راهکارهای امیرالمؤمنین علی(ع) در مواجهه با چالش های قاعدین (مقاله پژوهشی حوزه)
درجه علمی: علمی-پژوهشی (حوزوی)
آرشیو
چکیده
هدف این پژوهش، دستیابی به تدابیر و مواضع امیرالمؤمنین، علی(ع) در مواجهه با چالش های ارتباطی خود با گروهی موسوم به «قاعدین» است که خود را از ورود به عرصه سیاسی در حکومت امام علی(ع) بازداشتند تا بنا بر گفته خودشان، از فتنه در امان باشند. این پرسش، امروز هم مطرح است که با بهره گرفتن از اصول حاکم بر شیوه های رفتاری امام علی(ع) در رویارویی با قاعدین، اصول رفتاری ما برای شیوه مواجهه و برخورد با ساکتین و مخالفین داخلی چگونه باید باشد؟ قعود، به معنای نشستن و قاعدین، یعنی نشستگان. در فرهنگ قرآن، این واژه در مقابل «مجاهدین» به کار رفته است و در اصطلاح، شامل افرادی است که هنگام ضرورت قیام برای حق، قعود کرده و در نزاع حق و باطل، با وجود اینکه مسئولیت دفاع از حق را دارند، از یاری جبهه حق امتناع می کنند. در زمان رسول خدا(ص) گروهی از مسلمانان چنین بودند و در جهاد شرکت نکردند که خداوند در قرآن آنان را سرزنش کرده است. در حکومت امیرالمؤمنین(ع) نیز کسانی از ابتدا با امام(ع) بیعت نکردند یا بیعت نمودند، اما در ادامه، از یاری امام(ع) کناره گیری کردند. آنان با اینکه از خواص در دوران حکومت امام علی(ع) محسوب می شدند، از ورود به عرصه مسائل سیاسی و نظامی خودداری کردند و قعود آنان، تأثیرات اجتماعی و سیاسی نامطلوبی بر جامعه اسلامی، به ویژه توده مردم بر جای گذاشت. عبدالله بن عمر (د.73ق)، سعدبن ابى وقاص (د.55ق)، محمدبن مسلمه (د.43ق) و اسامه بن زید (د.52ق)، شاخص ترین افراد این جبهه هستند. امام علی(ع) درباره آنان چنین فرمود: «حق را واگذاشتند و باطل را یارى نکردند». موضع آنان، موجب تضعیف حاکمیت و خلافت اسلامی و مایه امیدواری مخالفان و معارضان شد. چنین جریانی در تاریخ اسلام، از زمان رسول خدا(ص) بیشتر به عنوان عافیت طلبان وجود داشته و در دوران خلافت امیرالمؤمنین(ع) به شکلی دیگر ظهور و بروز یافت؛ جریانی که به تدریج هویت و مبانی فکری و حتی دینی یافت. قاعدین، با مستندسازی قعود خود به آیات و احادیث نبوی، ناآگاه خواندن مردم، فتنه خواندن جهاد، ناامید ساختن مردم و تعلیق مشارکت خویش در جهاد به امور ناممکن برای حکومت امیرالمؤمنین(ع)، چالش ایجاد کرده و مردم را دچار تردید می کردند. با توجه به نصوص دینی مبنی بر ضرورت شناخت و پیروی از حق، آگاهی از سیره و راهکارهای اهل بیت(ع)، به ویژه امام علی(ع) در مقابله با تفکر و اقدامات قاعدین و وانشستگان از یاری حق، امری ضروری است. پژوهش حاضر، درصدد تبیین این مسئله به شیوه وصفی- تحلیلی است که امیرالمؤمنین علی(ع) چه تدابیر، مواضع و اقداماتی را در برابر این جریان به کار گرفته است؛ جریانی که با وجود عدم معارضه با خلافت حضرت، از یاری حاکمیت اسلامی خودداری کرده و حتی با سکوت خود، موجبات تردید دیگران را نیز فراهم آورده بودند. امیرالمؤمنین علی(ع) در مواجهه با چالش های قاعدین و مدیریت جامعه، راهکارهای گوناگونی به کار بستند؛ از جمله: مماشات با قاعدین در برابر ترک بیعت، خیرخواهی و دلسوزی نسبت به آنان، استدلال و روشنگری نسبت به تناقضات نظری و عملی ایشان، نکوهش و منزوی ساختن آنان، محروم ساختن ایشان از امتیاز مجاهدین، متعهد ساختن ایشان به تعهدات اجتماعی، نظارت و کنترل، صیانت از نظم، اعتماد و بیعت عمومی، تأکید بر عقلانیت و دوری از احساسات، حمایت از تفکر و تحقیق برای تشخیص حق و باطل و نیز نهی جامعه از تندروی در برخورد با آنان.Imam ALi’s Strategies in Dealing with the Challenges of the Qāʿedīn
