درخت حوزه‌های تخصصی

تاریخ اسلام و سیره

حوزه‌های تخصصی
ادبیات اقتصاد تاریخ تربیت بدنی جغرافیا حقوق روانشناسی زبان شناسی علم اطلاعات و دانش‌شناسی علوم اجتماعی علوم اسلامی علوم انسانی علوم تربیتی علوم سیاسی فلسفه و منطق مدیریت مطالعات زنان هنر و معماری
اخلاق و تعلیم و تربیت اسلامی ادبیات عرب تاریخ اسلام و سیره تصوف و عرفان اسلامی تفسیر و علوم قرآن حدیث و علوم حدیث علوم غریبه فقه و اصول گروه های ویژه منطق، فلسفه و کلام اسلامی
تاریخ و سیره شناسی کلیات
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدیدترین
فیلترهای جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۲۰۱ تا ۲۲۰ مورد از کل ۷٬۷۰۹ مورد.
۲۰۱.

رویکرد تاریخ فرهنگی به هنر خاورمیانه: (مفهوم دیگربودگی در آثار هنرمندان ایران و عرب)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال ۱۵ بهار ۱۴۰۲ شماره ۵۶ ۱۱۰-۸۳

کلیدواژه‌ها: دیگربودگی ترنس مدرنیسم هنر خاورمیانه هنر معاصر ایران و عرب تاریخ فرهنگی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۱۴ تعداد دانلود : ۴۸۳
هنر خاورمیانه در بستر تحولات سیاسی قرن 21 مورد توجه رسانه ها، موزه ها و نهادهای هنری قرار گرفت، اما نمی توان هنر خاورمیانه را به تاریخ سیاسی تقلیل داد، ؛ زیرا تاریخ فرهنگی هنر خاورمیانه نیز سوی دیگری از سازوکار شکل گیری این جریان هنری را نشان می دهد. تاریخ فرهنگی نشان می دهد که چگونه هنرمندان این منطقه تلاش می کنند از نگاه غیریت ساز غرب خارج شوند. در مقاله حاضر این پرسش دنبال شده است که هنرمندان خاورمیانه چگونه می توانند از دوگانه سازی خود/دیگری یا دیگربودگی غرب در مواجهه با هنر خاورمیانه فراتر روند؟ در پاسخ به این پرسش، به این نتیجه رسیدیم که گذار از پاردایم پست مدرن به ترنس مدرن چگونه زمینه عبور از دوگانه سازی خود/دیگری را در تجربه هنرمندان پدید آورده است. با تحلیل محتوا و مضمون نمونه هایی از آثار هنرمندان منطقه، نتایج نشان می دهد که بخشی از هنرمندان معاصر با استفاده از دلالت های بومی، محلی و سنتی در آثارشان، جریان تازه ای را در هنر معاصر خاورمیانه دنبال می کنند.
۲۰۲.

عدم حضور بزرگان شیعه در قیام مسلم بن عقیل(ع)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه معارف حسینی سال هشتم تابستان ۱۴۰۲ شماره ۳۰ 29 - 44

کلیدواژه‌ها: شیعه عبیدالله بن زیاد کربلا کوفه مسلم بن عقیل

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۷۹ تعداد دانلود : ۲۶۸
افراد مشهور چون مختار، سلیمان بن صرد خزاعی، حبیب بن مظاهر، ابوثمامه صیداوی، مسلم بن عوسجه و ابراهیم بن مالک اشتر نخعی که در واقعه کربلا شهید شدند، در واقعه مسلم رد پایی از آنها گزارش نشده است. چرا چنین افرادی که جزو بزرگان شیعه هستند در قیام مسلم حضور نداشتند؟ این پژوهش با استناد به منابع دسته اول تاریخی و با استفاده از موقعیت های جغرافیایی و ارائه احتمال های عقلی برخاسته از گزارش های موجود، نشان داده است که هرکدام از این بزرگان بنا به دلایلی امکان همراهی با مسلم به عقیل را نداشته اند.
۲۰۳.

بررسی نقش شیخ صدوق در انتقال روایت مناقب هجده گانه علی(ع) به منابع شیعه با تکیه بر روش تحلیل اِسناد- متن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام در آیینه پژوهش سال ۲۰ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۵۵) 81 - 97

کلیدواژه‌ها: شیخ صدوق خصال روش تحلیل اِسناد متن روایت «لِعَلِیٍّ (ع) ثَمَانِیَ عَشْرَهَ مَنْقَبَهً» تاریخ گذاری احادیث

