درخت حوزه‌های تخصصی

تفسیر قرآن

ادبیات اقتصاد تاریخ تربیت بدنی جغرافیا حقوق روانشناسی زبان شناسی علم اطلاعات و دانش‌شناسی علوم اجتماعی علوم اسلامی علوم انسانی علوم تربیتی علوم سیاسی فلسفه و منطق مدیریت مطالعات زنان هنر و معماری
اخلاق و تعلیم و تربیت اسلامی ادبیات عرب تاریخ اسلام و سیره تصوف و عرفان اسلامی تفسیر و علوم قرآن حدیث و علوم حدیث علوم غریبه فقه و اصول گروه های ویژه منطق، فلسفه و کلام اسلامی
ترجمه قرآن تفسیر قرآن علوم قرآنی
کلیات معارف قرآن
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدیدترین
فیلترهای جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۷٬۱۶۱ تا ۷٬۱۸۰ مورد از کل ۷٬۲۱۵ مورد.
۷۱۶۱.

پیوندهای معنایی زوج سوره نوح و جنّ

نویسنده:
منبع: تفسیرپژوهی سال ۱۱ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۲۱ 109 - 141

کلیدواژه‌ها: شیوه های تبلیغ زوجیت سوره های قرآن تناسب سوره ها نوح نبی پیامبر اکرم

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۸۵ تعداد دانلود : ۸۶
نظریه «زوجیت سوره ها» با جانمایه ای کهن، یکی از مباحث نوین مطالعات سوره شناسی در سده اخیر است. سوره شناسی یعنی شناخت تفصیلی قرآن که با درک و فهم سوره به سوره قرآن و شناخت روابط میان آنها سامان می یابد. بر پایه این نظریّه، سوره های قرآن دو به دو زوج یکدیگرند و مانند دو آینه موازی عمل می کنند و تصاویر بسیاری از مضامین دو سوره را به نمایش می گذارند و یکدیگر را تفسیر و تبیین می کنند. پرسش اصلی این جستار آن است که دو سوره نوح و جنّ که یکی از 56 زوج سوره قرآن کریم است، چه ارتباط و پیوندی با یکدیگر دارند؟ پس از مطالعه ساختار و مضامین این دو سوره به روش توصیفی - تحلیلی، پژوهش به این نتیجه مهم دست یافت که زوج سوره نوح و جنّ ناظر به مقایسه مبانی و شیوه های تبلیغ حضرت نوح(ع) و پیامبر اکرم است؛ در سوره نوح شیوه تبلیغ حضرت نوح(ع) و نتیجه آن در طول 950 سال رسالت ایشان مطرح و ارزیابی شده و در سوره جنّ، مبانی شیوه های تبلیغی رسول خدا به عنوان خاتم پیامبران بیان و غیر مستقیم با شیوه تبلیغ حضرت نوح(ع) مقایسه شده است. از این رو، مطالعه این زوج سوره می تواند زمینه بررسی انتقادی شیوه های تبلیغ دین در جامعه اسلامی عصر حاضر را نیز فراهم آورد.
۷۱۶۲.

زیرساخت های تفسیری ادبی سبک زیبایی شناسی سید قطب در تفسیر قرآن کریم

نویسنده:
منبع: تفسیرپژوهی سال ۱۰ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۲۰ 345 - 376

کلیدواژه‌ها: قرآن کریم سیدقطب زیبایی شناسی تفسیر ادبی تفسیر اجتماعی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۷ تعداد دانلود : ۱۲۱
سید قطب به عنوان ادیب معاصر و مفسّر قرآن کریم با نگاه متفاوتی به تفسیر ادبی قرآن کریم روی آورده و به ابعاد جدیدی از زیبایی های بیانی این کتاب ارزشمند پرداخته است. اما با توجه به تفکرات اسلام شناسانه سیدقطب و شهرت افکار اصلاحی او در مصر، نظرات تفسیری و ادبی او مورد غفلت واقع شده است. از این رو ضرورت داشت تحقیقی جامع در مورد نوع نگاه زیبایی شناسی او به قرآن کریم با تکیه برگرایش های تفسیری و ادبی ایشان که زیربنای نگاه متفاوت اوست، صورت بگیرد. براین اساس تحقیق پیش رو با روش تحلیلی به این نتیجه می رسد که گرایش های تفسیری ایشان در قالب تفسیری ادبی و اجتماعی قرار گرفته که البته در بعد ادبی، ایشان به عنوان محور کار ادبی خود به شکل هنری و زیبایی شناسی به تحلیل قرآن کریم می پردازد. اصول کلی او در این زمینه نگاه کلی و فراگیر، عملی و کاربردی و بدون دخالت پیش فرض های عقلی و علمی در فهم قرآن کریم، اهتمام به زیبایی شناسی قرآن کریم برای اهداف تربیتی، تفکیک کاربرد سوره های مکی و مدنی و عدم تمرکز بر آیات الاحکام است. البته این گرایش ها مبتنی بر اصول ادبی ایشان است که تحت عنوان جامع نگری به عناصر ادبی، نگاه به القاء تجربه ی عاطفی به عنوان قوام کار ادبی، عدم کفایت دلالت معنویه ی الفاظ در اجرای ادبی، تأثیرگذاری متن ادبی بر محیط و اتخاذ منهجی تلفیقی از هنر، تاریخ و روان شناسی در ارزیابی ادبی است.  
۷۱۶۳.

