درخت حوزه‌های تخصصی

تاریخ اسلام و سیره

حوزه‌های تخصصی
ادبیات اقتصاد تاریخ تربیت بدنی جغرافیا حقوق روانشناسی زبان شناسی علم اطلاعات و دانش‌شناسی علوم اجتماعی علوم اسلامی علوم انسانی علوم تربیتی علوم سیاسی فلسفه و منطق مدیریت مطالعات زنان هنر و معماری
اخلاق و تعلیم و تربیت اسلامی ادبیات عرب تاریخ اسلام و سیره تصوف و عرفان اسلامی تفسیر و علوم قرآن حدیث و علوم حدیث علوم غریبه فقه و اصول گروه های ویژه منطق، فلسفه و کلام اسلامی
تاریخ و سیره شناسی کلیات
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدیدترین
فیلترهای جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۲۶۱ تا ۲۸۰ مورد از کل ۷٬۷۰۹ مورد.
۲۶۱.

یادکرد ارهاصات در نوشته های سده دوم تا هفتم هجری قمری(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال بیست و سوم پاییز ۱۴۰۱ شماره ۳ (پیاپی ۹۱) 7 - 30

کلیدواژه‌ها: حضرت محمد (ص) ارهاصات تاریخ نگاری اسلامی سیره پژوهی دلائل النبوه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۰۹ تعداد دانلود : ۲۶۳
مورخان و سیره نویسان در برخورد با بیان ارهاصات (رویدادهای غیرعادی هم زمان با ولادت پیامبر(ص) ) رویکردهای متفاوتی داشته اند. گروهی از نویسندگان، فقط به یک مورد از ارهاصات، و تعدادی دیگر به همه آنها اشاره کرده اند و بعضی نیز این امور را مربوط به زمان بعثت ایشان دانسته اند. این مقاله، در پی آن است به نقد و بررسی خبر ارهاصات و علل نگارش و یا عدم نگارش آن در نوشته های تاریخی اسلامی و ایرانی تا سده هفتم هجری قمری بپردازد. یافته های این پژوهش نشان می دهد، مورخان دارای سوگیری های اعتقادی و نیز پدیدآورندگان کتاب های دلائل النبوه به ذکر ارهاصات پرداخته اند و مورخان دارای اندیشه های خردگرایانه، از ذکر آن خودداری نموده اند.
۲۶۲.

بررسی و نقد "الدُّرَرُ الکامِنه فی أعیان المائه الثامنه" نخستین فرهنگنامه تاریخی اسلامی سده ای(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سخن تاریخ سال شانزدهم زمستان ۱۴۰۱ شماره ۴۰ 48 - 69

کلیدواژه‌ها: فرهنگنامه تاریخی الدّررالکامنه ابن حجر ترجمه شام مصر

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۵ تعداد دانلود : ۱۶۳
فرهنگنامه های تاریخی، یکی از اشکال گوناگون نگارش منابع تاریخی اسلامی همانند:تواریخ عمومی ، محلّی ، فتوح ،کتب انساب و . . . می باشد .نویسندگان این گونه آثار ، ذیل تراجم اعیان و بزرگان مندرج در کتابهای های خود ، شرح حال ایشان را البته به ترتیب الفبایی ثبت کرده اند . نخستین کسی که فرهنگنامه تاریخی چند سده ای نوشت ، ابن خلِّکان ، مورّخ شامی است. ابن حجر عسقلانی حدود دو قرن بعد به تقلید از او نخستین فرهنگنامه تاریخی ، البته درقالب "یک سده" را تالیف کرد . این پژوهش با رویکردی روایی – انتقادی و با استناد به منابع عمدتا دست اول و نیز باروش مطالعه کتابخانه ای به بررسی و نقد این اثر تاریخی در زمینه هایی چون :چرایی و یا انگیزه مولّف از نوشتن اثر خود ، منابع مورد استفاده ، روش  و شیوه تدوین ، اهمیت و. . . می پردازد. . یافته های پژوهش حاکی است که مولّف به منظور حفظ خاطره ، یاد و نکوداشت ، اعیان قرن هشتم خصوصا اساتید و شیوخ خود و نیز بزرگان عمدتا مصر و شام به تالیف این اثر دست زده است. او به این منظور از منابع مکتوب گذشتگان ، همچنین منابع شفاهی معاصران خود بهره برده است.اهمیت کتاب در این است که اطلاعات سودمندی در باره مشاهیر عرصه های گوناگون این عصر خصوصا بزرگان شام و مصر ارائه می دهد،که در جایی دیگر یافت نمی شود. این پژوهش که اوّلین نوشته در نوع خود به شمار می رود،  قصد دارد ضمن استفاده از مطالعات و تحقیفات ، به کنکاشی در این منبع تاریخی  بپردازد.
۲۶۳.

