درخت حوزه‌های تخصصی

تاریخ اسلام و سیره

حوزه‌های تخصصی
ادبیات اقتصاد تاریخ تربیت بدنی جغرافیا حقوق روانشناسی زبان شناسی علم اطلاعات و دانش‌شناسی علوم اجتماعی علوم اسلامی علوم انسانی علوم تربیتی علوم سیاسی فلسفه و منطق مدیریت مطالعات زنان هنر و معماری
اخلاق و تعلیم و تربیت اسلامی ادبیات عرب تاریخ اسلام و سیره تصوف و عرفان اسلامی تفسیر و علوم قرآن حدیث و علوم حدیث علوم غریبه فقه و اصول گروه های ویژه منطق، فلسفه و کلام اسلامی
تاریخ و سیره شناسی کلیات
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدیدترین
فیلترهای جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱۶۱ تا ۱۸۰ مورد از کل ۷٬۷۶۶ مورد.
۱۶۱.

نقش تاریخ در فرایند استنباط فقهی با تأکید بر کشف سنت و حکم فقهی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال ۲۴ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۳ (پیاپی ۹۵) 61 - 86

کلیدواژه‌ها: فلسفه علم تاریخ فلسفه فقه تاریخ فقه تاریخ فقها مناسبات تاریخ و فقه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۹۳ تعداد دانلود : ۲۵۸
یکی از عرصه های مهم مباحث نوپدید فقهی، بررسی نقش تاریخ در فقه پژوهی با تأکید بر پرسش هایی درباره چگونگی کشف سنت و خاستگاه صدور حکم فقهی است. در این پژوهش با روش تحلیلی استنادی، نقش دانش تاریخ در عرصه دو پرسش مذکور بررسی شده است. مهم ترین نتایج این پژوهش آن است که سه امر اثبات اتصال سیره به عصر حضور (به عنوان یکی از راه های یقین آور برای نیل به سنت محکی)، تکوین پدیده یقین آور تواتر در اخبار و سرانجام تحصیل اجماع (که کارویژه ای در جهت دست یابی قطعی به نظر امام معصوم7 است)، نیازمند اطلاعات معتبر و تحقیقات روش مند تاریخی و یا مطالعات و پژوهش های معطوف به تاریخ فقه و فقهاست. از سوی دیگر، شناخت مصادیق موضوعات احکام به ویژه موضوعات مستنبطه و شناخت فلسفه صدور برخی فتاوای سرنوشت ساز مانند حکم تحریم تنباکو، از دیگر عرصه های نقش آفرینی تاریخ در فقه پژوهی به شمار می آید.
۱۶۲.

عبدالرحمن بن رستم ایرانی بنیان گذار سلسلۀ آل رستم اباضی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال ۱۵ تابستان ۱۴۰۲ شماره ۵۷ ۸۹-۶۳

کلیدواژه‌ها: عبدالرحمن بن رستم اباضیه مغرب تاهرت امامت آل رستم

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۷ تعداد دانلود : ۲۴۰
ایرانیان بعد از فروپاشی ساسانیان، مدت ها موفق به ایجاد نظم سیاسی نشدند. نخستین دولتی که آنها تأسیس کردند، در خارج از مرزهای ایران بود. این دولت گرایشی به ایرانی گری نداشت، اما تأکید منابع بر نژاد بنیان گذار آن، نشانگر اثرات پیشینه تاریخی او بر ساختار دولت تازه تأسیس است. مسئله اصلی مقاله آن است که چگونه عبدالرحمن بن رستم بسیار فراتر از مرزهای سیاسی- جغرافیایی ایران، با استفاده از آموزه های اسلامی توانست یک دولت موروثی تشکیل دهد؟ این پژوهش نشان می دهد که عبدالرحمن با استفاده از اندیشه های خوارج و به ویژه اباضی و تأکید آنها بر اصل فضیلت و تضاد عرب- بربر فضای سیاسی- اجتماعی، زمینه های لازم را برای تشکیل یک دولت جدید در شمال آفریقا فراهم کرد. شاید او در آغاز به اصول اباضیه پایبند بود، اما پس از انتخاب فرزندش عبدالوهاب به عنوان جانشین خود، راه دیگری را پیمود؛ هرچند به طور قطع نمی توان این کار او را متأثر از پیشینه خانوادگی اش دانست.
۱۶۳.

