علوم اسلامی

یکی از بحث‌های اساسی معرفت‌شناسی، مسئلة بدیهیات است. بدیهیات در دیدگاه‌های معرفت‌شناختی بیشتر فیلسوفان، نقشی بی‌بدیل دارد. از آنجا که این دسته از دانش‌های بشری، به اکتساب نیاز ندارند، ‌می‌توانند پایه‌ای استوار برای دستیابی به دیگر دانش‌های بشری باشند. توجه به ویژگی‌های بدیهیات، در عین حال که ما را از بسیاری از خطاهای معرفت‌شناختی باز می‌دارد، در پاسخ‌گویی به شبهه‌های فراوانی هم که امروزه دربارة بدیهیات طرح می‌شوند، ما را یاری می‌رساند. در این مقاله کوشیده‌ایم دو اصطلاح مختلف بدیهی را که کمتر بدان توجه می‌شود، روشن سازیم و برخی از ویژگی‌های آنها را مقایسه کنیم. توجه به اختلاف دو اصطلاح «بدیهی به معنای اعم و بدیهی به معنای اخص» در تعیین انواع بدیهیات ضروری است. گزاره‌هایی در سخنان فیلسوفان ما بدیهی شمرده شده‌اند، ولی امروزه بدیهی شمرده نمی‌شوند. هدف این مقاله، نشان دادن اختلاف نظر یاد شده در شمار بدیهیات است که با دقت در دو اصطلاح نانوشتة بدیهی و نظری برطرف می‌شود.

۵۵۴۶.

نظریه مثل افلاطونی و سیر آن در فلسفه اسلامی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده: حسین صابری ورزنه

منبع: حکمت اسراء زمستان ۱۳۹۲ شماره ۱۸

کلیدواژه‌ها: ماهیت کلی مثل افلاطونی مفارقت علم و معرفت

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۴۳۹۰ تعداد دانلود : ۱۱۳۴

در این نوشتار به بررسی سیر نظریه مثل افلاطونی در آرای اندیشمندان اسلامی پرداخته شده است. نظریه مثل افلاطونی، از وجوه مختلف هستی شناسانه، معرفت شناسانه، علم النفسی، اخلاقی، زیبایی شناسانه و خداشناسانه اهمیت فراوانی دارد. از زمان افلاطون تا کنون، هم در میان فلاسفه اسلامی و هم در میان فلاسفه غربی، مسأله مثل افلاطونی، مورد بحث، تأیید و انتقاد فراوان واقع شده است. بررسی محتوایی تاریخی دیدگاه های اندیشمندان اسلامی از جمله فارابی، ابن سینا، شیخ اشراق، محقق دوانی، میرداماد و ملّاصدرا نشان می دهد که اولاً نظریه مثل افلاطونی نزد اندیشمندان مسلمان هم دچار جرح و تعدیل های بسیار و به برخی وجوه، پذیرفته شده و جنبه های اخلاقی و زیبایی شناسانه آن مورد نظر قرار نگرفته است؛ ثانیاً ادله آن ها در رد یا اثبات نظریه مثل ناتمام است؛ و ثالثاً فیلسوفان اشراقی (به معنای عام) و عرفان گرا رغبت بیش تری به پذیرش آن نشان داده اند.

۵۵۴۷.

بررسی شاخص های سیره سیاسی و اخلاقی پیامبر اکرم (ص)

نویسنده: محمدتقی متانت پور

منبع: تاریخنامه خوارزمی سال دوم تابستان ۱۳۹۴ شماره ۴ (پیاپی ۸)

کلیدواژه‌ها: سیره سیره سیاسی سیاسی اخلاقی پیامبراکرم (ص)

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تاریخ اسلام و سیره تاریخ و سیره شناسی تاریخ و سیره‌ حضرت محمد(ص)

