فیلترهای جستجو:
فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱۳٬۸۶۱ تا ۱۳٬۸۸۰ مورد از کل ۱۳٬۹۴۱ مورد.
حوزههای تخصصی:
The concept of myth within the Qur’an has been a subject of extensive scholarly inquiry among Orientalists, offering diverse perspectives and methodologies. Angelika Neuwirth, a prominent Qur’anic scholar, has made significant contributions to this field by examining the Qur’anic historical narratives and proposing a connection between these narratives and the concept of myth. In her view, myths function as narratives that employ archetypes to illuminate and interpret the world. To substantiate her claims, Neuwirth adopts a contextual approach, drawing upon the methodologies of biblical criticism. Emphasizing microstructures and contextual details of Qur’anic verses, this approach aims to uncover the origins of the stories and historical narratives in the Qur’an, attributing them to the social and theological milieu of early Muslims. It posits that these narratives are deeply rooted in the socio-theological milieu of early Muslims. Aligning with this approach, Neuwirth characterizes numerous Qur’anic stories and events as myths that have been shaped by archetypes embedded in the collective unconscious of the Qur’an’s audience. This paper employs a descriptive-analytical methodology, coupled with a comprehensive review of relevant literature, to critically evaluate the methodological underpinnings and presuppositions of the contextual approach to Qur’anic myth. Neuwirth's perspective is examined as a representative of this scholarly trend. The findings of this study reveal that, beyond methodological shortcomings, Neuwirth's approach is subject to several criticisms. These include an overemphasis on context as the sole determinant of Qur’anic knowledge, a neglect of the fundamental distinctions between the Qur’an and the Bible concerning the concept of revelation, and an overlooking of the distinct processes of compilation and canonization that shaped these two texts.
معناشناسی توصیفی تحلیلی تعابیر دالّ بر اختلافات بشری در قرآن کریم (موردکاوی: منازعه، مشاجره، مخاصمه، مجادله)(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
مطالعات قرآنی دوره ۱۶ بهار ۱۴۰۴ شماره ۶۱
138-165
حوزههای تخصصی:
نگاه معناشناختی به متن و تحلیل معنایی واژگان آن، یکی از راه های دستیابی به معنای دقیق و پی بردن به مقصود اصلی گوینده است. هدف از نگارش جُستار حاضر بررسی معناشناسی چهار تعبیر قرآنی: منازعه، مشاجره، مخاصمه و مجادله از تعابیر زیر شمول"اختلافات بشری" است. این پژوهش بر اساس سیاق آیات و به روش توصیفی - تحلیلی انجام گرفته است. تاکنون تحقیقی با رویکرد مقاله پیشرو ارائه نشده است. نتایج نشان می دهد که همه این تعابیر در زمره اختلافات کلامی و زبانی قرار دارند. "منازعه" غالباً میان عموم مردم (کفار، مؤمنین و منافقین) به رخ میدهد، و هم جنبه زبانی و کلامی دارد و هم جنبه رفتاری؛ اما "مجادله" که تنها جنبه کلامی دارد دارای دو قسم ممدوح جدال احسن و مذموم جدال باطل است. شباهت "مشاجره" و "مخاصمه" در این است که در میان کفار و منافقان صورت می گیرد و صرفاً جنبه کلامی دارند؛ لذا دایره "منازعه" از " مجادله، مشاجره و مخاصمه" گسترده تر است. همچنین "مشاجره" ارتباطی با ضیق و حرج و شکوه درونی دارد. از ویژگی های مخاصمه، روی گردانی از حق، جدال باطل ، تمسخر، تکذیب ، شک ، جهل ، توسل به استدلال باطل، لجاجت و... شمرده شده است و ریشه "مجادله" باطل، تعصب بر روش نیاکان و پیروی از شیطان سرکش و استکبار و ارتکاب گناهان دانسته شده است حال آنکه ریشه خصومت، فسق است.
Development and Validation of the Familiarity with the Qur’an Questionnaire(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزههای تخصصی:
The Qur’an encompasses a multitude of valuable teachings that serve as essential guidance for Muslims. To fully derive benefits from this divine source, a comprehensive and continuous engagement is imperative. The present study aimed to develop and standardize the "Familiarity with the Qur’an Questionnaire" (FwQQ) and to investigate its factorial structure. Utilizing the insights of Qur’an teachers, experts, and lecturers of Qur'anic studies with seminary degrees from Saqqez County, the characteristics of individuals familiar with the Qur’an were identified. Based on these characteristics, a 22-item questionnaire was developed. A total of 434 primary and secondary school teachers as well as Qur’anic studies instructors from Saqqez, selected through multi-stage cluster sampling, participated in the study and completed the questionnaire. The collected data were analyzed using SPSS and LISREL software through exploratory factor analysis (EFA) (including principal component analysis (PCA) with varimax rotation), and confirmatory factor analysis (CFA) (using fit indices). The Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) test indicated that the data were suitable for factor analysis. Additionally, PCA with varimax rotation revealed that the FwQQ comprises two factors: "Learning and Teaching the Qur’an," and "Tendency towards the Qur’an and Contemplation on It." These results were also supported by CFA, demonstrating a good fit between the data and the two-factor model. The reliability of the questionnaire, calculated using Cronbach's alpha, was found to be 0.97 for the overall scale, 0.93 for the first factor, and 0.96 for the second factor. This validated instrument holds promise for future research exploring the role of Familiarity with the Qur’an in various psychological and social contexts.