بازنمایی مسئله جانشینی رسول خدا (ص) در سیره ابن هشام(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام در آیینه پژوهش سال ۲۰ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۵۵) 5 - 28

کلیدواژه‌ها: ابوبکر رسول خدا (ص) سیره ابن هشام جانشینی رسول خدا (ص) امام علی (ع)

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۰۱ تعداد دانلود : ۱۸۸
مسئله جانشینی رسول خدا (ص) ازجمله مسائلی است که همواره مورد توجه عالمان اسلامی و سیره نویسان بوده است. نحوه بازنمایی جانشینی در سیره های نخستین، از آن جهت که منابع دست اول در این زمینه محسوب می شوند، بسیار اهمیت دارد. با توجه به گستردگی منابع، سیره ابن هشام به عنوان یک متن کامل و اینکه برگرفته از نخستین سیره کامل می باشد، به عنوان متن معیار مورد بررسی قرار گرفت. پرسش این پژوهش که به روش توصیفی تحلیلی است، این است که در سیره ابن هشام، مسئله جانشینی رسول خدا(ص) چگونه روایت و چرا این گونه نقل شده است؟ نتیجه این بود که تفکرات مذهبی و سیاسی ابن هشام که همسو با اندیشه اهل حدیث و سیاست های عباسیان بود، بر گزینش روایات مربوط به عصر نبوی تأثیر گذاشت. وی هیچ کدام از اخبار مربوط به جانشینی امام علی(ع) را نقل نکرده؛ اما در مقابل، با نقل چندین خبر سعی داشته است که ابوبکر را شایسته خلافت معرفی کند و جانشینی وی را مورد تأیید رسول خدا(ص) و مسلمانان نشان دهد. این نوع گزینش درباره مسئله جانشینی سبب شد که سیره ابن هشام در نظر محدثان عامه و به ویژه اهل حدیث، که هر روز سیطره اندیشگانی آنان بر جهان اسلام در سده سوم بیشتر می شد، مقبول واقع شود و با حمایت مالی خلافت عباسی از تکثیر نسخه های آن، ماندگار شود.
۱۶۴.

اقدامات علمی و عملی جعفر بن أبی طالب در حبشه

نویسنده:
منبع: تاریخ اهل بیت سال ۳ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۵ 39 - 57

کلیدواژه‌ها: جعفربن أبی طالب هجرت به حبشه اقدامات علمی جعفربن أبی طالب اقدامات عملی جعفربن أبی طالب تبلیغ بین ادیانی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۰ تعداد دانلود : ۶۱
هجرت به حبشه نقطه عزیمت تاریخ سیاسی اسلام است و آشنایی با نقش آفرینی جعفر بن أبی طالب، افزون بر کشف حقیقت تاریخی، از آن روی که یکی از عوامل زمینه ساز پذیرش اسلام در شمال آفریقا و گسترش امپراطوری اسلامی توسط فتوحات (سال 90ق/ 709 م) است، ضرورت دارد. از بین مسائل قابل بررسی هجرت، اقدامات علمی و عملی جعفر کمتر مورد توجه بوده است. این تحقیق با هدف کشف حقایق تاریخی مربوط به هجرت، به روش توصیفی و تحلیلی در صدد توصیف و تحلیل اقدامات جعفر در حبشه است. بر اساس یافته های تحقیق، اقدامات جناب جعفر با توجه به جمعیت مهاجران در دو بخش علمی و عملی قابل بحث است. برنامه ریزی و انتخاب هوشمندانه آیات قرآن از موضوعات مشترک دین اسلام و مسیحیت جهت جذب، استفاده از دو اصل «ترغیب» و «اقناع» در تبلیغ اسلام، تمرکز بر مشترکات بین ادیانی به عنوان یک روش دیپلماسی در روابط بین الملل که شاه کلید تقریب و تأثیر بر مخاطب فرامنطقه ای است و تأکید جعفر در سخنرانی خود بر مبانی اخلاق اسلامی به عنوان رهاورد جاودانه اسلام با این پیش-آگاهی که اخلاق در بین پیروان مسیحیت نسبت به عقاید و فقه جایگاه ویژه دارد، از اقدامات علمی جعفر بود. به لحاظ عملی نیز مدیریت عواطف اجتماعی و روانی کاروان مهاجران که پیامدِ همبستگی ناشی از نظام قبیلگی در شبه جزیره بود، تلاش برای حفظ امنیت، آرامش و آزادی مسلمانان در حبشه، معیشت مهاجران و قدرت جذب حبشیان به اسلام از جمله اقدامات جعفر به شمار می رود.
۱۶۵.