تعداد بازدید : ۴۳۸۲ تعداد دانلود : ۱۵۷۰

از منظر پیامبر مکرم اسلام سیاست و حکومت هدف نیست، بلکه وسیله ای جهت خدمت به خدا و بندگان او و رساندن جامعه به سعادت می باشد. پیامبر اسلام مهم ترین هدف سیاست را اجرای عدالت، احقاق حق، اقامه حدود و احیای ارزش های الهی و انسانی می داند. از دیدگاه اندیشمندان اسلامی نیز هدف سیاست و اخلاق همانا خیر آدمیان و رساندن انسان به فضیلت و نیک بخشی می باشد. تقید و پایبندی به مبانی و اصول اخلاقی که بر خواسته از بطن اسلام و ریشه در بعثت نبی مکرم اسلام داشته، در اندیشه و رفتار سیاسی حضرت محمد(ص) جایگاه ویژه ای دارد. در این پژوهش مهم ترین اصول سیاست اخلاقی پیامبر که عبارتند از خدا محوری و غایتمداری، کرامت و عزت انسانی، عدالت محوری، صداقت، مشورت و مشارکت پذیری، وفای به عهد و پیمان، شایسته سالاری و انتخاب شایستگان، نظارت و نقد عملکردها، طرد ریاست طلبی و محور بودن اصالت الهی و اکتفا نمودن به حداقل مواهب دنیوی پرداخته شده است. بطور کلی از دیدگاه مبارک نبوی تعامل دیانت و سیاست و همگامی سیاست با اخلاق سعادت جامعه انسانی را بدنبال خواهد داشت حضرت با بکارگیری اصول اخلاقی در سیاست این مساله را به خوبی ثابت کرده است.

۵۵۴۸.

ارتباط مسجد و مدرسه

نویسنده: غلامرضا زرین چیان

منبع: فرهنگ کوثر ۱۳۷۷ شماره ۱۹

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی اخلاق و تعلیم و تربیت اسلامی تعلیم و تربیت اسلامی تربیت تربیت دینی کلیات

تعداد بازدید : ۴۳۸۲

۵۵۴۹.

مشارکت سیاسى: فرآیندها و برآیندها

نویسنده: مرتضی شیرودی

منبع: رواق اندیشه ۱۳۸۴شماره ۴۱

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی فقه و اصول فقه اندیشه و فقه سیاسی فقه سیاسی مفاهیم فقه سیاسی نظارت عمومی

تعداد بازدید : ۴۳۸۹

این نوشتار، نخست، تعاریفى از مشارکت سیاسى ارائه مى‏کند. آن‏گاه، بسترهاى شکل‏گیرى مشارکت سیاسى در دو عرصه نظر و عمل (تاریخى) را به بحث گذاشته و سرانجام، راه‏هاى تداوم مشارکت سیاسى را پى مى‏گیرد.

۵۵۵۰.

زبان شناسی و علم اصول فقه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: حدائق رضایی

منبع: دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز ۱۳۸۵ شماره ۲۰۰

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۴۳۷۶ تعداد دانلود : ۲۳۰۴

امروزه تقریبا تمام یافته های علم زبان شناسی در حوزه های مختلفش را مرهون تلاش های دانشمندان عمدتا غربی در طول یکی دو قرن اخیر می دانند و به جز در موارد معدود، سرچشمه ای جز این برای این یافته ها متصور نمی شود. چنین اعتقادی به ویژه در باب شاخه هایی از زبان شناسی، چون تحلیل کلام که در دهه های اخیر در اوج شکوفایی خود قرار گرفته اند، به طور پررنگ تری مطرح است. مقاله حاضر سعی دارد با ارایه نمونه هایی بارز از مطالعات دانشمندان اسلامی در بحث الفاظ علم اصول فقه که سابقه ای حداقل بیش از ده قرن دارد، دیدگاه غالب یاد شده را مورد چالش قرار دهد. این مطالعه نشان می دهد که برخی نظرات اصولیون با سابقه ای دیرین با یافته های جدید زبان شناسی به ویژه در حوزه های معنی شناسی و تحلیل کلام مطابقت می کند؛ تا جایی در مواردی این یافته های نو، چیزی بر آن نظرات نیفزوده اند. با این حال به نظر می رسد اساسی ترین برتری مطالعات زبان شناسی در این حوزه ها، در مقایسه با مطالعات اسلامی، دقت علمی، طبقه بندی های کارآمد و به کارگیری اصطلاحات و نامگذاری های علمی است.