اقدامات فرهنگی - آموزشی بانوان مسلمان صدر اسلام در حرمین شریفین تا سقوط عباسیان

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخ اسلام سال ۲ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۴ 29 - 49

کلیدواژه‌ها: اقدامات فرهنگی زنان اقدامات آموزشی زنان حرمین شریفین نقش زنان در جامعه اسلامی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۲ تعداد دانلود : ۱۱۸
حرمین مکه و مدینه، جایگاه ویژه ای در میان مسلمانان دارد. در این میان، زنان مسلمان در دوره های مختلف تاریخ اسلام، در زمینه های گوناگون، دارای اقدامات موثر بوده و برخی از این اقدامات، به دلیل جایگاه ویژه حرمین شریفین، در این دو مکان مقدس واقع شده است. امروزه جامعه اسلامی به حضور زنان و اقدامات فرهنگی و آموزشی آنان نیاز دارد و اقدامات زنان صدر اسلام می تواند الگویی برای نقش آفرینی امروز زنان باشد. پژوهش حاضر درصدد پاسخگویی به این سؤال است که اقدامات فرهنگی-آموزشی بانوان مسلمان در حرمین شریفین از صدر اسلام تا پایان حکومت عباسیان چه بوده است؟ روش این پژوهش، توصیفی و با استفاده از منابع کتابخانه ای است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که زنان از همان صدر اسلام، به اقدامات فرهنگی آموزشی همچون علم آموزی، نقل حدیث، شاگردپروری، تبلیغ اسلام و بهره گیری از شعر و خطابه پرداخته اند و میزان این اقدامات، با فاصله گرفتن از صدر اسلام و رهبری دینی، تغییر کرده و در مواردی، تعداد بانوان فعال کاهش یافته است. همچنین رویکرد زنان از اقدامات فرهنگی آموزشی به امور غیرفرهنگی از جمله حضور در اجرای مراسم های آوازه خوانی تغییر یافته است.
۲۶۴.

مبانی نقد الحدیثیِ علامه عسکری در روایات تاریخی و سیره(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال ۱۴ زمستان ۱۴۰۱ شماره ۵۵ ۶۲-۳۱

کلیدواژه‌ها: نقد الحدیث مبانی نقد الحدیث روایات تاریخی روایات سیره علامه عسکری

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۶۵ تعداد دانلود : ۲۶۹
علامه سید مرتضی عسکری از جمله حدیث پژوهان برجسته معاصر، به ویژه در نقد روایات تاریخی و سیره است. کاوش در تألیفات او نشان از توجه به انواع مبانی در نقد این روایات دارد. در پژوهش حاضر، این مبانی در چهار عنوان «کلامی»، «تاریخی»، «علوم اسلامی» و «ادبی» تبیین شده است. از جمله مبانی کلامی او «مصدریت قرآن و سنت با اولویت قرآن»، «اهتمام همه انبیای الهی در تعیین جانشین»، «مطابقت با سنت معصومان(ع) شرط صحت روایات صحابه» و «تأثیر انحرافات فرقه ای» می باشد. برخی از مبانی تاریخی وی عبارت است از: «اعتبار قطعّیات تاریخی»؛ «باور به برخی طرح های از پیش تعیین شده تاریخ ساز»؛ «قطعیّت کتابت حدیث نبوی از عهد پیامبر» و «تأثیر داده های فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی تاریخ صدور». از مبانی علمی «اعتبار علوم تفسیری»، «اعتبار علم رجال»، «اعتبار علم درایه» و «لزوم توجه به قواعد علم نقد الحدیث» مورد توجه وی می باشد. از مبانی زبان شناختی «تأثیر توجه به معانی لغوی و اصطلاحی»، «تأثیر شواهد درونی و سیاق کلی زبان متن»، «نقش آفرینی قرائن بیرونی» و «کارآمدی مباحث بلاغی» اساس نقد الحدیث وی بوده است. هر یک از این مبانی نقش ویژه خود را در ناب سازی روایات برعهده داشته و علامه مبتنی بر آنها کاربست روش های مناسب نقد احادیث را مدّ نظر قرار داده است.
۲۶۵.