بررسی رتبه فرماندهی جعفر بن ابی طالب (س) در جنگ مؤته

نویسنده:
منبع: تاریخ اهل بیت سال ۳ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۵ 59 - 83

کلیدواژه‌ها: جعفر بن ابی طالب غزوه مؤته زید بن حارثه خالد بن ولید عبد الله بن رواحه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۲ تعداد دانلود : ۵۸
جنگ مؤته جزو غزوه هایی است که رسول خدا(ص) سه فرمانده تعیین کرد. تعیین این تعداد از فرمانده سابقه نداشت. در باره فرمانده اول این نبرد اختلاف است. در حالی که قول مشهور و کتب اخبار و تاریخ اهل سنت از تعیین زیدبن حارثه به عنوان اولین فرمانده سخن گفته اند، علمای شیعه، جعفر را به عنوان اولین فرمانده معرفی کرده اند.این مقاله با روشی توصیفی تحلیلی به بررسی این دو نظر می پردازد و به بررسی دلائل هر یک از دو گروه پرداخته و از میزان قوت و ضعف ادله مشهور سخن می گوید و به نقش مسائل سیاسی در این حادثه اشاره می کند و بر این نظر است که جعفر اولین فرمانده بوده و دلائل آن را بیان می کند.افزون بر اخبار کتب شیعه، بخشی از اخبار اهل سنت هم این نظر را تأیید می کند که جعفر فرمانده نخست بوده، اشعار شاعرانی مانند حسان بن ثابت و کعب بن مالک و شاعر حاضر در نبرد که همان زمان سروده اند و بیش از ده خبر بر این دیدگاه گواهی می دهد. به چرائی اطلاق غزوه بر این نبرد که رسول خدا(ص) در آن حاضر نبودند اشاره می شود. در ضمن بر خلاف آنچه تصور می شود که ممکن است معرفی جعفر به عنوان فرمانده نخست، از جانب شیعیان جنبه کلامی یافته تا تاریخی؛ از آثار کلامی استفاده می شود که این گروهی از اهل سنت هستند که به این موضوع جنبه کلامی داده و امارت زید را بر جعفر، دلیلی بر عقیده خود مبنی بر تقدیم مفضول بر فاضل می دانند.
۱۶۷.

بررسی رویکردهای تحلیلیِ تحول فقه و کلام امامیه در سده های چهارم و پنجم قمری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال ۱۵ تابستان ۱۴۰۲ شماره ۵۷ ۱۱۱-۹۱

کلیدواژه‌ها: تحول کلام امامیه تحول فقه امامیه قرون چهارم و پنجم زمینه گرایی ثابت گرایی رویکرد اصل- واقع

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۸۳ تعداد دانلود : ۲۵۹
در اندیشه فقه و کلام امامی طی سده های چهارم و پنجم قمری تحولی آشکار پدید آمده و پژوهشگران غالباً با دو رویکرد متفاوت به بررسی این موضوع پرداخته اند؛ برخی با رویکرد زمینه گرا، زمینه های تاریخی را برجسته کرده و تحول کلام و فقه امامیه در این دوره را متأثر از آن دانسته اند. برخی دیگر با رویکرد ثابت گرا، بر ثبات اندیشه و فکر امامی از دوره حضور تا دوره مورد نظر تاکید کرده و اندیشه امامی آن دوره را صرفاً بسط متون و نصوص پیشین امامیه دانسته اند. در این نوشتار، نخست دو رویکرد یادشده به تفصیل معرفی و نقد شده و این نتیجه به دست آمده است که در تحلیل تحول کلام و فقه امامی در دوره زمانی مورد بحث، نه زمینه گرایی و نه ثابت گرایی بلکه رویکرد سوم با عنوان پیشنهادی «رویکرد اصل-واقع» که زمینه ها و مقتضیات آن دوران و همچنین حفظ اصول و ثابتات کلامی- فقهی مأثور از امامان(ع) را در نظر می گیرد، از اعتبار بیشتری در تبیین موضوع و مسئله برخوردار است.
۱۶۸.