A Critical Analysis of the Jurisprudential Ruling on Insulting Religious Sanctities Based on Qur’anic Doctrine(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزههای تخصصی:
The Qur’an is the most fundamental and authentic source of the Islamic law ( sharīʿah ) and the primary reference for attaining the principles of Islam among all Muslims. Throughout the history of Islamic civilization, scholars have derived answers to many of their religious questions on diverse issues from the noble verses of the Qur’an. Within this framework, the Qur’anic verses have also served as the primary fountainhead of fiqh (Islamic jurisprudence), guiding the practical lives of devout Muslims. Nevertheless, it appears that certain opinions expressed in the corpus of fiqh literature are not fully aligned with the recommendations and guidance offered in the Qur’an. One such area of tension concerns the Qur’an’s proposed model for dealing with those who show disrespect toward religious sanctities, which seems to be inconsistent with the prevailing jurisprudential approach. In view of the importance of this issue, the present study adopts a problem-oriented approach and employs a descriptive-analytical method. It first elucidates the manner in which the Qur’an addresses this phenomenon and then, based on the Qur’anic model, critically evaluates the Shia jurisprudential opinions in light of these teachings. The findings indicate that the current jurisprudential approach is not capable of withstanding the unequivocal principles ( muḥkamāt ) of the Qur’an or the practical conduct ( sīrah ʿamalīyyah ) of the Prophet and Shia Imams. At the very least, this approach destabilizes the basis of the prevailing jurisprudential ruling and suggests the adoption of a perspective that maximizes the protection of human life and does not permit coercive measures except on the basis of definitive evidence.
نقد مقاله «دستان ابولهب و غزال کعبه» اثر اُری روبین
حوزههای تخصصی:
در قرآن کریم عبارات گوناگونی جهت عتاب دشمنان اسلام به کار رفته است اما شدیدترینِ این سرزنش ها از جهت نام بردن شخص مورد عتاب و تعبیر منحصر به فرد در سرتاسر این کلام الهی، در سوره تبت آمده است تا جایی که مورد توجه برخی مستشرقان قرار گرفته و عبارت ابتدای سوره را اشاره به ماجرایی دانسته اند که بنا به مصلحت مورد غفلت مفسران مسلمان قرار گرفته است. این پژوهش به منظور تبیین آیه «تبت یدا أبی لهب و تبّ» ، مقاله «دستان ابولهب و غزال کعبه» تألیف أری روبین را با استفاده از شیوه کتابخانه ای بررسی می کند. روبین این آیه را با سرقت غزال کعبه توسط ابولهب مرتبط می داند. این در حالی است که با فرض صحت این ماجرا، نمی توان آیه مورد بحث را به آن ارجاع داد، زیرا حکم لازم الاجرایی را برای ابولهب مطرح می کند (قطع دستان) که در واقع اجرا نمی شود و این به نوعی وهن حکم اسلام است. علاوه بر این با توجه به این که قدیمی ترین منبع این داستان شعر حسان بن ثابت است که آن را خطاب به حارث بن عمر سروده نه حارث بن عبدالمطلب، اصل ارتباط این آیه با سرقت غزال کعبه نفی می گردد.
تحلیل نظرات علامه جوادی آملی و فخر رازی درباره «ذَنْب» منسوب به پیامبراکرم (ص) در آیه دوم سوره فتح
حوزههای تخصصی:
آیه دوم سوره فتح از جمله آیاتی است که در چالش با عصمت پیامبر اکرم(ص) تلقی می شود که در آن به رسول خدا(ص) نسبت داده شده در گذشته و آینده مرتکب گناهانی است و خداوند این گناهان را آمرزیده و آن حضرت(ص) را از ابتلا به عذاب، باز داشته است. لذا این نوشتار که به روش تحلیلی و توصیفی و با رویکرد قرآنی و تطبیقی نگاشته شده است، ابتدا پوشیدگی مفهوم ذَنْب و سپس اسناد آن را مورد ارزیابی در نگاه علامه جوادی آملی و فخر رازی قرار داده و در آخر به این نتیجه رسیده است که پیامبراکرم(ص) از هر اثم و عصیانی مبرا هستند و تفسیر ذَنْب در کلام فخررازی به گناه شرعی که عقاب اُخروی در پی دارد، تفسیری بی دلیل و ناهمخوان با سیاق آیه شریفه و ناسازگار با گفتار لغت شناسان و حکمت الهی در برانگیختن آن حضرت به مقام نبوّت و دلالت دیگر آیات مبنی بر عصمت پیامبران هرچند پیش از بعثت است و تفسیر ذَنْب در کلام علامه جوادی آملی به گناه در گمان مشرکان مکه، تفسیری همخوان با سیاق آیه شریفه و سازگار با گفتار لغت شناسان و برخوردار از پشتوانه حدیثی و قرآنی است.