۵۵۵۱.

آراء اشعری و معتزلی در آثار بزرگان شعر فارسی/ بررسی اجمالی در مورد اشاعره و معتزله

نویسنده: حسین رزمجو

منبع: فصلنامه دانشکده الهیات و معارف مشهد ۱۳۵۵شماره ۱۸

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۴۳۷۶ تعداد دانلود : ۳۹۵۴

۵۵۵۲.

نقد و بررسی کتاب ""دیباچه ای بر جامعه شناسی سیاسی ایران در دوره جمهوری اسلامی

سایر: مرتضی شیرودی

منبع: اندیشه تقریب پاییز ۱۳۸۸ شماره ۲۰

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۴۳۷۵ تعداد دانلود : ۲۱۶۵

۵۵۵۳.

خدا محورى یا اومانیسم؟

نویسنده: سید محمود نبویان

منبع: رواق اندیشه ۱۳۸۱ شماره ۱۳

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۴۳۷۴

در هفتمین شماره مجله، بحث مدرنیته مطرح گردید و نویسنده در ادامه این بحث در شماره حاضر وارد بحث در باره مؤلفه‏هاى جهان‏بینى مدرنیته شده است که اومانیسم یکى از مهمترین این مؤلفه‏هاست . در اندیشه‏هاى بشرى، انسان مهمترین امرى است که در طول تاریخ مورد توجه و بحث و بررسى واقع شده است . در برخى از اندیشه‏ها، انسان در جایگاهى قرار گرفته است که هیچ موجودى کاملتر و بالاتر از او قابل فرض نبوده است و در برخى رویکردهاى واقع نگر، با عنایت‏به وجود ضعف هاى مختلف در ابعاد معرفتى و غیر معرفتى انسان، ارزش و توانایى انسان محدود تلقى شده و نیازمند به هدایت موجود کاملتر دانسته شده است . این نوشتار در صدد تبیین دو نوع رویکرد مهم اسلامى و مدرن به انسان و مقایسه میان آندو است .

۵۵۵۴.

فساد بیع و آثار آن

نویسنده: عزیز الله فهیمی

منبع: پژوهش های فقه و مبانی حقوق اسلامی ۱۳۸۲ شماره ۲

کلیدواژه‌ها: بیع بطلان انفساخ فاسد بیع فاسد آثار بیع مایضمن

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی فقه و اصول فقه فقه اقتصادی معاملات

تعداد بازدید : ۴۳۷۲

مقاله ای که پیش روی شما ، خواننده عزیز ،قرارداد ، در سه فصل ، انواع بیع و آثار آن را بررسی می کند . فصل نخست ، تعاریف و کیات را شمال است و در آن معانی لغوی و اصطلاحی الفاظ ، تقسیم بندی معاملات ، وضعیت حقوقی قراردادها و روابط طرفین قرارداد ، مورد بحث واقع شده است . در فصل دوم ، پس از مقایسه صفات و حالات مختلف عقد از قبیل : صحت ، فساد ، بطلان ، انحلال ، اقاله ، فسخ ، تفاسخ و انفساخ ، مبحث بیع فاسد را مطرح و به تبع آن شروط فساد و بطلان عقد و آثار و تبعات آنها را بیان کرده ایم .

۵۵۵۵.