قیام حسین بن علی(ع) از دیدگاه مکتب دیوبندی

نویسنده:
منبع: سیره پژوهی اهل بیت سال ۹ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۱۶ 43 - 58

کلیدواژه‌ها: عاشورا قیام امام حسین (ع) دیوبندی بغاوت و فساد انگیزی اصلاح گری دینی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۸۱ تعداد دانلود : ۱۹۳
قیام عاشورا از وقایع بزرگ تاریخ است و همواره از زاویه های گوناگون مورد توجه اندیشمندان قرارگرفته است. درباره چیستی و ماهیت این حرکت، تحلیل گران اسلامی دیدگاه های متفاوتی دارند. در این میان دیوبندی یکی از مکاتب پرنفوذ معاصر اهل سنت در شبه قاره درباره مسائل مربوط به اهل بیت(ع) به ویژه قیام عاشورا دیدگاه اعتدالی دارند. از این رو در مقاله حاضر ماهیت نهضت حسینی از منظر اندیشمندان این مکتب مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی و مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای، در پی پاسخ به این پرسش است که ماهیت قیام امام حسین(ع) از دیدگاه مکتب دیوبندی چیست؟ یافته های این مقاله نشان می دهد که از دیدگاه مکتب دیوبندی، قیام امام حسین(ع) در ابعاد گوناگون دینی، اجتماعی و سیاسی ماهیت اصلاح گری داشته است. نظریه پردازان این مکتب، «نظریه بغاوت و فساد انگیزی» را مورد تردید و انکار قرار داده، یزید بن معاویه را شریک قتل امام حسین(ع) می دانند.
۱۶۹.

نقش سنت های عاشورایی مردمی در شکل گیری فرهنگ عاشورایی در ایران (656 -907ق)(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال ۲۴ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۳ (پیاپی ۹۵) 87 - 112

کلیدواژه‌ها: سنت های عاشورایی فرهنگ عاشورایی تاریخ اجتماعی تاریخ ایران عصر مغول

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۹۳ تعداد دانلود : ۳۲۲
شناسایی سنت های عاشورایی در میان مردم عادی و نقش این سنت ها در شکل گیری فرهنگ عاشورایی در مقاطع مختلف تاریخی دارای اهمیت بسیاری است؛ از همین رو مقاله پیش رو برای پاسخ به این پرسش تدوین شده است که سنت های عاشورایی مردمی، در بازه زمانی سقوط خلافت عباسی به دست مغولان (656ق) تا روی کار آمدن صفویان (907ق) در ایران کدام است؟ و چه نقشی در شکل گیری فرهنگ عاشورایی متناسب با تحولات سیاسی و اجتماعی شیعیان در این دوران داشته است؟ مقاله با یاری گرفتن از چارچوب مفهومی آیین در تحلیل گزاره های تاریخی مربوط به این موضوع، چهار سنت زیر را در بین توده های مردم شناسایی کرده است: رواج نقل مناقب و فضائل اهل بیت، شباهت بخشی و هم ذات پنداری میان اشخاص و رویدادهای روزمره با واقعه عاشورا، آیینی شدن سبک پوشش گروه هایی از مردم تحت تأثیر حماسه عاشورا، و زیارت مراقد ائمه اطهار:. این چهار سنت در شکل گیری فرهنگ عاشورایی در محدوده جغرافیایی، تمدنی و فرهنگی ایران متناسب با تحولات تشیع در این دوران یعنی: گسترش فعالیت سیاسی اجتماعی شیعیان پس از حمله مغولان، میل و گرایش بعضی از حاکمان به تشیع، و نزدیکی تصوف و تشیع نقش داشت.
۱۷۰.

بررسی تحلیلی تعامل ائمه (ع): با دو رویکرد عقل گرا و نص گرا؛ مطالعه تطبیقی گونه های مواجهه صادقین (ع) با سران معتزله و اصحاب اثر(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال ۲۴ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۳ (پیاپی ۹۵) 31 - 60

کلیدواژه‌ها: امام باقر امام صادق عقل گرایی نص گرایی معتزله اصحاب اثر

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۱۶ تعداد دانلود : ۳۲۴
عقل گرایی و نص گرایی از چالش برانگیزترین موضوعات تاریخ تفکر اسلامی بوده و نخستین نشانه ها و ثمرات خود را در تفکر و عمل اصحاب اثر و معتزله نشان داده است. در نوشته حاضر پس از طرح مهم ترین گونه های مواجهه صادقین8با این دو گروه، تطبیق گونه ها در دستور کار قرار گرفته تا راه برای تحلیل اشتراکات و اختلافات مواجهه گشوده شود. فرضیه تحقیق این بود که رویکرد مشترک صادقین8در ارتباط با سران اصحاب اثر، مبتنی بر مراجعه به سنت نبوی برای فهم دینی بود؛ در کنار مواجهه ای سنجیده با معتزله به دلیل ضرورت اصلاح چگونگی بهره گیری از عقل در فهم دینی. یافته های پژوهش نمایانگر تعدد گونه های همگرایی با اصحاب اثر در برابر تعدد گونه های واگرایی با معتزله است. البته جز رویکردهای حدیثی و عقلی، متغیرهای دیگری هم در نوع مواجهه با این دو فرقه مؤثر بوده است.
۱۷۱.