بررسی روش های معصومان در استناد به قرآن، با هدف ترویج فرهنگ قرآنی در جامعه(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
قرآن، فرهنگ و تمدن سال ۶ تابستان ۱۴۰۴ شماره ۲ (پیاپی ۲۰)
65 - 86
حوزههای تخصصی:
جایگاه قرآن و اهل بیت این دو یادگار پیامبر ص و اهمیت تمسک به آن دو برای گمراه نشدن پس از ایشان، بر مسلمانان پوشیده نیست. پیامبر در قرآن به عنوان اسوه حسنه معرفی شده و به تبع آن اهل بیت ع نیز در جایگاه وصایت و جانشینی بعد از پیامبر، از این منزلت برخوردارند. از سوی دیگر، قول و عمل معصومان مستند به قرآن است و ایشان به شیوه هایی که بررسی و تبیین خواهد شد، به قرآن استناد کرده اند. این پژوهش با هدف بررسی انواع استناد و شیوه های معصومان در استناد به قرآن، با روش توصیفی تحلیلی سامان یافته و به دنبال روشن ساختن نقش این استناد در توسعه فرهنگ قرآن در جامعه است. استنادهای معصومان به ظاهر قرآن (اعم از نهی، عام، خاص، مفهوم و استثنای آن)، یا به باطن آن است و در برخی موارد به تعمیم قرآن و گاهی به مجموع آیات درباره یک موضوع استناد کرده اند. ره آورد این پژوهش آن است که اهل بیت ع با روش هایی مانند استناد ابتدایی، استناد در بحث و مناظره و استناد در پاسخ به سؤال، سخن یا عمل خود را به قرآن مستند ساخته اند. این حجم از استناد و تنوع آن، نشانه ای بر فرهنگ سازی این سیره برای شیعیان است. تبیین صحیح این سیره برای پیروان اهل بیت ع ، انگیزه ای برای تأسی به ایشان در محور قرار دادن قرآن در زندگی و مستندسازی گفتار و کردار خود به قرآن است.
بازخوانی انسجام ساختاری قرآن کریم در پرتو نظریه نظم متقارن از دیدگاه نوین ردا (مطالعه موردی سوره بقره)(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزههای تخصصی:
بسیاری از اندیشمندان غربی بر این باورند که قرآن محتوای گسسته ای دارد، اما برخی از اندیشمندان این باور را رد کرده و تلاش می کنند تا انسجام ساختاری متن قرآن را ثابت کنند؛ ازاین رو نوین ردا، یکی از قرآن پژوهان معاصر، دو ساختار ترکیبی (خطی و حلقوی) را در سوره بقره مورد بحث قرار می دهد و از این طریق انسجام موجود در آیات سوره بقره را مورد بررسی قرار می دهد بدین نحو که او اجزاء کل سوره را به سه قسمت تقسیم می کند که مورد سوم دارای سه زیر بخش است و نیز هر کدام از سه قسم سوره را از جهت ترکیب خطی و لغوی مورد کنکاش قرار می دهد. و نیز نمونه های مختلف ترکیب حلقوی را طرح و مورد بررسی قرار می دهد. با این حال، این نظریه با نقدهایی مواجه است که شامل نبود تحلیل جامع و دقیق و نادیده گرفتن عوامل ساختاری مانند تفکیک آیات مکی و مدنی می شود. پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی، به بررسی رویکرد «ردا»، پرداخته و به این نتیجه میرسد که تحلیل های ارائه شده در این رویکرد بیشتر بر تکرار کلمه "هدایت" در بخش های اول و دوم سوره بقره تمرکز دارند، اما به جنبه های دیگری مانند عدالت و ایمان کمتر پرداخته شده است. نقدها همچنین به ساختار لغوی و ترکیب حلقوی و نیاز به توجه بیشتر به انعطاف پذیری ساختاری و تفسیرهای متفاوت اشاره دارند. با این حال، پتانسیل برای دستیابی به فهم عمیق تری از نظم متقارن در قرآن با بررسی دقیق تر و ارائه تحلیل جامع وجود دارد.