بررسی انتقادی روایات تفسیری ذیل آیات 112 تا 115 سوره ی مائده

نویسنده:
منبع: تفسیرپژوهی سال ۱۰ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۱۹ 379 - 400

کلیدواژه‌ها: سوره ی مائده آیات 112 تا 115 روایات تفسیری تحلیل انتقادی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۴ تعداد دانلود : ۱۶۵
آیات 112 تا 115 سوره ی مائده، پیرامون درخواست حواریون از عیسی (ع)، پیرامون نزول مائده ی آسمانی جهت اطمینان قلبی و اجابت این درخواست توسط خداوند متعال است. پیرامون این آیات، روایات تفسیری از سوی فریقین در موضوع کیفیت نزول مائده ی آسمانی، مصداق مائده ی نازل شده، عذاب به دلیل سرپیچی از فرمان های مطرح شده پس از نزول مائده و... مطرح گردیده است. این پژوهش در صدد است با اتخاذ روش تحلیل انتقادی به نقد روایات تفسیری فریقین، ذیل آیات 112 تا 115 سوره ی مائده بپردازد. بررسی ها نشان می دهد اختلاف قرائت در «یستطیع» در آیه ی 112  که در روایات تفسیری شیعه و اهل سنت مطرح گردیده، موجب تغییر معنا و مقصود خداوند از آیه ی شریفه گردیده و غیرقابل پذیرش است. نوع غذای نازل شده در روایات تفسیری مختلف است و اختلاف روایات در این زمینه بسیار است؛ به گونه ای که برخی روایات آن را نان و گوشت، گروهی نان و ماهی و دست ه ای میوه می دانند. روایات تمام نشدن غذا تا روز قیامت با آیه ی شریفه که در آن از شهادت شاهدان در زمانی خاص سخن به میان آورده، در تعارض است. روایات مسخ بنی اسرائیل پس از این واقعه به صورت حیوانات خاص، با نص آیه ی شریفه ی  115 که در آن از عذابی مثال نزدنی سخن به میان آمده، در تعارض است؛ چون عذاب مسخ قبلاً در مورد بنی اسرائیل در ماجرای موسی (ع) مطرح گردیده بود. همچنین روایات مبنی بر مسخ که در آن ها، به وجود آمدن برخی حیوانات به دلیل برخی گناهان انسان عنوان شده، با داده های علوم تجربی و زیستی در تعارض است.
۷۱۶۴.

بررسی تفسیری آیه ی خمس با محوریت تحلیل مناظره ی امام رضا (ع) (برتری عترت بر امت)

نویسنده:
منبع: تفسیرپژوهی سال ۱۰ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۲۰ 377 - 406

کلیدواژه‌ها: امام رضا (ع) سوره ی انفال خمس ذی القربی عترت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۰ تعداد دانلود : ۱۳۵
کنکاش در آیات قرآن کریم بر فضایل و برگزیدگی خاندان پیامبر (ص) دلالت دارد. از جمله ی این آیات، آیه ی خمس (41 سوره ی انفال) است. با توجه به اهمیت مفاد این آیه از دیدگاه مسلمانان، امام رضا (ع) نیز یکی از ادله ی برتری عترت بر امت را همین آیه قرار داده است. بر اساس مناظره ی امام (ع) در این آیه، خداوند سهم خویشاوندان پیامبر (ص) را به سهم خود و سهم رسول الله قرین ساخته است. امام رضا (ع) مصداق کلمه ی «لذی القربی» را خاص اهل بیت پیامبر (ص)، یعنی امام معصوم (ع) معرفی نموده و تعلق گرفتن خمس به عترت را وجه تمایز و برتری آن ها بر امت می داند. در این میان اهل سنت برای کلمه ی «لذی القربی» چهار وجه (1- همه ی قریش 2- بنی هاشم و بنی مطلب 3- فقط بنی هاشم 4- آل محمد (ص)) بیان کرده اند. علماء امامیه نیز وجوهی هم چون امام معصوم (ع)، خاندان پیامبر (ص) و ... برای واژه ی مورد نظر بیان کرده اند. نتیجه ی مباحث مطروحه در این مجال نشان دهنده ی این است که مراد از واژه ی «ذی القربی» امام (ع) است. همچنین مصداق واژه های یتامی، مسکین و ابن السبیل آل پیامبر (ص) هستند. در این زمینه اقوال متفاوتی وجود دارد. تا حد امکان بر آن شده ایم که به تحلیل و بررسی آن ها با توجه به اقوال فریقین و روایات بپردازیم.
۷۱۶۵.

امکان سازگاری اصلاح و ظلم در یک جامعه: تحلیل دیدگاه مفسران درباره آیه 117 سوره هود

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه نقد آراء تفسیری سال ۴ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۸) 325 - 350

کلیدواژه‌ها: متشابه ظلم شرک اصلاح آیه 117 سوره هود

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶۷ تعداد دانلود : ۱۸۸
دیدگاه های مفسران درباره تفسیر آیه 117 سوره هود باعث پیدایش مباحث فراوانی شده است. سازگاری یا ناسازگاری اصلاح گری با ظلم در یک جامعه از آن جمله است. اختلاف نظر مفسران به اندازه ای است که برخی را به این باور رسانده که این آیه جزء آیات متشابه است. یافته های این پژوهش در ذیل این آیه، به ویژه امکان جمع اصلاح و ظلم در یک جامعه نشان از آن دارد دیدگاه مفسرانی که عبارت «بظلم» را در محل حال از ضمیر فاعلی لِیُهلِکَ یا مرجع این ضمیر یعنی ربّک دانسته و آن را قیدی توضیحی می دانند و در نتیجه قائل به عدم امکان اصلاح و ظلم در یک جامعه هستند، افزون بر هم سویی با نظر مشهور مفسران، از پشتوانه شواهد استوار قرآنی و روایی برخوردار است که هرگونه کار ظالمانه از جانب خدا را نفی می کند. دیدگاه مقابل که نتیجه آن امکان سازگاری اصلاح با ظلم در یک جامعه است، افزون بر عدم تکیه بر ادله استوار، در تعریف ظلم دچار مشکل است. با توجه هم سویی دیدگاه اول با دیگر آیات قرآن، می توان با اطمینان ادعای متشابه بودن این آیه را غیر قابل قبول دانست. 
۷۱۶۶.

