درخت حوزه‌های تخصصی

تربیت شهروندی از جمله مباحث مهم در مطالعات اجتماعی، سیاسی و تربیتی است که ریشه در گستره تاریخ داشته و فیلسوفان قدیم و جدید به آن پرداخته اند. اهمیت و جایگاه این مفهوم در دوران معاصر به گونه ای است که یکی از عناصر مهم توسعه یک جامعه را شهروندان آن جامعه می دانند . با توجه به جایگاه مهم این مفهوم، پژوهش حاضر درصدد پاسخ به این سوال اصلی پژوهش می باشد؛ آیا مؤلفه های مبحث تربیت شهروندی ،در دین اسلام وجود دارد؟ برای نیل به این هدف از روش توصیفی- تحلیلی (اسنادی)، ابزار فیش برداری و منبع دست اول؛ قرآن استفاده شده است .نتایج یافته ها نشان داد که بین دین اسلام و مؤلفه های تربیت شهروندی که شامل (آزادی ، تساهل و مدارا، تفکر انتقادی، ، مسئوولیت پذیری ...) ارتباط و همبستگی وجود دارد.

مقدمه: افزایش سکونتگاه های غیررسمی بدون رعایت چارچوب های قانونی، اثرات نامطلوبی بر کیفیت محیط زیست خواهد داشت. کاهش کیفیت محیط زیست این نوع سکونتگاه ها نشان دهنده محیط ناخوشایندتر است و نیز حاکی از سکونتگاهی زیست ناپذیر یا زیست پذیر در سطح پایین است. در نتیجه، کلان شهر تبریز نیز از این قاعده مستثنا نیست و بیش از 500 هزار نفر در این سکونتگاه های غیر رسمی زندگی می کنند که در این تحقیق سکونتگاه های غیر رسمی شمالی شهر تبریز انتخاب شد که شامل 5 محله سیلاب، ملازینال، احمدآباد، ایده لو و عباسی است. این مناطق که شاهد افزایش فعالیت های خانه سازی بوده اند، در بخش شمالی شهر تبریز واقع شده است. فعالیت های خانه سازی و توسعه تسهیلات، توجه سازندگان و دلالان فرصت طلب را به منطقه جلب کرده و به توسعه مسکن غیرقانونی توسط کنشگرهای خصوصی به صورت شگفت انگیزی در پهنه شمالی تبریز منجر شده است. سنجش زیست پذیری در سکونتگاه های غیررسمی ایجاد شده از نظر ساخت و سازها با تفکیک های غیرقانونی زمین قبلاً به طور کامل و دقیق بررسی نشده است. تحقیقات در این زمینه محدود بوده و فقط به شکل بهره برداری از فعالیت ها، سیاست ها و اثرات در شهرهای ایران بررسی شده است. در واقع، ساخت و سازها و تفکیک اراضی غیر قانونی بر فرایندهای توسعه مسکن و در مناطق حومه شهری شهرهای ایران به خصوص شهر تبریز مسلط شده است. در نتیجه، این پژوهش با هدف تدوین معیارهای زیست پذیری و سنجش زیست پذیری سکونتگاه های غیررسمی با ساخت و سازها و تفکیک زمین های غیر قانونی انجام شده و نقشی حیاتی در ایجاد پل ارتباطی بین سکونتگاه های غیر رسمی توسعه یافته با ساخت و ساز و تفکیک اراضی غیرقانونی با مفهوم سکونتگاه های قابل سکونت ایفا می کند و در نهایت، تسهیلات بازارهای مسکن شهری غیررسمی را به عنوان ابزاری برای کنترل توسعه غیررسمی مسکن و سکونتگاه های غیررسمی و اثرات نامطلوب آن بر کیفیت محیطی امکان پذیر خواهد کرد تا شهروندان بتوانند در آینده به سکونتگاه های قابل سکونت دسترسی داشته باشند.مواد و روش هااین مطالعه از پژوهش های اولیه تکمیل شده با پژوهش های ثانویه به عنوان منبع اصلی گردآوری داده ها استفاده کرد. به منظور شناسایی سکونتگاه های غیررسمی ایجادشده توسط ساخت و سازها و تفکیک های غیرقانونی در منطقه شمالی تبریز از چندین تکنیک پژوهشی مانند مصاحبه های کاوشی با دلالان زمین، کاوش های مقدماتی با گوگل ارث از سکونتگاه های غیررسمی، مشاهدات میدانی، و مصاحبه های معتبر با شهرداری منطقه 10 کلان شهر تبریز استفاده شد. پس از تعیین محلات شاخص در این زمینه، پژوهش های اولیه در قالب مصاحبه هایی با کارشناسان منتخب برای دستیابی به اولین هدف یعنی تدوین معیارهای زیست پذیری انجام می شوند و مصاحبه های مبتنی بر پرسشنامه با جمعیت ساکن برای دستیابی به هدف دوم یعنی سنجش زیست پذیری سکونتگاه های غیررسمی توسعه یافته توسط ساخت و ساز ها و تفکیک های غیرقانونی شهر توسط دلالان در پهنه شمالی شهر تبریز انجام شدند. روش تحلیلی استفاده شده برای دستیابی به اهداف مطالعه شامل دو مرحله تحلیلی است که به مرحله نخست (تحلیل کمّی محتوا) و مرحله دوم (تحلیل فاصله و تحلیل عملکرد اهمیت (IPA) دسته بندی شده است. روند کاری که هر مرحله تحلیلی در آن نقشی ایفا خواهد کرد در بخش های زیر شرح داده شده است.یافته هااز تحلیل پرسشنامه متحصصان 8 معیار اصلی و 28 زیرمعیار زیست پذیری در سکونتگاه های ایجادشده توسط تفکیک کننده های غیررسمی اراضی به دست آمد. این معیارها نه تنها از متغیر ورودی به وجود می آیند، بلکه از چندین توصیه و تعدیل مبتنی بر ورودی های کارشناسان نیز ناشی می شوند. این 8 معیار اصلی به اولویت اصلی بهبود عملکرد تبدیل می شوند که به شرح زیر بیان شده است: 1) فاصله تا مراکز تفریحی؛ 2) دسترسی به خدمات پزشکی؛ 3) وضعیت آسفالت معابر محلی؛ 4) وضعیت کانال های زهکشی؛ 5) وضعیت تراکم ساختمان ها؛ 6) فاصله تا پارک ها؛ 7) توان مالی خرید زمین برای اسکان، و؛ 8) دسترسی به محل کار در اطراف محل سکونت. با توجه به 8 معیار یادشده که بر بهبود عملکرد زیست پذیری سکونتگاه های غیررسمی در پهنه شمالی تبریز تأثیر می گذارند، می توان نتیجه گرفت که ارتقای کیفیت زندگی در این مناطق نیازمند توجه جدی به زیرساخت های شهری، خدمات رفاهی و اقتصادی است. معیارهایی مانند فاصله تا مراکز تفریحی، دسترسی به خدمات پزشکی و وضعیت آسفالت معابر نشان دهنده اهمیت تأمین نیازهای روزمره و رفاهی ساکنان این مناطق است. بهبود این شاخص ها می تواند تأثیر بسزایی در افزایش رضایت و کاهش مشکلات روزمره افراد داشته باشد. علاوه بر آن، معیارهایی همچون وضعیت کانال های زهکشی و تراکم ساختمان ها بر مسائل زیست محیطی و ایمنی تأکید دارند. وضعیت ضعیف در این حوزه ها نه تنها سلامت ساکنان را تهدید می کند، بلکه به ایجاد معضلات زیرساختی منجر می شود که در درازمدت هزینه های زیادی برای شهر به همراه خواهد داشت. بهبود این جنبه ها نیازمند سرمایه گذاری های بلندمدت و برنامه ریزی شهری مدون است. دو معیار مهم دیگر شامل توان مالی خرید زمین و دسترسی به محل کار، به عوامل اقتصادی و اجتماعی اشاره دارند. توانایی اقتصادی ساکنان برای خرید زمین و دسترسی آسان به محل کار از جمله عوامل کلیدی در کاهش فقر و افزایش پایداری زندگی در این مناطق است. بدون رسیدگی به این مسائل، تلاش های دیگر برای بهبود وضعیت فیزیکی و زیرساختی ممکن است تأثیرات محدودی داشته باشند.نتیجه گیریاین پژوهش نشان می دهد برای بهبود زیست پذیری در سکونتگاه های غیررسمی، باید به طور هم زمان بر زیرساخت های شهری، خدمات عمومی و توان اقتصادی ساکنان تمرکز شود. از طرف دیگر، پژوهش به این نتیجه می رسد که سیاست گذاران و برنامه ریزان شهری باید با در نظر گرفتن این معیارها، راهکارهای جامع و متناسب با واقعیت های اجتماعی و اقتصادی این مناطق را تدوین کنند. در نهایت، این پژوهش به عنوان یک راهنمای عملی برای بهبود شرایط سکونتگاه های غیررسمی می تواند به مسئولان شهری کمک کند تا با اولویت بندی مشکلات و نیازها، منابع و اقدامات را به طور کارآمدتر تخصیص دهند و در نتیجه، به بهبود عملکرد شهری و افزایش کیفیت زندگی ساکنان این مناطق کمک کنند.

