درخت حوزه‌های تخصصی

تاریخ اسلام و سیره

حوزه‌های تخصصی
ادبیات اقتصاد تاریخ تربیت بدنی جغرافیا حقوق روانشناسی زبان شناسی علم اطلاعات و دانش‌شناسی علوم اجتماعی علوم اسلامی علوم انسانی علوم تربیتی علوم سیاسی فلسفه و منطق مدیریت مطالعات زنان هنر و معماری
اخلاق و تعلیم و تربیت اسلامی ادبیات عرب تاریخ اسلام و سیره تصوف و عرفان اسلامی تفسیر و علوم قرآن حدیث و علوم حدیث علوم غریبه فقه و اصول گروه های ویژه منطق، فلسفه و کلام اسلامی
تاریخ و سیره شناسی کلیات
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدیدترین
فیلترهای جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۲۰۱ تا ۲۲۰ مورد از کل ۷٬۷۷۴ مورد.
۲۰۱.

کاربست نمادین شخصیت حضرت زینب(س) در شعر معاصر بحرین

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه معارف حسینی سال هشتم زمستان ۱۴۰۲ شماره ۳۲ 99 - 116

کلیدواژه‌ها: حضرت زینب (س) شاعران بحرین شعر مذهبی فرهنگ عاشورایی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۱۲ تعداد دانلود : ۲۷۷
زنان بزرگ در طول تاریخ الگوی کمال و انسانیت بوده و جهانیان را مسحور عظمت خود کرده اند. حضرت زینب(س) یکی از آن زنانی است که به سبب ویژگی هایی چون صلابت، صبر، قداست، شجاعت، شکوه و عظمت، الگوی آزادگان و حقیقت جویان جهان شده است. از این رو عظمت وجودی حضرت زینب(س) در شعر معاصر فارسی و عربی جلوه ویژه یافته است. در مقاله حاضر به شیوه توصیفی-تحلیلی، حضور نمادین شخصیت آن حضرت در شعر شاعران بحرین مورد واکاوی قرارگرفته است. نتایج نشان از آن دارد که شاعران معاصر بحرین از قهرمانان عاشورا به ویژه حضرت زینب(س) الگو گرفته اند. آنان حضرت زینب(س) را نماد شکیبایی و پایداری دانسته و همه پایمردان و آزادیخوان را به اقتدای به ایشان فراخوانده اند. آن حضرت در شعر این شاعران چون مشعلی فروزان، راه های ظلمانی و دشوار را تا رسیدن به قله سرافرازی و عدالت، روشن می کند و به انقلابیان و سلحشوران آگاه نیرو، اندیشه و انگیزه می دهد.
۲۰۲.

ردیابی اندیشه های خُصَیبی در باورهای فرقه شیخیه با تکیه بر کتابِ الهدایه الکبری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال ۱۳ بهار ۱۴۰۲ شماره ۴۹ 67 - 82

کلیدواژه‌ها: حسین بن حمدان خصیبی رکن رابع شیخیه غلو غالیان الهدایه الکبری هورقلیا

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۲ تعداد دانلود : ۱۷۳
اندیشه غلوّ به هویت شیعه آسیب زده است. تحلیل میزان نفوذ اندیشه غلوّ در منابع شیعی، نیازمند شناسایی سرچشمه های آن در منابع و اندیشه شخصیت های مؤثّر این جریان است. یکی از این منابع، کتاب الهدایه الکبری نوشته حسین بن حمدان خصیبی (متوفای358 یا 346) است. این کتاب بر فرقه شیخیه تأثیر قابل توجهی گذاشته است. فرقه شیخیه نیز در به وجود آمدن فرقه هایی همچون بابیت و بهائیت تأثیر داشته است. بخش قابل توجّهی از مبانی فکری و اعتقادی شیخیه از جمله باور به عالم هورقلیا و رکن رابع، در کتاب الهدایه الکبری قابل ردیابی است؛ این باورها در منابع پیش از آن نیامده است. از این رو بررسی اصالت منبع و میزان تأثیر آن در پیدایش تفکرات و فرقه های آسیب رسان به اندیشه اصیل شیعه ضروری به نظر می رسد. این نوشتار بر اساس شیوه اسنادی و روش تحلیلی به دنبال بررسی و ردیابی اندیشه های خُصَیبی در منابع و باورهای فرقه شیخیه است.
۲۰۳.