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۶ تعداد دانلود : ۱۲۳
روایت موقوف لِعَلِیٍّ(ع) ثَمَانِیَ عَشْرَهَ مَنْقَبَهً در زمره روایاتی است که هم در منابع روایی سنی و هم در منابع امامیه نقل شده است. پژوهش حاضر با هدف بررسی و تحلیل این روایت با روش تحلیل اِسناد متن انجام شد. بدین منظور، تاریخ گذاری این روایت با توجه به پنج کتاب و منبع با سیر زمانی متفاوت مورد بررسی قرار گرفت. همچنین با بررسی تفاسیر روایی و توضیحات محدثین ذیل این روایت، استدلال های طرق معتبرتر طبقه بندی گردید و با استفاده از این داده ها، نمودارها و جداول ترسیم شد. نتایج نشان داد که این روایت، در کتب مورد بررسی ضمن داشتن تفاوت هایی در متن و نیز راویان متفاوت در طرق اِسناد، بر ضرورت خوانش تاریخمند روایات فضایل اهل بیت(ع) تأکید دارد و تصریح می کند که شیخ صدوق حتی در حوزه شمارش فضایل امام علی(ع) به عمد از منابع اهل تسنن برای تأیید مؤیدات این فضایل بهره برده است؛ درحالی که این روایت در منابع اهل تسنن با مضامینی همچون مشترک بودن برخی صحابه همچون جابر بن عبدالله انصاری با امام علی(ع) در این مناقب نقل شده است؛ لیکن با توجه به قرائن بسیار، ازجمله وجود راوی ابن عباس به عنوان حلقه مشترک اصلی در تمامی طرق این روایت، درنهایت مخاطب را به پذیرفتن مناقب مختص به حضرت علی(ع) از میان دیگر صحابه سوق می دهد.
۲۰۴.

چرایی و چگونگی حمایت علما از تولیدات ایرانی در عصر قاجار

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخ اسلام سال ۳ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۵ 107 - 126

کلیدواژه‌ها: قاجار علما تولیدات داخلی ایرانی وابستگی به کالای خارجی سلطه بیگانگان بر جامعه اسلامی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶۱ تعداد دانلود : ۱۳۰
با روی کار آمدن حکومت قاجار، آرامش نسبی در ایران حاکم شد و در ظاهر، فضا برای رشد و توسعه اقتصادی تا حدودی فراهم گردید. اما بنا به دلائلی از جمله ضعف پادشاهان، تمایل زیاد دولت های روسیه و انگلیس برای نفوذ در ایران و عدم وجود زیرساخت های لازم در کشور برای گسترش اقتصادی، نه تنها انتظارات در زمینه ارتقا کیفیت زندگی ایرانیان محقق نشد، بلکه در مقاطعی، وضعیتی نامناسب تر از گذشته به خود گرفت. در این شرایط، برخی علما برای حمایت از تولیدات داخلی در برابر سلطه اقتصادی غرب اقداماتی انجام دادند. این پژوهش با استفاده از داده های تاریخی و به روش توصیفی- تحلیلی درصدد است علل و نحوه مواجهه علما با حضور گسترده کالاهای خارجی در بازار ایران را بررسی کند. به نظر می رسد مهم ترین دلیل حمایت از تولیدات ایرانی از سوی علما، انگیزه های مذهبی برای جلوگیری از سیطره سیاسی- فرهنگی غیرمسلمانان بر جامعه اسلامی بوده است. این حمایت ها، عمدتاً از طریق تبیین ابعاد موضوع و ذکر مزایای استفاده از تولیدات داخلی و آثار سوء وابستگی به کالاهای خارجی صورت می پذیرفت.
۲۰۵.

برابری اجتماعی در سیره علوی؛ بنیاد حکمرانی مطلوب(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال ۱۳ زمستان ۱۴۰۲ شماره ۵۲ ۷۴-۵۳

کلیدواژه‌ها: برابری اجتماعی حکمرانی علوی رویکرد تمدنی سنت علوی عدالت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۵ تعداد دانلود : ۴۴
عدالت/ برابری اجتماعی از آن رو که مفهومی بسیار گسترده و ابعاد و زوایای بسیاری دارد، در دانش هایی چون اخلاق، فرهنگ، سیاست و اقتصاد مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. عدالت در فکر و فرهنگ اسلامی نیز، فراتر از امر اخلاقی، جایگاه بلندی دارد تا جایی که قوام جهان هستی به آن نسبت داده شده و بنیاد تمامی کارهای نیک آدمی به ویژه در حوزه حکمرانی به حساب آمده است. در قرآن آیه ۸ سوره مائده آمده عدالت پیشه کنید که به تقوای الهی نزدیک تر است، هم چنین آمده خشم و دشمنی، نباید موجب زیر پا نهادن عدالت شود. در اندیشه سیاسی، به ویژه در عرصه حکمرانی به فراوانی درباره آن سخن به میان آمده است. امام علی7 که مدتی در منصب خلافت مسلمین قرار داشت، هم به اعتبار جایگاه سیاسی ، هم جایگاه دینی و هم کنشگر فعال اجتماعی، دغدغه های خود را در خصوص آن نشان داده و در رویکردی اجتماعی، عدالت را مایه قوام و استواری مردم و مایه استحکام نظام سیاسی شمرده است. مقاله حاضر به روش تاریخی- فلسفی، البته مثبت نگرانه/ ارزشی می کوشد تا به این پرسش اساسی پاسخ دهد که فلسفه برابری اجتماعی در سنت علوی چه بود و امام علی7 در حکمرانی چگونه با آن مواجه شده است؟ فرضیه کانونی پژوهش آن است که امام با رویکرد تمدنی که بر انسان شناسی، هستی شناسی و دین شناسی استوار است، وارد این عرصه شده و دغدغه مندانه برای اصلاح جامعه گام برداشت. گرچه در خصوص کرد و کارهای امام آثار فراوانی پدید آمده، اما با رویکرد پیش رو، خلأ مشهودی وجود دارد که نیازمند پژوهش و تبیین است.
۲۰۶.