بی تردید امروزه آب به یک جستار سیاسی در رابطه با حصول قدرت درآمده و دیپلماسی آب به عنوان هنر سازش و همکاری بر روی منابع آب های مشترک در روابط هیدروپلیتیکی میان دولت های ساحلی ظهور پیدا کرده است. در ایران با توجه به این که اختلافات آبی متعددی در حوضه رودخانه های فرامرزی مشترک آن وجود دارد، به نظر می رسد که دیپلماسی آب با همسایگان یک نیاز ضروری است و می بایستی در دستگاه تصمیمات کلان ملی اهمیت داده شود. هدف از این پژوهش، واکاوی و تحلیل اسناد آب مرزی دیپلماسی آب در روابط هیدروپلیتیکی ایران و عراق در حوضه رودخانه فرامرزی اروند رود می باشد. سؤال پژوهش این است که در روابط هیدروپلیتیکی ایران و عراق چه مشکلاتی وجود دارد؟ و دیپلماسی آب چه نقشی می تواند در فروکاست معضلات هیدروپلیتیکی این حوضه داشته باشد؟ بر این اساس، این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای و اسنادی صورت پذیرفته و بر اساس یافته های تحقیق که با استفاده از اسناد مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی انجام شده است، نتایج حاکی از آن بوده که اختلاف بر سر مالکیت آب این رودخانه همواره وجود داشته و به لحاظ تاریخی، طبق بررسی های انجام شده، دستگاه دیپلماسی آب در روابط هیدروپلیتیکی ایران و عثمانی و ایران و عراق در حوضه اروند رود از سال 1847م. تاکنون به صورت منفعلانه بوده که نیاز است کشور ایران در این زمینه برای حل مسائل خود با عراق و سپس ترکیه در حوضه مذکور، وارد دیپلماسی آب بالفعل شود و نیز شورایی را تحت عنوان «شورای هماهنگی حقوقی آب» راه اندازی کند. در همین راستا، ایران و عراق می بایستی در جهت تقویت پایه های همکاری به منظور کاهش دامنه تنش ها و رقابت ها تلاش کنند.