«محمد» پیش از محمد(ص): پژوهشی درباره اسناد و مدارک حاوی نام «محمد» پیش از اسلام(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال ۱۳ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۵۱ 5 - 28

کلیدواژه‌ها: احمد حمده مئدمئد م ح م د م‍ح‍م‍د

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳۳ تعداد دانلود : ۲۱۱
«محمد» نام رسول خدا و خاتم النبیین است. گفته می شود این نام تا آن زمان بی نظیر بود؛ یعنی این نام بر هیچ فردی پیش از وی نهاده نشده بود. اما بشارت به آمدن وی نزد ادیان الهی موجب شده است تا صاحبان این ادیان، این مولود مبارک را نه تنها به صفات، بلکه حتی به نام هم بشناسند. روایت های برجای مانده در این باره بر اساس منابع تاریخ و سیره نشانگر اهتمام شماری از عرب های آشنا با بحث بشارت بعثت پیامبر خاتم برای بهره گیری از این نام برای فرزندانشان در دوران پیش از بعثت می باشد و شمار عرب های دارای نام «محمد» پیش از بعثت به اختلاف، 3، 4، 6 و یا 7 نفر ذکر شده است. کهن ترین منابع در این باره مربوط به سده سوم هجری است؛ از این رو نمی توان به این منابع چندان اعتماد کرد. لوح برجای مانده منسوب به کشتی حضرت نوح7، لوح منسوب به حضرت سلیمان7، اشارات مکتوب برجای مانده در کتاب مقدس، و همچنین کتیبه کشف شده در یمن توسط مستشرقان از جمله اسنادی است که پیش از تولد پیامبر6 به نام وی با تعابیری چون مئدمئد، حمده، احمد و م ح م د اشاره کرده اند. بررسی این اسناد نشان می دهد که لوح منسوب به کشتی حضرت نوح7 و لوح منسوب به حضرت سلیمان7 جعلی هستند و برای نخستین بار در کتاب علی و پیامبران سیالکوتی ارائه شده اند. ولی اشارات کتاب مقدس با تفسیر افرادی چون عبدالأحد داود قابل تفسیر به نام محمد6 است و در عین حال، کتیبه یمن مشهور به کتیبه «شَرَح إیل یَقبُل ذویَزأن» در توصیف محاصره نَگران (نَجران) سندی محکم، اما کمتر شناخته شده است. در مجموع معلوم شد که در میان تعابیر قابل اشاره در اسناد و متون موجود به حضرت محمد6 پیش از ولادت ایشان، نام مئدمئد غیر قابل قبول، و نام های حمده، احمد و به ویژه محمد (م ح م د) قابل پذیرش است.
۲۰۴.

جایگاه حضرت مهدی (عج) در آثار مکتوب اهل سنت قرن هشتم

نویسنده:
منبع: تاریخنامه اسلام سال ۵ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۱ (پیاپی ۹) 43 - 58

کلیدواژه‌ها: حضرت مهدی آثار مکتوب اهل سنت قرن هشتم

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶۹ تعداد دانلود : ۸۳
یکی از مهمترین مسائل مسلمانان وحدت بین مذاهب است. بنابراین، دانستن مشترکات مذاهب اسلامی، الزامی و رهگشاست. برای اهل تشیع نیز اثبات وجود حضرت مهدی (عج) ضروری است. دانستن نظرات بزرگان و علمای اهل سنت درباره ائمه به ویژه حضرت مهدی (عج) به تعامل بهتر بین شیعیان و اهل سنت و جماعت می انجامد. پژوهش حاضر از نوع کتابخانه ای و بهروش توصیفی-تحلیلی است که مکتوبات موجود در آثار نویسندگان بزرگ و اندیشمندان دینی-مذهبی اهل سنت در قرن هشتم را جمع آوری می کند؛ زیرا از قرن ششم به بعد به دلیل حمایت حکومت ها از اهل سنت باتوجه به جغرافیای محل سکونت ایشان، آثار بیشتری ثبت شده است. نگارنده در پژوهش حاضر، مطالب اهل سنت درباره حضرت مهدی (عج) شامل گزارش های کوتاه و مختصر و نگاه های مثبت این عالمان به ائمه شیعه به ویژه حضرت مهدی (عج) را بررسی می کند.
۲۰۵.

بررسی و تحلیل نقش سیاسی و فرهنگی شاه طاهر در گسترش مذهب تشیع در دکن عصر نظام شاهیان (1004 -896 ه.ق)(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال ۲۴ بهار ۱۴۰۲ شماره ۱ (پیاپی ۹۳) 93 - 120

کلیدواژه‌ها: شاه طاهر نظام شاهیان شیعیان هند دکن احمدنگر

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۲۲ تعداد دانلود : ۳۰۰
نظام شاهیان (حک: 1046-895 ه ق) یکی از امارت های مهم شیعی در دکن در جنوب هندوستان بود که توسط احمد نظام شاه (916-895 ه.ق) با مرکزیت شهرهای «جونار» و «احمدنگر» تأسیس شد. یکی از مسائل مهم در پیوند با این حکومت، جایگاه و نقش نخبگان و عالمان شیعی همچون شاه طاهر (952-880 ه.ق) در تحولات مذهبی حکومت و جامعه ی مسلمانان هند در این دوره است. پژوهش حاضر می کوشد با روش توصیفی تحلیلی نقش شاه طاهر (952-880 ه.ق) را در ترویج و گسترش مذهب تشیع در دکن بررسی کند. یافته های تحقیق نشان می دهد که استفاده از سیاست به نفع مذهب تشیع، زمینه سازی اذهان عموم، تشکیل جلسات مناظره با علمای مختلف، دعوت از عالمان مشهور شیعه برای تدریس در مدرسه «لنگر دوازده امام» در احمدنگر، اعمال نفوذ بر حکمرانان نظام شاهی، تدریس در مدرسه های مذهبی احمدنگر، حمایت از برگزاری مراسم عاشورای حسینی، تلاش برای برقراری مناسبات حسنه بین نظام شاهیان و صفویان و جلب کمک های شاه طهماسب، استفاده کوتاه مدت از تقیه به هنگام خطر و زمینه سازی برای مهاجرت شیعیان ایرانی به دکن ازجمله مهم ترین فعالیت های شاه طاهر در ترویج مذهب تشیع در فلات دکن بوده است که تأثیرات شگرفی درزمینه حیات علمی و فرهنگی و اجتماعی شیعیان هند بر جای گذاشت.
۲۰۶.