نقد رویکرد تفسیری آیت الله جوادی آملی درباره علت تقدیم و تأخیر در فواصل آیات(مقاله پژوهشی حوزه)
منبع:
پژوهش های قرآنی سال ۲۸ زمستان ۱۴۰۳ شماره ۴ (پیاپی ۱۱۳)
89 - 110
حوزههای تخصصی:
هماهنگی و تناسب پایان آیات در قرآن به دلیل ایجاد نظم آهنگِ خاص در سوره ها از اهمیت ویژه ای برخوردار است؛ تا جایی که به همین علت، فراهنجاری ها و ساختارشکنی های ادبی و لفظی فراوانی در فواصل آیات مشاهده می شود. یکی از ساختارشکنی های نحوی که بسیار زیاد در فرجام آیات به وقوع پیوسته، تقدیم و تأخیر است. پرسش مهم این است که دلیل این تقدیم و تأخیرها در پایان آیات چیست؟ آیا دلیل لفظی و ظاهری دارد، یا به جهت دلالت و معناست؟ برخی از مفسرانی که به این موضوع توجه نشان داده اند، جنبه لفظی و ظاهری، یعنی تناسب و هماهنگی فواصل، و عده ای دیگر، جنبه معنایی و محتوایی، مانند حصر و اهمیت موضوع را دلیل اصلی تقدیم و تأخیر در فواصل دانسته اند. گروهی ازجمله آیت الله جوادی آملی نیز به هر دو جنبه اهتمام ورزیده اند. در این مقاله سعی شده با روش توصیفی- تحلیلی، به بررسی و نقد رویکرد مفسر تسنیم در زمینه تقدیم و تأخیر در فواصل پرداخته شود. با مقایسه و تطبیق عبارات و الفاظ پایان آیه، با همان عبارات و الفاظ در ابتدا یا میانه آیات، این نتیجه به دست می آید که مهم ترین عامل در تقدیم و تأخیر در فرجام آیات، تناسب و هماهنگی فواصل است.
A Semantic-Psychological Analysis of the Expression Ḍayq al-Ṣadr in the Qur’an and Its Educational-Social Applications(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزههای تخصصی:
One of the concepts in the Qur’an related to the human psyche is the expression ḍayq al-ṣadr , which describes the tightness of the chest experienced by the Prophet (PBUH) when faced with psychological and social pressures. The verse “And We certainly know that your chest becomes constrained by what they say” (Q. 15:97) not only reflects the challenges of the era of revelation but can also serve as a profound approach to emotion regulation in contemporary life. Previous research has mostly examined this concept in the context of the asbāb al-nuzūl (occasions of revelation) of the verse, leaving a systematic psychological and pedagogical analysis largely unexplored. This study employs a descriptive-analytical method, using exegetical and psychological sources. The findings indicate that ḍayq al-ṣadr , as an emotional-physiological phenomenon, is comparable to situational stress constructs. Qur’anic strategies for addressing this condition—such as tasbīḥ (glorification of God), patience, and cognitive reappraisal of the prophetic mission—align with psychological findings on mindfulness, emotion regulation, resilience, and conflict management. The analysis further highlights four main interpretive perspectives: divine consolation of the Prophet’s heart, recognition of the human limits of prophets, emphasis on the continuity of the prophetic mission, and provision of practical strategies for coping with distress. the paper demonstrates conceptual overlaps between Qur’anic guidance and modern psychology, suggesting directions for educational and counseling applications.
بررسی طرح واره های تصویری قرآن کریم بر اساسِ نظریه جانسون (مطالعه موردی سوره عنکبوت)(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزههای تخصصی:
زبان شناسی شناختی از مهم ترین مباحث زبان شناسی به شمار می آید که میان زبان و اندیشه، ارتباط برقرار کرده و نظریه های مختلفی هم چون استعاره مفهومی، طرحواره های تصویری و ... را شامل می شود. در قرآن کریم بسیاری از مفاهیم انتزاعی در قالب مجموعه ای از مفاهیم عینی بیان می گردد که بررسی آن ها در فهم و درک صحیح مقصود قرآن تأثیر بسزایی دارد؛ پژوهش حاضر با بررسی انواع طرحواره های تصویری در سوره عنکبوت در صدد آن است تا معانی و زیبایی های نهفته و همچنین مفاهیم انتزاعی موجود در این سوره را با استفاده از رویکرد زبان شناسی شناختی و به روش توصیفی تحلیلی، تبیین کند. براساس داده های موجود از سوره عنکبوت، طرحواره حرکتی پربسامدترین طرحواره بود؛ پس از آن طرحواره حجمی و سپس طرحواره قدرتی در جایگاه دوم و سوم قرار دارند. با این وجود در این سوره طرحواره حرکتی برای درک و فهم مفاهیم انتزاعی نقش اساسی دارد. با استفاده از طرحواره های تصویری، بسیاری از مفاهیم انتزاعی و غیرعینی برای مخاطب عینی و ملموس می شود که این در درک و فهم دقیق و عمیق قرآن کریم نقش بسزایی دارد.