حضور بانوان در قیام حسینی با تکیه بر منابع متقدم

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه معارف حسینی سال هشتم زمستان ۱۴۰۲ شماره ۳۲ 35 - 52

کلیدواژه‌ها: امام حسین (ع) زنان در قیام عاشورا فلسفه عاشورا کربلا

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۷۲ تعداد دانلود : ۲۸۴
یکی از مسائل مهم قیام امام حسین(ع)، همراهی بانوان با امام است. چه انگیزه هایی موجب شده تا در این سفر سخت زنان از شهر و مکان آسایش خود هجرت کنند. این تحقیق درصدد است تا با روش توصیفی-تحلیلی انگیزه های همراهی بانوان با امام حسین(ع) در قیام عاشورا را مورد بررسی قرار دهد. یافته های تحقیق نشان می دهد که بانوان به دو دلیل در حادثه کربلا حضور یافته اند: اول اینکه زنان در آن سفر احتمالاً طولانی به صورت طبیعی به سبب حفظ خانواده از خبائث حکومت کاروان امام را همراهی کردند. دوم اینکه زنان در یک کار ویژه ، در یک هجرت الی الله برای جلوگیری از قضاوت نادرست تاریخ درباره این حرکت، حجتی بر مظلومیت امام، حفظ حقیقت و حقانیت قیام، حفظ وقایع عاشورا از تحریف راویان، الگوگیری جهانی از رفتار اهل بیت: در مصائب سنگین، نشان دادن فضایل اخلاقی امام نسبت به خانواده و افشای ستم خلفای بنی امیه کاروان امام را همراهی کردند.
۱۷۲.

واکاوی نقش سیاسی و نظامی سلسله های جستانی و مسافری در دیلم و آذربایجان از اواخر قرن دوم تا پنجم قمری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال ۱۵ تابستان ۱۴۰۲ شماره ۵۷ ۳۶-۷

کلیدواژه‌ها: جستانیان مسافریان دیلم آذربایجان زیدیه اسماعیلیه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۱۵ تعداد دانلود : ۲۴۶
سلسله های جستانی (سده دوم تا پنجم قمری) و مسافری (سده چهارم تا پنجم قمری) از اولین سلسله های دیلمی بودند که گرایش شیعی داشتند و به تبلیغ این مذهب در دیلم و آذربایجان پرداختند. با وجود نقش این سلسله ها در گسترش تشیع اما تاکنون در این زمینه پژوهش مستقلی انجام نگرفته است. مقاله حاضر با تکیه بر رویکرد توصیفی-تحلیلی به نقش سیاسی و نظامی این سلسله ها در گسترش تشیع در دیلم و آذربایجان طی سده های دوم تا پنجم قمری پرداخته است. پرسش اصلی پژوهش این است که: سلسله های جستانی و مسافری در گسترش تشیع چه نقشی داشته اند؟ یافته های پژوهش نشان می دهد که شاهان این سلسله ها با دعوت از داعیان و مبلّغان زیدی و اسماعیلی به قلمرو خود، زمینه مناسبی برای فعالیت آنها فراهم کردند و با حمایت سیاسی و نظامی از آنها، به گسترش تشیع در دیلم و آذربایجان کمک کردند و برخی از شعائر شیعی را در این مناطق رواج دادند.
۱۷۳.

تاریخ نگاری بناکتی؛ ویژگی ها، روش شناسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال ۱۵ تابستان ۱۴۰۲ شماره ۵۷ ۱۶۹-۱۴۷

کلیدواژه‌ها: ایلخانان تاریخ نگاری بناکتی روش شناسی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۵۷ تعداد دانلود : ۲۷۷
در تحقیق حاضر به واکاوی تاریخ نگاری بناکتی، مورخ واپسین دهه های عصر ایلخانی پرداخته شده است. بر این اساس، نگارنده مقاله حاضر در پی پاسخ دادن به این پرسش اصلی است که روش شناسی تاریخ نگاری بناکتی بر چه اصول و قواعدی استوار است و نسبت آن با بینش تبیینی-انتقادی بر پایه انصاف تاریخی چیست؟ یافته های تحقیق مبتنی بر روش تاریخی نشان می دهد که: بناکتی در روش تاریخ نگارانه خود در بخش پیشاایلخانی، نزدیکی بیشتری به بینش تبیینی- انتقادی دارد؛ مسئله ای که در بخش پساایلخانی از آن فاصله گرفته و به بینش توصیفی نزدیک شده است. بدین روی، آنچه مهم ترین ویژگی پایدار روش شناسی بناکتی در تاریخ نگاری او در هر دو دوره است، از یک سو، تلاش وی در اجتناب از تعصب و جانب داری و نزدیکی به انصاف تاریخی و از سوی دیگر، جهان نگری و طرح مباحث ملل مختلف در قالب تاریخ جهانی، نیامیختگی آن با غیرواقعیت ها، اعم از افسانه و خرافه، نزدیک ساختن تاریخ به حکمت و بینش هویت گرایانه به تاریخ و تلاش برای تداوم و تقویت هویت ایرانی است.
۱۷۴.