ثمرات تفکیک امکان ماهوی و امکان وجودی در حکمت متعالیه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: محمد رشیدزاده قاسم پورحسن

منبع: پژوهش های فلسفی - کلامی سال نوزدهم بهار ۱۳۹۶ شماره ۱ (پیاپی ۷۱)

کلیدواژه‌ها: امکان ماهوی برهان صدیقین ملاصدرا علیت امکان وجودی مواد ثلاث

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۴۳۷۲ تعداد دانلود : ۱۰۵۲

ملاصدرا نخستین فیلسوفی بود که میان امکان ماهوی و امکان وجودی تفکیک قائل شد. وی در منطق به دلیل بی نیازی از این تفکیک، آن را مطرح نکرد. ملاصدرا بر مبنای این جداانگاری، نظام فلسفی حکمت متعالیه را که مکمّل فلسفه مشاء است پایه ریزی کرد. مراد از امکان ماهوی سلب ضرورت از جانب ایجاب و سلب است یعنی سلب ضرورت وجود و عدم که همان امکان خاص است و امکان وجودی به معنای عین ربط و عین تعلق بودن معلول است به طوری که هیچ استقلالی در ذات و در وجود ندارد. برخی از ثمرات مهمی که این تفکیک در حکمت متعالیه بر جای گذاشت عبارتند از: الف) باطل بودن امکان ماهوی و طرح نوین در بحث مواد ثلاث؛ ب) جایگزینی فقر وجودی به جای امکان ماهوی درملاک نیازمندی معلول به علت و بازنگری در اصل علیت؛ ج) تکمیل و تعالی برهان صدیقین برای اثبات وجود خداوند با محوریت امکان فقری موجودات؛ د) نسبت دادن شرور به نقصان وجودی ممکنات و تنزه ذات حق از آن.

۵۵۵۶.

گذری بر اصول و معیارهای خدمت رسانی در اندیشه امام خمینی (قدس سره)(مقاله ترویجی حوزه)

نویسنده: رضا حق پناه

منبع: اندیشه حوزه ۱۳۸۲ شماره ۴۳ و ۴۴

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی فقه و اصول فقه اندیشه و فقه سیاسی فقه سیاسی ولایت فقیه امام خمینی

تعداد بازدید : ۴۳۷۲

امام خمینی قدس‏سره به پیروی از سیره‏ی انبیا و امامان معصوم علیهم‏السلام نظام اسلامی را زمینه‏ای برای خدمت مادی و معنوی به مردم می‏داند. از ویژگی‏های بارز این اندیشه در خدمت رسانی به انسان‏ها توجه به ادای تکلیف و انجام وظیفه در راستای کسب رضای پروردگار است. از این رو نهضت امام خمینی قدس‏سره نیز همانند نهضت انبیا بر دوش طبقات محروم و مستضعف که به تعبیر ایشان «کوخ نشینان» هستند به عنوان صاحبان اصلی انقلاب معرفی می‏شوند، قرار دارد. با توجه به این دو امر مهم است که با پیروزی انقلاب اسلامی ارائه‏ی خدمت در دو میدان تأمین نیازهای عمومی و پرورش مغزها و زدودن اشکال مختلف غبار غربت و مظلومیت از این قشر در سرلوحه‏ی امر قرار می‏گیرد و امام همواره خویش را مرهون این طبقه می‏بیند. در نتیجه وظیفه‏ی اصلی دولت مردان را که خدمت به محرومان باشد پیوسته به آنان توصیه می‏کند و آن را به عنوان مسأله‏ی محوری نظام یادآور می‏شود.

۵۵۵۷.

تجلی روحیه ی بسط گرایی مولانا در غزلیات شمس(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: بیژن ظهیری ناو احسان شفیقی