خشکسالی یک پدیده محیطی تکرارشونده در اقلیم های مختلف است و اثرات آن صرفاً به محیط های خشک و نیمه خشک محدود نمی شود بلکه رخداد این پدیده در ارتباط با تکرار سیستم های همدیدی و تیپ های هوا می باشد. از این رو، مطالعه و شناسایی الگوهای گردشی جوی پدیده مذکور برای درک وقوع خشکسالی های استان خوزستان ضرورتی اجتناب ناپذیر است.در این پژوهش از داده های روزانه ایستگاهی و داده های بازکاوی جو بالا (2.5×2.5 درجه قوسی) شامل ارتفاع ژئوپتانسیل، فشار سطح دریا ، تاوایی و سرعت قائم هوا در جو (امگا) از مرکز ملی مطالعات اقیانوس و جو ایالات متحده آمریکا (NOAA) استفاده شد. داده های بارش 11 ایستگاه استان خوزستان طی 29 سال (1995-2023) از سازمان هواشناسی کشور اخذ گردید. با شاخص SPI، روزهای خشک پاییز و زمستان مشخص و سال 2010 به عنوان سال با بیشترین روزهای خشک انتخاب شد. این سال در ArcGIS پهنه بندی و با روش سلسله مراتبی به چهار طبقه خوشه بندی شد. نقشه های همدید برای تحلیل همدیدی در نرم افزار GRADS تهیه گردید. نتایج تحلیل های همدیدی نشان داد که وضعیت عمق ناوه بادهای غربی، محل استقرار و وزش مداری این بادها، به همراه زبانه پرفشار جنب حاره، پرفشار سیبری و پدیده های بلوکینگ از مهم ترین عوامل جوی مؤثر بر وقوع خشکسالی در استان خوزستان هستند. این عوامل با ایجاد شرایط پایدار و جلوگیری از ورود سیستم های باران زا به منطقه، باعث کاهش بارندگی و افزایش تعداد روزهای خشک در این استان شده اند.این تحقیق با تمرکز بر تحلیل داده های روزانه بارش و مدل های جو بالا، الگوهای همدیدی خاصی را که با خشکسالی های فصول سرد استان خوزستان مرتبط هستند، شناسایی کرده است. این الگوها به عنوان شاخص های پیش بینی خشکسالی در این منطقه معرفی شده اند، برنامه ریزی های مدیریتی و راهبردهای کاهش تأثیرات خشکسالی باید با در نظر گرفتن این الگوهای همدیدی تدوین شوند. این یافته ها به مدیریت بهینه منابع آب و پایش دقیق تر جوی و اقلیمی کمک می کنند.

تخریب پوشش گیاهی از جمله پارامترهای مهم برای بررسی تغییرات زیست محیطی است. از این رو در این مطالعه، با هدف بررسی روند تغییرات پوشش گیاهی (NDVI)، دمای سطح زمین (LST)، تبخیر و تعرق واقعی (ET) و بارندگی استان هرمزگان از داده های سنجش از دور حاصل ازسنجنده مودیس و داده های ERA5 با روش من-کندال و شیب تخمین گرسن در بازه زمانی 2022-2001 استفاده شد. سپس همبستگی بین پوشش گیاهی و دمای سطح خاک، تبخیر و تعرق واقعی و بارندگی در این بازه زمانی محاسبه گردید. بررسی روند تغییرات ماهانه پوشش گیاهی با استفاده از آماره من-کندال نشان داد که پوشش گیاهی در بیش از 80 درصد از مساحت استان افزایشی بوده است، که بررسی شیب تخمین گرسن نیز این افزایش را تأیید می کند. بررسی روند تغییرات دمای سطح زمین، تبخیر و تعرق واقعی و بارندگی نیز نشان داد که روند تغییرات تبخیر تعرق، دمای سطح زمین و بارندگی در اکثر ماه ها افزایشی بوده که به ترتیب این افزایش در بیش از 65، 85 و 61 درصد از استان دیده شده است. بررسی رابطه همبستگی بین پوشش گیاهی با شاخص دمای سطح زمین نشان داد که در ماه های سرد این رابطه منفی و قوی می باشد. بررسی این رابطه بین پوشش گیاهی و تبخیر و تعرق واقعی نیز نشان داد که در اکثر ماه ها این رابطه مثبت و در بیش از 53 درصد از سطح استان دیده شده است. همچنین نتایج بررسی رابطه همبستگی بین پوشش گیاهی و بارندگی بیان داشت که این رابطه در اکثر ماه های سال مثبت بوده و در بیش از 54 درصد از استان هرمزگان به خوبی مشهود است. با توجه به این نتایج می توان بیان داشت که با استفاده از داده های سنجش از دور به خوبی می توان روابط بین متغیرهای مختلف با تغییرات پوشش گیاهی و روند تغییرات آن ها را در طول زمان مورد بررسی قرار داد.

زمینه و هدف: روشنایی معابر به عنوان یکی از عوامل کلیدی در تأمین ایمنی و کیفیت زندگی شهروندان اهمیت بالایی دارد. این پژوهش به بررسی روشی نوین برای تهیه نقشه روشنایی معابر شهری با استفاده از تکنیک های موبایل مپینگ می پردازد. با توجه به چالش های موجود در ارزیابی و مدیریت روشنایی معابر، تحقیق حاضر به تحلیل وضعیت روشنایی معابر شهر اهواز پرداخته است. در این پژوهش، از فناوری های لیزراسکن و موبایل مپینگ به همراه نرم افزارهای ArcGIS و Photoscan برای جمع آوری و تحلیل داده های دقیق از وضعیت روشنایی معابر استفاده شده است.روش بررسی: روش تحقیق تحلیلی- توصیفی بوده و داده ها شامل اطلاعات مربوط به شدت نور، توزیع روشنایی و شناسایی نقاط تاریک می باشد. با تحلیل این داده ها، نقشه های دقیقی از وضعیت روشنایی معابر تولید شده است.یافته ها و نتیجه گیری: نتایج نشان می دهد که حدود 30% از معابر مورد بررسی نیاز به بهبود روشنایی دارند. دقت نقشه های تولید شده حدود 80% برآورد شده است و این نشان دهنده قابلیت بالای این روش در ارائه اطلاعات دقیق و کاربردی برای مدیران شهری است. نتایج می تواند به مدیران شهری در اتخاذ تصمیمات بهتر در زمینه بهبود روشنایی معابر کمک نماید. بهبود وضعیت روشنایی معابر می تواند به افزایش ایمنی، کاهش جرم و جنایت و بهبود کیفیت زندگی شهروندان منجر شود. این مطالعه می تواند به عنوان یک الگو برای سایر شهرها نیز مورد استفاده قرار گیرد.