نقد و بررسی دُرَر السِمط فی خبر السِبطِ ابن ابار بلنسی

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه معارف حسینی سال هفتم تابستان ۱۴۰۱ شماره ۲۶ 7 - 22

کلیدواژه‌ها: ابن ابار تاریخ نگاری اندلس درر السمط فی خبر السبط مقتل نویسی ادبی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۶۵ تعداد دانلود : ۲۶۳
نخستین مقاتل مدون و مکتوب درباره امام حسین(ع)، خاستگاه شرقی دارد. مقتل نویسی و مرثیه گویی سیدالشهداء(ع) منحصر به مشرق زمین نیست و در مغرب و اندلس نیز چنین آثاری برای امام حسین(ع) تدوین شده است. یکی از آثار اندلسی درباره سیدالشهداء(ع) رساله درر السمط فی خبر السبط اثر نویسنده اهل سنت، ابن ابار بلنسی قضاعی (595-658ق) است. این مقاله به شیوه توصیفی-تحلیلی به نقد و بررسی این رساله پرداخته است. ابن ابار در سرتاسر رساله محبت و ارادت قلبی خود را به اهل بیت: و خاصه سیدالشهداء(ع) ابراز داشته، تقابل میان مکتب حسینی و جریان اموی را تقابل میان حق و باطل معرفی کرده است. با این همه در برخی از موارد مانند تردید در ایمان ابوطالب نقدهایی بر این رساله وارد است.
۲۶۶.

عوامل خیانت مردم به حاکمان اسلامی از دیدگاه امام علی علیه السلام در نهج البلاغه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه علوی سال ۱۳ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۲ (پیاپی ۲۶) 149-165

کلیدواژه‌ها: خیانت مردم حاکمان اسلامی امام علی (ع) نهج البلاغه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۲۳ تعداد دانلود : ۲۹۵
از مسائل حساسی که در نهج البلاغه به چشم می خورد و به همان نسبت کمتر مورد توجه قرار گرفته، عوامل خیانتی است که مردم نسبت به حاکم جامعه اسلامی روا داشته اند.این عوامل در حوزه های محتلفی در نهج البلاغه مطرح شده که اگر شناسایی نشده و از مسیر حرکت جامعه زدوده نشود، آسیب های فراوانی بر پیکره نظام اسلامی و وضعیت مردم ایجاد خواهد کرد.داشتن درک صحیح از این مسائل باعث می شود در عصر غیبت معصوم با احراز شناخت دقیق از ولیّ فقیه به عنوان نائب امام معصوم، از بروز بحران و انحطاط جامعه اسلامی ممانعت نمود.عوامل اخلاقی، چون ناهماهنگی میان گفتار و عمل، عوامل سیاسی، مانند تاثیرپذیری ازحکام فاسد و گروه های منحرف اجتماعی و عوامل مادی، با محوریت دنیاگرایی از مهم ترین عوامل خیانت مردم به حاکم اسلامی بوده است. داده های اولیه با روش کتاب خانه ای گردآوری شده و به شیوه توصیفی-تحلیلی پردازش و تدوین گشته است.
۲۶۷.

خوانشی نو از خطبه جهادیه امام علی(ع) بر اساس نظریه فراکارکرد متنی (رویکرد نقش گرای هلیدی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه علوی سال ۱۳ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۲ (پیاپی ۲۶) 169-193

کلیدواژه‌ها: امام علی (ع) نهج البلاغه خطبه جهادیه مایکیل هلیدی فراکارکرد متنی رویکرد نقش-گرا

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۸۸ تعداد دانلود : ۲۲۰
بر اساس نظریه هلیدی، یکی از ویژگی های متن، داشتن انسجام است، بنابراین بااهمیت دادن به ساختار آغازگری- پایانی و نشان داری و بی نشانی هر بند، شیوه و عملکرد نویسندهدر القای پیام مورد نظر خویش را معین می کند. بر اساس نظریه مذکور، با بررسی ارتباط دستوری، واژگانی و پیوندی یک متن، تحلیل جامعی از چگونگی انسجام و بههم پیوستگی بندهای مختلف آن بهدست می آید. این پژوهش، خطبه جهادیه امام علی(ع) را بر اساس فراکارکرد متنی(رویکرد نقش گرای هلیدی) و به شیوه توصیفی- تحلیلی مورد بررسی قرار داده است. نتایج به دست آمده، نشان از آن دارد که اغلب بندهای خطبه مذکور، آغازگر مرکّب دارد و مخصوصاً بیان آن با چنین آغازی، نقطه مناسبی برای القای پیام بوده است و بر انسجام متن صحّه می گذارد. همچنین سایر گونه های انسجامی چون ارجاعدرون متنی، جانشینی، حذف، انسجام واژگانی به ویژه عبارات مترادف و نیز انسجام پیوندی از عناصر برجسته این متن است. بررسی این خطبه از نهج البلاغه بر اساس نظریه هلیدی، ارزش و اهمیت آن را هم در زمینه مذهبی و هم زمینهادبی،بیشتر مشخّص می کند.
۲۶۸.

