درخت حوزه‌های تخصصی

عصر دانش شرایط و چالش‌های جدیدی را برای سازمان‌ها و گروه‌های حرفه‌ای گوناگون به وجود آورده است. درک نیروها و گرایش‌هایی که آینده قلمرو دانش را شکل می‌دهند برای کتابداران بسیار مهم است. اقتصاد دانش در یک محیط چند شبکه‌‌ای شکل می‌گیرد. در اقتصاد شبکه‌ای، شبکه روابط بسیار مهمتر از مالکیت اموال و دارایی است. مقاله حاضر به این موضوع می‌پردازد که چگونه کتابداران به کارکنان دانش تبدیل می‌شوند و دیگر گروه‌های کاری دانش را پشتیبانی می‌کنند. نقشه‌ها و مهارت‌های جدید (بویژه مهارت‌های ارتباطی و میان فردی که نقش عمده‌ای در آماده‌سازی فراورده‌های اطلاعاتی جدید ایفا می‌کنند) به عنوان پایه و اساس بحث، منظور شده‌اند.

نمایه سازی گردان یکی از روشهای جدید نمایه سازی بزبان طبیعی است که بر اساس واژه های عنوان تهیه می شود. این روش برای اولین بار در سال 1958 در کنفرانس بین المللی اطلاعات علمی از طرف هانس پیتر لوهن معرفی شد، باین ترتیب که وی نمایه ای را که با ماشین حسابگر تهیه شده بود و اساسش برواژه های عنوان استوار بود بین شرکت کنندگان این کنفرانس توزیع کرد.

اصطلاح شناسی (terminology) حوزه علمی نوینی است که به بررسی اصطلاحات و مفاهیم علمی و به بیان دیگر به واژگان زبان های موضوعی خاص می پردازد. هم اکنون بسیاری از پژوهشگران, اصطلاح شناسی را حوزه علمی مشخص و تعریف شده ای می شناسند. “بلر نکونتی آزه” به دلایل سه گانه زیر معتقد است که اصطلاح شناسی دارای جایگاه علمی مستقلی است: 1. مطالعات اصطلاح شناختی پشتوانه نظری قوی و تعریف شده, اهداف عملی مشخص, و رویکردهای روشمند دارد. 2. اصطلاح شناسی هم اکنون جزیی از برنامه دوره های تربیت مترجم است. در این دوره ها, شرکت کنندگان با جنبه های روش شناختی و عملی پردازش (اصطلاح نگاری) آشنا می شوند. بسیاری از مدارس ترجمه, دوره های کوتاه مدت و همایش های منظمی در زمینه اصطلاح شناسی برای جهان حرفه ای برگزار می کنند. 3. در گذشته کوشش های بسیاری در سطح ملی و بین المللی برای یکدست کردن اصطلاحات به عمل آمده است. اولین کنفرانس در سال 1991, و دومین کنفرانس بین المللی اصطلاح شناسی در موضوع استاندارد کردن اصطلاح شناسی و انتقال تکنولوژی از تاریخ سوم تا ششم اگوست 1997 (12 تا 15 مرداد 1376) در پکن پایتخت چین و در شرایطی برگزار شد که این کشور الحاق مجدد هنک کنگ به چین را جشن می گرفت. در این کنفرانس شرکت کنندگانی از کشورهای ژاپن, کره, دانمارک, انگلستان, فنلاند, آلمان, مغولستان, برزیل و ایران حاضر بودند. سازماندهی کنفرانس را “کمیته ملی فنی برای استاندارد کردن اصطلاح شناسی در چین” و “شبکه اصطلاح شناسی چین” بر عهده داشتند

بایستگی به کارگیری فن‌آوری اطلاعات وارتباطات برای پیش‌ برد علوم اسلامی، توجه بیش از پیش دانشمندان اسلامی را به ابزارهای اساسی انتقال اطلاعات نظیر نمایه و چکیده‌نویسی معطوف نموده ‌است. چکیده‌نویسی  زاییده عصر اطلاعات، عضو مهم خانواده اطلاع‌رسانی و ابزاری اساسی برای توسعه‌ی فرهنگی و گسترش تحقیقات و پژوهش‌های نوین است. هر نوع پیشرفت در گرو گردآوری توانایی‌ها و امکانات موجود و سپس ساماندهی آنها در مسیر مورد نظر است. رسالت چکیده نیز تسریع جمع‌آوری تجربه‌ها و آگاهی پیشین و فشرده‌سازی آنها برای عرضه مناسب به پژوهشگران به منظور کمک‌رسانی به آنان در برنامه‌ریزیهای آموزشی و پژوهشی است.