نسبت اخلاق و دعوت اسلامی در سیره پیامبر اکرم(ص)

نویسنده:
منبع: سیره پژوهی اهل بیت سال ۹ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۱۷ 7-24

کلیدواژه‌ها: اخلاق نبوی جاهلیت حمیت جاهلی دعوت اسلامی قبیله

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۹ تعداد دانلود : ۹۸
وضع اخلاقی جامعه عرب پیش از اسلام تابعی از سنت های قبیلگی بود. این امر موجب شکل گیری اخلاق منفعت طلبانه شد که در قرآن کریم از آن با عنوان حمیت جاهلی تعبیر شده است. بر این اساس راهبرد پیامبر اکرم(ص) برای مقابله با آن وضع، ایجاد شکاف در ساختار جامعه جاهلی و طراحی هنجارهای اجتماعی نوین اسلامی بود. سوال اصلی پژوهش این است که پیامبر(ص) جهت ایجاد هنجارهای نوین اخلاقی از چه راهبردهایی استفاده کرد؟ این پژوهش با استفاده از شیوه کتابخانه ای و رویکرد جامعه شناختی نشان داد که رسول خدا برای تضعیف حمیت جاهلی و جایگزینی هنجارهای نوین اخلاقی سه راهبرد فردی، گروهی و مدنی را در پیش گرفت. آن حضرت در مکه از راهبرد فردی و گروهی و در مدینه از شیوه های مدنی استفاده کرد.
۲۰۷.

بررسی تحلیلی گزارش ابن اسحاق درباره رویداد غدیر خم

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخ اسلام سال ۳ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۶ 9 - 26

کلیدواژه‌ها: ابن اسحاق روایت غدیر خم حجه الوداع البدایه و النهایه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۸ تعداد دانلود : ۱۱۰
در سال دهم هجری، پس از پایان حجه البلاغ در محل غدیر خم، امام علی(ع) به فرمان خداوند توسط رسول خدا(ص) به عنوان وصی و جانشین آن حضرت معرفی شد. اصل واقعه غدیر، مورد تأیید منابع تاریخی مسلمانان است، اما در چرایی وقوع آن، در برخی گزارش ها تفاوت هایی مشاهده می شود. یکی از این موارد، گزارش منسوب به محمد بن اسحاق است. بر اساس این نقل، یکی از دلایل مدعیان مخالف معنای جانشینی، در بابِ علت وقوع غدیر، شکایت چند تن از صحابه از امیرالمؤمنین(ع) نزد رسول خدا(ص) است که برخی مورخانِ بعد از ابن اسحاق، آن را به معنای مولی در قالب دوست، یاور و برتری آن امام بر دیگر صحابه بیان کرده اند. ازاین رو، پژوهش حاضر پس از بررسی صحت انتساب گزارش به ابن اسحاق، درصددِ فهم این مطلب است که این خبر، چه ابعاد و پیامدهایی در منابع بعد از وی در تاریخ اسلام بر جای نهاده است؟ برخی از نتایج به دست آمده از این تحقیق که به روش توصیفی تحلیلی انجام گردید، عبارتند از: عدم وجود اصل گزارش در آثار منتسب به ابن اسحاق و نبود شاهد یا سند موثق درباره انتساب این گزارش به ماجرای غدیر خم؛ عدم اثبات وثاقت برخی از سیره نگاران ناقل گزارش ابن اسحاق و مشهور بودن آنان به تعصب مذهبی و فرقه ای؛ ناقص بودن روایت ناقلان گزارش؛ عدم نقل گزارش ابن اسحاق توسط تاریخ نگاران مشهور دیگر و یکسان نبودن متن و جمله بندی گزارش ابن اسحاق در کتب سیره نگاران.
۲۰۸.

