهل بیت سال ۱۰ پاییز و زمستان ۱۴۰۳ شماره ۱۹ 5 - 18

کلیدواژه‌ها: امام علی (ع) حکمرانی سبیل المسلمین عدالت قدرت مصلحت منفعت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۹ تعداد دانلود : ۹۰
حکمرانی امام علی(ع) که در فرایندی قابل پیش بینی و تبیین پذیر شکل گرفت تا گسست پدید آمده در حیات اسلامی را التیام ببخشد، دوام چندانی نیافت و به زودی با چالش هایی روبه رو شد که در نهایت به شهادت آن جناب کشیده شد. این که چه عواملی موجب گروش مردم به سوی آن جناب و سپس گریزش برخی از سران آنان شد، پرسش اساسی است و مقاله با این فرضیه که اصرار بر برابری خواهی و عدالت گستری امام، موجب کنش و واکنش های پیش گفته شده، می کوشد تا به روش توصیفی-تحلیلی ابعاد آن را کاویده و پاسخ درخوری ارائه دهد. تقدم عدالت بر منفعت، مصلحت و قدرت در نگاه امام و معیاربودگی آن به عنوان قوام ملت، اساس همه کنش های سیاسی و فعالیت های معطوف به حکمرانی ایشان بود که به رغم همراهی اولیه مردم، با ناسازگاری های بعدی پیش رفت. پرداختن به این مسئله، برای امروزیان الگوی مناسبی را فراپیش می دهد تا تعامل بهتری با مردم داشته باشند. هر چند درباره امام، عدالت و حکمرانی وی، نوشته های بسیاری پدید آمده، اما با رویکرد حاضر، هم چنان خلأ مشهودی وجود دارد که بایستی به آن پرداخته شود.
۵۳.

مفهوم «سلطه» از دیدگاه ماکس وبر و بازتاب آن در سه نمایشنامه ساعدی (چوب به دست های ورزیل، بهترین بابای دنیا و آی بی کلاه، آی باکلاه)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی سال ۵۷ پاییز و زمستان ۱۴۰۳ شماره ۲ 86 - 111

کلیدواژه‌ها: غلامحسین ساعدی ماکس وبر سلطه اقتدار چوب به دست های ورزیل بهترین بابای دنیا آی بی کلاه آی باکلاه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۴ تعداد دانلود : ۶۹
غلامحسین ساعدی یکی از أثرگذارترین نویسندگان ادبیات و تئاتر معاصر ایران محسوب می شود؛ به گونه ای که او را یکی از ستون های نمایشنامه نویسی در ایران دانسته اند. یکی از ویژگی های مهم آثار نمایشی او، اشاره هایی پرتعداد به تقابل میان گروه های اجتماعی و اقتصادیِ فرادست و فرودست است. به همین سبب، بسیاری از کارشناسان و پژوهشگران، آثار ساعدی را بر اساس درون مایه های سیاسی و اجتماعی شان بررسی کرده اند. مطالعه این آثار نشان می دهد که در بسیاری از موارد، این تقابلِ طبقاتی به شکل گیری نوعی از سلطه منجر می شود. این پژوهش، مطالعه ای توصیفی – تحلیلی است که طی آن، مفهومِ "سلطه" (یا اقتدار) در سه نمایشنامه چوب به دست های ورزیل، بهترین بابای دنیا و آی بی کلاه، آی باکلاه بر اساس نظریه های ماکس وبر، تحلیل شده است. یکی از تفاوت های عمده دیدگاه های وبر با دیگر نظریه های مرتبط با سلطه، تقسیم بندی جزیی نگرانه تر وبر است. در واقع، ماکس وبر، سلطه را نه صرفاً به عنوان یک مفهوم تک بعدی، بلکه در قالب پدیده ای چندوجهی بررسی می کند که شامل سه زیرمجموعه سلطه قانونی-عقلانی، سلطه سنتی و سلطه کاریزماتیک است. یافته های این پژوهش نشان داده است که هر سه اثر بررسی شده به مفهوم سلطه ارتباط پیدا می کنند، اما در آن ها با شکل های مختلفی از این مفهوم روبه رو می شویم. تحلیل این آثار از منظر دیدگاه های وبر درباره سلطه، می تواند به درک بیشتر ما از شباهت ها و تفاوت های موجود در این نمایشنامه ها منجر شود و افزون بر کمک به تحلیل شخصیت پردازی، لحن و فضاسازیِ این آثار، به ما در درک بهتر دنیای مبتنی بر بی قانونی و ریشه های شکل گیری بحران اجتماعی در این سه نمایشنامه کمک کند.
۵۴.