آسییب شناسی مقالات پژوهشی بانوان در حوزه غدیر خم در دهه های 70 تا 90 شمسی

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخ اسلام سال ۳ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۵ 49 - 82

کلیدواژه‌ها: امیرالمومنین (ع) غدیر خُم آسیب شناسی مقالات بررسی آماری پژوهش های بانوان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۱۶ تعداد دانلود : ۲۲۹
اخبار فراوانی درباره واقعه غدیر خم توسط راویان زن نقل شده که گویای تلاش گسترده بانوان در پاسداری از این رویداد مهم و تاریخی است. در قرن های اخیر نیز بانوان به بحث و نظر در مورد غدیر خم پرداخته اند. در نوشتار پیش رو، مقالات پژوهشی بانوان در حوزه غدیر خم در دهه های 70 تا 90 شمسی، بررسی آماری گردیده و ضمن تحلیل مقالات، سیر رویکرد آنها تبیین شده است. در این تحقیق، از روش فراتحلیل استفاده شده و پایگاه مقالات نورمگز، به عنوان منبع جمع آوری مقالات، مورد استفاده قرار گرفته است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که در بازه زمانی مورد نظر در این نوشتار (1397-1379ش)، تعداد مقالات بانوان در موضوع غدیر خم، روندی صعودی داشته و تنوع رویکردهای مقالات در طی این سال ها، قابل توجه است. بیشترین تعداد مقاله، در دهه نود، و با رویکرد ادبی و رویکرد تاریخی، و سپس رویکرد کلامی و روایی بوده است. رویکرد بانوان به مطالعه غدیر خم، از سال 1390، به تدریج از نگاه تاریخی، قرآنی و روایی، به سمت و سوی مباحث کلامی- اعتقادی و مردم شناسی رفته است.
۲۰۷.

اثرپذیری خطابیه از ابوالخطاب و تأملی در چرایی آن

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخ اسلام سال ۳ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۶ 87 - 110

کلیدواژه‌ها: ابوالخطاب خطابیه امام صادق (ع) اثرپذیری غلو کوفه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۸ تعداد دانلود : ۱۷۸
خطابیه یکی از جریان های غالی عصر ائمه((ع))، به پیروان ابوالخطاب، از غالیان سرشناس زمان امام صادق(ع) اطلاق می شوند. سؤالی که در اینجا مطرح است اینکه میزان تأثیرپذیری پیروان ابوالخطاب یا همان افراد و فرقه های خطابی از ابوالخطاب چه اندازه و علت این امر چه بوده است؟ واکاوی این امر با بهره گیری از شیوه توصیفی و تحلیلی نشان از این است که پیروان ابوالخطاب، به میزان بسیار زیادی به ابوالخطاب ارادت داشتند و تحت تأثیر گمانه های غالیانه و انحرافی وی قرار گرفته بودند. شدّت تأثیرپذیری آنان از ابوالخطاب- که تا ادوار بعد نیز ادامه یافت- به گونه ای بود که هشدارهای امام صادق(ع) به آنان و روشن گری های آن حضرت نیز نتوانست از میزان آن بکاهد. تأثیرپذیری از ابوالخطاب که برخی را تا مرز کشته شدن نیز پیش برد، به دلیل عوامل مختلفی همچون جهالت، فریبکاری های ابوالخطاب، جایگاه قبلی ابوالخطاب و تمایل خطابیه به اباحه گری بوده است.
۲۰۸.

روند فتح جزیره سیسیل توسط مسلمانان و تأثیر حضور آنان بر فرهنگ و تمدن اروپا

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخ اسلام سال ۳ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۶ 111 - 147