بازخوانی اهداف تأسیس بیت الحکمه و مواضع اهل بیت(ع) در قبال آن

نویسنده:
منبع: تاریخ اهل بیت سال ۳ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۴ 115 - 132

کلیدواژه‌ها: بیت الحکمه مکتب علمی اهل بیت (ع) مأمون ترجمه کتب در صدر اسلام نهضت ترجمه در صدر اسلام مواجهه اهل بیت (ع) با ترجمه کتب

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۹۱ تعداد دانلود : ۱۱۲
تأسیس بیت الحکمه نهضتی علمی بود که در عرض نهضت اهل بیت (ع) در صدر اسلام شروع شد و بخش مهمی از فعالیت های آن ناظر به ترجمه علوم عقلی و طبیعی از دیگر ملل بود. ترجمه متون فلسفی و منطقی یونان و حتی ایران باستان که ریشه در فلسفه ارسطویی داشت، می توانست خط فکری جدیدی را به مسلمانان عرضه نماید و بنیادهای معرفتی شیعه امامیه و حتی اهل تسنن را به خطر بیندازد. براین اساس، پژوهش حاضر با هدف بررسی و بازخوانی اهداف تأسیس بیت الحکمه و و تقویت آن ازسوی خلفای عباسی انجام شد. نتایج بررسی ها نشان داد که فعالیت اصلی بیت الحکمه ترجمه کتب وارداتی در علوم گوناگون بود. باتوجه به فعالیت های اهل بیت(ع) و گسترش مکتب امامیه، عباسیان برای از رونق انداختن نظام معرفتی شیعه به ایجاد بیت الحکمه و ترجمه متون از دیگر ملل روی آوردند. باوجود اینکه فعالیت های بیت الحکمه به دلیل نشر نظام معرفتی یونان برای جامعه اسلامی زیان بار بود، اما شیعیان بامدیریت اهل بیت(ع) و تولید محتوای مناسب از این بحران به خوبی عبور کردند.
۲۰۹.

اختلاف های ایران و عثمانی بر سر استحکامات سرحدی مریوان، اورامان و لاهیجان (لاجان) در عصر قاجار(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال ۱۵ بهار ۱۴۰۲ شماره ۵۶ ۴۲-۱۱

کلیدواژه‌ها: مریوان اورامان لاهیجان ایران قاجار عثمانی مرزهای غربی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۳ تعداد دانلود : ۳۵۸
یکی از موضوع های مورد اختلاف ایران و عثمانی از نیمه دوم سلطنت ناصرالدین شاه به بعد، احداث استحکامات سرحدی مریوان، اورامان و لاهیجان در مرز ایران و عثمانی بود. این پژوهش در پی یافتن پاسخ این پرسش است که: احداث استحکامات مرزی در سرحدات مریوان، اورامان و لاهیجان چه تأثیری در روابط ایران و عثمانی و تحولات مرزهای غربی ایران در عصر قاجار داشت؟ یافته های این پژوهش که با روش توصیفی-تبیینی و بهره گیری از اسناد و نقشه های تاریخی و منابع کتابخانه ای انجام شد، نشان می دهد که دولت عثمانی به دنبال احداث استحکامات مرزی جدید توسط دولت ایران در کردستان اردلان و مُکریان، با طرح ادعاهایی درباره مالکیت بر بلوکات مرزی مریوان، اورامان و لاهیجان و با تأکید بر داخل بودن این مناطق در طرح استاتوس کو، سعی در ایجاد تنش در سرحدات غربی ایران و قبولاندن شرایط مدّ نظر خود در مفاد کمیسیون های مرزی داشت. سرانجام با دخالت دولت های واسطه و براساس پروتکل های تهران و اسلامبول و کمیسیون سرحدی، در سال 1332ق. این مناطق متعلق به دولت ایران شناخته شدند. یکی از موضوع های مورد اختلاف ایران و عثمانی از نیمه دوم سلطنت ناصرالدین شاه به بعد، احداث استحکامات سرحدی مریوان، اورامان و لاهیجان در مرز ایران و عثمانی بود. این پژوهش در پی یافتن پاسخ این پرسش است که: احداث استحکامات مرزی در سرحدات مریوان، اورامان و لاهیجان چه تأثیری در روابط ایران و عثمانی و تحولات مرزهای غربی ایران در عصر قاجار داشت؟ یافته های این پژوهش که با روش توصیفی-تبیینی و بهره گیری از اسناد و نقشه های تاریخی و منابع کتابخانه ای انجام شد، نشان می دهد که دولت عثمانی به دنبال احداث استحکامات مرزی جدید توسط دولت ایران در کردستان اردلان و مُکریان، با طرح ادعاهایی درباره مالکیت بر بلوکات مرزی مریوان، اورامان و لاهیجان و با تأکید بر داخل بودن این مناطق در طرح استاتوس کو، سعی در ایجاد تنش در سرحدات غربی ایران و قبولاندن شرایط مدّ نظر خود در مفاد کمیسیون های مرزی داشت. سرانجام با دخالت دولت های واسطه و براساس پروتکل های تهران و اسلامبول و کمیسیون سرحدی، در سال 1332ق. این مناطق متعلق به دولت ایران شناخته شدند.
۲۱۰.