بحث ورود جمهوری اسلامی ایران به شبکه جهانی اینترنت و به آستانه جامعه اطلاعاتی مورد توجه بسیاری از دولتمردان, سازمانها و وزارتخانه ها بوده و هست. اما آیا ما آمادگی و توان مواجهه با واقعیت اینترنت را داریم؟ اینترنت به عنوان یک فنآوری, در فرایند تحول اجتماعی و توسعه نقش تسهیل کننده – و نه تعیین کننده – دارد. فقدان زیرساختهای اطلاعاتی و ارتباطی باعث میشود نتوانیم آن طور که باید و شاید از اینترنت بهرهبرداری کنیم. بهره گیری مناسب از اینترنت مستلزم گذر از مراحلی است. بحث تهاجم فرهنگی و رزم سیبرنتیکی و خلأهای قانونی نیز به نوبة خود قابل تعمق هستند. گسترش توان بهره گیری از اینترنت مستلزم سیاستگذاری و سرمایه گذاری بنیادین دولت است.

با وجود گستردگی و افزایش روزافزون محتوای اطلاعاتی پیوسته و نیاز اطلاعاتی مستمر به دسترس‌پذیری آسان به این محتوا، متخصصان حوزه‌های مختلف همواره برای جستجوهای اطلاعاتی خود و در یافتن منبع یا مطلب مورد نظر، با کمبود زمان مواجه هستند. از سوی دیگر کتابخانه‌های تخصصی نیز با مشکل کاهش منابع، زمان و نیروی انسانی برای سرویس‌دهی و رفع نیاز اطلاعاتی متخصصان مذکور روبرو هستند. امروزه از «فناوری رانش» یا «فناوری دهنده» با عنوان فناوری «آر‌اس‌اس» برای سرعت‌بخشی به اشاعه اطلاعات روزآمد می‌توان استفاده کرد. آر‌اس‌اس‌رسان‌ها به صورت خودجوش اطلاعات را به کاربران می‌رسانند و می‌توان آن‌ها را در صفحات وبی ثبت کرد یا توسط آر‌اس‌اس‌خوان‌ها آن‌ها را خواند. آر‌اس‌اس‌رسان کاربردهایی نظیر به‌روزرسانی محتوای صفحات تحت وب، فهرست‌های خواندنی، فهرست مندرجات، اخبار آگاهی‌رسانی جاری، راهنماها، و ... را دارد. این مقاله ضمن معرفی فناوری آر‌اس‌اس به عنوان یکی از ابزارهای نسل جدید وب، به مزایا و کاربردهای آر‌اس‌اس‌رسان در نسل جدید کتابخانه‌ها بویژه کتابخانه‌های تخصصی اشاره می‌کند و راهکارهایی را برای استفاده از این ابزار در جهت رفع نیازهای اطلاعاتی متخصصان و کاربران در چنین کتابخانه‌هایی ارائه می‌دهد.

انگیزه انجام این پژوهش فراهم آوردن اطلاعات مفید و جامع برای متخصصان و پزشکان است. پزشکان پس از اتمام تحصیلات عمومی, تخصصی و فوق تخصص همچنان نیازمند به مطالعه عمیق و پژوهش دائم می باشند و مسئله مورد تحقیق این است که پزشکان شهرستان برای اطلاع یابی چه نوع رفتارهایی را در پیش می گیرند.

اصول اخلاقی به قوانین کمال انسان و خیر را تحقق بخشیدن مربوط است و در نتیجه در هر حرفه‌ای به مجموعهء احکام ارزشی ‌و ‌تکالیف ‌رفتار و سلوک، ‌و فرمان‌هایی برای عمل بستگی دارد. در رشته و حرفهء کتابداری و اطلاع‌‌رسانی، تلاش‌هایی برای مشخص‌‌کردن اصول اخلاقی به عمل آمده است. بر‌شمردن اصول اخلاقی و رعایت آن‌ها در امور پژوهش، تدریس و کار اطلاع‌رسانی‌نخستین گام‌های برداشته‌شده در این زمینه است. برخی صاحبنظران این رشته، مسائل اخلاقی مربوط به تولید، اشاعه و کاربرد اطلاعات را مهم پنداشته و برشمرده‌اند.‌خبرگانی دیگر، مسائل اخلاقی و رعایت اصول آن را به دو بخش عمده – مسائل اخلاقی کلان و مسائل اخلاقی خرد – تقسیم کرده‌اند و اجرای قوانین اصولی اخلاقی را بیش‌تر بر عهدهء تولیدکنندگان پایگاه‌ها و بانک‌های داده‌ها، میزبانان اطلاعاتی ‌و ‌ارتباطات دوربردی‌ که در خدمت اطلاع‌رسانی همگانی است دانسته‌اند. در این نوشتار از «باید» و «نباید»‌های مرتبط با ضرورت‌ها، و مصالح‌ کنونی و آتی اطلاع‌رسانی سخن می‌رود تا نشان دهد چگونه ادامهء این خدمت می‌تواند به هدف غایی »انسان‌کامل‌شدن« بینجامد و راهنمای عمل و هدایتگر رستگاری شود.