مبانی سهولت و صعوبت «فهم قرآن» با محوریت دیدگاه های آیت الله جوادی آملی

نویسنده:
منبع: تفسیرپژوهی سال ۱۰ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۲۰ 89 - 116

کلیدواژه‌ها: فهم قرآن سهولت صعوبت آیت الله عبدالله جوادی مبانی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶۶ تعداد دانلود : ۱۳۷
فهم و استنطاق مراد خداوند در قرآن کریم پس از نزول، از اساسی ترین مسائل مطالعات دین پژوهانه محسوب می شود. مستفاد از صراحت و اشارت آیات و روایات، سهولت و صعوبت سطحی از معانی و مراتب حقایق قرآن است. مسئله ی اساسی پژوهش حاضر که به روش توصیفی - تحلیلی نگارش یافته، کنکاش از مبانی سهولت و صعوبت فهم قرآن با محوریت دیدگاه های آیت الله جوادی آملی است. این مقاله مبانی سهولت فهم قرآن را عبارت از «مفاد برخی از اوصاف قرآن»، «مدلول التزامی تنوع خطابات قرآن»، «دعوت همگان به تامل در مفاهیم آن»، « تحدی قرآن»، «روایات عرض حدیث و روایات متعارض بر قرآن»، «توصیه به تمسک به قرآن» و... دانسته است؛ چنان که  معارف فوق بشری و بسیار عمیق در قالب الفاظ محدود، فاصله زمانی و مکانی و اجتماعی مخاطبان با زمان نزول، اکتناه ناپذیری حقایق قرآن، اشتمال قرآن بر الفاظ و عباراتی که در ظهور و خفای مراد خداوند یکسان نیستند. اشتمال همه ی آیات بر ظاهر، باطن، تأویل، حدَ و مطلع و لایه های طولی و عرضی متعدد و مدلولات فراعرفی و فرادلالی، تجلی خداوند در قرآن، اتصال قرآن به عنوان «حبل ممدود» به مرحله ی الهی «ام الکتاب»، تلقی مفسران عارف شیعه که تأویل قرآن را تطبیق کتاب جمعی قرآن با کتاب آفاقی و انفسی دانسته و مفاهیم و واژه های قرآن را مشتمل بر شریعت، طریقت و حقیقت دانسته اند و ... . همگی از مبانی صعوبت فهم قرآن شمرده می شود.
۷۱۶۷.

رمزگشایی از مُحکَم و مُتَشابِه با تکیه بر گفتمان قرآن

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه نقد آراء تفسیری سال ۴ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۱ (پیاپی ۷) 199 - 222

کلیدواژه‌ها: آیه محکم متشابه فتنه تأویل فهم قرآن

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶۵ تعداد دانلود : ۱۸۲
تحقیق حاضر در مقام فهم آیه هفتم سوره آل عمران و گره گشایی از معنای «مُحکَم» و «مُتَشابِه»، نظریه ای نو عرضه می دارد. این نظریه بر گفتمان کلی قرآن و بستر تاریخی نزول، تکیه دارد. بر وفق این نظرگاه، معنای «آیات»، قسمت بندی های سوره های قرآن نیست بلکه از آن، نشانه های عبرت آموز و بیم دهنده قرآن، اراده شده است. «مُحکَم» یعنی آنچه بدان حکم شده و انجام و فرجام یافته است و «مُتَشابِه» یعنی آنچه شبیه «مُحکَم» است. «ام الکتاب» یعنی هسته مرکزی قرآن که سایر قرآن بر گرد آن شکل گرفته است. قرآن یک انذارنامه و عبرت های تحقق یافته آن، بنیان و مرکز این نامه است. کج دلان، در مقام ستیزه جویی با رسول اسلام، وقوع عذاب های وعده داده شده در قرآن و تحقق عبرت هایی شبیه به عبرت های تحقق یافته امت های پیشین را درخواست می کردند. در این راستا، «فتنه» به معنای مبتلا شدن به عذاب و «تأویل قرآن» به معنای فرجام و عاقبت آن است. دانستن فرجام قرآن که به خدا اختصاص یافته است، علم به زمان و چگونگی تحقق وعیدهای قرآن در آینده است.
۷۱۶۸.