کاربرد واژه «هذیان» متناظر با شبکه معنایی خرافات در متون اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی سال ۵۵ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۲ 297 - 315

کلیدواژه‌ها: پریشان گویی خرافات شبکه تحقیر مزخرفات هذیان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۹۰ تعداد دانلود : ۱۹۸
مقاله حاضر، واژه پر کاربرد «هذیان» را در ادبیات مسلمانان ذیل شبکه واژگانی خرافات، که همگی محتوایی تخفیف آمیز و نگرشی انتقادی دارند، مطالعه نموده است. شواهد ارائه شده نشانگر آن است که نگرش انتقادی از همان ابتدا در میان برخی متفکران مسلمان وجود داشته و در رفع و طرد باورهای دیگران از این واژه استفاده می شده است؛ از این رو، متون اولیه صدر اسلام تاکنون براساس رهیافت تاریخ اجتماعی زبان و با تأمل در تحولات تاریخی مورد مداقه قرار گرفته و ذهنیت و باور نویسندگان مسلمان در حوزه های متعدد علوم (فِرَق، فلسفه، عرفان و...)، به ویژه در تنازعات دینی و درون دینی واکاوی شده است و در نهایت، مطالعات و یافته ها نشان داده که هیچ تغیر مفهومی در معنای این واژه در سیر تاریخی خود صورت نپذیرفته است و همان ذهنیت به کارگیری اولیه، در حال حاضر نیز در گفتار و نوشتار نویسندگان مسلمان حاکم و پابرجاست.
۲۶۹.

شخصیت امام علی(ع) از منظر معاویه

نویسنده:
منبع: سیره پژوهی اهل بیت سال هشتم بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۱۴ 29 - 44

کلیدواژه‌ها: امام علی (ع) صفین فضایل علی (ع) معاویه بن ابی سفیان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۳۵ تعداد دانلود : ۲۸۸
شخصیت، جایگاه و منزلت امام علی(ع) از منظر معاویه و بیان چرایی ستیزه جویی وی با آن حضرت موجب شناخت بیشتر سیره امیرمؤمنان خواهد شد. پرسش اصلی نوشتار این است که آیا معاویه در دشمنی با امام علی(ع) همواره در صدد انکار فضائل امام(ع) بود یا آن که به فضائل آن حضرت نیز اشاره کرده است؟ برای پاسخ به چنین سؤالی ابتدا باید دید علت یا علل اصلی دشمنی و ستیزه جویی معاویه با آن حضرت چه بوده است؟ واکاوی منابع متقدم با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی نشان می دهد که معاویه به رغم دشمنی و حتی سبّ و لعن امام علی(ع)، در مواردی و بیشتر در جمع های خصوصی، به فضائل علی(ع) به ویژه تقوا، مردانگی، بزرگواری، شجاعت، بذل و بخشش، علم، فصاحت و بلاغت و مناجات های آن حضرت اعتراف کرده است. چنین اعتراف هایی نشان می دهد که معاویه شناختِ نسبتاً دقیقی از شخصیت امام علی(ع) داشت و ستیزه جویی معاویه با آن حضرت از سر جاه طلبی، تمایلات و خواسته های دنیوی بوده است.
۲۷۰.

جایگاه زن در سیره امام علی (ع) با تأکید بر نهج البلاغه

نویسنده:
منبع: تاریخنامه اسلام سال ۴ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۲ (پیاپی ۸) 9 - 31

کلیدواژه‌ها: امام علی (ع) نهج البلاغه سیره جایگاه زن حقوق زن نقص عقل

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۳ تعداد دانلود : ۴۳
برای درک جایگاه و منزلت زن در اسلام، باید به بررسی آن در اندیشه بزرگان دین پرداخت.این مقاله، به دنبال پاسخ به این سؤال است که زن در سیره امیرالمؤمنین (ع)، چه جایگاهی دارد.یکی از منابعی که از دیرباز در مباحث انتقادی درباره جایگاه و منزلت زن در نگرش دینی مورد استفاده قرار گرفته، کلام امیرالمؤمنین (ع) در نهج البلاغه است. برخی، با تمسک به ظاهر کلام حضرت در خطبه های 79 و 80 در خصوص نقص عقل، نقص ایمان و نقص سرمایه، و همچنین منع مشورت با زنان،کمال پذیری زن و وجود ارزش های والای انسانی او را انکار کرده و او را موجودی بی ارزش می دانند. عده ای دیگر، با تأکید بر منزلت و کرامت والای زن، کلام حضرت را منافی با منزلت و جایگاه حقیقی اش پنداشته اند.تحلیل جایگاه زن در نهج البلاغه و سیره حضرت، ثابت می کند که ایشان با وجود سنت جاهلیت، به شخصیت و مقام زن احترام بسیار گذاشته و او را مظهر جمال و عطوفت الهی معرفی کرده اند. در کلامی دیگر، زن را امانت الهی دانستهکه ارزشمند و قابل احترام است و باید آنچنان که شایسته امانت گذاری است، از او محافظت و نگهداری شود.
۲۷۱.