کلیدواژه‌ها: سیسیل فرهنگ و تمدن اسلامی هنر و معماری اسلامی دودمان های حکومتگر مسلمان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳۰ تعداد دانلود : ۱۷۰
در قلب دریای مدیترانه، جزیره ای است که با نام سیسیل (صقلیه) شناخته می شود. این جزیره با آب و هوای معتدل مدیترانه ای و خاک حاصلخیز، سرزمینی زیبا و پربار است. از طرف دیگر سیسیل در نقطه تلاقی دو قاره اروپا و آفریقا قرار دارد و نزدیک ترین مسیر ارتباطی میان این دو قاره پس از تنگه جبل الطارق به شمار می رود. همین موقعیت جغرافیایی، سیسیل را در طول تاریخ آماج حملات و تهاجمات بسیاری قرار داده است. مسلمانان یکی از این گروه ها بودند که بارها این جزیره را مورد هجوم قرار دادند. نویسنده به روش توصیفی- تحلیلی درصدد پاسخ به این پرسش است که روند تاریخ فتوح مسلمانان در جزیره سیسیل چگونه بوده و چیرگی مسلمانان بر آنجا در طول سده ها، چه دستاوردهای فرهنگی و تمدنی برای مردم آن سامان داشته است. پژوهش ها نشان می دهد دودمان های حکومتگر مسلمان در جزیره، فرهنگ و تمدن اسلامی را شکوفا کردند و آن گسترش دادند. تأثیرات این شکوفایی به ویژه در قالب هنر و معماری حتی پس از فروپاشی حکومت های اسلامی و در دوران نورمان های مسیحی نیز ادامه یافت. برخی از نورمان ها نسبت به مسلمانان تسامح و مدارا داشتند و این امر باعث شد که تأثیرات فرهنگ و تمدن اسلامی در جزیره، همچنان محسوس باشد.
۲۰۹.

الگویی در سوگواری دینی؛ مطالعه موردی عملکرد رسول خدا(ص) در شهادت جعفر بن ابی طالب

نویسنده:
منبع: تاریخ اهل بیت سال ۳ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۵ 25 - 37

کلیدواژه‌ها: شهادت جعفر بن ابیطالب پیامبر سنت های جاهلی الگو سازی سوگواری دینی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۴ تعداد دانلود : ۸۱
عزاداری و یادکرد از تازه درگذشتگان در زمره سنت های پسندیده جوامع انسانی است که گاه به دلیل عدم توجه به بایسته ها و نبایسته های آن آسیب هایی را به همراه می آورد. از آن جا که رفتارهای پیامبر(ص) در جامعه اسلامی همواره مورد توجه مسلمانان و الگو و سرمشق آنان بوده است به نظر می رسد بتوان در سیره رفتاری ایشان نمونه ای برای این مسأله یافت. جعفر بن ابیطالب به عنوان یکی از شخصیت های برجسته و تاثیر گذار در صدر اسلام بود که نقش ویژه ای به عنوان نماینده فرهنگی و فرمانده نظامی در تبلیغ اسلام ایفا کردند و سرانجام در نبرد موته به عنوان یکی از فرماندهان سپاه اسلام به شهادت رسید و فقدان او واکنش هایی از سوی رسول خدا(ص) را به عنوان عزاداری بر جعفر به دنبال داشت. سوال این است که رسول خدا(ص) در مواجهه با شهادت جعفربن ابی طالب چگونه الگویی را در سوگواری دینی به مسلمانان ارائه داد؟ پاسخ گویی به این سوال با بهره گیری از داده های منابع متقدم تاریخی و حدیثی و با استفاده از روش توصیفی تحلیلی در جهت ارائه الگو برای جامعه اسلامی در سوگواریها انجام شده است. یافته های این پژوهش نشان می دهند پیامبر در ارائه الگوی دینی عزاداری از برخی سنت های جامعه مانند واکنش های عاطفی در تسلیت و تعزیت، واکنش های حمایتی در رسیدگی به خانواده متوفی و فرزندان وی بهره گرفتند. ایشان همچنین در ایجاد سنت های پسندیده جدید اطعام بر خانواده متوفی و عزاداری تا سه روز را مد نظر قرار دادند و از برخی سنت ها مانند نوحه گری و جزع و فزع نهی کردند.
۲۱۰.

تأثیر ترجمه قرآن به زبان های اروپایی بر انگاره سازی از پیامبر(ص) در غرب

نویسنده:
منبع: سیره پژوهی اهل بیت سال ۹ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۱۷ 71-86

کلیدواژه‌ها: اسلام در غرب ترجمه قرآن رابرت کتونی الکساندر راس

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۰ تعداد دانلود : ۱۳۳
نخستین انگاره سازی غربیان از پیامبر(ص)، با انگیزه های دینی و معمولاً با نوعی افسانه سازی همراه بود. تداوم و تکرار این نوع انگاره ها تا پایان قرون وسطی، سبب شد تا مدت ها ذهنیت غرب از آن متأثر باشد. عوامل متعددی بر نوع انگاره سازی غرب نسبت به پیامبر(ص) تأثیر داشت. جنگ های صلیبی و افزایش دامنه تعصب مسیحیت و اسلام سبب شد تا پیتر ارجمند، راهب دیر کلونی، دستور دهد ترجمه ای مغلوط و مغرضانه از قرآن صورت پذیرد. این ترجمه مغلوط، تأثیر بسزایی در تصویرسازی منفی از رسول خدا داشت. این تصویرسازی ها به حدی تبلیغ شد که حالت دگماتیسم یافت. مقاله حاضر، با روش توصیفی- تحلیلی، در پی پاسخ گویی به این پرسش است که ترجمه های قرآن به زبان های اروپایی چه تأثیری بر تصویر پیامبر6 در غرب داشته است؟ یافته های این پژوهش نشان می دهد که اولین ترجمه قرآن به زبان لاتین در قرن دوازدهم میلادی، بر دامنه تعصب مسیحی نسبت به پیامبر(ص) افزود و مرجع آثار عالمان مسیحی پس از آن قرار گرفت. تنها پس از ترجمه صحیح قرآن به زبان انگلیسی در قرن هجدهم، زمینه شناخت واقعی تر از پیامبر اسلام(ص) فراهم شد.
۲۱۱.