استعارات نهج البلاغه در زمینه حکومت داری با تاکید بر آیات و روایات(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
مطالعات قرآنی دوره ۱۵ زمستان ۱۴۰۳ شماره ۶۰
89 - 104
حوزههای تخصصی:
در قرآن کریم و نهج البلاغه، پیرامون شیوه حکومت و کشورداری مباحث متنوعی مطرح شده است. در نگاه قرآن، گاهی به شیوه مستقیم و گاه با زبان استعاری، حکومت الهی را بهترین روش اداره جامعه معرفی نموده و حکومت های غیرالهی را مردود می داند. امام علی (ع) نیز در خطبه ها و نامه های خود به شیوه ای استعاری، مسائل مرتبط با حکمرانی را بیان می کند. استعاره های به کاررفته در این اثر، نه تنها به منظور روشن سازی مفاهیم پیچیده استفاده شده اند، بلکه به عنوان ابزاری برای انتقال دقیق مفاهیم حکمرانی و ارائه الگویی اسلامی از آن عمل می کنند. پژوهش حاضر با استفاده از روش تحقیق موضوعی و استراتژی استدلال استعاره ای، به بررسی و تبیین استعاره های موجود در نهج البلاغه پرداخته و مدل حکمرانی اسلامی از منظر امام علی (ع) را استخراج کرده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که امام علی (ع) در بیان شیوه های حکمرانی، از استعاره هایی استفاده کرده است که علاوه بر توضیح وظایف حاکم و جامعه، به ارائه تصویری جامع از تعامل میان آن ها پرداخته است. استعاره های به کاررفته در نهج البلاغه، علاوه بر راهگشایی در تفسیر آیات حکمرانی، نشان دهنده عمق نگاهی است که امام به مسائل حکومتی و اجتماعی داشته است. این پژوهش با تحلیل این استعاره ها، الگویی از حکمرانی اسلامی ارائه می دهد که می تواند به عنوان مبنایی نظری برای مطالعات حکومتی اسلامی در نظر گرفته شود.
استخراج مبانی علوم انسانی قرآن بنیان مبتنی بر تحلیل معنای ساختاری قضای تکوینی الهی(مقاله پژوهشی حوزه)
منبع:
پژوهش های قرآنی سال ۲۸ زمستان ۱۴۰۳ شماره ۴ (پیاپی ۱۱۳)
65 - 88
حوزههای تخصصی:
علوم انسانی با اندیشه و فکر انسان سروکار دارد و هدف غایی آن، تکامل معنوی و روحی اوست که از این نظر، با هدف انبیا و تعالیم آنها در ارتباط است. قرآن به عنوان معجزه پیامبر اسلام (ص)، در اسلامی سازی علوم انسانی، اصلاح سبک زندگی انسان ها و جامعه نخبگانی اثر بنیادینی دارد. از راهکارهای ایجاد تحول در علوم انسانی اسلامی و دستیابی به دانش های جدید، شناسایی و بومی سازی روش های تحقیق میان رشته ای و تنقیح یا ترکیب آنها جهت تدبر و فهم چندجانبه نصوص دینی و کارآمد کردن آنهاست. با استفاده از روش های تحقیق میان رشته ای می توان به کشف و شناسایی آیات مرتبط با موضوعات مستحدثه پرداخت و پاسخ های منطقی و مناسب به شبهات جدید هر عصر ارائه نمود. مسأله قضای تکوینی و ارتباط آن با جبر الهی، یکی از موضوعات چالشی میان اندیشمندان علوم اسلامی است؛ به گونه ای که همواره طرفداران جبر برای اثبات نظریه خویش به آنها استمداد جسته و در مقابل، گروه دیگر سعی در تأویل آیات قضای تکوینی در قرآن کریم دارند. در این مقاله تلاش شده با رویکرد میان رشته ای و با استفاده از روش های تحقیق «معناشناسی ساختاری» و «تحلیل محتوای کیفی»، در ابتدا شبکه معنایی مفهوم «قضای تکوینی» در قرآن کریم شناسایی شده، سپس با تحلیل کیفی مضامین آنها، مؤلفه های بنیادین آن را استخراج نماییم. نتایج تحقیق نشان می دهد که اولاً آیات قضای تکوینی با هدف تبیین مالکیت و قدرت مطلق خداوند بیان شده اند، ثانیاً مضامین اصلی آن بر مبحث حیات وممات مخلوقات متمرکز گشته اند، ثالثاً این مفهوم نمی تواند بیانگر جبر الهی در امر هدایت و ضلالت انسان ها باشد.