روایات عاشورایی میرزامحمدتقی سپهرکاشانی در ناسخ التواریخ

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه معارف حسینی سال هشتم تابستان ۱۴۰۲ شماره ۳۰ 81 - 112

کلیدواژه‌ها: تحریفات عاشورا ناسخ التواریخ سپهر کاشانی روایات عاشورایی مقتل الحسین

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۲۶ تعداد دانلود : ۲۷۱
ناسخ التواریخ یکی از آثار میرزامحمدتقی سپهرکاشانی است. بخشی از این کتاب به مقتل الحسین اختصاص دارد. این مقتل یکی از پیشگامان تحریفات عاشورایی در قرون اخیر به شمار می رود. گزارشی که سپهر از قیام امام حسین(ع) ترسیم کرده از روایات مقاتل متقدّم و متأخّر گرفته شده و از نظر متنی آشفته است؛ به طوری که در برخی موارد با وقایع مسلّم تاریخی ناسازگار بوده و در مواردی شأن امام معصوم7 خدشه دار شده است. با این همه این مقتل بسیار مورد توجه علما، وعاظ و مداحان شیعی بوده است. مقتل الحسین در برخی موارد مخاطب را به تأمل و تردید می افکند و حتی در برخی موارد، شیعه را متأثر از اعتقاداتی خاص معرفی می کند. مقاله حاضر درصدد است تا با بررسی گزاره های این کتاب، مطالب تاریخی و روایی آن را که بسیار مورد تردید است ، با روش کتابخانه ای و رویکردی تحلیلی مورد ارزیابی قرار دهد و از این طریق به برخی از تحریفاتی که نخستین بار بر اثر این کتاب در میان روایات عاشورایی جای گرفته است، اشاره کند.
۲۱۱.

عدالت اقتصادی در نگره امام علی(ع)

نویسنده:
منبع: سیره پژوهی اهل بیت سال ۹ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۱۶ 59 - 72

کلیدواژه‌ها: اقتصاد در نهج البلاغه امام علی (ع) بینش اقتصادی منش اقتصادی عدالت در نهج البلاغه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۱ تعداد دانلود : ۱۲۳
تحقق عدالت از آرزوهای دیرینه جوامع بشری و یکی از اهداف بعثت انبیاء است. پیامبر اسلام(ص) نیز بنیان حکومت دینی را بر پایه عدالت گذارده بود. بعد از رحلت ایشان، در زمان خلفای سه گانه، به تدریج بینش ها تغییرکرد؛ رفتار حاکمان و مردم از الگوهای مطلوب اسلامی فاصله گرفت و جامعه دچار مفاسد اقتصادی شد. امام علی(ع) بعد از اصرار مردم به شرطی خلافت را پذیرفتند که بتوانند با ایجاد تحولات اساسی و مبارزه پیگیر با مفاسد اقتصادی، عدالت اقتصادی را در جامعه برقرار کنند. این پژوهش تلاش دارد تا با بررسی کلام امام علی(ع) در نهج البلاغه ، تغییر و تحولات اقتصادی دوره حکمرانی امام(ع) را نشان دهد. یافته های این مقاله نشان می دهد که امام علی(ع) با تغییرات راهبردی در حوزه بینش اقتصادی یعنی آخرت گرایی، همسان سازی، منهای فقر، منهای تجمل، نقد قدرت و حوزه منش اقتصادی یعنی عملیاتی کردن عدالت توزیعی، شایسته سالاری، ساده زیستی، تکافل اجتماعی به برقراری عدالت اقتصادی پرداخت.
۲۱۲.