زمینه و هدف: امروزه صنعت گردشگری به عنوان یکی از منابع اصلی درآمد و ایجاد اشتغال در سطح بین المللی درآمده است. شناسایی توان های ژئوتوریستی و جاذبه های گردشگری هر منطقه به همراه برنامه ریزی صحیح می تواند به توسعه این صنعت و جذب گردشگر کمک نماید. روستای توریستیبیله درق علی رغم داشتن قابلیت های بالا گردشگری، به علت عدم رسیدگی و سرمایه گذاری، تبلیغات ناکافی و ... ناشناخته مانده است. هدف اصلی این پژوهش بررسی توانمندی های اکوتوریستی روستای بیله درق با مدل پریرا بوده است.روش شناسی: این منطقه به لحاظ دارا بودن جاذبه های طبیعی ( اکوتوریستی و ژئوتوریستی) زیاد همواره مورد توجه گردشگران بوده است. این پژوهش به بررسی و تجزیه و تحلیل توانمندیهای ژئوتوریسم و اکوتوریستی روستای بیله درق با مدل پریرا پرداخته است. به این منظور با بهره مندی از نظرات کارشناسان، افراد محلی و گردشگران سوالات طراحی شده مربوط به مدل پریرا ( به تعداد 40 پرسشنامه) انجام و تجریه و تحلیل شد.. یافته ها و نتیجه گیری: پس از انجام محاسبات داده ها با مدل پریرا، عیار ژئومورفولوژیکی منطقه برابر 3/7 که از شاخص های ارزش علمی برابر 25/4 و شاخص های ارزش مکمل برابر 05/3 به دست آمد. در ضمن عیار مدیریتی منطقه مورد تحقیق برابر 7/6 که از محاسبه شاخص های ارزش حفاظتی برابر 05/2 و شاخص های ارزش کاربردی برابر 65/4 حاصل شد. در نهایت روستای گردشگری بیله درق امتیاز 14 را از حداکثر 20 امتیاز در مجموع ارزش ها کسب کرده است که بیانگر بالا بودن توانمندیهای اکوتوریستی می باشد. با وجود این، جاذبه های ژئوتوریستی منطقه به علت عدم سرمایه گذاری و تبلیغات کافی، ناشناخته مانده است. نتایج این پژوهش می تواند مدیران و برنامه ریزان حوزه گردشگری را در جهت برنامه ریزی صحیح و توسعه صنعت گردشگری و جذب گردشگر با پشتیبانی علمی و با توجه به توانمندیهای ژئوتوریسم منطقه یاری نمایند

امروزه خانه دوم به یک سبک زندگی رایج در اغلب نقاط جهان تبدیل شده است. با گذشت بیش از دو دهه از سوابق پژوهشی در ایران و پراکندگی ادبیات موضوعی، تاکنون مروری بر مطالعات خانه دوم صورت نگرفته است. هدف این پژوهش، مرور و تحلیل مقالات علمی-پژوهشی در حوزه خانه دوم در ایران در چهارچوب ساختاری و محتوایی به منظور ارزیابی جایگاه علمی کشور در مقایسه با دانش جهانی، آشکارسازی خلأهای تحقیقاتی و تشخیص اولویت های مطالعاتی آتی است. بدین منظور با روش مرور نظام مند، 87 مقاله داخلی شناسایی و با روش تحلیل محتوا و نرم افزار مکس کیودا مقوله بندی شدند. همچنین به منظور مقایسه تطبیقی مطالعات داخلی با دانش جهانی، 154 مقاله بین المللی، با تکنیک هم رخدادی واژگان در نرم افزار وی.او.اس ویوئر تحلیل شدند. نتایج نشان داد که مطالعات داخلی فاقد رویکرد بین رشته ای است. طبقه بندی موضوعی مطالعات بیانگر توجه بیشتر پژوهشگران به توصیف فضای بازتولیدشده در سطح عینیت، تسلط نگرش پیامدمحور و کم توجهی به سطح علّی - تبیینی است. ارزیابی روش شناسی مطالعات نمایانگر حاکمیت پوزیتیویستی در ادبیات داخلی است. متون بین المللی مشابه دانش داخلی بر چیرگی تفکر پیامدمحور تأکید می کنند و برخلاف مطالعات داخلی، بر رویکرد کیفی و ادراک ذهنی کنشگران بیشتر متمرکز شده اند. تحقیقات آتی مستلزم گسترش دامنه جغرافیایی و توجه به مقیاس شهر و حومه، تولید دانش با رویکرد بین رشته ای، تمرکز بیشتر بر روش های کیفی و آمیخته، تبیین نیروهای علّی با در نظر گرفتن تمامی ذی نفعان و همچنین مطالعات عمیق و چندسطحی است. دستاوردهای این پژوهش به دلیل آشکارسازی جایگاه فعلی دانش و پیشنهاد چشم اندازهای پژوهشی می تواند برای پژوهشگران و سیاست گذاران مفید باشد. 

فرسایش خاک ممکن است به از بین رفتن کیفیت خاک و در نتیجه، کاهش بهره وری خاک منجر شود. یکی از راه کارهای اساسی برای مهار و کاهش اثرات مخرب فرسایش، شناسایی مناطق مستعد فرسایش در مناطق است. به همین دلیل تعیین مناطق مستعد به فرسایش نقش مهمی در مدیریت فرسایش در منابع طبیعی دارد. تحقیق حاضر درصدد است تا با استفاده از دو روش یادگیری ماشینی جنگل تصادفی و ماشین بردار پشتیبان و 3327 نقطه وقوع فرسایش، مناطق مستعد به فرسایش را در استان اصفهان را تعیین نماید. عوامل محیطی در چهار گروه اصلی شامل عوامل توپوگرافی، عوامل اقلیمی، عوامل زیستی و عوامل انسان ساخت تهیه شدند. بررسی شاخص AUC نشان داد که هر دو مدل دارای دقت مناسبی بوده هرچند مدل جنگل تصادفی (AUC = 0.97) دارای دقت بالاتری نسبت به مدل ماشین بردار پشتیبان (AUC = 0.86) بود. بر اساس نتایج مدل ماشین بردار پشتیبان، حدود 6/11 درصد در کلاس پرخطر و حدود 6/68 درصد در کلاس خطر کم فرسایش قرار دارد. همچنین در مدل جنگل تصادفی حدود 1/20 درصد در کلاس پرخطر و حدود 2/49 درصد در کلاس خطر کم قرار دارد. در این زمینه، نتایج به دست آمده می تواند با ارائه گستره ای از مناطق استان اصفهان و بهره گیری از این دو مدل، به تصمیم گیران و برنامه ریزان در تدوین برنامه ای مدیریتی و نیز اتخاذ اقداماتی راهبردی در جهت کنترل فرسایش کمک کند.