نوع مواجهه امیرمؤمنان علی(ع) با ایرانیان غیرمسلمان (عصر حاکمیت)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام در آیینه پژوهش سال ۲۰ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۵۵) 67 - 80

کلیدواژه‌ها: مدارا زرتشتیان امیرمؤمنان علی (ع) عصر حاکمیت امیر مؤمنان (ع) ایرانیان غیرمسلمان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۸ تعداد دانلود : ۱۷۷
آگاهی از نوع مواجهه امیرمؤمنان علی(ع) با ایرانیان غیرمسلمان در زمان حاکمیت خویش، از آن جهت که می تواند الگویی شایسته از فرهنگ برخورد با غیرمسلمانان را به نمایش بگذارد و نیز در روشن تر شدن چگونگی مواجهه آن حضرت با ایرانیان و رفع پاره ای از شبهات و گمانه ها مؤثر باشد، از اهمیت خاصی برخوردار است. سؤالی که این نوشتار درصدد است تا پاسخ شایسته ای برای آن بیابد، این است که نوع مواجهه امیرمؤمنان(ع) با ایرانیان غیرمسلمانان در زمان حاکمیت خویش چگونه بوده است؟ دستاورد این نوشتار که با بهره گیری از شیوه توصیفی تحلیلی سامان یافته، چنین است: امام علی(ع) در برابر غیرمسلمانان سیاست مدارا را در پیش گرفته و آنان را به عنوان اهل ذمه پذیرفته بودند و تحکمی بر آنان روا نمی داشتند؛ عدالت را در برخورد با آنان رعایت می کردند و می کوشیدند مشکلات آنان را برطرف سازند؛ در دریافت جزیه و خراج بر آنان سخت گیری نمی کردند و در مواردی هدایای آنان را نیز می پذیرفتند. امام رأفت اسلامی را در برخورد با آنان به نمایش می گذاشتند و این رفتار مداراگونه در گرایش آنان به اسلام و اهل بیت(ع) بی تأثیر نبوده است.
۲۱۲.

هدایت و سیاست های رسول خدا (ص) به سمت پیشرفت اقتصادی (با تأکید بر زیرساخت ها)(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام در آیینه پژوهش سال ۲۰ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۱ (پیاپی ۵۴) 101-122

کلیدواژه‌ها: رسول خدا (ص) سیاست های اقتصادی پیشرفت اقتصادی کلان راهبرد پیشرفت امنیت سرمایه گذاری زیرساخت های اقتصادی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۷۳ تعداد دانلود : ۲۴۶
منظور از سیاست های اقتصادی رسول خدا(ص)، هدایت ها و راهبردهای اقتصادی مستخرج از احکام حکومتی و ضوابط و قوانین مستخرج از منبع وحی است. تحقیق حاضر با روش توصیفی تحلیلی و با تکیه بر اسناد و منابع کتابخانه ای در مقام پاسخ به این پرسش است که وضعیت مدینه در هنگام هجرت و پایان حکومت رسول خدا چگونه بود و حضرت چه سیاست های اقتصادی ای در دوران کوتاه حاکمیت خود اتخاذ کردند؟ یافته های تحقیق حاکی است که حضرت با تربیت انسان ها زیرساخت های فرهنگی اجتماعی و اقتصادی را به سرعت و به نحو کارا ایجاد کردند و مسیر را برای رشد و پیشرفت جامعه فراهم ساختند؛ زندگیِ همراه با تعصبات قبیله ای یثرب را منسجم کردند؛ جنگ های قبیله ای و ناامنی را به صلح، و جامعه متشتت را به مجموعه ای منسجم تبدیل نمودند و با تربیت توحیدی جامعه، فضای کسب وکار کارا ایجاد کردند و سرانجام یثرب متفرق را به امت واحده و مدینه طیبه بدل ساختند و توانستند در مدت بسیار کوتاه، با اعمال سیاست های دقیق، در رفتارهای فعالان اقتصادی و درنتیجه ساختارها و نهادها تحول اساسی ایجاد کنند و بالاترین رشد و پیشرفت ممکن در جامعه اعرابی آن زمان را پدید آورند.
۲۱۳.