واکاوی و نقد نظرات تفسیری پیرامون فراز" فَأَمْسِکُوهُنَّ " در آیات قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
سراج منیر سال ۱۶ بهار و تابستان ۱۴۰۴ شماره ۵۰
89-110
حوزههای تخصصی:
کاوش در حوزه معنایی واژگان و تامل در کاربست قرآنی آنان با دقت در سیاق آیات، از ساحت های مهم در تفسیرقرآن است که در فهم آیات نقش بسزایی دارد؛ چرا که هر معنا بازخورد و نتیجه تفسیری و گاه فقهی متفاوت در حوزه انحصاری خویش دارد.فراز" فَأَمْسِکُوهُنَّ " در سه آیه از آیات قرآن تکرار گردیده است و یک مورد آن که در آیه 15 سوره نساء، با عبارت " فَأَمْسِکُوهُنَّ فِی الْبُیُوتِ " آمده، محل مناقشه فراوان قرار دارد. عموم مفسران آن را به معنی حبس در خانه و به عنوان حدی که بعدها منسوخ شده، دانسته اند. این پژوهش با درنگ درمعنای لغوی فراز و توجه به گستره معنایی آن در قرآن و نیز با تامل در سیاق آیات به کنکاش در فهم دقیق آن پرداخته است. نتیجه حاصل، نشان می دهد که این فراز همچون دو فراز دیگر و نیز در اشتراک معنایی با دیگر مشتقات قرآنی خود، در معنای نگهداشت و مراقبت با توجه، کاربرد داشته و در آیه مورد بحث نیز با تایید سیاق آیات قبل و بعد و بافت سوره، به همین معنا جهت حفظ خانواده اسلامی از فروپاشی با اولین خطا و خیانت به کار رفته است. این معنا تصریحی در اثبات حد بودن فراز یاد شده نداشته و صرفا جنبه پیشگیرانه دارد؛ به همین جهت هیچ نسخی نیز اتفاق نیفتاده است.
تحلیل متن شناسی گفتگوی امام علی(ع) با گروه خوارج بر اساس نظری کنش گفتاری «سرل»(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
سراج منیر سال ۱۶ بهار و تابستان ۱۴۰۴ شماره ۵۰
171-202
حوزههای تخصصی:
بنابر نقل سیدرضی امام علی(ع) در ضمن چهار خطبه 36 ،58، 122 و 127 خوارج را مورد خطاب قرار داده است. از آنجا که حضرت، خوارج را افرادی گمراه می دانست، پیوسته می کوشید اندیشه انحرافی آنان را از راه گفتگو و من اظره اص لاح کن د.پژوهش حاضر درصدد است با پرداختن به گفتگوی امام علی(ع) با خوارج وبا بهره گیری ازنظریه کنش گفتار «جان سرل»، تحلیلی ازانواع کنش های گفتاری پنجگانه؛کنش گفتاری اظهاری، اعلامی، ترغیبی، عاطفی و تعهّدی، ارائه نموده و با تحلیل داده های به دست آمده، خوانشی نو از این گفتگو-ها ارائه نماید. نویسندگان در پژوهش حاضر بر آن هستند انواع کنش های گفتاری موجود در این گفتگوها و نوع بسامد و نتایح آن ها را شناسایی نماید .یافتهپژوهش نشان می دهد در مجموع 71 پاره گفتار، کنش گفتاری اظهاری از بیش ترین و کنش گفتاری اعلامی از کم ترین بسامد برخوردار بوده است. به نظر می رسد مهم ترین عامل موثر بر فزونی کنش گفتاری اظهاری، شبهه افکنی و تشویش اذهان عمومی از سوی خوارج و لزوم پاسخ گویی به شبهات آنان بوده است.امام (ع) قصد داشت با پاسخ هاى بسیار روشن و منطقى، اشتباهات خوارج را آشکار سازد. بنابراین کنش گفتاری اظهاری با هدف و مقصود گوینده سخن در خطبه ها متناسب و همگون است.
Exploring Three Levels of Biodiversity: Genetic, Species, and Ecosystem, as Presented in the Qur’anic Verses(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزههای تخصصی:
Today, the world faces environmental crises that have led to the loss of biodiversity. Biodiversity, which is essential for the processes supporting all life on Earth, refers to the variety of life at all levels—ranging from genes to ecosystems—and is classified into three levels: genetic, species, and ecosystem diversity. This research, employing a descriptive-analytical approach and based on careful interpretations, examines the scientific concepts related to the three levels of biodiversity as mentioned in the Holy Qur’an, to highlight the importance of biodiversity for the continuity of life, which is addressed in various forms within the Qur’anic verses. The results show that at the genetic diversity level, there are verses expressing genetic variation within the human species and other organisms. At the species diversity level, numerous verses reflect the diversity among plants and animals from different perspectives. At the ecosystem diversity level, some verses refer to the variety of ecosystems present on Earth, including forests, grasslands, gardens, agricultural lands, pastures, rivers, mountains, valleys, deserts, marine environments, and others. Overall, the research results indicate that many Qur’anic verses emphasize the diversity of life and its components.