سیره اخلاقی حضرت زهرا (س) با تکیه بر مفاهیم قرآنی تقوا، عدالت و صبر

نویسنده:
منبع: سیره پژوهی اهل بیت سال ۱۰ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۱۸ 57 - 72

کلیدواژه‌ها: اخلاق در قرآن تقوا سیره اخلاقی صبر عدالت فاطمه زهرا ‏‫(س)

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶۷ تعداد دانلود : ۱۳۲
حضرت زهرا(س) الگوی برجسته سیره نبوی و فضائل اخلاقی در اسلام است. در این پژوهش برای نشان دادن سیره عملی حضرت زهرا(س) برای تحقق مهم ترین فضائل اخلاقی بر سه مفهوم اساسی قرآنی یعنی تقوا، عدالت و صبر، تأکیده شده است. تقوا حالتی در فرد است که به او مصونیت روحی و اخلاقی می دهد و باعث می شود وقتی در محیط گناه قرار می گیرد، گناه نکند. عدالت ریشه در هستى و فطرت انسان دارد و همه ابعاد وجودى عالم را در برمی گیرد. صبر و مقاومت نیز کیمیای اعظم و خمیرمایه پیروزی ها و پیشرفت هاست. این مقاله به دنبال درک عمیق تری از نقش والای حضرت زهرا(س) در ارتقای سیره اخلاقی جامعه است. برای این منظور ابتدا هر یک از مفاهیم عدالت، تقوا و صبر از منظر قرآن کریم بررسی شد و سپس ابعاد هریک از این مفاهیم در سیره عملی حضرت زهرا(س) مورد توجه قرار گرفت. یافته های پژوهش نشان می دهد که حضرت زهرا(س) از بزرگترین شخصیت های زن در تاریخ اسلام، نمونه ای بارز از تجسم این فضائل اخلاقی است و سیره آن حضرت می تواند الهام بخش زندگی روزمره ما باشد.
۵۵.

مردم نگاری رویدادهای میدانی آیین پیاده روی اربعین (با تأکید بر مسیر ابتدای شهر کربلا تا بین الحرمین در سال ۱۴۰۲ش/۱۴۴۵ق)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه معارف حسینی سال ۹ زمستان ۱۴۰۳ شماره ۳۶ 71 - 92

کلیدواژه‌ها: امام حسین (ع) پیاده روی اربعین کربلا مردم نگاری

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۷ تعداد دانلود : ۱۱۲
پیاده روی اربعین در یک دهه گذشته، یکی از محوری ترین و گسترده ترین آیین های مردمی بوده است. افزایش حضور و مشارکت مردمی در این آیین در میان ایرانیان و سایر کشورها به وضوح مشاهده می شود. هم راستا با این رویداد لزوم انعکاس چگونگی برگزاری این آیین در رسانه های مختلف، در طیفی از زبان های متعدد بین المللی، با گفتمان علمی و در کنار روایت های عامه، مهم و ضروری است. تلاش ما در اینجا توصیف رویدادهای رخ داده در طی مسیر برگزاری (با تأکید بر مسیر ابتدای شهر کربلا تا بین الحرمین)، در سال ۱۴۰۲ش/۱۴۴۵ق و با رویکردی کیفی و روش مردم نگارانه است. لذا از ابزار مشاهده، مشارکت، مشاهده مشارکتی و ثبت تصویر در کنار بررسی اسنادی لازم استفاده شده است. بعد از ثبت و بررسی یافته ها می توان گفت در مجموع این رویداها، محصول خود را در تلاقی آداب و سنت ها، فرهنگ ها و مناسک دینی در آیین پیاده روی اربعین در کنار برخی از کژ کارکردها و بد کارکردهای منشعب شده در برگزاری این آیین، به نمایش می گذارد.
۵۶.