کارکرد عقل برهانی در تفسیر اجتهادی جامع

نویسنده:
منبع: تفسیرپژوهی سال ۱۰ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۲۰ 223 - 252

کلیدواژه‌ها: کارکرد اجتهاد عقل برهانی تفسیر اجتهادی جامع

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶۶ تعداد دانلود : ۱۵۱
تفسیر اجتهادی جامع تفسیری جامع نگر به لحاظ روش شناسی تفسیر است که در کشف مراد جدی خداوند از همه ی منابع تفسیری بهره می برد. از آنجا که در این تفسیر عقل از جایگاه مهم و اساسی برخوردار است، بررسی کارکردهای   برهانی عقل ضروری می نماید. استفاده از عقل در برهان های قرآنی و قرائن عقلى در تفسیر براى کشف مفاهیم و مقاصد آیات قرآن، کارکرد برهانی عقل است که به عقل از جنبه ی مدرِک بودن نظر شده است. این پژوهش با گردآوری اطلاعات به شیوه ی کتابخانه ای و فیش برداری و با رجوع به اسناد و مدارک معتبر با روش توصیفی - تحلیلی به بررسی مهم ترین کارکردهای برهانی عقل در تفسیر اجتهادی جامع می پردازد. استفاده از عقل در رفع تعارض ظاهری آیات، استفاده از قرائن عقلی (معرفت های بدیهی و برهان های قطعی) در تفسیر، اجرای قاعده ی جری و تطبیق و کشف استلزامات عقلی موجود در آیات قرآنی از مهم ترین کارکردهای عقل برهانی است.
۷۱۶۹.

نوآورانه های المیزان در تبیین ارتباط فاصله با محتوای آیه

نویسنده:
منبع: تفسیرپژوهی سال ۱۰ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۲۰ 13 - 38

کلیدواژه‌ها: فاصله فواصل المیزان علامه طباطبایی ارتباط معنایی تفسیر قرآن به قرآن سیاق

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶۵ تعداد دانلود : ۱۵۴
شبکه های به هم پیوسته مفهومی بسیاری در قرآن کریم وجود دارد که با دقت و بررسی می توان از آنان پرده برداری کرد. «فاصله» نیز که در بخش انتهایی ساختار برخی آیات قرار دارد با آیات نزدیک به هم، دیگر آیات سوره و به ویژه با مفاد و محتوای همان آیه پیوند معنایی محکمی دارد. اما سؤال اساسی آن است که ارتباط معنایی فواصل با یکدیگر و با محتوای آیه چگونه است؟ آیا می توان ارتباط و پیوند معنایی را در انواع و گونه های خاصی دسته بندی کرد؟ قرآن پژوهان و مفسران، ابعاد محدودی از این ارتباط را بازگو کرده اند، اما پژوهش حاضر به روش توصیفی تحلیلی بر محور معرفی اهتمام المیزان و نوآوری های آن در تبیین ارتباط فواصل با محتوای آیات، شکل گرفته است. تلاش علامه طباطبایی در این عرصه، علاوه بر کمک به تفسیر آیات، اعجاز و زیبایی های بیانی قرآن کریم را نیز بیشتر نمایان می سازد. این تحقیق با استخراج نمونه های تفسیری از المیزان، گونه های متعددی از ارتباط معنایی فواصل با محتوای آیات را ارائه داده و نوآوری علامه طباطبایی در این زمینه را منعکس ساخته است. بر پایه نتایج این پژوهش، در تفسیر المیزان سیزده گونه پیوند معنایی فاصله با محتوای آیه از حیث موضوع و چهار گونه از حیث مخاطب بازیابی شده است که شواهد متعددی آن ها را همراهی می کند.
۷۱۷۰.

ترسیم شبکه مضامین و تناسب آیات سوره عنکبوت با استفاده از روش تحلیل مضمون(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن سال ۱۱ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۲۲) 145 - 162

کلیدواژه‌ها: سوره عنکبوت تناسب آیات آزمایش الهی روش تحلیل مضمون

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶۴ تعداد دانلود : ۲۳۱
از جمله مسائل مهم و مورد مناقشه در رابطه با قرآن کریم، مسئله ارتباط و تناسب آیات یک سوره با همدیگر است. برخی از مستشرقان عدم وجود نظم ظاهری در آیات یک سوره را دلیل بر غیر علمی بودن این کتاب و تدوین آن در طول تاریخ یا تحریف شدن گرفته اند. در مقاله برخی دیگر از مفسران قرآن کریم با تأکید بر وجود ارتباط و تناسب آیات سوره تلاش کرده اند تا وجود غرض اصلی یا وحدت موضوعی سوره را دلیل بر تناسب بیان کنند. در این پژوهش تلاش شده با استفاده از روش «تحلیل مضمون» ضمن شناسایی موضوعات اصلی مطرح شده در یکی از سوره های قرآن کریم و ترسیم شبکه مضامین آن، مسئله وجود تناسب و ارتباط میان آیات یک سوره با همدیگر را اثبات کرده و روشی کارآمد و میان رشته ای جهت شناسایی موضوع اصلی سوره های قرآنی و ترسیم ساختار هندسی آنها معرفی کنیم. نتایج تحلیل مضمونی آیات سوره عنکبوت نشان داد که محوریت مباحث این سوره پیرامون دو مضمون فراگیر «آزمایش» و «ایمان» است بدین صورت که سنت الهی بر آزمایش ایمان انسان ها قرار گرفته است. ترسیم ابعاد این آزمایش و نیز ابعاد مختلف ایمان یک انسان، زیرمجموعه هایی هستند که در این سوره مطرح شده اند.
۷۱۷۱.