تطبیق سنت های قرآنی بر شکل گیری قیام عاشورا(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام در آیینه پژوهش سال ۲۰ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۱ (پیاپی ۵۴) 5-24

کلیدواژه‌ها: قیام عاشورا سنت فرصت عدل سنت تداوم عدل سنت هلاکت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۲۵ تعداد دانلود : ۳۲۰
واقعه کربلا تأثیرگذارترین عامل در بازسازی هویت مسلمانان، به ویژه شیعیان بوده است. در طول تاریخ درباره واقعه کربلا آثار فرهنگی، هنری و مذهبی بسیاری پدید آمده است. یافته های پژوهشی در این میدان، خواننده را با پرسش هایی مواجه می کند که پاسخ آنها در این نگارش کوتاه تهیه شده است. به راستی نهضت کربلا با چه هدفی انجام گرفته و ریشه اصلی قیام چه بوده است؟ دیدگاه ها درباره هدف قیام امام حسین(ع) چیست؟ عواملی نظیر «اجبار بر بیعت»، «تشکیل حکومت»، «شهادت طلبی»، «امر به معروف و نهی از منکر»، «دعوت کوفیان» و «تکلیف ویژه» تا چه اندازه در حرکت امام(ع) نقش داشته اند؟ در این نگارش کوتاه، از زاویه ای دیگر به قیام عاشورا نگریسته شده؛ زیرا نگارنده تلاش کرده است براساس آیات قرآن واقعه عاشورا را ریشه یابی کند؛ ازاین رو وظیفه اصلی نوشتار حاضر «تطبیق سنت های قرآنی بر واقعه عاشورا» است و بدین وسیله ریشه ای ترین عامل قیام به عنوان مبنای قیام امام حسین(ع) معرفی شده است؛ به طوری که دیدگاه های یادشده در ذیل این مبنا قرار خواهند گرفت.
۱۷۵.

داستان محمد [ص] و زینب بنت جحش در منابع تاریخی و تفسیری: خاستگاه و تحولات

نویسنده: مترجم:
منبع: سیره پژوهی اهل بیت سال ۹ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۱۶ 5 - 34

کلیدواژه‌ها: زنان پیامبر زینب بنت جحش زید بن حارثه محمد (ص)

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۸۴ تعداد دانلود : ۲۲۲
فلسفه تعدد ازدواج های پیامبر همواره از موضوعات مورد توجه مورخان و مفسران بوده است. در این میان داستان ازدواج جنجالی محمد [ص] با زینب بنت جحش و تحولات و تفسیرهای آن در طول تاریخ اسلامی جایگاه ویژه ای دارد. بازتاب این داستان در متون اسلامی و غیراسلامی، امکان بازسازی چگونگی تحول و میزان تغییر آن را فراهم می کند. مقاله حاضر ضمن انجام این بازسازی، رویکردهای مختلف درباره تاریخی بودن روایت های مربوط به سیره پیامبر را مورد ارزیابی قرار داده است. تجزیه و تحلیل منابع متأخر اسلامی نشانگر راهبردهای متفاوت برای بازتفسیر و بازنگری روایت ها و همچنین نشان دهنده چگونگی تأثیر تحولات اجتماعی و ایدئولوژی های متفاوت بر تفسیر این داستان است.
۱۷۶.