نقش خاتون های واقف در تداوم گفتمان رسمی سلجوقیان(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال ۲۴ تابستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۹۴) 91 - 118

کلیدواژه‌ها: سلجوقیان خاتون وقف مدرسه سازی ایدئولوژی بوردیو

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲۷ تعداد دانلود : ۱۹۸
وقف، به عنوان سنّتی پسندیده همواره مورد اقبال دولت های اسلامی بوده است؛ اما کمتر به کارکردهای فرهنگی آن توجه شده است. دولتمردان سلجوقی (429 589ق) و وابستگان آنها، اعم از زن ومرد، با نگاه اندیشه محور به وقف، به سیاست های فرهنگی مورد نظر خود جامه عمل پوشاندند. با توجه به نفوذ خاتون های سلجوقی در طبقه زمامداران، این سؤال مطرح می گردد که این بانوان، با تکیه بر کدام سرمایه ها در صحن جامعه نیز فعالانه حضور یافتند؟ این مقاله با رویکردی تاریخی اجتماعی بر اساس متون تاریخی و با روش وصفی تحلیلی و با الهام از نظریه پی یر بوردیو (2002م) در باره قابلیت مشروعیت زایی سرمایه های نمادین، به خوانشی نو در مورد فعالیت های فرهنگی خاتون ها در نواحی مهمّ قلمرو سلجوقیان، یعنی بخش های مرکزی و غربی ایران می پردازد. بر اساس یافته های این پژوهش، اگرچه جایگاه سیاسی این زنان در کنار عناصر دیگری چون: ناحیه گرایی، اقطاع و سنن سلجوقی، یکی از موانع تمرکزگرایی نهاد قدرت بوده است، اما بانوانی مانند ارسلان خاتون، با وقف اماکن عام المنفغه (مدرسه، مسجد و بازار)، نقش حیاتی در تداوم سلطه سلجوقی در طول سه قرن داشته اند و در واقع، این خاتون ها با برخورداری از سرمایه های نمادین، در گسترش گفتمان رسمی توفیق یافته اند..
۲۱۳.

اهداف راهبردی در مناسبات علمی امام سجاد (ع)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال ۱۳ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۵۱ 51 - 72

کلیدواژه‌ها: امام سجاد (ع) سیره علمی امام سجاد (ع) وضع علمی دوره بنی امیه مذهب دوره بنی امیه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۱ تعداد دانلود : ۷۶
تلاش علمی امام سجاد7 کمتر بررسی شده است. این پژوهش بر آن است تا به کمک میراث علمی برجای مانده از امام سجاد7، اهداف راهبردی در مناسبات علمی ایشان را استخراج و محورهای اصلی آن را تبیین کند. این مقاله با روش توصیفی و تحلیلی و با استناد به اخبار و روایات مربوط به امام سجاد7 در منابع متقدم حدیثی، تاریخی، رجالی، فقهی و تفسیری تا پایان قرن چهارم هجری درصدد پاسخ به این سؤال است که امام سجاد7 با وجود محدودیت های خاص در عصر خویش، چه اهدافی را در ارتباط گیری علمی خویش دنبال می کرد؟ یافته های پژوهش نشان داد که امام سجاد7 با وجود محدودیت ها، اهداف ویژه ای را دنبال کرد تا در جامعه آن عصر، وظیفه هدایت گری، تبیین دین و حفاظت از آن را در بُعد علمی نیز پیگیری کند. اهداف راهبردی امام سجاد7 در پنج دستهِ احیاء سیره و سنت نبوی، تأکید بر فضائل و خصائص اهل بیت: به ویژه امیرالمؤمنین7 در مبارزه با پدیده غلو، تبیین حق و باطل ضمن تأکید بر تقیه، تأکید بر زهد و آخرت اندیشی و مبارزه با دنیاگرایی و نهایتاً تبیین و ابهام زدایی از مفاهیم اصیل دینی قابل بررسی است.
۲۱۴.

علل گرایش به تحجر در عرب جاهلی و خوارج با تکیه بر عقل و داده های تاریخی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی سال ۱۴ بهار ۱۴۰۲ شماره ۵۰ ۱۴۶-۱۲۹

کلیدواژه‌ها: تحجر عرب جاهلی تحجر خوارج علل گرایش به تحجر

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۱۴ تعداد دانلود : ۲۲۳
تحجر یکی از مهمترین موانع دستیابی به کمالات انسانی و اجتماعی است. انسان مبتلا به تحجر، با دادن رنگ تقدس و جاودانگی به برداشت های محدود و ناقص خویش، در مقابل هرگونه سخن حق و استدلال متقنی که در تقابل با عقاید و اندیشه های وی است، مقاومت و ایستادگی می کند. همین امر سبب گردیده است تا این نوع تفکر به عنوان پدیده ای شوم در مسیر رشد و بالندگی فرد و جامعه در تمام ادوار مختلف تاریخی و در بین اقشار مختلف جامعه، شناخته شود. شناخت علل گرایش به تحجر یکی از مهمترین مسائل در پیشگیری و مبارزه با تفکر متحجرانه است. از آنجا که این نوع تفکر در بین بخشی از افراد جامعه در عصر نبوی و علوی نیز ظهور و بروز یافت. این پژوهش با هدف پاسخ به این سوال که علل گرایش به تحجر؛ بر اساس عقل و داده های تاریخی پیرامون عرب جاهلی و خوارج چیست؟ نگاشته شد. لذا در این پژوهش علل گرایش انسان ها به تحجر در دو دسته روانی و فکری عقیدتی با تکیه بر عقل و داده های تاریخی به صورت خاص عرب جاهلی و خوارج تبیین شده است. پژوهش حاضر با بهره گیری از اسناد کتابخانه ای و به روش توصیفی تحلیلی، صورت گرفته است. بر اساس داده هایی که در این پژوهش به دست آمد لجاجت، تصلب و انعطاف ناپذیری و برخی سوگیری های شناختی و ترک تفکر و عقلانیت، پیروی از ظن و حس گرایی، از جمله علل و زمینه های گرایش به تحجر در جهت روانی، عقیدتی و فکری به شمار می روند.
۲۱۵.