استعاره ی مفهومی «کلمات الهیاتی» منسوب به «واقعه ی بدر» در تفاسیر نخستین

نویسنده:
منبع: تفسیرپژوهی سال ۱۰ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۲۰ 307 - 344

کلیدواژه‌ها: استعاره ی مفهومی آیات قرآن تفسیرهای نخستین واقعه ی بدر مفسران

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۸ تعداد دانلود : ۱۳۸
آیات قرآنی که به بدر منسوب ساخته اند، در حال ساخت تصور عذاب شدید، روز قیامت، روز فرقان، روز انتقام، وعده ی حق خدا، وعده ی باطل شیطان، روز پیروزی حق بر باطل است که باید به سبب ارتباط با چیزی برجسته شوند که آن واقعه بدر است. اینکه چنین مفاهیم انتزاعی و مجردی با چه ساز و کاری با بدر مفهوم سازی می شود و گفتمانی ملموس و قابل درک پدید می آورد، مسئله ای است که این پژوهش میان رشته ای، با تمرکز بر تفاسیر نخستین و با توجه به استعاره ی مفهومی که یکی از نظریه های معناشناختی و مبتنی بر رابطه ی میان زبان و ذهن است، پی می گیرد. بر این اساس زبان شناسان شناخت گرای معاصر، با طرح این نظریه که تفکر انسان ماهیتی استعاری دارد و تمام مفاهیم انتزاعی به واسطه ی فرآیند تجسم سازی از یک امر شناخته شده و عینی مفهومی می شوند، آن را از دید کلاسیکش که تنها جنبه ی زیبایی شناختی دارد جدا می کنند. این پژوهش در چهارچوب مدل لیکاف و جانسون به بررسی استعاره های مفهومی «کلمات الهیاتی» در برخی از تفاسیر نخستین می پردازد تا نشان دهد که این کلمات در نگاه و جهان بینی مفسران نخستین چگونه تعریف می شود. نتیجه ی بررسی نشان می دهد استعاره در سرتاسر گفتمان مفسران نخستین در مورد چنین کلمات انتزاعی وجود دارد و ابزاری است که با کمک ترسیم نگاره های ملموس در بستر واقعه ی بدر و یا به عبارتی ذکر روایاتی از آن، ذهن خواننده را به سوی وضعیت تاریخی بکشانند تا قابل درک و در نتیجه، سبب باورپذیری و انتقال هر چه بهتر چنین آموزه های انتزاعی باشد.
۷۱۷۲.

بررسی جایگاه زبان شناختی بافت در سوره مبارکه کهف از دیدگاه جرجانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن سال ۱۱ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۲۲) 39 - 49

کلیدواژه‌ها: بافت جرجانی کهف ترکیبهای نحوی و معنایی موقعیت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۶ تعداد دانلود : ۱۷۱
بافت را می توان مطمئن ترین و مهم ترین ابزار مفسّر برای ورود به تحلیل متون به ویژه سوره های قرآن دانست. تعابیری چون: زمینه، بافت، بافت موقعیتی و بافتار و اصطلاحاتی چون مقام، شأن نزول و اسباب نزول در سنت تفسیر قرآن مواردی هستند که در ذیل معنایی سیاق یا بافت قرار می گیرند. «جرجانی» (471ق) از جمله افرادی است که بیش از هزار سال پیش، نظریاتی در عرصه بافت شناسی متن ارائه داد؛ که دانشمندان غربی متاخر از او بدان دست یافتند و در زبان شناسی همان نظریات را به مثابه نظریه علمی جدید ارائه دادند. این مقاله می کوشد تا با شیوه توصیفی – تحلیلی به معرفی برخی از نظریات جرجانی در باره مقوله بافت بپردازد و با تطبیق آن با سوره مبارکه کهف به راستی آزمایی نظریات وی بپردازد. از رهآورده های این پژوهش آن است که در سوره کهف به کارگیری الفاظ و ارتباطات معنایی آن با سایر اجزاء جمله، ترکیب-های نحوی و دلالی، تقدیم و تاخیر و همچنین حذف از جمله موارد بافت ساز این سوره اند، بافت هایی که با موقعیت های اجتماعی و رخدادهای تاریخی و ویژگی های روحی و روانی شخصیتهای سوره کهف همسو هستند و با اهداف اصلی این سوره یعنی طرح گفتمان توحید و معاد همردیف شده اند. همچنین «اقتضای حال و مقام » -که در نظریه بافت شناسی معاصر به بافت موقعیت متن اشتهار دارد- با مقوله وصل و فصل مورد نظر جرجانی همسان است.
۷۱۷۳.

بازخوانی محدوده فقهی راهکار سوم آیه نشوز در صورت نشوز زن

نویسنده:
منبع: تفسیرپژوهی سال ۱۰ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۲۰ 117 - 148

کلیدواژه‌ها: نشوز تنبیه بدنی زن تبریح ضرب غیر مبرح آیه نشوز

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۲ تعداد دانلود : ۱۵۴
یکی از مسائل مطرح در مورد همسر، حکمِ زدن او از طرف شوهر در جریان نشوز او، به جهت تأدیب او در راستای اعمال قوامیت مرد است. قریب به اتفاق، صاحب نظران برآن اند که مرد، بر اساس راهکار سوم آیه نشوز، حق زدن او را دارد، ولی کیفیت ضرب او در فتاوای فقیهان مقید است به «رفیق» بودن، دیه آور نبودن، خون آلود نساختن، فاسد نکردن پوست و گوشت، شکسته نشدن استخوان و «عدم تبریح». تحقیق حاضر می کوشد، با بررسی ادله دیدگاه های پیش گفته، با سنجه فهم عرف از ضرب با لحاظ جنبه بازدارندگی و اصلاح گری آن به داوری بنشیند. به باور نویسنده شرایط تقیید ضرب در آیه محقق نیست و قیود گفته شده نیز اگر بر اساس ارائه تفسیر از ضرب «غیر مبرح» در اخبار باشد، علاوه بر عدم اعتبار آن اخبار، تمام نیست. از طرف دیگر ملاحظه سیره عقلا در فلسفه تأدیب اصلاحی و حد و مرز آن و انصراف این آیه در محدوده ارتکازات عقلایی، دلیل بر جواز این ضرب در همان محدوده عقلایی است و دلیل دیه و ضمان نیز صلاحیت تخصیص را ندارد.
۷۱۷۴.