بررسی تطبیقی دلالت های منابع عربی و فارسی دوره اسلامی بر مبانی قدرت و مشروعیت سیاسی عصر اشکانی و عصر ساسانی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال بیست و سوم زمستان ۱۴۰۱ شماره ۴ (پیاپی ۹۲) 67 - 98

کلیدواژه‌ها: منابع تاریخی دوره اسلامی ساسانیان اشکانیان مبانی قدرت مشروعیت سیاسی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۵۰ تعداد دانلود : ۲۱۷
پیرامون مبانی قدرت و مشروعیت سیاسی در ایران باستان خصوصاً در دوره ساسانی سخن بسیار گفته شده است و اغلب از الهی بودن سلطنت، تبارگرایی، قدرت و عدالت به عنوان عناصر چهارگانه قدرت و کسب مشروعیت در ایران باستان نام برده شده، اما تا کنون مطالعه ای تطبیقی درباره عصر ساسانی با دیگر دوره ها انجام نشده است. با توجه به تفاوت عناصر مشروعیتزا در حکومت های مختلف ایران پیش از اسلام، پژوهش پیش رو کوشیده است با استفاده از شیوه مطالعات مقایسه ای و با تکیه بر منابع فارسی و عربی دوره اسلامی که در بر دارنده خدای نامه ها و دیگر منابع کتبی باقی مانده از دوره ساسانی و به قلم نویسندگان عصر ساسانی است، به مقایسه این عناصر در دوره ساسانی و اشکانی بپردازد. نتیجه این مقایسه حکایت گر آن است که این منابع در معرفی حکومت اشکانیان کمتر به عناصر مشروعیت زا توجه نشان داده اند و بیشتر در جهت مشروعیت زدایی از اشکانیان قلم زده اند، در حالی که به شدت به دنبال معرفی عناصر مشروعیت زا برای حکومت ساسانیان هستند
۲۷۲.

بررسی نقش زنان صدر اسلام در تبیین جانشینی و افضیلت امیر المومنین علی بن ابی طالب(ع) با تاکید بر نقش چهار خواهر لبابه، میمونه، سلمی و اسماء

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخ اسلام سال ۲ بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۳ 121 - 144

کلیدواژه‌ها: امیرالمومنین علی بن ابی طالب (ع) نقش زنان لبابه میمونه سلمی اسماء

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۷ تعداد دانلود : ۱۵۵
در تاریخ صدر اسلام شخصیت های زیادی از زنان و مردان وجود دارند که دلداده آموزه های اسلام شده و به رسول خدا (ص) ایمان داشتند و در موارد اختلاف امیرالمومنین علی بن ابی طالب(ع) را معیار دانسته و از ایشان حمایت و تبعیت می کردند. لبابه و میمونه دختران حارث بن حزن هلالی و نیز سلما و اسماء دختران عمیس خثعمی خواهران چهارگانه ای بودند از یک مادر به نام هند دختر عوف کنانیه(حمیریه). این مقاله از طریق توصیف و تحلیل گزاره های تاریخی و روایات مرتبط، درصدد تبیین اقدامات و نقش این خواهران در حمایت از اهل بیت (ع) بویژه امیر المومنین علی بن ابی طالب (ع) بعد از رسول خداست. 
۲۷۳.

روش شناسی احتجاجات حضرت زهرا (س) در خطبه فدکیه در تبیین امامت

نویسنده:
منبع: تاریخ اهل بیت سال ۲ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۳ 75-90

کلیدواژه‌ها: احتجاج حضرت زهرا فدک امامت حضرت علی (ع)