اعتبارسنجی پیشنهادهای سه گانه سیدالشهدا (ع) به عمر بن سعد بر پایه گزارش عُقبه بن سِمعان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام در آیینه پژوهش سال ۲۰ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۵۵) 99 - 116

کلیدواژه‌ها: عُقبه بن سِمعان عمر بن سعد پیشنهادهای سه گانه سیدالشهدا (ع)

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲۲ تعداد دانلود : ۱۸۰
شیوع خبر پیشنهادهای سه گانه سیدالشهدا(ع) به عمر بن سعد در میان مردم، با تکذیب عُقبه بن سِمعان [غلام رباب، همسر امام(ع)] روبه رو شد. متن خبر پیشنهادها و جزئیات مخالفت عقبه، در اخبار عاشورایی ابومخنف انعکاس یافته است. بازگشت به حجاز، تبعید به یکی از مرزها برای جنگ با غیرمسلمانان، و رفتن به شام و دست در دست یزید نهادن، سه پیشنهاد منسوب به امام(ع) است. قبول خبر پیشنهادها یا ترجیح تکذیب عقبه، تأثیر بسزایی بر نتایج تحلیل های عاشورایی دارد و بر اهمیت پرداختن به این دو خبر افزوده است. پژوهش پیش رو ضمن توجه به سند، با کمک سایر گزارش های تاریخ کربلا، به اعتبارسنجی محتوایی این دو خبر نیز پرداخته است. اتصال سند گزارش عقبه، در مقایسه با مُرسَل بودن سند خبر پیشنهادها، و نیز همراهی دیگر گزارش های عاشورایی با سخن او در مقایسه با عدم هماهنگی آنها با خبر پیشنهادها، نشان از برتری و ترجیح تکذیب وی نسبت به خبر پیشنهادها دارد.
۲۱۴.

تأملی در بازخوانی نزاع اشکانی- ساسانی در کتاب های درسی ابتدایی دورۀ پهلوی اول (1304- 1320ش)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال ۱۵ زمستان ۱۴۰۲ شماره ۵۹ 37 - 57

کلیدواژه‌ها: کتاب های درسی تاریخ نگاری اشکانیان ساسانیان پهلوی اول

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۰۷ تعداد دانلود : ۱۹۹
در کتاب های درسی مقطع ابتدایی طی سال های 1304 تا 1320ش. روایتی از تاریخ اشکانیان در ایران صورت بندی شده که دارای ابعاد گفتمانی و ایدئولوژیکیِ معناداری است. در این روایت، دانش آموزان در معرض آفرینشِ روایتی از تاریخ باستانیِ ایران قرار می گرفتند که در آن، برآمدنِ ساسانیان به مثابه غلبه نور بر تاریکی و ملی گرایی بر بیگانه پرستی بود. اشکانیان در این روایت، نه تنها ایرانی قلمداد نمی شدند، بلکه نوعی غلبه روحِ غیرایرانی بر هویتِ ایرانی رخ داده بود که اینک به واسطه ظهور ساسانیان، خاتمه یافته و دوره ای از رستگاریِ ملی آغاز شده بود. پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که روایتِ غالب در متون مذکور، تحت تأثیر کدام زمینه های گفتمانی و ایدئولوژیکی، تبدیل به روایتی ضدّ اشکانی شد و در نقطه مقابل آن، ساسانیان به ناجیان ایران از تاریکی و تباهی مشهور شدند؟ فرضیه این است که اقتضائاتِ ایدئولوژیکی، الزامات مشروعیت بخش و همچنین تقویتِ نوعی حس ملی گرایی در میان کودکان مقاطع پایه، سبب برآمدن روایتی شد که در آن انکار، تحقیر و تلاش برای فراموشی میراث اشکانیان، هسته کانونی آن شد
۲۱۵.

در جست وجوی مؤلف کتاب مقصد الراغب(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال ۱۵ زمستان ۱۴۰۲ شماره ۵۹ 107 - 123

کلیدواژه‌ها: علی بن ابی طالب‏‫ ‏‫(ع) تاریخ اهل بیت (ع) متون حدیثی قرن هفتم قمری نسخه شناسی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۸۵ تعداد دانلود : ۲۱۶
:  مقصد الراغب فی فضائل علی بن أبی طالب عنوان مختصر کتابی است که دست کم از قرن یازده قمری به دلیل مطالب منحصر به فرد و نقل از منابع کهن یا مفقود، مورد توجه و جزو منابع علمای شیعه -از شیخ حر عاملی و علامه مجلسی- تاکنون بوده است. اغلب مؤلف را حسین بن محمدبن حسن از عالمان قرن پنجم قمری دانسته اند. در این پژوهش پس از معرفی اثر و تنها نسخه شناخته شده آن که به فضایل دوازده امام و حضرت زهرا -علیهم السلام- اختصاص دارد، علت انتساب اشتباه کتاب به فرد مذکور مطرح شده و سپس فرایندی که بر روی نسخه -برای برداشتن دو برگ از روی برگ نخست اصل نسخه- انجام شده، تشریح گردیده است. روی برگ نخست، داده هایی درباره پدر مؤلف کشف شد که راه را برای شناخت وی هموار کرد. جست وجو در منابع تراجم اسلامی، فرضیه ای را پیشِ رو قرار داد که بررسی شواهد موجود در نسخه و متن اثر، آن را تأیید کرد و به شناسایی مؤلف آن «خلیل بن حسین موصلی» منجر شد که در قرن هفتم قمری در موصل و اربل زندگی می کرد. عنوان کامل کتاب نیز به این شرح مشخص شد: کتاب مقصد الراغب الطالب فی فضایل الامام علی بن أبی طالب و اهل بیته نجوم السماء و مصابیح الدجی و سفن النجی علیهم الصلوه و السلام. این پژوهش باب جدیدی برای مطالعات تاریخ شیعه در موصل قرن هفتم قمری می گشاید.
۲۱۶.