گونه شناسی و بررسی کمّی کاربست مفهوم «جاهلیت» در بیانات معصومان (ع)(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال ۲۵ بهار ۱۴۰۳ شماره ۱ (پیاپی ۹۷) 7 - 41

کلیدواژه‌ها: روایات معصومان جاهلیت عصر جاهلیت حجاز

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶۸ تعداد دانلود : ۱۷۶
واژه «جاهلیت»، مهم ترین و بارزترین اصطلاحی است که در یادکرد ساختار اجتماعی و ویژگی های رفتاری، اخلاقی و اعتقادی مردم منطقه حجاز در سالیان پیش از ظهور اسلام، به کار رفته است. مرور منابع حدیثی شیعه، نشان می دهد که معصومان:نیز در بیانات خود از این واژه در موضوعات متعدد و در مصادیق گوناگون استفاده کرده اند. در مقاله پیش رو، ابتدا به گونه شناسی و سپس به بررسی کمّی و تطبیقی اخبار دسته بندی شده، اشاره شده و رهاورد آن در جهت دستیابی به چارچوب اجمالی اندیشه معصومان:درباره عصر جاهلیت و بازخوانی مصادیق و چگونگی یادکرد از دوره جاهلیت، مورد استفاده قرارگرفته است. نتایج تحقیق، نشان دهنده همسو بودن دیدگاه معصومان:با یکدیگر درباره عصر جاهلیت است؛ بااین تفاوت که این اصطلاح، از سوی هریک از معصومان:متناسب با اهداف متفاوت به کار رفته است و کم شمار یا پُرشمار بودن کاربرد آن در دوره های مختلف و نیز درنگ در تنوع موضوعات و مصادیق آن، می تواند زوایای تازه ای درباره نگاه معصومان:نسبت به مفهوم جاهلیت را آشکار نماید.
۵۷.

واکاوی لایه های عمیق یک زیارت؛ بازخوانی و تحلیل چند سفرنامه پیاده روی اربعین حسینی

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه معارف حسینی سال ۹ زمستان ۱۴۰۳ شماره ۳۶ 93 - 114

کلیدواژه‌ها: سفرنامه نویسی زیارت اربعین زائر سفرنامه های عتبات

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۳ تعداد دانلود : ۱۳۸
ثبت و ضبط خاطرات سفر به ویژه سفرهایی که جنبه معنوی دارند، برای نویسنده آنها سبب ماندگاری و گاه بازیابی احساساتی می شود که فرد در طول سفر آنها را تجربه کرده است. در این میان نویسنده اطلاعاتی را از جامعه و مردمان منطقه ای که به آن سفر کرده نیز در اختیار خوانندگان قرار می دهد؛ اطلاعاتی که اگر با رویکردی تحلیلی بررسی شوند، می توان از لابه لای آنها به فهم عمیق تری از سفر دست یافت. مقاله حاضر کوشیده است از طریق بازخوانی برخی از سفرنامه های پیاده روی اربعین حسینی، نخست فهم معنای پس زمینه عناصر (ثابت یا متغیر) پُرتکرار پیاده روی اربعین را دریابد؛ سپس برای خوانش تحلیلی سفرنامه های اربعین حسینی، روشی ارائه دهد.
۵۸.

شاخصه های فرهنگ عرب جاهلی و پیوند بین آنها از منظر قرآن کریم(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال ۲۵ تابستان ۱۴۰۳ شماره ۲ (پیاپی ۹۸) 7 - 42

کلیدواژه‌ها: قرآن کریم رسول خدا فرهنگ عصر جاهلی فرهنگ قبیلگی تاریخ صدر اسلام

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۸۴ تعداد دانلود : ۲۲۲
کنش ها و رفتارهای هر جامعه، در پرتو فرهنگ آن جامعه معنا می یابد و فهم درست اندیشه ها، رفتارها و رویدادهای هر جامعه ای، در گروی توجه به فرهنگ حاکم بر آن جامعه است. فرهنگ جامعه جاهلی نیز اثری مستقیم بر رفتارهای عرب ها داشت و می توان گفت ریشه برخی اختلافات مسلمانان، مانند وقایع بعد از رحلت پیامبر، به فرهنگ قبیلگی عرب بازمانده از عصر جاهلی برمی گردد. این پژوهش، شاخصه های اصلی فرهنگ عرب جاهلی و عناصر تشکیل دهنده آنها و رابطه بین شاخصه ها را به روش وصفی تحلیلی از منظر قرآن کریم مورد بررسی قرار داده است. یافته های این پژوهش، حکایت از آن دارد که شاخصه های فرهنگ عرب جاهلی از منظر قرآن کریم، در سه نظام: فکری، ارزشی و رفتاری قابل دسته بندی است و نظام فکری و ارزشی عرب جاهلی، رابطه ای دوسویه داشتند و آن دو، نظام رفتاری ویژه ای را به وجود آوردند. در نگاه قرآن، عناصر نظام فکری عصر جاهلی، مبنایی خرافه گرایانه و عناصر نظام ارزشی آن دوره، مبنایی خرافی و مادی گرایانه داشت و عناصر نظام رفتاری که برآمده از دو نظام فکری و ارزشی بود، نیز اغلب با ویژگی مادی گرایانه شناخته می شد. 
۵۹.