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۱ تعداد دانلود : ۱۲۹
 احتجاجات حضرت زهرا (س)، منظومه ای واحد و یک کل سازوار است که در هر برهه، بخشی از آن بر اساس اقتضاء مخاطب تبلور یافته است. ایشان اولین حامی مقام ولایت در تاریخ بعد از نبوت است. روش شناسی احتجاجات ایشان، بر نظم منطقی و روشمندی درونی دلالت داشته و بر این نکته اشاره دارد که حضرت با مخاطب شناسی به دو بخش خاص و عام جامعه توجه داشته و با بررسی دقیق وضعیت جامعه بعد از رحلت، این جامعه را آسیب دیده از ارتجاع معرفی کرده است. نگاهی دقیق به منطق و نظامواره سخنان حضرت در خطبه فدک نشاندهنده بهره مندی ایشان از انواع استدلال بر اساس تنوع مخاطب است. ایشان در میان صناعات خمس با استفاده از دو صنعت خطابه و برهان به اثبات مسائل امامت حضرت علی علیه السلام اشاره کرده و در استدلالهای خویش از روشهای عقلی، نقلی و تاریخی بهره گرفته است و برای انواع مخاطب از هر دست، استدلال و دلیل آوری استفاده کرده است. این مقاله به روش تحلیلی به شناخت روشهای مورد استفاده در خطبه فدک پرداخته است.
۲۷۴.

زمینه ها و عوامل حضور خوارج در خراسان در اواخر دوره اموی و عصر اول عباسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال ۱۲ زمستان ۱۴۰۱ شماره ۴۸ 5 - 26

کلیدواژه‌ها: امویان خراسان بزرگ خوارج عباسیان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۷ تعداد دانلود : ۹۰
خراسان در سده های اول اسلامی شاهد حضور گروه های سیاسی، قومی و مذهبی بود. خوارج یکی از گروه های نسبتاً تأثیرگذار در خراسان بودند. آنان بیشتر در نقاطی نفوذ و رخنه پیدا کردند که ضعف حاکمیت امویان و عباسیان در آنجا به چشم می خورد. خراسان از این جهت دارای زمینه های مساعدی برای حضور و بروز فعالیت های آنان به شمار می رفت. مهمترین مسئله این پژوهش تبیین زمینه ها و عواملی است که موجب حضور خوارج در خراسان و تأثیر آنها بر ظهور جنبش ها و قیام های ضد اموی و عباسی شد. این پژوهش با تکیه بر منابع اصیل تاریخی و با رویکرد توصیفی - تحلیلی سامان یافته است. یافته های مقاله نشان می دهد که عواملی چون مهاجرت قبایل عرب به خراسان، فشارحاکمان اموی بر خوارج در عراق، نزدیکی خراسان به کانون های فعال خوارج در جنوب شرقی ایران، دوری از مرکز خلافت اسلامی و نارضایتی مردم خراسان از حاکمان اموی و عباسی زمینه حضور و شکل گیری برخی جنبش های خارجی مذهب در خراسان را فراهم کرد. همچنین به نظر می رسد حضور خوارج در خراسان در سقوط امویان و تضعیف اقتدار عباسیان در خراسان تأثیرگذار بوده است.
۲۷۵.

نقابت سادات در دوره ایلخانان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال ۱۲ زمستان ۱۴۰۱ شماره ۴۸ 67 - 90

کلیدواژه‌ها: ایلخانان سادات مغولان نقابت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۱ تعداد دانلود : ۸۷
برخی اقشار اجتماعی جامعه ایران در دوره ایلخانان مغول دچار تغییر و تحول شدند. سادات یکی از این اقشار بودند که در دوره ایلخانان بر ارزش و اعتبار آنها افزوده شد. ایلخانان، سادات را به لحاظ اجتماعی اشراف جامعه ایران دانسته و برای آنها احترام ویژه ای قایل بودند. سادات غالباً شیعه بوده و این امر بیشتر موجب تقرب آنها نزد مغولان می شد چرا که شیعیان بیش از سنیان مورد اعتماد مغولان بودند. انتساب برخی کرامات به سادات اعتبار آنها را نزد مغولان دو چندان کرده بود. در این مقاله به این پرسش پرداخته می شود که سادات در دوره ایلخانان از چه امتیازات ویژه ای برخوردار بودند؟ پژوهش حاضر با استفاده از روش تحقیق توصیفی تحلیلی و شیوه جمع آوری داده های کتابخانه ای از منابع دست اول تاریخی به بررسی وضع اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و مدیریتی سادات در دوره ایلخانان مغول می پردازد. یافته های پژوهش نشان می دهد که سادات معاف از مالیات بودند. آنها با حمایت حاکمان ایلخانی به برخی مناصب مهم مدیریتی دست یافته و غالباً متولی و برخوردار از منافع اوقاف بودند. ایلخانان پس از پذیرش اسلام کوشیدند تا با وصلت با سادات ضمن اینکه ابراز پایبندی به اسلام، خود را میراث دار بر حق حکومت بر مسلمین جلوه دهند.
۲۷۶.