زمینه و هدف: بافت های فرسوده شهری به دلیل قدمت، ریزدانگی، نوع دسترسی، جنس مصالح و موارد این چنینی بیش تر مستعد آسیب پذیری هستند خصوصاً زمانی که با بحران و تهدید روبه رو می شود. از این رو هدف پژوهش حاضر پایش آسیب پذیری بافت فرسوده از منظر پدافند غیرعامل بوده در زمان تهدید و بحران است.روش پژوهش: پژوهش حاضر، کاربردی-توصیفی است. در این پژوهش ابتدا با مطالعات کتابخانه ای و نظرخواهی از کارشناسان به شناخت متغیرهای مؤثر پرداخته شده و در مرحله بعد با جمع آوری اطلاعات توصیفی و مکانی، متغیرها با اطلاعات ترکیب و سپس فازی سازی شده و با استفاده از روش ترکیب وزنی، لایه های مورداستفاده در سیستم اطلاعات جغرافیایی روی هم گذاری شده و نقشه ها استخراج شده است. مدل به کار رفته در این پژوهش مدل IHWP ترکیبی از روش منطق فازی و فرایند سلسله مراتبی است.یافته ها: عوامل مؤثر بر آسیب پذیری بافت فرسوده شهر زنجان عبارت اند از قدمت تراکم جمعیت، نرخ تکفل و بعد خانوار، وزن ترافیکی، کاربری های پشتیبان و فضای سبز، قدمت، مصالح ابنیه و درنهایت نفوذپذیری و دسترسی به بافت.نتیجه گیری: نتایج حاصل از بررسی نشان می دهد که مهم ترین موارد اثرگذار در درجه اول بافت و مصالح و قدمت ابنیه است که 70 درصد مساحت را ابنیه آسیب پذیر در برمی گیرد. سپس نفوذپذیری با 70 درصد تراکم جمعیت، بعد خانوار و تکفل 65 درصد، وزن ترافیکی 58 درصد بافت را با آسیب پذیری بالا تحت تأثیر قرار داده و درنهایت فضای سبز شهری با 67 درصد از مساحت محدوده مورد مطالعه در طبقه آسیب پذیری کم قرار داده است.

حکمروایی خوب شهری ازجمله اثربخش ترین و پایدارترین رویکردهای مدیریت شهری محسوب شده که مبتنی بر توسعه ای مردم سالارانه است. این رویکرد بر مفاهیمی مانند شفافیت، پاسخگویی و مسئولیت پذیری، پذیرا و پاسخ ده بودن، عدالت، مشارکت، اثربخشی و کارایی استوار است که این مفاهیم به عنوان شاخص های حکمروایی خوب شهری شناخته می شوند. پژوهش حاضر باهدف ارزیابی سیستم مدیریت شهری شهر سمنان در راستای سنجش شاخص های حکمروایی خوب شهری و شناسایی نحوه عملکرد مدیران شهری در چارچوب این شاخص ها گام برمی دارد. رویکرد این پژوهش مبتنی بر تحلیل های کیفی است و از روش های توصیفی و تحلیلی به صورت توأمان استفاده می شود. همچنین ازنظر استراتژی پژوهش، از نوع پیمایشی و میدانی است. داده های پژوهش از طریق مراجعه حضوری و در قالب 14 مصاحبه از کارشناسان و مدیران و شهروندان گردآوردی شده است. همچنین با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی نسبت به تحلیل داده های مصاحبه اقدام شده و دسته بندی و شناسایی نقاط قوت و ضعف مدیریت شهری سمنان در چارچوب هر یک از شاخص های حکمروایی خوب شهری به تفصیل مورد ارزیابی و تحلیل قرار گرفت. درنهایت نتایج حاصل از ارزیابی مصاحبه ها حاکی از آن بود که از میان شاخص های حکمروایی خوب شهری، شاخص مشارکت با 64 درصد، شاخص پذیرا و پاسخ دهی با 57 درصد و شاخص عدالت با 42 درصد نیازمند بازآفرینی و توجه بیشتری هستند؛ اما با اقدامات اخیر مدیران و سازمان های دخیل در مدیریت شهری شهر سمنان، پیشرفت های نسبی در راستای تحقق شاخص های شفافیت، اثربخشی و کارایی دیده می شود.

در این پژوهش میزان تاب آوری کالبدی سکونتگاه های روستایی شهرستان املش در برابر زمین لغزش به سه روش تحلیل سلسله مراتبی، جمع وزنی و شاخص هم پوشانی بررسی شد و سپس با استفاده از شاخص های آمار مکانی، الگوی فضایی میزان تاب آوری روستاها تعیین گردید. بدین منظور از 10 معیار شیب، فاصله از گسل، کیفیت ابنیه، مواد و مصالح، عمر ساختمان، لرزه خیزی، زمین شناسی، جهت شیب، عرض معابر و ارتفاع به ترتیب اهمیت استفاده شد. همچنین از دو روش آماره I موران محلی و تحلیل نقاط داغ (G* گتیس-اورد) برای شناسایی الگوها استفاده شد. نتایج نشان داد که میزان تاب آوری کالبدی سکونتگاه های روستایی در مقابل زمین لغزش بین تاب آوری خیلی کم تا خیلی زیاد متغیر بوده و روستاهای با تاب آوری خیلی بالا در محدوده شمال شرقی و روستاهای با تاب آوری خیلی پایین در محدوده شمال غربی و در بخش جلگه ای و کوهپایه ای شهرستان املش قرار دارند. در ناحیه کوهستانی شهرستان نیز روستاهای با تاب آوری کم و متوسط در هر سه مدل موردبررسی قابل مشاهده بودند. در این راستا نتایج آماره I موران محلی بیانگر وجود خوشه بالا - بالا (HH) و پایین - پایین (LL) در شمال شرقی و شمال غربی ناحیه موردمطالعه است که این الگوها در روستاهای ناحیه جلگه ای و کوهپایه ای نیز پدیدار شده اند. همچنین وجود نقاط داغ گرم و سرد در شمال شرق و شمال غرب شهرستان به اثبات رسیده و با 3 انحراف معیار مثبت و منفی در سطح اطمینان 99 درصد در ناحیه جلگه ای و کوهپایه ای نمایان شده اند. اکثر روستاهای شهرستان دارای تاب آوری متوسط نسبت به پدیده زمین لغزش بوده و رفتار تصادفی آن ها توسط دو آماره I موران محلی و تحلیل نقاط داغ مورد تأیید قرار گرفت. درمجموع نقاط روستاهای با تاب آوری بالا و پایین با الگوی خوشه ای بالا - بالا و پایین - پایین I موران محلی و نقاط داغ و سرد G* گتیس-اورد در هر سه مدل تحلیل سلسله مراتبی، جمع وزنی و شاخص هم پوشانی منطبق بودند.