تحول نام گذاری در میان مسلمانان تا نیمه قرن سوم هجری(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال ۲۴ تابستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۹۴) 61 - 90

کلیدواژه‌ها: نام گذاری فرهنگ اسلامی نام های عربی نام های اسلامی نام های مذهبی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۸۸ تعداد دانلود : ۱۸۱
نام گذاری، یک رفتار اجتماعی بازتاب دهنده فرهنگ و گرایش های یک جامعه است. این پژوهش، به بررسی نام های رایج نزد مسلمانان تا نیمه قرن سوم هجری پرداخته است. بدین منظور، ضمن مرحله بندی این نام گذاری، برای اطمینان از واقعی بودن یافته های تحقیق، تنها به گزارش های دارای دلالت روشن استناد شده است. پژوهش با بهره بردن از بررسی آماری نام نخست کسانی که در رجال شیخ طوسی (به عنوان دربردارنده نام های شیعی) و الطبقات الکبری (به عنوان دربردارنده نام های غیرشیعی) از آنها یاد شده، سامان یافته است. یافته های این پژوهش، نشان می دهد که نام های رایج پیش از اسلام، متأثر از فرهنگ و تمایلاتی بوده که همان تمایلات در نام های دوره اسلامی انعکاس یافته است؛ بااینحال، پس از ظهور اسلام، نام های جدیدی مورد استفاده قرار گرفت که به صورت ویژه، بیانگر فرهنگ دینی اسلامی بود. این تحول، تا پیدایش مذاهب مختلف اسلامی ادامه یافت و پس از آن، مسلمانان به نام گذاری بنا بر مذهبی که داشتند، روی آوردند.
۲۱۶.

جستاری در مضامین رؤیاهای رسول اکرم (ص) و جایگاه آن در تصمیم گیری های آن حضرت(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال ۲۴ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۳ (پیاپی ۹۵) 7 - 30

کلیدواژه‌ها: پیامبر اعظم عصر نبوی رؤیا و تاریخ صحابه پیامبر معراج

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳۲ تعداد دانلود : ۲۱۱
خواب حالتی است توأم با آسایش و آرامش که بر اثر از کار بازماندن حواس ظاهر در انسان و حیوان پدید می آید. رؤیا آن چیزی است که در خواب دیده می شود؛ بخشی از رؤیاها صادقانه هستند. این پژوهش با روش وصفی تحلیلی مضامین رؤیاهای صادقانه حضرت رسول9 و تأثیرشان در تصمیم گیری های ایشان را مورد بررسی قرار داده است. این بررسی حکایت گر آن است که خواب و رؤیا در فرهنگ اعراب قبل و بعد از ظهور اسلام همچون دیگر ملل مجاور آن ها دارای اهمیت بسیاری بوده است. مقاله با تأکید بر این که وحی و معراج در حالت خواب و رؤیای صادقه محقق نشده، بلکه هر دو در عالم بیداری بوده، نشان می دهد که مضمون رؤیاهای پیامبر عموما درباره سرنوشت اشخاص یا جنگ ها و حوادث و به نوعی پیش بینی رویدادهای آینده بوده است. آن حضرت گاه از رؤیای صادقانه برای اعتباربخشی به سخنان خود استفاده می کرد اما اغلب، رؤیا را معیار حجیت برای یاران خود نمی شمرد و آنان را وادار به انجام کاری بر پایه رؤیا نمی نمود.
۲۱۷.