ارزیابی نظریات رایج تفسیری پیرامون ارتباط شرط و جزا در آیه سوم سوره نساء؛ با تأکید بر انسجام، نظم شبکه ای و فرا عصری بودن متن

نویسنده:
منبع: تفسیرپژوهی سال ۱۱ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۲۱ 41 - 75

کلیدواژه‌ها: انسجام متن چندهمسری شرط و جزا نساء 3 نساء 127 نظم شبکه ای

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۸ تعداد دانلود : ۷۴
آیه سوم سوره نساء تنها آیه ای از قرآن است که چندهمسری را مجاز می داند. مشکلی که در فهم این آیه وجود دارد، این است که ابتدای آیه، درباره یتیمان و ادامه آن مربوط به جواز چندهمسری است و این دو موضوع با هم ناسازگارند. به عنوان یک ایراد کلی بر فهم مفسران می توان گفت: در نظریات رایج تفسیری شیعه و سنی و همچنین نظریات جدیدی که گستره جواز چندهمسری را محدود به ازدواج با مادران یتیمان می دانند، این آیه به گونه ای فهمیده شده است که در حکم به دست آمده برای چندهمسری، شرطِ «وَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تُقْسِطُواْ فِی الْیَتَامَى» نادیده گرفته شده است. در این مقاله، با در نظر گرفتن قرآن به عنوان یک متن منسجم و دارای نظم شبکه ای و با تمرکز بر ارتباط مضمونی و مفهومی آیات 3 و 127 سوره نساء، برای این آیات ترجمه و تفسیری ارائه شده است که هم ناهماهنگی ابتدا و ادامه آیه سوم را برطرف می کند و هم دامنه جواز چندهمسری را بسیار محدود می سازد. اگر بپذیریم که ابتدا آیه 127 و سپس آیه 3 نازل شده است و زنانی که در آیه 3 درباره آنان حکمی داده شده، همان زنانی هستند که در آیه 127 معرفی شده اند، حکم چندهمسری در قرآن، فقط منحصر به ازدواج یک مرد با مادرِ یتیمانی می شود که آن مرد از قبل سرپرستی امور مالی آن کودکان یتیم را بر عهده گرفته باشد؛ مادرانی که توانایی مدیریت امور مالی کودکان یتیم خود را نداشته و مسئولیت امور مالی فرزندانشان را به آن مرد سپرده اند.
۷۱۷۵.

تحلیل گفتمانی سوره واقعه بر اساس الگوی تنشی گریماس(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن سال ۱۱ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۲۲) 129 - 143

کلیدواژه‌ها: نشانه شناسی الگوی تنشی تحلیل تنشی سوره واقعه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۷ تعداد دانلود : ۱۳۶
امروزه بهره گیری از دانش های روزآمد، روشی مهم برای تحلیل متون دینی مذهبی به شمار می آید. ساختار زبانی قرآن، به نحوی است که از بهترین مسیرها برای انتقال پیام بهره برده است. مطالعات «نشانه شناسی» با رویکردهای متفاوت ازجمله دانش های روزآمد در دنیای معاصر است. ساختار الگوی تنشی، یکی از الگوهای نشانه شناسی مربوط به دوران پساگریماسی است. در این رویکرد، نشانه ها همراه با مفاهیم و معانی پیوند برقرار کرده و به مقولاتی سیال و پویا تبدیل می شوند. پژوهش حاضر برآنست تا با رویکرد توصیفی تحلیلی، چگونگی تشکیل فرآیند گفتمان در سوره واقعه را با بهره گیری از الگوی تنشی بررسی کند. سوره واقعه به لحاظ سیاق بندی خاصی که دارد مورد توجه است. در این سوره گفته پرداز در سیاق های تکراری به لحاظ ساختاری گفته یاب را به دنبال فضای گفتمانی خود می کشاند. بدین معنی که سیاق های سوره الگویی تکرار شونده دارند. به نظر می رسد در همه آنها سخن با فشاره عاطفی بالا شروع شده و به سمت گسترش فضای جهان گفته ای و افق های شناختی پیش رفته و از الگویی نزولی تبعیت می کند.
۷۱۷۶.