امروزه گردشگری بزرگترین و متنوع ترین صنعت دنیا محسوب می شود که به مثابه منبع اصلی درآمد و اشتغال، نقش مهمی در رشد اقتصادی کشورها دارد. سوانح و بحران ها نقش بازدارندگی توسعه گردشگری را بازی می کنند. در این بین اپیدمی ها به این خاطر که معمولاً فراتر از مقیاس محلی کشورها را متأثر می کنند از سایر بحران ها متمایز می باشد. استراتژی تاب آوری جهت بازیابی سریع مقاصد تحت تأثیر بحران معرفی شده است. بنابراین ضرورت انجام پژوهشی با هدف بررسی نقش تاب آوری در بحران اپیدمی در شهرهای گردشگری ایجاب می نماید. روش تحقیق حاضر از نظر ماهیت تحلیلی-توصیفی می باشد و از نوع پیمایشی از طریق تکمیل پرسشنامه انجام شده است. در ابتدا برای مشخص کردن عوامل مؤثر بر تاب آوری گردشگری شهر مورد مطالعه (شیراز) در زمان بحران اپیدمی، از مدل تحلیل مسیر استفاده شد. از همین رو و با توجه به تعداد معیارهای تحقیق، آزمون رگرسیون چندگانه اجرا شد که ابتدا اثرات مستقیم مدنظر قرار گرفته شد. اثرات ابعاد تاب آوری(اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی، زیرساختی و نهادی-مدیریتی) به عنوان متغیر مستقل بر گردشگری شیراز به عنوان متغیر وابسته محاسبه گردید. در مراحل بعدی اثرات غیرمستقیم در نظر گرفته شد. در مرحله اثرات مستقیم معلوم شد که معیارهای تحقیق 71 % از واریانس بحران اپیدمی را تبیین می کنندو اینکه تمام شاخص های تحقیق بر متغیر وابسته تأثیر معناداری دارند و بین متغیرهای مستقل و متغیر وابسته رابطه خطی معناداری در سطح 95 درصد وجود دارد. در این خصوص بیشترین تأثیر مستقیم مربوط به شاخص اجتماعی-فرهنگی و بیشترین تأثیر غیرمستقیم متعلق به شاخص اقتصادی است. در مجموع شاخص فرهنگی-اجتماعی بیشترین ضریب همبستگی را در بین شاخص های تاب آوری داراست که نشانگر تأثیرگذارترین شاخص بر بحران اپیدمی در گردشگری شهر شیراز است. شاخص اقتصادی در درجه دوم قرار دارد. در نهایت شاخص های زیرساخت و نهادی-سازمانی با فاصله های کم در رتبه های بعدی قرار می گیرند.

رشد شتابان شهرنشینی و شهرگرایی بالاخص در کشورهای در حال توسعه، یکی از پدیده های فراگیر اجتماعی در عصر حاضر به شمار می آید و نابرابری های اجتماعی، فقر، افزایش فساد و جرم و جنایت، بحران های زیست محیطی، اختلاف طبقاتی، نبود رفاه اجتماعی، مرگ و میر زودرس، بدمسکنی و بی مسکنی و اسکان غیر رسمی، از پیامدهای آن است. وجود این گونه نابرابری ها در شهرها و محله های محروم و حاشیه نشین، ازجمله محله شیر آیاد زاهدان، باعث ایجاد تضاد درجوامع و نهایتاً بروز رفتارهای خشونت آمیز می شود. از این رو؛ با بررسی فقر شهری و الگوهای رفتاری متأثر از آن، سعی در ترویج الگوهای رفتاری متجانس و باهویت شهروندان شده است. هدف از انجام این پژوهش، بررسی وضع موجود فقر شهری و تأثیر آن بر الگوهای رفتاری است. محدوده مورد مطالعه، محله شیرآباد زاهدان می باشد. پژوهش به شیوه توصیفی- تحلیلی و براساس راهبرد پیمایش انجام شده است. ابتدا ادبیات و مبانی موضوع بررسی شد تا معیارها احصاء شوند. سپس با مراجعه به جامعه خبرگانی (100 نفر)، این معیارها در قالب مؤلفه های 6 گانه نهایی شد. در گام بعدی، در میدان و به روش مشاهده و مصاحبه، وضع موجود این معیارها مورد سنجش قرارگرفت. براساس سنجش وضع موجود و تحلیل نتایج آزمون تی تک، میانگین امتیاز هر شش مؤلفه از مقدار متوسط (3) به طور معنی داری بیشتر بود. بنابراین گزاره های پژوهش مورد تأیید قرارگرفت. به این معنی که شناسایی 6 مؤلفه و 40 معیار به وجود آورنده فقر شهری، در شکل گیری مدل نهایی پژوهش، مورد پذیرش و تأیید کارشناسان و متخصصان قرارگرفت. نتایج پژوهش نشان می دهد؛ در بررسی نقش فقر شهری برالگوهای رفتاری شهروندان، مدل پیشنهادی می تواند بسیار کارآمد باشد. مؤلفه های فقر شهری که برالگوهای رفتاری تأثیرگذار هستند، براساس یافته های پژوهش شامل: مؤلفه های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، کالبدی، زیرساخت و خدمات پایه و زیست محیطی می باشند.