این پژوهش با هدف تجزیه و تحلیل استنادی مآخذ پایان‌نامه‌های فارغ‌التحصیلان حوزه علوم زمین موجود در مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران انجام یافته است. بدین منظور با استفاده از شیوهءشناخته‌شده کتاب‌سنجی و با کمک روش توصیفی-تحلیلی, مآخذ 310 پایان‌نامه کارشناسی ارشد موجود در مرکز که در مجموع شامل 18083 استناد بودند مورد بررسی قرار گرفت. پس از جمع‌آوری داده‌ها, استنادها براساس نوع, پوشش زمانی, زبان و محل نشر و با استفاده از روش‌های آماری چون دسته‌بندی داده‌ها بر حسب توزیع فراوانی, تعیین میانگین, نمودار و محاسبه نیم عمر مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از نرم‌افزار SPSS10 و EXCELاستفاده گردید.

استفاده از دستگاه فاکسی میلی یا پست تصویری از سالها پیش در کشورهای صنعتی رواج دارد. در ایران به لحاظ کًندی خدمات پستی, استفاده از فاکسی میلی در ارتباطابات بین شهری بخصوص در ارائه خدمات اطلاعاتی, به صورت امری ضروری درآمده است. چگونگی ارائه بموقع این گونه خدمات به متخصصان سراسر کشور, از مطالبی است که عموما مطرح می شود. در این مقاله, چگونگی استفاده از پست تصویری در ارائه خدمات اطلاعاتی به پزشکان مناطق دور افتاده, بررسی شده است.

این تحقیق به منظور تعیین میزان کمک‌یابی دانشجویان رشته‌های علوم تربیتی و علوم انسانی از کتابدار در انجام تحقیقات کتابخانه‌ای خود در دانشگاه شیراز انجام شده است. روش تحقیق، پیمایشی و ابزار آن پرسشنامه‌ای بود که بین 100 نفر از دانشجویان توزیع گردید. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل 63 پرسشنامه دریافت شده حاکی از این بود که 1/92 درصد از افراد مورد مطالعه احساس نیاز به کمک داشتند و از بین آنها 2/76 درصد از کسی کمک گرفته‌اند در حالیکه از بین مراحل انجام یک تحقیق، بیش از همه در مرحلهء یافتن اطلاعات مرتبط (68 درصد) به کمک نیاز داشتند. نتایج همچنین نشان داد که دانشجویان کمترین کمک را از کتابدار درخواست نموده‌اند (25 درصد) و علت آن را عدم توانائی کتابدار در کمک کردن دانسته‌اند. براساس یافته‌های حاصل از این بررسی می‌توان عدم آشنائی کافی دانشجویان با توانائی و تخصص کتابدار را، بعنوان مهمترین مانع بر سر راه کمک‌یابی دانشجویان از کتابدار دانست که حل این مشکل مستلزم انجام اقدامات مؤثر براساس مطالعات و تحقیقات هدفمند و مفید می‌باشد.

رشد سریع اطلاعات الکترونیکی در عصر حاضر، زمینه‌ساز ایجاد انواع متعدد شبکه‌های کتابشناختی گردیده است. دستیابی به اطلاعات الکترونیکی مستلزم استفاده از روش موثر در نمایه‌سازی و تشخیص کلیدواژه‌های مهم بیانگر محتوای یک مدرک است. در همین راستا، (او.سی.ال.سی)1 که بزرگترین شبکه کتابشناختی جهان محسوب می‌شود به منظور فراهم آوردن تسهیلات لازم برای دستیابی سریع وموثر به اطلاعات، اقدام به ساخت سیستم‌نمایه‌سازی ‌خود‌تحت عنوان وورد اسمیت نموده است. مبنای کار این سیستم، تشخیص خودکار مفاهیم، کلمات و عبارات کلیدی در متن ماشین‌خوان، براساس »پردازش زبان طبیعی« است. به این ترتیب شبکه (او.سی.ال.سی) با استفاده از تئوری‌های زبانشناسی محاسباتی و معنائی-که مورد تأکید پردازش زبان طبیعی است-و نیز با بکارگیری تئوری‌های اطلاع‌رسانی و مدل‌های آماری، سعی در ساخت نمایه‌ای داشته است که علاوه بر همخوانی با حجم عظیم داده‌های این شبکه، از کارآئی و توانائی کافی و لازم در بازیابی سریع و موثر اطلاعات از محیط شبکه نیز برخوردار باشد.