تأملی در تعارضات محتوایی و قرآنی قول مشهور در نقل ماجرای بعثت

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخ اسلام سال ۳ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۵ 25 - 48

کلیدواژه‌ها: پیامبر اکرم (ص) بعثت تعارض گزارش های تاریخی نقد تاریخی تحریف تاریخ

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳۵ تعداد دانلود : ۱۸۸
بازنگری در مطالعه تاریخ حیات رسول اکرم(ص) و وقایع صدر اسلام، در دوره قبل از بعثت، ضروری است. این ضرورت در مطالعه ماجرای بعثت، به عنوان آغاز رسمی دین مبین اسلام و نبوت رسول خدا(ص) بیشتر ضروری می نماید و از جایگاه ویژه ای در تاریخ اسلام برخوردار است. بازسازی این برهه از تاریخ صدر اسلام، با بررسی تعارض گزارش راه یافته از این واقعه به کتب تاریخی و تطبیق آن با سایر گزاره های موجود در منابع متقدم امکان پذیر است. این مقاله با ماهیت توصیفی- تحلیلی و بهره گیری از روش تحلیل نتایج حاصل از مطالعه منابع مکتوبِ مهم و کهنِ تاریخ صدر اسلام، به بررسی و نقد دیدگاه مشهور در خصوص این واقعه پرداخته است. در این پژوهش مهم ترین تعارض های موجود در محتوای داخلی این گزارش و تعارض آن با برخی آیات قرآن کریم، مورد توجه قرار گرفته و با تشکیک در گزارش مشهور، زمینه برای روی آوری به نقل صحیح از این واقعه، مهیا شده است که علاوه بر عدم تعارض، دارای مشکلات کلامی نیز نخواهد بود. 
۱۷۷.

تأثیر سیاست پیشگیرانه خلفای عباسی بر حیات اجتماعی امام دوازهم شیعیان (عج) تا پایان غیبت صغری

نویسنده:
منبع: تاریخ اهل بیت سال ۳ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۴ 55 - 75

کلیدواژه‌ها: دوره عباسیان غیبت صغری سیاست پیشگیرانه عباسیان در مقابل امام زمان (ع) حیات اجتماعی امام زمان (ع) امام دوازدهم شیعیان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۰ تعداد دانلود : ۱۰۴
باوجود داده های تاریخی متقن در مورد تولد و زندگی امام دوازدهم، ابهامات حاصل از زندگی مخفیانه ایشان گاه شبهاتی می آفریند که برآیند آن انکار اصل وجود ایشان است. درحالی که عصر غیبت صغری شاهد وقایعی بوده است که بررسی ابعاد مختلف و زوایای پنهان آن می تواند آن تااندازه ای دلایل حدوث غیبت امام دوازدهم شیعیان را تببین کند. براین اساس، پژوهش حاضر باهدف بررسی تأثیر سیاست پیشگیرانه خلفای عباسی بر حیات اجتماعی امام دوازهم شیعیان تا پایان غیبت صغری به روش تحلیلی- اسنادی انجام شد. نتایج بررسی ها نشان داد که سیاست ورزی حاکمان عباسی درقبال حیات امام دوازدهم از جهت گیری کلی ایشان دال بر حذف امام شیعه از گردونه اجتماعی پیروی کرده است، اما براساس اقتضائات زمان به دوره قبل از ولادت ایشان نیز تسری یافته و به اقداماتی برای پیشگیری از ولادت و انکار تولد امام دوازدهم و نیز تفحص پنهانی برای قتل مخفیانه ایشان منجر شده است که بر حضور و حیات اجتماعی آن امام تأثیرگذار بوده و سبب شکل گیری سبک زندگی خاصی برای امام زمان (عج) شده است. مخفی بودن ولادت و محل سکنای آن حضرت، محرومیت از حقوق مشروع، تغییر مکان های مستمر ایشان، اضطراب روایات، تفویض مدیریت شیعیان به نواب، داستان سرایی مخالفان و اتهامات بی اساس به امام زمان(عج) و شیعیان ایشان ناشی از وضعیت پیش گفته است.
۱۷۸.

بررسی تحلیلی محتوای متعه نامه های دوره قاجار(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال ۲۴ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۳ (پیاپی ۹۵) 173 - 210

کلیدواژه‌ها: سندپژوهی دوران قاجار تاریخ اجتماعی ازدواج مُتعه نامه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۰۹ تعداد دانلود : ۳۰۹
اسناد به عنوان یکی از منابع دست اول، نقش مهمی در پژوهش های تاریخی ایفا می کنند. اسناد مُتعه به عنوان گونه ای از اسناد شرعی برآمده از فقه اسلامی، اصول و چارچوب معینی دارند که اطلاعات فراوانی در زمینه فرهنگ، اجتماع، اقتصاد و آداب و رسوم مردمان گذشته از آن ها به دست می آید. پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که متعه نامه های دوران قاجار (1210 ۱۳۴۳ق)، از نظر محتوایی چه مضامین و مطالبی در خود دارند؟ یافته های تحقیق نشان می دهد که متعه نامه های دوران قاجار، از نظر محتوایی، متأثر از قوانین شرعی و عرفی بوده اند و جایگاه اجتماعی افراد در چگونگی تنظیم و تحریر آن مؤثر بوده است.
۱۷۹.