مواجهات آفاقیان شیعی و دکنی ها و تأثیر سیاسی و اجتماعی آن در دولت عادل شاهیان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی سال سیزدهم زمستان ۱۴۰۱ شماره ۴۹ ۱۶۴-۱۳۱

کلیدواژه‌ها: آفاقیان دکنی ها ایرانیان شیعی ساماندهی سیاسی و اجتماعی تثبیت حاکمیت شیعی عادل شاهیان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۹۲ تعداد دانلود : ۲۲۵
آفاقیان گروهی از نیروهای خارجی به ویژه نیروهای شیعه مهاجرایرانی و فارسی زبان در جنوب هند (دکن) بودند. این نیروهای مهاجر - به عنوان قدرتمندترین گروه در برابر نیروهای بومی دکن - به ویژه در دوره حاکمیت عادل شاهیان (1097 – 895 ق/ 1686 – 1489 م) دارای موقعیت سیاسی و اجتماعی تاثیرگذاری بودند. مقاله حاضر با رویکرد توصیفی – تحلیلی و برپایه مطالعات منابع کتابخانه ای درجه اول تاریخی درصدد پاسخگویی به این سؤال است که رویارویی گروه های آفاقی در مواجهه با گروه های دکنی چه تأثیری در اوضاع سیاسی و اجتماعی مناطق تحت حاکمیت دولت عادل شاهیان داشته است؟ هم چنین دلایل حمایت حکام عادل شاهی از آفاقیان چه بوده است؟ دست آورد پژوهش حاکی از آن است که در دوران عادل شاهیان تقابل بر سر قدرت بین آفاقیان شیعه و دکنی ها به ویژه در دوران حکام سنی مذهب عادل شاهی وجود داشته است. دکنی ها در دوران سلطنت حکام شیعه از درگیری شدید با آفاقیان که مورد توجه این حکام بودند خودداری کردند؛ اما با آغاز سلطنت حکام سنی مذهب؛ دکنی ها با جلب نظر آنان فشار بر آفاقیان را افزایش داده؛ به گونه ای که آفاقیان گاهی در برابر گروه های دکنی تاب مقاومت نیاورده و مهاجرت به دربار دیگر دولت های شیعه دکن را برمی گزیدند.
۲۷۷.

آمار نامه های کوفیان به امام حسین(ع)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه معارف حسینی سال هفتم زمستان ۱۴۰۱ شماره ۲۸ 7 - 16

کلیدواژه‌ها: امام حسین (ع) بیعت کنندگان کوفه قیام عاشورا کوفه نامه های کوفیان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۷۲ تعداد دانلود : ۳۲۰
مردم کوفه پس از آنکه مطلع شدند امام حسین(ع) از بیعت با یزید امتناع و به مکه هجرت کرده است، بارها نامه های بسیاری را برای آن حضرت فرستادند و او را به کوفه دعوت کردند. درباره آمار این  نامه ها در منابع متأخر اشتباهاتی صورت گرفته و مبالغه شده است. تحقیق حاضر با رویکرد تاریخی و روش توصیفی- تحلیلی به بررسی این پرسش پرداخته که شمار نامه های کوفیان به امام حسین(ع) چه تعداد بوده است؟ یافته های تحقیق بیانگر آن است که شمار نامه ها بر اساس منابع متقدم تا قرن ششم هجری، حدود 150 نامه یا کمی بیشتر از آن بوده است؛ اما در قرن هفتم هجری، ابن نمای حلی و سید بن طاووس آمار نامه ها را به دوازده هزار رسانده اند. در دوره های بعد برخی نویسندگان رقم نامه ها را به هجده هزار رسانده اند. تأمل در آمار دوازده هزار و هجده هزار نامه و آمار بیعت کنندگان کوفه با حضرت مسلم که دوازده هزار و یا هجده هزار نفر بودند، این احتمال را تقویت می کند که بین این دو خلط و اشتباه صورت گرفته است؛ چرا که فرستادن این حجم از نامه، معقول به نظر نمی رسد.
۲۷۸.

نوسان تاثیر اسلام بر علم در تمدن اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی سال سیزدهم زمستان ۱۴۰۱ شماره ۴۹ ۵۰-۲۷