نوگرایان مسلمان و مسئله آموزش زنان در هند بریتانیا (1857-1947)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی سال ۵۷ پاییز و زمستان ۱۴۰۳ شماره ۲ 134 - 156

کلیدواژه‌ها: آموزش بریتانیا زنان مسلمانان هند هند نوگرایی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۷ تعداد دانلود : ۶۹
حضور بریتانیایی ها در هند، تحولات بسیاری در زندگی مسلمانان این کشور، به ویژه در نظام آموزشی آنان ایجاد کرد. بیشتر مسلمانان هند، نظام آموزشی جدید بریتانیایی را با باورهای دینی و فرهنگی خود در تضاد می دیدند و توجه چندانی به آن نمی کردند. ضرورت آموزش زنان مسلمان به شیوه نوین نیز از جمله موضوعاتی بود که در این دوره، مورد توجه نوگرایان قرار گرفت و موافقان و مخالفانی داشت. سرسید احمدخان به عنوان پیشگام نوگرایان مسلمانان هند، با آموزش زنان به شیوه نوین مخالف بود. اما هم زمان با او، برخی از نوگرایان مسلمان بر ضرورت آموزش زنان تأکید داشتند. آنان باور داشتند که آموزش زنان می تواند شرایط خانواده و جامعه را بهبود بخشد؛ بنابراین طرفدارن آموزش زنان، اقداماتی را برای تسهیل آموزش آنان انجام دادند. ایجاد نشریات مختلف و نوشتن رمان هایی درباره ضرورت آموزش زنان، از جمله این اقدامات بود. درنتیجه این کوشش ها، حق آموزش زنان مسلمان تا حدودی به رسمیت شناخته شد و به ایجاد کالج زنان مسلمان علیگر، به عنوان نخستین مؤسسه آموزشی مهم برای زنان مسلمان منجر گردید.
۶۰.

زمینه ها و عوامل مؤثر بر شکل گیری و تداوم حکومت علی بن محمد صلیحی در یمن (حک: 439- 459)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال ۱۶ زمستان ۱۴۰۳ شماره ۶۳ ۱۴۲-۱۱۹

کلیدواژه‌ها: صُلیحیان یمن علی بن محمد صلیحی تشیع اسماعیلی زیدیه فاطمیان مصر

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۷ تعداد دانلود : ۶۳
حکومت صُلَیحیان در یمن، تأسیس شده توسط علی بن محمد صلیحی در قرن پنجم قمری، به مدت یک قرن بر این سرزمین حکم راند. در این مقاله به بررسی زمینه ها و عواملی پرداخته شده است که زمینه ساز شکل گیری و گسترش این حکومت شیعی اسماعیلی در یمن شد. پرسش اصلی این پژوهش آن است که چه عواملی در شکل گیری حکومت صلیحی در یمن نقش داشت؟ هدف از این تحقیق، بررسی عواملی است که زمینه ساز قدرت گیری صلیحی و تأسیس حکومت او در یمن در قرن پنجم قمری شد. این پژوهش با استفاده از رویکرد توصیفی- تحلیلی و بررسی منابع کهن تاریخی به صورت کتابخانه ای انجام شده است. اتکای صلیحی به ضعف زیدیه و ناتوانی اهل سنت در یمن، در کنار سیاست های کارآمد او، از جمله تسامح و مردم داری، استفاده از نیروهای وفادار، برقراری روابط حسنه با فاطمیان مصر، احداث دژهای تسخیرناپذیر و اتخاذ تدابیر جنگی هوشمندانه، زمینه ساز تأسیس حکومت صلیحیان و فرمانروایی بیست ساله او بر این سرزمین شد.

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

زبان