هدف پژوهش حاضر، شبیه سازی و پیش بینی دمای حد بیش تر و امواج گرمایی شهر ارومیه طی سال های 2050-2020 به منظور پیش آگاهی و کاهش آثار منفی ناشی از افزایش ناگهانی دما در این شهر است که با استفاده از نرم افزار SDSM و مدل CanESM2 شبیه سازی و تحت مناسب ترین سناریوی RCP برای 31 سال آتی پیش بینی گردید. بدین منظور ، داده های حد بیش تر دمای روزانه ایستگاه ارومیه از سال 2005-1961 به عنوان نماینده سایر ایستگاه های استان آذربایجان غربی از سازمان هواشناسی کشور دریافت و پیش بینی انجام شد. نوآوری پژوهش حاضر، استفاده از کم خطاترین سناریوی RCP برای پیش بینی دقیق تر می باشد. طبق نتایج حاصل، سناریوی 5/8RCP به عنوان کم خطاترین سناریو جهت پیش بینی انتخاب شد و یافته ها نشان دادند که میانگین حد بیش تر دما در ایستگاه ارومیه از اواخر زمستان تا اواخر بهار نسبت به دوره پایه کاهش و در اواسط تابستان افزایش جزئی خواهد داشت. در مجموع طی سال های 2050-2020 شاهد روند افزایشی محسوس حد بیش تر دمای شهر ارومیه خواهیم بود. براساس نتایج اعمال شاخص بالدی، امواج گرمایی این شهر کوتاه مدت و حد بیش تر چهار روزه خواهد بود. بیش ترین فراوانی امواج گرمایی مربوط به امواج یک روزه بود که روند افزایشی جزئی داشت ولی امواج گرمایی دو، سه و چهار روزه روند کاهشی نشان دادند. در مجموع، احتمال رخداد امواج گرمایی کوتاه مدت، بیش تر از امواج گرمایی بلندمدت است. همچنین از آنجا که امواج گرمایی شناسایی شده اغلب در پاییز و زمستان بیش ترین فراوانی را نشان دادند، لذا احتمال وقوع این مخاطره در فصول سرد بیش تر از فصول گرم است.

پهنه آبی تالاب هورالعظیم یکی از منابع آبی مرزی ایران و عراق است که در سالهای اخیر شاهد وقوع سیل های شدید و کاهش شدید سطح آب بوده و بحران های زیست محیطی را به شکل خشکسالی، نابودی مزارع و طوفان های گرد و غبار تجربه کرده است. در این تحقیق برای بررسی روند تغییرات تالاب هورالعظیم در سال 2000 تا 2023 از الگوریتم جنگل تصادفی استفاده شده و در کنار آن برای بررسی گسترش پهنه های آبی ناشی از سیل فروردین 1398 از شاخص های طیفی NDWI، NDVI و NDBaI در بازه زمانی 7 مارس، 8 آوریل و 24 آوریل 2019 بهره گرفته شد. با کاهش سطح تالاب، دمای 77 درجه سانتیگراد در ماه می 2023 در برخی نقاط شمال شرق تالاب به ثبت رسید. شاخص LST با شاخص NDBaI بیشترین همبستگی مثبت را به میزان 72/0 در 7 مارس 2019 نشان داده و بیشترین همبستگی منفی بین شاخص NDVI و LST به میزان 73/0- در سال 2000 به دست آمد. سطح تالاب هورالعظیم در سال 2000 معادل 256 کیلومتر مربع بوده و این میزان در سال 2023 به 780 کیلومتر مربع افزایش یافت. با این وجود در زمان وقوع سیل فروردین 1398 در بیشترین شدت سیل، سطح آب تالاب به همراه آب خروجی رودخانه کرخه به 3200 کیلومتر مربع افزایش یافته است. در زمان وقوع سیل، پوشش گیاهی کمترین میزان خود را تجربه کرده و بیشترین مساحت که به میزان 11843 کیلومتر مربع اختصاص به زمین های بایر داشته است. نتایج نشان می دهد که مدل جنگل تصادفی با دقت بالایی انواع مختلف کاربری ها را تشخیص داده است.

پدیده فرونشست زمین یکی از مخاطراتی است که در طی سال های اخیر در بسیاری از مناطق دشت های کشورمان رخ داده و معضلات زیادی را بدنبال داشته است. شناسایی مناطق در معرض فرونشست زمین و برآورد نرخ آن نقش مهمی در مدیریت کنترل این پدیده دارد. تکنیک تداخل سنجی راداری یک ابزار قوی در برآورد بوده و میزان فرونشست زمین با دقتی در محدوده میلی متر با استفاده از مشاهدات فاز را دارد. در این تحقیق به منظور پایش فرونشست اتفاق افتاده در شهرستان چناران به روش تداخل سنچی راداری از داده های ماهواره Sentinel 1A سال های 2017 تا 2021 استفاده شده است. در ادامه جهت یافتن علت فرونشست ، اطلاعات چاه های پیزومتری موجود در منطقه اخذ و تغییرات آن ها در طول دوره 1398-1370 بررسی گردید. میزان فرونشست های ثبت شده برای هر دوره به ترتیب 9 سانتی متر برای 2017-2018، برای دوره 2018-2019 حدود 10سانتی متر، 10 سانتی متر برای دوره 2019-2020 و 13 سانتی متر برای دوره 2020-2021 بدست آمد. نتایج مطالعات حاصل از تداخل سنجی راداری نشان داد، در طول دوره آماری در منطقه مورد مطالعه 42 سانتی متر فرونشست اتفاق افتاده است. سطح آب زیرزمینی در محدوده های دارای فرونشست زمین با افت همراه بوده است. به خصوص در روستاهای سید آباد، اخلمد، حاجی آباد ، چحچه، هاشم آباد کلاته شیخ ها و ...که بیشترین میزان افت سطح آب زیرزمینی را دارا می باشند و در پهنه خطر فرونشست زیاد هم قرار دارند. یکی از دلایل اصلی فرونشست زمین در منطقه مورد مطالعه، برداشت بی رویه از منابع آب سفره های زیرزمینی است.