کلیدواژه‌ها: یکنواختی علوم تمدن اسلامی نوسان وضعیت علم تاریخ علم اسلامی تاثیر اسلام بر علم تقلیل گرایان توسعه گرایان تمدن اسلامی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۶۹ تعداد دانلود : ۲۲۶
در موضوع تاثیر اسلام بر علم در تمدن اسلامی دیدگاه هایی وجود دارد. در میان دیدگاهی که قائل به تاثیر است نیز مساله هایی مطرح می شود که یکی گستره تاثیر و دیگری جنس و سنخ این تاثیر به لحاظ یکنواختی و نوسان است؛ در مساله گستره تاثیر، دو دیدگاه با حداکثر اختلاف داریم که یکی تقلیل گرا و دیگری توسعه گرا است، با این حال این دو دیدگاه با وجود اختلاف جدی در مساله گستره، در مساله سنخ و جنس تاثیر، توافق دارند یعنی هر دو دیدگاه، سنخ تاثیر را یکنواخت دیده اند که می توان آن را «دیدگاه یکنواختی» نامید. تقلیل گرایان با دیدی یکنواخت، همواره نقش اسلام بر علوم تمدن اسلامی را صرفاً انگیزشی و تشویقی تلقی نموده و توسعه گرایان نیز با یک نگاه کُل نگر، همواره علوم تحقق یافته در تمدن اسلامی را جزء ذاتی برنامه اسلام می دانند. براساس یافته های این پژوهش، تاثیر اسلام به عنوان یک مکتب نظری جامع در علوم تمدن اسلامی نایکنواخت بوده، و می توان آن را به عنوان یک متغیّر مستقل پذیرفت.
۲۷۹.

سبک شناسی تعارفات اهل بیت (ع) با رویکرد زبان شناسی اجتماعی

نویسنده:
منبع: تاریخ اهل بیت سال ۲ بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۲ 85-109

کلیدواژه‌ها: تعارف زبان شناسی اجتماعی نظریه ادب معاشرت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۷ تعداد دانلود : ۸۶
تعارف از سنت های رایج اجتماعی و سازوکاری برای تعامل بهتر بین انسان ها از طریق به کارگیری عبارات و واژگان مؤدبانه و احترام آمیزاست.اینکه انسان ها در ارتباط های گفتاری خود با دیگران از چه عبارات و ساختارهایی و با چه اهداف و انگیزه هایی و به چه میزانی بهره می گیرند فرهنگ ها را از یکدیگر متمایز می کند.در نوشتار حاضر با شیوه مطالعه تاریخی و روایی در سیره اهل بیت (ع) و بررسی عبارت هایی که ایشان در احوالپرسی، خوش آمدگویی، تبریک و تسلیت گویی،خداحافظی،بدرقه و استقبال، تشویق و تشکر و ...به کارگرفته اندبهتأثیرگذاری این واژگان در حوزه زبان اجتماعی اشاره می شود. 
۲۸۰.

نقش امام صادق(ع) درهویت بخشی به جامعه شیعه

نویسنده:
منبع: تاریخ اهل بیت سال ۲ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۳ 9-32

کلیدواژه‌ها: امام صادق (ع) سیره امام صادق (ع) هویت بخشی اجتماعی سیره اجتماعی شیعه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۵۰ تعداد دانلود : ۱۸۶
جامعه زمانه امام صادق(ع)، به لحاظ گروه ها و فرقه های عقیدتی متنوع بود و هر گروه تلاش داشت هویت فکری_اجتماعی خود را در جامعه حفظ و در نتیجه مرزهای فکری خود را با دیگر گروه ها تعیین کند. در این میان، امام صادق(ع) به عنوان امام شیعه، تلاش کرد تا با هویت بخشی اجتماعی به شیعیان، استمرار و پویایی جامعه شیعه را آن زمان و زمان های بعد تضمین کند. مهندسی نظام شناختی و رفتاری و ارائه آن به شیعیان توسط آن امام(ع)، سبب افزایش تشابه درون گروهی شیعه و تمایز آنان از دیگر گروه ها بود. تمایزی که نه جدا انگاری شیعه از پیکره جامعه اسلامی یا نوعی انزواطلبی اجتماعی تفسیر می شد و نه چونان واگرا و چالش زا خوانده می شد، که وحدت اجتماعی را درنوردد. حضرت با ارائه راه میانه هم شیعه را گروهی ممتاز در جامعه نشان داد و هم مناسبات شیعیان را با دیگران تنظیم کرد، تنظیمی که توان ایجاد رغبتِ گروهای مخالف به تفکر اهل بیت(ع) را نیز به همراه داشت. این تحقیق با رویکرد تاریخی در سیره اهل بیت(ع) و با بهره وری از شیوه توصیف و تحلیل این مسأله را بررسی کرده و دریافته است، که امام(ع) با مقاوم سازی نظام معرفتی- رفتاری شیعیان، هویت اجتماعی پویا، فعال و تأثیرگذاری را برای شیعیان طراحی کرده است. هویتی که در مقابله با هویت های اجتماعی موجود منفعل نبود و بقای شیعه را در جامعه به همراه داشت.

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

زبان