بررسی الگوهای نام گذاری مسلمانان از بعثت تا پایان حکومت امویان (با تکیه بر مردم مکه و مدینه)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی سال ۱۴ تابستان ۱۴۰۲ شماره ۵۱ ۷۸-۵۹

کلیدواژه‌ها: الگوی نام گذاری نام های اسلامی نام گذاری زنان نام های ائمه شیعه نام های خلفای اول

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۸۱ تعداد دانلود : ۲۷۰
با گسترش دین اسلام در حجاز، الگوهای نام گذاری اعراب متحول شد و نام های دوران جاهلی جای خود را به نام های اسلامی دادند. این فرایند که با اقدامات پیامبر خدا (ص) آغاز شد، در دوران خلفای راشدین ادامه یافت و تا پایان دوره اموی، الگوی اسلامی متفاوتی را به وجود آورد. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از آمار، به بررسی الگوهای نام گذاری مسلمانان در حجاز از بعثت پیامبر خدا(ص) تا پایان دوران اموی می پردازد. یافته های پژوهش نشان می دهد نام هایی که یادآور بت پرستی بودند یا معنای ناپسندی داشتند، در نسل اول مردان مسلمانان به سرعت محو شدند و نام هایی که نشان از یکتاپرستی داشتند، در نسل دوم به نام های غالب تبدیل شدند، ولی تغییر الگوی نام گذاری زنان با تأخیر بیشتری انجام شد. همچنین، بروز فرقه گرایی بین مسلمانان و سیاست های امویان علیه تشیع، بر نام گذاری مسلمانان تأثیر گذاشت و رقابتی آشکار بین نام های ائمه شیعه(ع) و نام های خلفای سه گانه به وجود آورد.
۲۱۷.

جایگاه پاشالیک بغداد و امارت بابان در روابط ایران و عثمانی 1236-1266 هجری قمری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال ۱۵ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۵۸ ۱۱۱-۸۳

کلیدواژه‌ها: ایران عثمانی پاشالیک بغداد امارت بابان فتحعلی شاه محمود دوم

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۷۳ تعداد دانلود : ۲۶۷
نقش و جایگاه پاشالیک بغداد و امارت بابان در روابط ایران و عثمانی، مورد غفلت قرار گرفته است. دولت عثمانی مدتی بعد از پیمان زهاب (1049ق.)، پاشالیک بغداد را تأسیس کرد. در مناطق کُردنشین شمال عراق نیز امارت بابان دارای استقلال نسبی بود. دولت ایران از پیمان زهاب تا عهدنامه دوم ارضروم (1263ق.)، به مدت 214 سال، با سه کانون قدرت باب عالی، بغداد و بابان مواجه شد. در این دو سده، قلمرو غرب ایران، در معرض انواع تهدیدها قرار گرفت. در پژوهش حاضر، بر پایه منابع ایران و عثمانی، به روش داده کاوی و رویکرد تحلیلی- انتقادی، نقش و جایگاه پاشالیک بغداد و امارت بابان در روابط ایران و عثمانی تبیین شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد، با به قدرت رسیدن سلطان محمود دوم، رشته اصلاحاتی در دولت عثمانی آغاز شد که به تدریج منجر به احیا و افزایش نفوذ و قدرت دولت مرکزی عثمانی در ایالات شرقی گردید. با تغییر ساختار قدرت در بغداد، زمینه برای برچیدن امارت بابان فراهم شد. با غلبه بغداد بر بابان که در حقیقت چیرگی عثمانی بر عراق بود، روابط ایران و عثمانی وارد مرحله جدیدی شد.
۲۱۸.

واکاوی چرایی موضع گیری دوگانۀ عالمان اهل سنت در مواجهه با هشام بن محمدبن کلبی (م 204ق)(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام در آیینه پژوهش سال ۲۰ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۱ (پیاپی ۵۴) 41-58