تحلیل محتوای عملکرد هوای نفس و شیطان از منظر قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
آموزه های قرآنی دوره ۲۲ بهار و تابستان ۱۴۰۴ شماره ۴۱
247 - 264
حوزههای تخصصی:
یکی از دغدغه های مهم دین داران در مسیر سعادت، مقابله با هوای نفس و شیطان می باشد. مسئله هوای نفس و شیطان در مصحف شریف قرآن کریم مطرح و روشن شده است. تلاش نگارنده بر این است که روش عملکرد هوای نفس و شیطان و شیوه مقابله با آن را شناسایی نماید و بحث و تحلیل کند. این پژوهش از اَشکال پژوهش های کیفی بوده و با روش تحلیل محتوای استقرایی با نظام کدگذاری داده ها انجام شده است . یافته های پژوهش نشان می دهد که در ارتباط با مفهوم شناسی هوای نفس، 6 مقوله اصلی شامل نحوه عملکرد هوای نفس در گمراه سازی انسان ها، تابعان هوای نفس، مصادیق هوای نفس، ویژگی مشترک خواسته های نفسانی، پیامد پیروی و نتایج ایستادگی درمقابل هوای نفس احصا گردید. در خصوص مفهوم شناسی شیطان، 4 مقوله اصلی شامل نحوه عملکرد شیطان در گمراه سازی انسان ها، نوع فرمان های شیطان، دلیل غلبه و روش مقابله با شیطان، احصا گردید که هر کدام از این مقولات، دربرگیرنده مؤلفه های مربوط به خود بودند. در مقایسه نحوه عملکرد هوای نفس و شیطان، هر دو، بر دادن وعده های فریبنده دنیایی و زیبا جلوه دادن کارهای بد به انسان تکیه دارند. هر دو به وسوسه گری و ایجاد هوس در دل ها می پردازند، با این تفاوت که ریشه وسوسه افکنی از سوی هوای نفس، امری درونی و غریزی است و وسوسه افکنی از سوی شیطان و به طور کلی عملکرد شیطان، منشأ بیرونی دارد. با این حال، هر دو مکمل هم اند و از دو جبهه درون و بیرون، انسان را مورد هجمه مستمر قرار می دهند. امر به منکرات، تضعیف ایمان و نشانه رفتن اراده، دنیاپرستی، خروج از صراط مستقیم، ایجاد غفلت از پروردگار و بازداشتن انسان از مسیر حق، ترفند مشترک شیطان و هوای نفس است.
مطالعه بازتاب آیات قرآن کریم در نقوش قالی های محرابی دوره صفوی(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
قرآن، فرهنگ و تمدن سال ۶ تابستان ۱۴۰۴ شماره ۲ (پیاپی ۲۰)
87 - 112
حوزههای تخصصی:
یکی از تزیینات مهم در قالی های صفوی که تجلی گر تلفیق هنر و فرهنگ اسلامی است، کتیبه نگاری است که شامل آیات قرآن، اشعار یا دعاها می شود. قالی هایی با طرح محرابی معمولاً با کتیبه هایی از عبارات قرآنی مزین می شده و به عنوان سجاده کاربرد داشته است. آیات قرآن در کتیبه نگاری ها، نه تنها به عنوان عناصر تزیینی، بلکه به عنوان حاملان مفاهیم دینی عمل می کند. این مقاله به بررسی چگونگی تجلی مفاهیم اسلامی از طریق آیات قرآن و به ویژه متن آیه الکرسی در کتیبه نگاری دو نمونه منتخب از قالی های محرابی دوره صفوی پرداخته است و هدف، بررسی ارتباط میان مضامین قرآنی کتیبه ها با نقوش اسلیمی و طرح محرابی در قالی هاست. این پژوهش در پی پاسخ گویی به این دو پرسش است: نقوش نوشتاری بافته شده در کتیبه قالی های مورد مطالعه، چه ویژگی های فرمی و معنایی دارد؟ کتیبه های اجراشده چه ارتباطی با نقوش تصویری و طرح این قالی ها دارد؟ گردآوری داده ها از منابع کتابخانه ای و تصویری بوده و پژوهش با رویکردی تاریخی و به شیوه توصیفی تحلیلی صورت گرفته است. این پژوهش از طریق بررسی نوع متن آیات و ذکرهای موجود در کتیبه قالی ها به عنوان جایگاهی برای عبادت نمازگزاران، ارتباط آیات با شکل محرابی قالی های سجاده ای و نقوش اسلیمی را بررسی کرده است و اذعان می دارد که وجود آن ها در کتیبه نگاری قالی ها، جلوه ای از وحدت بین هنر و دین را به نمایش گذاشته و تجلی گاه مفاهیم قرآنی است.