نقش سیاق در تحلیل معنایی سور اذائیه اخروی با تاکید بر قرائن پیوسته لفظی (با محوریت تفاسیر المیزان و فی ظلال القرآن)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن سال ۱۱ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۲۲) 25 - 37

کلیدواژه‌ها: تحلیل معنایی سیاق سور اذائیه اخروی تفسیر المیزان تفسیر فی ظلال القرآن

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۷ تعداد دانلود : ۱۶۰
پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش و کارکرد مؤلفه سیاق در تحلیل معنایی پنج سوره اذائیه اخروی «الواقعه، التکویر، الانفطار، الانشقاق، الزلزال» به منظور شناخت بیشتر فهم آیات و هشدارهای الهی در آیات این سور در موضوع قطعیت وقوع قیامت و حقانیت حسابرسی اخروی تنظیم شد ه است. بررسی اجمالی از حیث ابعاد معنایی و محتوایی سور مذکور معلوم می دارد که هر پنج سوره، دارای ساختار مشترک در مطلع آیه آغازین با اذای ظرفیه شرطیه، ذکر جواب شرط قطعی الوقوع (به صیغه ماضی) مطابقت مفهومی و مصداقی برخی واژگان مشترک، هماهنگی مضامین هر سوره با اهداف آن، و مشتمل بودن توصیفات مربوط به متعلقات اذا و جزای شرط در این سور، غالباً از حیث مضمون مشابهت دارند. این امر علاوه بر دلالت تناسب آیات این سوره ها، به نوعی ارتباط معنادار محتوایی آنها را دربر میگیرد. نقش سیاق با توجه به دلالت معنایی الفاظ و تعابیر خاص آیات این سوره ها(با تطبیق بر آراء تفسیری علامه طباطبایی و سید قطب)، عموماً مشتمل بر توبیخ و تهدید و انذار منکران قیامت و حسابرسی روز جزاست که گاه با لحن تهدید و انذار و گاه همزمان با لحن تنبه و تأکید و استعمال تعابیر خاص و استفهامات و سوگندهای متناسب و در همراهی با استدلالات محکم در قالب برهان مطرح شده تا هدف مهم معرفتی برگرفته از نزول این دسته از سور که همانا ارشاد الهی در اثبات حقانیت وقوع قیامت و بازگشت منکران بعث و حسابرسی به سوی حق و نیز هشدار نسبت به کیفر و پاداش اخروی است، به طور ثمربخشی متجلّی گردد.
۷۱۷۷.

واکاوی ترجمه آیه 172 سوره اعراف بر اساس انسجام متنی و تحلیل واژگان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن سال ۱۱ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۲۲) 163 - 173

کلیدواژه‌ها: آیه 172 سوره اعراف عالم ذر بنی آدم سیاق

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۸ تعداد دانلود : ۱۲۷
برخی مفسران برای وجود عالم ذر به آیه ۱۷۲ سوره اعراف استناد کرده اند؛ ولی برخی، معنای واژگان و ظهور آیه را مخالف این ادعا می دانند. پژوهش حاضر به روش توصیفی– تحلیلی و با هدف یافتن ترجمه صحیح و مطابق با شواهد سیاقی است تا پاسخی برای این پرسش بیابد که مناسب ترین ترجمه آیه 172 سوره اعراف بر پایه ساختار و انسجام متنی سوره اعراف چیست؟ بر این اساس، با اصل قرار دادن معنای ظاهری واژگان آیه، به تبیین انسجام و ارتباط آیات سوره اعراف پرداخته و به این نتیجه می رسد که محور اصلی این سوره، دعوت به تبعیت از قرآن کریم و انذار مخالفان این دعوت است و به همین منظور، عاقبت انکار دعوت حق را از حضرت آدم تا نبی خاتم بیان نموده و در آیه 172 به یک جمع بندی می رسد و می فرماید: (ما فرزندان حضرت آدم را نسل به نسل پدید آوردیم و آنان را (پس از ارسال رسولان و بینات و اتمام حجت) شاهد خودشان قرار دادیم بر اینکه آیا من خدایتان نیستم؟ و آنان گفتند بله ما شهادت می دهیم. این اقرار به خاطر این است که در قیامت نگویند ما جاهل به آن بودیم). این ترجمه، نه بر عالم ذر دلالت دارد و نه بر ندای فطری؛ بلکه اقراری عقلی است که بر اساس مشاهدات آیات و بینات انبیاء الهی شکل گرفته است.
۷۱۷۸.

بررسی تطبیقی دیدگاه زمخشری و آیت الله جوادی آملی در دلالت آیه4 سوره زمر بر نفی «تبنّی» و اثبات توحید ذاتی

نویسنده:
منبع: مطالعات تفسیری آلاءالرحمن سال ۲ بهار ۱۴۰۳ شماره ۷ 7 - 20

کلیدواژه‌ها: تفسیر تطبیقی تبنی توحید ذاتی سوره زمر مفسران فریقین

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۴ تعداد دانلود : ۷۸
توحید، به عنوان اساسی ترین اصل و مبنای تعالیم الهی، دارای اقسام متعددی است که در میان آن ها، توحید ذاتی شالوده و بنیاد سایر اقسام و عالی ترین مرتبه توحید محسوب می شود. آیات مرتبط با توحید ذاتی ازجمله مباحث تأمل برانگیز و مورد اختلاف میان مفسران به شمار می آید. در این زمینه، این پرسش مطرح می شود که دیدگاه زمخشری و آیت الله جوادی آملی درباره دلالت آیه چهارم از سوره زمر: «لَوْ أَرَادَ اللَّهُ أَنْ یَتَّخِذَ وَلَدًا لَاصْطَفَىٰ مِمَّا یَخْلُقُ مَا یَشَاءُ ۚ سُبْحَانَهُ هُوَ اللَّهُ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ» بر نفی «تبنّی» و اثبات توحید ذاتی چیست؟ پژوهش حاضر، با روش تحلیلی تطبیقی، به بررسی دیدگاه های زمخشری و آیت الله جوادی آملی در این زمینه پرداخته است. نتیجه حاصل از این تحقیق آن است که آیت الله جوادی آملی، در رد نظریه تبنّی و امتناع آن که از سوی زمخشری نیز مورد توجه قرار گرفته است بر این باور است که مقوله اصطفاء و تبنّی از سوی خداوند، امری محال و در تعارض با وحدت ذاتی اوست؛ زیرا خداوند متعال واحدی بی همتاست که هیچ همتایی ندارد. وحدت ذاتی او، قاهریت بر هر گونه کثرت را دربر دارد؛ ازاین رو، هیچ موجودی شایستگی آن را ندارد که به فرزندخواندگی الهی منصوب شود تا کارها و نیازهای او را برطرف سازد.
۷۱۷۹.