در این مقاله، تاریخ ایجاد و توسعه کتابخانه های بیمارستانی سوئد در سالهای1920 تا 1990 مورد بحث است. نویسنده، با ذکر جزئیات، تحول و توسعه کتابخانه های عمومی و کتابخانه های بخشهای پزشکی بیمارستانها را به کتابخانه های ادغامی بیمارستانی مورد بحث قرار داده و بر این مدعاست که این نوع کتابخانه، اولین بار در سوئد تاسیس و گسترش یافته است. کتابخانه ادغامی بیمارستانی شامل دو بخش پزشکی و عمومی است که، در واقع به جای هر دو کتابخانه انجام وظیفه می کند. در حال حاضر، زمینه فعالیتهای این کتابخانه ها از داستانگویی برای کودکان، تا جستجوهای کامپیوتر گسترده است، و ارائه خدمات شامل کارکنان بخش پزشکی، بیماران، و اقوام بیماران است.

نوشتار حاضر به بهانة شناساندن فرهنگ‌نامة اصول فقه در آغاز به کلیاتی پیرامون دائرة‌المعارف‌نگاری و فرهنگ‌نامه نویسی پرداخته و در گفتار دوم افزون بر بیان تاریخچه و ویژگی‌های فرهنگ‌نامة اصول فقه در سه بخش (ساختار تشکیلاتی، مراحل اجرایی و شیوة تدوین) به معرفی آن اقدام نموده است.

با توجه به اهمیت دسترسی به اطلاعات در برابر جمع‌آوری صرف آن، در تحقیق حاضر ده تارنمای (وب‌سایت) مهم خدمات تحویل مدرک در دنیا، که دارای بیشترین بسامد استنادی در راهنماهای درون‌خطی و منابع چاپی می‌باشند، شناسایی و مورد بررسی قرار گرفتند تا ضمن ارزیابی، براساس شاخص‌ها و سیاست‌های پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران انتخاب و معرفی شوند. این مراکز براساس شاخص‌های مهمی مانند تنوع مدرک، حوزه موضوعی، شیوه‌های درخواست مدرک، شیوه‌های تحویل مدرک، زمان پاسخگویی، امکانات پرداخت، هزینه و حق مؤلف مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته‌اند. نتایج با استفاده از جدول‌ها و نمودارها به روش آماری استخراج شده است. مهم‌ترین نتایج به دست آمده عبارتند از : براساس تنوع مدرک مراکز LHL, BL و Doc Deliverدر مرتبه اول قرار دارند. براساس جامعیت موضوعی مراکز UMI, ISI, Ingenta, Infotrieve, CISTI, BL, Doc Deliver در یک سطح قرار گرفته‌اند. هر ده تارنما موضوع علوم پایه را تحت پوشش قرار می‌دهند. براساس تنوع شیوه تحویل مدرک، تنوع هزینه پرداختی، تنوع در زمان پاسخگویی BL تنوع شیوه درخواست ISI تنوع در امکانات پرداخت Ingenta مناسب‌ترین انتخاب‌ها هستند. همچنین براساس نوع خاص مدارک مرکزNTIS برای گزارش‌های فنی، UMI برای کتاب‌های کمیاب و پایان‌نامه‌ها جزو مهم‌ترین مراکز قرار دارند.

کتابخانه‌های کانادا برای ایجاد هماهنگی میان سیستم‌های اشتراک منابع خود، چارچوبی کلی را مشخص کرده‌اند. این سیستم‌ها امکان دسترسی به اطلاعات را برای شهروندان کانادایی و افرادی فراهم می‌آورند که نیاز آنها از طریق فعالیت‌های اشتراک منابع کتابخانه‌های کانادا برطرف می‌شوند. این مقاله به ارائه اطلاعاتی  در خصوص چند و چون این چارچوب و استراتژی‌ای می‌پردازد که کانادایی‌ها در خصوص اشتراک منابع درپیش گرفته‌اند.