This study seeks to examine the strategies and stances adopted by Imam Ali (A.S.) in his engagement with the qaedin —a group of individuals who refrained from active political participation during his caliphate, claiming their abstention was a means of avoiding civil sedition. The research addresses the contemporary relevance of this historical issue, raising the question: In light of the principles embodied in Imam Ali (A.S.) interactions with qaedin , what behavioral guidelines should govern our own engagement with silent or internally dissenting factions. The term qaedin , derived from qoʿud (to sit), in Qor’anic usage, denotes those who refrained from striving alongside the mujahidin. It came to refer specifically to individuals who, despite bearing a moral and religious responsibility to support truth and justice, chose passivity in times of moral crisis. During the Prophet’s (PBUH) time, such individuals were reproached in the Qur’an for their failure to engage in jihad. Similarly, during Imam Ali’s caliphate, certain notable figures either refused to pledge allegiance altogether or withdrew from active support after initial allegiance. These individuals, despite being from among the political elite, distanced themselves from military and governmental affairs, and their inaction had detrimental socio-political consequences—particularly by weakening public morale and undermining the legitimacy of Imam Ali’s government. Prominent members of this group included ʿAbdollāh ibn ʿUmar (d. 73 A.H), Saʿd ibn Abi Waqqaṣ (d. 55 A.H), Moḥammad ibn Moslemah (d. 43 A.H), and Usamah ibn Zayd (d. 52 A.H). Imam Ali (A.S.) described them as those who "abandoned truth and failed to support falsehood." Their stance offered tacit encouragement to adversaries and contributed to the erosion of Islamic governance. The qaedin —a phenomenon that has existed since the Prophet’s era—eventually developed into a distinct ideological and theological orientation. These individuals often justified their passivity through selective reference to Qur’anic verses and Prophetic traditions, framing political participation as sedition, portraying the public as ignorant, and casting doubt on the legitimacy and feasibility of Imam Ali’s government. Given the Islamic emphasis on discerning and following the truth, it is imperative to study the approach of the Ahl al-Bayt (A.S.), particularly that of Imam Ali (A.S.), in confronting the ideological underpinnings and sociopolitical behaviors of the qaedin . Adopting a descriptive-analytical methodology, this research explores the concrete policies and rhetorical strategies Imam Ali (A.S.) employed in response to this group, which, despite not openly opposing his caliphate, refrained from aiding the Islamic government and, through their silence, contributed to societal doubt and hesitation. Imam Ali’s strategies included a diverse array of measures: tolerating their initial refusal to pledge allegiance, offering sincere counsel and admonishment, exposing the inconsistencies in their reasoning and behavior, publicly censuring and marginalizing them, denying them the social and spiritual privileges reserved for mujahidin , holding them accountable to communal obligations, maintaining vigilant oversight, preserving public order and allegiance, emphasizing rationality over emotionalism, promoting intellectual discernment of truth and falsehood, and discouraging the general populace from engaging in extremist reactions against them.
تبلیغات