ظرفیت سنجی تمدنی آموزه نماز جماعت در فرهنگ اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی سال ۱۴ تابستان ۱۴۰۲ شماره ۵۱ ۵۸-۳۵

کلیدواژه‌ها: فرهنگ اسلامی تمدن اسلامی نماز جماعت اعتلای تمدن انحطاط تمدن تمدن سازی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۳۱ تعداد دانلود : ۲۵۵
عینی سازی تمدن تراز اسلامی مبتنی بر درک روشن تمام زوایای فرهنگ اسلامی در تمام ابعاد آن است. مسئله در پژوهش حاضر آن است که نماز جماعت به همراه الزامات و بایسته های آن، چه ظرفیتی در مسیر ساخت تمدن مطلوب اسلامی دارد؟ ضرورت این مسئله از یک سو مرتبط با اهمیت فهم دقیق فرهنگ اسلامی است و از سوی دیگر به ضرورت تمدن سازی در جامعه اسلامی ارتباط می یابد. بر اساس یافته های پژوهش حاضر به روش تحلیلی مقایسه ای، بایدهای نماز جماعت منتقل کننده عوامل شکوفایی و ماندگاری تمدن هم در بعد حاکمیت و هم ملت هستند و نیز نبایدهای نماز جماعت، عوامل انحطاط تمدن را در همان دو بعد، می آموزند. در نتیجه سنت پرارزش نماز جماعت، به عنوان رزمایش تمدنی در فرهنگ اسلامی شناخته می شود و ارزش بالای آن نیز به اهمیت بالای تمدن سازی ارتباط می یابد. نیز نه تنها الزامات هنجاری، بلکه مرجحات هنجاری در فرهنگ اسلامی، باید تحلیل تمدنی شوند.
۱۸۰.

بررسی و نقد کتاب محمد(ص) برپایه کهن ترین منابع تاریخی درباره ویژگی های شخصی رسول خدا (ص) تا قرن پنجم بعثت

نویسنده:
منبع: تاریخ اهل بیت سال ۳ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۴ 77 - 95

کلیدواژه‌ها: مارتین لینگز ویژگی های شخصی پیامبر اکرم (ص) روش تاریخ نگاری نقد کتاب محمد (ص) برپایه کهن ترین منابع

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۱۸ تعداد دانلود : ۱۳۰
مارتین لینگز از مستشرقانی است که پس از گرویدن به اسلام با انگیزه تبیین شخصیت و تاریخ زندگی پیامبر اکرم(ص) وارد پژوهش در این موضوع شده و کتاب محمد (ص) برپایه کهن ترین منابع را نوشته است. وی در این کتاب ابعاد مختلف مادی و معنوی زندگی فردی و اجتماعی پیامبر(ص) را بررسی کرده است. برخی از دیدگاه های وی در این کتاب برخلاف حقایق تاریخی است. ریشه این اشتباهات ناشی از عدم رعایت اصول روش تاریخ نگاری علمی است. براین اساس، پژوهش حاضر با استفاده از داده های منابع کهن تاریخی و باهدف بررسی و نقد دیدگاه ها و روش تاریخ نگاری مارتین لینگز درمورد زندگی معنوی و شخصی پیامبر اکرم(ص) به روش تحلیلی- اسنادی انجام شد.  نتایج حاصل از نقد کتاب محمد(ص)، اثر مارتین لینگز بر دو محور اصلی متمرکز است: نقد از نظر روش شناسایی و بیان توصیفی حوادث (نقد توصیفی) مانند اسراء و معراج که لینگز جزئیات آن را از مسلّمات گرفته است، و نقد از نظر تحلیل حوادث (نقد تحلیلی) مانند جایگاه پیامبر(ص) به عنوان اجیر در کاروان تجاری. بر این اساس نقد دیدگاه ها و روش تاریخ نگاری مارتین لینگز در قالب سه گونه از نقدهای سندی مانند نقل شبانی پیامبر(ص) در مکه توسط ابوهریره، محتوایی مانند مخالفت مضمون گزارش شکافته شدن سینه پیامبر(ص) با پاک متولد شدن ایشان، و تحلیلی مانند روحانی بودن معراج پیامبر(ص) ارائه شده است.

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

زبان