رهیافتی معناشناسانه به مستضعفین و بازشناخت اجتماعی آن با تأکید بر تقابل های معنایی آن در قرآن

نویسنده:
منبع: تفسیرپژوهی سال ۱۰ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۲۰ 149 - 188

کلیدواژه‌ها: معناشناسی استضعاف اجتماع تقابل معنایی قرآن و روایات

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۳ تعداد دانلود : ۱۴۸
یکی از مسائل مهم قرآنی در حوزه جامعه شناسی، تحلیل و بررسی ویژگی ها و رفتار گروه های مختلف اجتماع است. یکی از این گروه های اجتماعی، «مستضعفان» هستند که وجود این طبقه اجتماعی در هر زمان، سبب شده آیات متعددی از قرآن، به بیان علل ظهور و عوامل تشکیل این گروه، اقسام و ویژگی های آنها و راهکارهای برون رفت از این وضعیت اجتماعی اختصاص یابد. براساس تحلیل معناشناسانه این واژه، واژگان جانشین مفهومی و همسو با «استضعاف» عبارتنداز: «مُضطرّ، ضرّ، وَهن، فَشل و ذلّ». مهمترین واژگان در تقابل معنایی با «استضعاف» شامل «استکبار، أتراف، ملأ، ظلم، عتوّ، علوّ، غنی، بَغی، بطر، طغیان» است. براساس تقابل های معنایی مذکور مشخص می شود سه گروه اجتماعی «مستکبران، ملأ و مترفین» علت اصلی تشکیل این طبقه ی اجتماعی بوده و آن ها کسانی را که حتی دارای نیروهای بالفعل و بالقوه هستند به استضعاف کشانده و سخت در مضیقه قرار می دهند. عوامل استضعاف گونه گاه توسط «مستکبران» به صورت مستقیم و با تمسک به ظلم، قتل وکشتار ایجاد می شود و گاه توسط «ملأ و مترفین» در قالب های مخفیانه و غیر مستقیم صورت می گیرد. این نوشتار به شیوه توصیف و تحلیل، به بررسی آیات مربوط به استضعاف پرداخته و با بررسی واژه «استضعاف» در کنار واژگان همسو و مقابل آن؛ به مصادیق مستضعف و عوامل و آثار استضعاف، اقسام و ویژگی های جریان های اجتماعی مقابل و راه رهایی از استضعاف پرداخته و در این میان با تحلیلِ برخی مؤلفه های این تقابلِ معنایی، تصویری روشن از واژه «مستضعف» و نمودهای اجتماعیِ آن ارائه می نماید
۷۱۸۰.

چالش های برون متنی کشف گونه ی زبان قرآن در حوزه ی هرمنوتیک(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن سال ۱۱ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۲۲) 81 - 95

کلیدواژه‌ها: زبان قرآن گونه ی زبان قرآن هرمنوتیک هرمنوتیک متن هرمنوتیک فلسفی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۳ تعداد دانلود : ۱۴۸
فهم حقیقت زبان قرآن، نیازمند اندیشه ورزی تام، در چالش گاه های «درون متنی» و «برون متنی» این کتاب است. این نوشتار، با ورود به عرصه ی «هرمنوتیک»، ضمن بررسی اجمالی این علم، جدّی ترین شبهات و چالش های «هرمنوتیک متن»(به طور خاص: هرمنوتیک فلسفی) را، مورد نقد و ارزیابی علمی و عقلی قرار داده و تلاش نموده است تا با تعدیل نگاه یا رد شبهات، راه را بر هرمنوتیکی ملائم با نگاه سنتی اسلام به مقوله ی فهم و تفسیر، باز نماید. با توجه به اصول ثابت و ماهیت مطلق گرای دین اسلام و شواهد و قرائن متقن عقلی، نقلی که وجود معانی ثابت در مکتوبات را اثبات می دارد؛ نگاه نسبی گرایانه ی افراطی به فهم معنا در دوره ی «مدرن»، و پاره ای از نظرگا ه های متمایل به آن در دوره ی «پسامدرن»، در تعارض کامل با ماهیت ذاتی دین، و منافی حکمت خدا در انزال «متن پیا م مدار قرآن» و «ارسال رسل» می باشد. لذا ابتنای زبان این کتاب، بر اصول غیر صریح و متزلزل تفاهم در این دوره ها، منتفی است. از طرفی تعدیل نگاه بر اساس هرمنوتیک مطلق گرا و دستورمدار در ادوار کلاسیک، نئوکلاسیک، و حتی پیشاکلاسیک، تنها مسیر دست یابی به هرمنوتیکی متناسب با کتاب قرآن است. گرچه تفاوت های ویژ ه ی کتاب قرآن با دیگر کتب، لزوم پایه گذاری «هرمنوتیکی خاص و متناسب با این کتاب» را می طلبد.

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

زبان