محوطه های باستانی یکی از مؤلفه های مهم تاریخ فرهنگی هر منطقه هستند که منابع محدود و تجدیدناپذیری هستند که در طول زمان در معرض تهدید مداوم نیروهای محیطی و انسانی قرار دارند. هدف از این پژوهش بررسی نقش عوامل جغرافیایی و انسانی در تخریب محوطه های پیش از تاریخ در منطقه لاران می باشد. روش تحقیق حاضر توصیفی- تحلیلی و شامل 27 سایت می باشد که با استفاده از نرم افزار Arc GIS و Spss و با استفاده از روش تحلیل آماری همبستگی پیرسون و میزان همبستگی تخریب سایت ها بر اثر عوامل جغرافیایی و انسانی مورد بررسی قرار گرفته است. و مشخص شد که از بین عوامل جغرافیایی و بین عوامل انسانی و تخریب محوطه های باستانی همبستگی بالایی وجود دارد. علاوه بر این، تحلیل رگرسیون چند متغیره در مورد تخریب محوطه های باستانی توسط عوامل انسانی و جغرافیایی نیز انجام شد و مشخص شد که متغیرهای انسانی 93 درصد و عوامل جغرافیایی 78 درصد از تخریب محوطه های باستانی را توضیح می دهند. در مرحله بعد، با استفاده از روش تحلیل آماری TOPSIS، مکان های ماقبل تاریخ اولویت بندی/رتبه بندی شدند تا مشخص شود کدام مکان بیشتر در معرض خطر است یا بیشتر تخریب شده است. و نتایج تجزیه و تحلیل نشان داد که منطقه خلک در رتبه اول، قندیل دره 1 در رتبه دوم، قخمیش چشمه در رتبه سوم قرار دارند و این مناطق بیشتر در معرض انواع تخریب هستند.

پژوهش درخصوص بافت های تاریخی در مرکز شهرها در دو دهه اخیر به صورت چشم گیری از نظر مدیران شهری و متخصصان افزایش پیدا کرده است. این روند، موجب شده است که رویکردهای نوینی در برنامه ریزی و توسعه این مناطق ارزشمند شهری ارائه که یکی از برجسته ترین آن ها رویکرد بازآفرینی است. مرور این پژوهش های عملی و نظری نشان می دهد در فرایند بازآفرینی محدوده های تاریخی و فرسوده شهرها غالب آنان صرفاً به جنبه های عینی و کالبدی بدون توجه به ذهنیت شهروندان که برگرفته از هویت و فرهنگ آنان است توجه داشته اند. بر همین مبنا، پژوهش حاضر با هدف دستیابی به چگونگی درک شهروندان از فضاهای بازآفرینی شده تحت مفهومی به نام بازآفرینی ذهنی شکل گرفته است. در همین راستا، پس از تبیین مدل مفهومی پژوهش برپایه مرور ادبیات موضوع، پرسشنامه ای ساختار یافته طراحی و در بین شهروندان همدانی برای استخراج ذهنیت آنان از فضاهای بازآفرینی شده میدان مرکزی شهر همدان توزیع شد. سپس، داده ها با استفاده از روش مدلسازی معادلات ساختاری و در نرم افزار Smartpls مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج تحلیل یافته ها نشان داد که دو عامل کالبد و اجتماع در سازوکاری طولی موجب بحرانی ترین اثرگذاری در ذهن شهروندان در راستای شکل گیری ذهنیت آنان از فضاهای بازآفرینی شده میدان مرکزی شهر همدان شده اند.

ایران کشوری کم بارش همراه با ریزش های جوی با شدت بالا است که سیستم های سینوپتیکی مختلف بر روی آن تأثیرگذارند، از مهم ترین این سیستم ها کم فشار سودانی است، لذا شناخت کم فشارهای منطقه سودان از اهمیت خاصی برخوردار است، هدف از این مطالعه جمع آوری یک شناخت کامل و جامع از مجموعه مطالعات انجام شده در رابطه با این کم فشار، ساختار و شکل گیری و تأثیرات آن بر اقلیم مناطق اطراف است. مطالعه حاضر با استفاده از روش کتابخانه ای و جستجو در منابع معتبر علمی و پژوهشی در رابطه با تحقیقات انجام شده در مورد کم فشار سودان انجام گرفته است و هیچ گونه داده پردازی در آن انجام نشده است، به این گونه است که تغییرات زمانی و مکانی کم فشار سودان را طی چند سال و اثر آن بر اقلیم مناطق اطراف به ویژه ایران را موردبررسی و تحلیل قرار داده است. به طور کل نتایج این تحقیق را می توان به چند دسته تقسیم کرد که شامل مطالعات در رابطه با شناخت و مطالعه کم فشار سودان، ساختار و شکل گیری آن در طول زمان، الگوهای فشار مؤثر بر آن در سطوح مختلف اتمسفر و اثرات آن بر اقلیم مناطق اطراف به ویژه ایران موردبررسی قرارگرفته است، در ادامه تأثیر این کم فشار بر بارش های فصلی و بهاری ایران، بارش برف و تگرگ، سیل، طوفان های تندری و همچنین تأثیر الگوهای پیوند از دور بر این سامانه کم فشار نیز مطالعه شده است و در آخر تحلیل این یافته ها موردبررسی قرارگرفته است. می توان نتیجه گرفت که سامانه کم فشار سودانی یک ناوه معکوس در منطقه شمال شرق افریقا و جنوب غرب خاورمیانه می باشد که عامل تقویت و جابجایی آن در ترازهای بالایی ناوه مدیترانه و رودباد جنب حاره است و در سطح زیرین تزریق رطوبت از دریای عرب و عمان از طریق پرفشار عربستان به داخل آن است که عامل ناپایداری شدید بر روی ایران و یک عامل اصلی ایجاد بارش های سنگین در مناطق مختلف کشور می باشد.