تحلیل فرآیند نهادینه سازی و تثبیت نماز در جامعه بر اساس ترتیب نزول سوره ها(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزههای تخصصی:
نماز از محوری ترین مناسک عبادی اسلام و از لوازم اصلی دینداری است. سوره های قرآن در دوره های مکی و مدنی با سازوکار مشخصی به ترویج نماز پرداخته و سعی کرده اند آن را به تدریج در جامعه نهادینه سازی کنند. توجه به مراحل تبلیغ نماز در جامعه از آغاز اسلام در مکه تا پایان تثبیت آن در مدینه، الگوی مشخصی را نشان می دهد که می تواند در امور علمی و تبلیغی قابل استفاده باشد. پژوهش حاضر با توجه به سیر نزول سوره های قرآن در مکه و مدینه و با کاربست روش توصیفی تحلیلی به این نتیجه رسیده است که قرآن کریم، فرآیند فرهنگ سازی و گفتمان سازی نماز را از فرد شروع می کند و سپس وارد مراحل خانوادگی و اجتماعی می شود؛ پس از آن، کارکردهای نماز را در جامعه برمی شمارد و آن گاه به آسیب شناسی و آفت زدایی از مسائل مربوط به آن می پردازد؛ به علاوه، پس از تثبیت نماز در جامعه، همچنان به تبیین اهمیت و کارکردهای آن پرداخته و به شبهات و دشمنی های رسانه ای مخالفان در این زمینه پاسخ می دهد. این پژوهش به طور کلی، مراحل پنج گانه ای را جهت نهادینه سازی و تثبیت نماز از آغاز تا پایان نزول قرآن شناسانده است که عبارت است از: 1. معرفی نماز به مثابه آیینی معرفتی اخلاقی و مناسکی؛ 2. فرهنگ سازی نماز در سطوح فردی و اجتماعی؛ 3. گفتمان سازی و کارکردگرایی با محوریت نماز؛ 4. جامعه سازی دینی و اخلاقی در پرتو نماز؛ 5. آسیب شناسی و آفت زدایی از جامعه دینی و نمازگزار. درباره زمان بندی هر یک از این مراحل باید گفت که معرفی نماز از همان ابتدای دوره مکی صورت گرفته و پس از آن، مراحل فرهنگ سازی و گفتمان سازی به ترتیب در میانه و پایان دوره مکی به وقوع پیوسته است. مرحله جامعه سازی، در کشاکش آماده شدن مسلمانان برای هجرت به مدینه و تشکیل حکومت اسلامی پی ریزی شده و در آغاز دوره مدنی نیز همچنان به صورتی جدّی ادامه پیدا کرده است. درنهایت در پایان دوره مدنی، مرحله آسیب شناسی و آفت زدایی به صورتی مفصل تبیین شده و بر تثبیت دین قیّم با محوریت نماز تأکید گردیده است.
تحلیل انتقادی رویکردهای مبتنی بر دانش انسانی به اختلالات رفتاری و تبیین دیدگاه قرآن در این باره(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
آموزه های قرآنی دوره ۲۲ بهار و تابستان ۱۴۰۴ شماره ۴۱
67 - 95
حوزههای تخصصی:
اختلالات رفتاری به معنای رفتار انحرافی حاد است که کنش های پژمرده گونه یا یورش آمیز را شکل می دهد. این رفتارها، مورد پسند اطرافیان و مخاطبان نیستند، ولی کنشگر از آن ها احساس رضایت می نماید. این پژوهش به روش اکتشافی- تحلیلی، به دنبال ایجاد ارتباط معرفتی بین داده های استقرایی علوم انسانی و داده های تفسیری قرآنی می باشد. در گام نخست این جستار در مورد سرمنشأ پیدایش این اختلالات، چهار رویکرد ذیل، با عنوان عمومی رویکردهای مبتنی بر دانش انسانی، تبیین شده است: بیولوژیکی، روان تحلیل گری، رفتاری و انسان گرایی. پس از تبیین و نقد این دیدگاه ها، به تبیین نظریه قرآن بنیان اسلامی درباره بسترها و مناشی این اختلالات پرداخته شده است. دستاورد نوشتار آن است که هر یک از رویکردهای چهارگانه پیش گفته بیانگر بخشی از سرچشمه های اختلالات رفتاری اند، اما به گونه ای فراگیر قابل استدلال نیستند. در رهاورد قرآنی، بنیادی ترین مایه ایجاد اختلالات رفتاری، خدا فراموشی است. پیامد این غفلت، به فراموشی سپردن گوهر ارزشمند وجود آدمی و اهداف اصلی آفرینش است که نتیجه اش ایجاد ناهنجاری های رفتاری است. هدف از این تحقیق ارائه رویکردی مستدل، جامع و قرآنی، برای محققان علوم رفتاری به منظور شناسایی و تبیین عوامل و زمینه های این اختلالات در نظام عملکرد آدمی است تا بابی جدید در این عرصه برای ایشان باز شود.