رابطه دولت صفویه با طریقت نوربخشیه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال ۱۳ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۵۱ 73 - 92

کلیدواژه‌ها: نوربخشیه صفویه سید محمد نوربخش شاه قوام الدین سادات نوربخشی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۴ تعداد دانلود : ۱۴۱
طریقت نوربخشیه در دوره تیموریان پدیدار شد و در آستانه تشکیل دولت صفوی از مهم ترین طریقت های صوفیانه ایران بود. بنابراین رابطه دولت صفوی با این طریقت یکی از مسائل مهم دهه های نخستین دوره صفوی بود. این پژوهش به روش تاریخی- تحلیلی، درصدد پاسخ به این پرسش است که دولت صفویه و طریقت نوربخشیه چه تعامل و تقابلی با یکدیگر داشتند؟ یافته های این پژوهش نشان می دهد که تشیع نوربخشیه و سیادت خاندان نوربخشی زمینه را برای همگرایی نوربخشیه و صفویه فراهم می کرد، اما ادعای مهدویت سید محمد نوربخش، سیاه پوشی نوربخشیه و موقعیت اقتصادی و اجتماعی آنان موجب تقابل آنها با صفویه شد. این تقابل به قتل شاه قوام الدین و انزوای فرزندانش انجامید. از دوره شاه عباس اول، تحت تأثیر فضای ضد صوفی که تا سقوط صفویه ادامه یافت، نوربخشیه نیز مانند سایر طریقت های صوفیانه به حاشیه رانده شدند و به تدریج از صحنه تاریخ محو شدند.
۲۱۹.

مقایسه محتوایی مقتل بحارالانوار با مقاتل معتبر متقدم (مطالعه موردی: مقتل أبومخنف و ارشاد شیخ مفید)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال ۱۳ تابستان ۱۴۰۲ شماره ۵۰ 81 - 102

کلیدواژه‌ها: ارشاد شیخ مفید بحارالانوار تحریفات عاشورا عاشورا مقتل ابومخنف مقتل نگاری

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۵ تعداد دانلود : ۱۰۷
جعل و تحریف آفت بزرگی است که دامن گیر بسیاری از روایت های تاریخی شده است. روایت های عاشورایی نیز از این آسیب در امان نمانده، بلکه با فاصله گرفتن از زمان وقوع، سیر صعودی پیدا کرده است. مقتل بحارالانوار علامه مجلسی از مهمترین کتاب ها درباره زندگانی امام حسین7 است. پرسش مهم این است که آیا این کتاب با توجه به زمان تألیف دچار تحریفات بوده است؟ به عبارت بهتر آیا روایات مقتل بحارالانوار توسط مقاتل متقدم تاریخی پشتیبانی می شود؟ در این پژوهش با مقایسه محتوایی مقتل بحارالانوار با دو مقتل متقدم و معتبر و استخراج اختلافات، میزان صحت و اعتبار روایات آن ارزیابی شد تا در نهایت به پیراسته شدن هرچه بیشتر گزارش های واقعه کربلا به عنوان یک قیام هویت بخش کمک شود. یافته های پژوهش نشان می دهد که از ۶۵ روایت مورد تردید بحارالانوار، هیچ کدام توسط مقتل ابومخنف پشتیبانی نمی شود؛ ارشاد شیخ مفید نیز فقط ۴ روایت مشکوک بحار را پشتیبانی می کند و باقی روایت های بحار در این مقتل یا وجود ندارد یا با بیانی متفاوت ذکر شده است.
۲۲۰.

جشن ها و کارکردهای آیینی آن در دوره گورکانیان هند (963-1118)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال ۱۳ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۵۱ 93 - 122

کلیدواژه‌ها: آیین جشن انسان شناسی فرهنگی گورکانیان هند

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۲ تعداد دانلود : ۹۰
جشن به عنوان آیین (Ritual) در دوره اوج حکومت گورکانیان هند، از زمان اکبرشاه تا دوره اورنگ زیب به شدت مورد توجه بود. تشریفات همراه با موسیقی و طرب، شور و نشاط زیادی به جشن ها بخشید تا جایی که آوازه این جشن های باشکوه، مرزهای امپراطوری گورکانی را درنوردید و ناظران خارجی را نیز به آگره کشاند. تلاش پادشاهان گورکانی برای برپایی این جشن هایِ مفصل و پرهزینه، تعدد و تنوع جشن ها و اهتمام به جشن های غیردینی و جشن های خاص بومیان، این سؤال را به ذهن متبادر می کند که کارکرد این جشن ها اعم از غیردینی و دینی چه بوده و چه چیز پادشاهان گورکانی را به برپایی این جشن ها سوق داده است؟ در این پژوهش سعی شده است با توجه به کارکرد آیین در انسان شناسی فرهنگی و با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و براساس منابع کتابخانه ای و نگاره های موجود در موزه ها این موضوع مورد بررسی و واکاوی قرارگیرد. بررسی ها نشان می دهد که جشن های این دوره به عنوان آیین، غیر از جنبه تفریح و سرگرمی، نقش مهمی در هویت بخشی و انسجام اجتماعی حول قدرت حاکم داشت و نماد قدرت و شوکت و ثروت تلقی می شد و به مشروعیت پادشاهان گورکانی کمک می کرد.

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

زبان