در عصر اطلاعات، اطلاعات علمی- فنی زیربنای هرگونه تصمیمات جدی اجرایی و تحقیقاتی محسوب می‌گردد. موج اطلاعات در سالهای اخیر به شکل چشمگیری گسترش یافته و در زمانی قابل پیش‌بینی میزان این اطلاعات رشد سریع‌تری خواهد یافت. از این رو ضرورت سازماندهی این گونه اطلاعات اهمیت بیشتری می‌یابد در این میان آنچه حائز اهمیت است روشهای دستیابی به آن می‌باشد. اطلاعات مرتبط بایستی به سرعت و در حداقل زمان قابل دسترسی گردد. سیستمهای رایانه‌ای شامل نظام مدیریت اطلاعات، نظام خبره، بانکهای اطلاعاتی و نظام‌های پردازش و بازیابی اطلاعات است. هر چند نظام‌های اطلاعاتی گوناگونی در این زمینه مورد استفاده قرار می‌گیرند لکن در طراحی آنها مشکلات و سئوالات مشترکی مطرح می‌باشند: 1- چگونگی سازماندهی دانش موجود و نتایج تحقیقات علمی 2- چگونگی بازیابی اطلاعات و هدایت کاربر در جهت استفاده صحیح از نظام اطلاعاتی بنابراین هر نظام بازیابی اطلاعاتی متشکل از انبوهی از اسناد و مدارک و نیز حجم قابل توجهی از پرسش‌ها و سؤالات است و شیوه‌هایی را دربر می‌گیرد که به تناسب هر یک از پرسش‌های جستجوگر، اسناد و مدارک متناسب و مرتبط با آن را بازیابی و در اختیار قرار دهد. این شیوه عبارتند از: 1- ذخیرهء اطلاعات (به کارگیری عناصری جهت بازیابی و ارائه اطلاعات ذخیره شده) این بخش محتوای مدرک علمی را توصیف نموده و به شکلی ارائه ‌می‌دهد که براساس ویژگیهای آن اسناد و مدارک بازیابی می‌شوند. یکی از این روشها، کاربرد اصطلاحنامه و تعیین توصیفگرها براساس نظام منطقی مفاهیم و ارائه محتوای مدارک است. 2- بازیابی اطلاعات (به کارگیری عناصری جهت تعیین نیازهای اطلاعاتی کاربران) این بخش می‌تواند سؤالات و نیازهای اطلاعاتی استفاده‌کنندگان را به گونه‌ای شکل دهد که بواسطه اطلاعات حاصل از نیازسنجی استفاده‌کنندگان، مدارک مناسب بازیابی شوند. 3- اشاعه اطلاعات (به کارگیری عناصری جهت ارائه و اشاعه اطلاعات بازیابی شده) در این بخش نتایج حاصل از جستجوی اطلاعات مورد نیاز کاربر در اختیار وی قرار می‌گیرد. در این مقاله به طور ویژه، مبحث واژه‌گزینی در نمایه‌سازی مدارک و اسناد به منظور بازیابی اطلاعات و در نتیجه فرآیند ترجمه اسناد به زبان نمایه‌سازی و کاربرد اصطلاحنامه‌ها به عنوان پشتوانه نمایه‌سازی ماشینی با رویکرد به فعالیتهای اصطلاح‌شناختی در مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد.

“پایگاه اطلاعاتی فهرست مندرجات جاری“ یکی از فعالیتهای آگاهی رسانی جاری است که توسط مرکز اطلاعرسانی وخدمات علمی جهاد و براساس اطلاعات صفحه فهرست مندرجات بیش از 500 عنوان نشریه ادواری هسته در زمینه‌های کشاورزی, دامپروری, جنگل و مرتع, آب و خاک و آبخیزداری, مهندسی, زیستشناسی و... انجام میگردد. اطلاعات موجود در صفحه مندرجات هر نشریه پویش (Scan) میشود و با استفاده از سیستم تشخیص نوری کاراکترها (OCR) پردازش میگردد. محصول آماده علاوه بر کپی بر روی دیسکت, از طریق شبکه بی بی اس نیز در اختیار 70 مرکز آموزشی و تحقیقاتی تحت پوشش در سراسر کشور قرار میگیرد. در آغاز برای تهیه این محصول به روش دستی عمل میشد, که مشکلات و نارساییهایی به همراه داشت, از این رو سیستم الکترونیکی OCR جایگزین روش قبلی شد که مزایای قابل توجهی دارد.