کلیدواژه‌ها: هشام بن محمد الکلبی ابن کلبی تاریخ جاهلیت انساب تشیع

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۷۳ تعداد دانلود : ۲۳۳
هشام بن محمد معروف به ابن کلبی، مورخ برجسته نیمه دوم قرن دوم هجری و مؤلف پرآوازه ای است که بیش از 150 کتاب در موضوعات تاریخ اسلام، انساب و تاریخ پیش از اسلام نوشته است. عالمان اهل سنت در ارزیابی شخصیت علمی هشام موضع گیری دوگانه ای در پیش گرفته اند. آنان هشام را در زمینه تاریخ جاهلیت و انساب، سرآمد و صاحب نظر معرفی می کنند؛ اما در زمینه تاریخ اسلام و حدیث، ضعیف ارزیابی کرده اند! با توجه به پیوند ناگسستنی علم تاریخ و حدیث در مبانی فراگیری، این پرسش به وجود می آید که چرا هشام در تاریخ غیر اسلام مورد تأیید است؛ ولی در تاریخ اسلام تضعیف شده است. بررسی های انجام گرفته در این مقاله حاکی از آن است که سه عامل موجب این ارزیابی متضاد شده است: 1. جایگاه برجسته هشام؛ 2. مذهب هشام؛ 3. روایات تاریخی غیراسلامی هشام. هشام که از دیدگاه عالمان اهل سنت، شیعی مذهب است، به دلیل گستردگی دایره تحقیقات و تألیفات متعدد، مورد قضاوت عالمان تنگ نظر معاصر خود قرار گرفته و به بهانه نقل اخبار جاهلیت که اسلام خط بطلان بر آنها کشیده، در شمار راویان ضعیف گنجانده شده است. در این مقاله با روش توصیفی تحلیلی و استناد بی واسطه به منابع دست اول اهل سنت، افزون بر واکاوی دیدگاه عالمان اهل سنت درباره هشام، برخی روایات او نیز مورد پژوهش قرار گرفته و وجود انگیزه های غیرعلمی در تضعیف او اثبات شده است.
۲۱۹.

تقابل عقیدتی صفویان و ازبکان با تأکید بر اندیشه های فضل الله روزبهان خنجی و مکاتبات مبادله شده بین عالمان و دولتمردان(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال ۲۴ بهار ۱۴۰۲ شماره ۱ (پیاپی ۹۳) 121 - 150

کلیدواژه‌ها: صفویان ازبکان شاه عباس اول فضل الله روزبهان خنجی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۴۹ تعداد دانلود : ۲۲۸
اختلافات صفویان (1135-907 ه ق) و ازبکان (1007-906 ه ق) منحصر به آوردگاه نظامی نبود و این دو در عرصه های دیگر نیز تقابل داشتند. در این میان، تقابل عقیدتی که از ابتدای شکل گیری روابط دو حکومت، به وجود آمد و در قالب مکتوباتی، خودنمایی کرد، از اهمیت زیادی برخوردار بود. این تقابل از زمان شاه اسماعیل (930-892 ه ق) و شیبک خان (916-855 ه ق) آغاز شد و در دوره شاه عباس اول (978-1038 ه ق) و عبدالمؤمن خان (م 1006 ه ق)، به اوج رسید. پرسش اصلی پژوهش پیش رو، این است که تقابل عقیدتی و فکری صفویان و ازبکان از چه مؤلفه هایی تشکیل شده بود؟ روش تحقیق این مقاله با توجه به ماهیت موضوع، توصیفی تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای است و با بهره گیری از منابع لازم و مرتبط، تلاش شده است تا وجوه مختلف این تقابل ، بررسی گردد. یافته های این پژوهش نشان می دهد که تقابل عقیدتی این دو حکومت دربرگیرنده مؤلفه هایی است که از سوی دو مدعی باهدف مشروع جلوه دادن مبانی حکومتی خود و نیز شبهه افکنی در مشروعیت رقیب، مورداستفاده قرارگرفته است. کما این که عناصر محل اختلاف تشیع و تسنن که استمرار تاریخی طولانی ای داشته، در این تقابل ، مؤثر بوده است. نتیجه ی این تقابل مذهبی در عرصه ی روابط سیاسی دو قدرت بازتاب یافت و این دو رقیب از تنش های مذکور، در پیشبرد آمال سیاسی خود بهره بردند. آثار مرتبط باقی مانده این دوره، نشان دهندهٔ حضور گروهی از اندیشمندان است که در تهیه مفاد نامه های رسمی و نیز مکاتبات مستقل به این تقابل دامن زده اند.
۲۲۰.

بررسی انتقادی دیدگاه ها درباره رحلت حضرت معصومه (ع)(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال ۲۴ زمستان ۱۴۰۲ شماره ۴ (پیاپی ۹۶) 65 - 82

کلیدواژه‌ها: معصومه امامزادگان قم ساوه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۲ تعداد دانلود : ۱۴۶
پاره ای از رویدادها، مانند زمان تولد یا وفات بزرگان دین و چگونگی زندگی و از دنیا رفتن آنها، فاقد دقت کافی در منابع تاریخی هستند. به فراوانی دیده می شود که گاه برای یک حادثه، چندین تاریخ ذکر شده و یا درباره چگونگی رحلت، گاه از تعبیر وفات و گاه از تعبیر شهادت استفاده شده است. کوشش برای رسیدن به یک نتیجه روشن و قابل قبول تر، در این گونه موارد، ازآن رو دارای اهمیت است که این رویدادها دارای پیامدهای اجتماعی و آیینی است. در این تحقیق، با بهره گیری از روش تاریخی تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه ای متقدم، به بررسی انتقادی نوشته های معاصر در خصوص وفات حضرت معصومه پرداخته شده است. یافته های پژوهش، نشان می دهد که مستندات ادعاهای نویسندگان معاصر در خصوص چگونگی رحلت آن بانو ، از اعتبار لازم برخوردار نیست.

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

زبان