منبع: مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز ۱۳۸۶ شماره ۵۱

کلیدواژه‌ها: مولوی شادی غزلیات شمس شعر عرفانی قبض و بسط

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۴۳۷۰ تعداد دانلود : ۱۸۱۳

" قبض و بسط از مفاهیم زوجی در تصوف است. قبض در لغت به معنی گرفتگی و در اصطلاح، اندوه قلبی است. در برابر، بسط به معنی گشادگی و در تعبیر صوفیه، فرح و شادمانی دل است. هر دو اصطلاح از مقوله ی احوالاتند که در گرو تلاش و کوشش سالک نیست بلکه از وادرات غیبی است. در این مقاله، دیدگاه مولانا جلال الدین محمد مولوی(م. 672) درباره ی قبض و بسط به تفصیل مورد تحقیق قرار گرفته است. او مروج نظریه ی بسط عرفانی در ادبیات فارسی است. به تحقیق، هیچ شاعر و صوفی ای به اندازه ی او در خصوص شادی و شادی گرایی سخن نگفته است. با تامل در دیوان شمس، درمی یابیم موسیقی غزلیات، تجلی گاه تفکر بسط و شادی گرایی مولاناست. سرشاری و تنوع موسیقیایی در غزلیات نشان گر روح پرتلاطم سراینده ی آنست. او برای حفظ حالات خوشی و مستی خود، به رقص و سماع صوفیانه می پردازد و هنگام نواختن رباب، آوای باز شدن درهای بهشت را می شنود. سماع صوفیانه از نظر او نماز عاشقانه است. از نظر او، صبر بر جور و تلخی، موجب خوشی و شادکامی است. قهر خداوند نه تنها موجب قبض روح او نمی شود بلکه با نظر به لطف پنهانی در درون قهر آشکار، به بسط روحی می رسد. کوتاه سخن این که، مولانا مطلقاً عنصر غم را نمی شناسد و خود را شحنه ای می داند که در جست و جوی غم است و البته غم از او می گریزد و یارای مقابله با او را ندارد. "

۵۵۵۸.

سوره انسان در تفاسیر «المیزان» علامه طباطبایی و «فی ظلال القرآن» سید قطب

نویسنده: علی اشرف کرمی

منبع: اندیشه تقریب سال هشتم تابستان ۱۳۹۱ شماره ۳۱

کلیدواژه‌ها: باروری ابرها شرک باران مصنوعی مهندسی آلودگی هوا خالد بن مفلح الاستمطار الصناعی

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۴۳۷۴ تعداد دانلود : ۱۱۹۸

در این مقاله به مقایسه دیدگاههای تفسیری دو مفسر بزرگ شیعه و اهل سنت درباره سوره انسان پرداخته میشود و ابتدا ساختار کلی دو مفسر و تفسیر آنها و سپس دیدگاههای موجود در مورد آیات سوره انسان بررسی میگردد. مهمترین تفاوت دیدگاهی، به شأن نزول و مکی یا مدنی بودن سوره انسان مربوط میباشد که سید قطب به مکی بودن سوره قائل بوده و علامه طباطبایی مانند دیگر مفسران شیعه به مدنی بودن و نیز نزول آن در شأن اهل بیت نظر داده است؛ به این صورت که در پی ادای نذر خاندان علی برای شفای حسنین و مراجعه مسکین و یتیم و اسیر بر در خانهشان، این سوره در شأن بزرگواریها و کرامات آنان، نازل گشت که با توجه به دلایل و مدارک ارائه شده مانند وجود کلمه «اسیر» در آیه هشتم این سوره مشخص میشود که مدنی بودن سوره و نزول آن در شأن اهل بیت محرز و غیرقابل انکار است.

۵۵۵۹.

بررسی تطبیقی طبقه بندی های علوم در تمدن اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: ایوب اکرمی

منبع: معرفت سال نوزدهم تیر ۱۳۸۹ شماره ۱۵۱

کلیدواژه‌ها: علوم عقلی تمدن اسلامی طبقه بندی علوم ملاک های طبقه بندی علوم شرعی

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تاریخ اسلام و سیره تاریخ و سیره شناسی تاریخ اسلام تاریخ تمدن اسلامی

تعداد بازدید : ۴۳۷۰ تعداد دانلود : ۱۹۶۶

ظهور تدریجی زمینه های تمدنی اسلام، انشعاب علوم به رشته های گوناگون و طبقه بندی دانش ها با ملاکها و معیارهایمختلف، به صورت یک نیاز علمی بنیادین در دنیای اسلام دنبال گردید و در دوره میانه به صورت سنتی تخصصی درآمد وچشم انداز هر دانش و نسبت آن با دانش های دیگر روشن تر شد و نیازهای فکری و فرهنگی جهان اسلام از این مسیر تغذیهشد. در این نوشتار تلاش شده است ضمن معرفی اجمالی طبقه بندی های مهم و اصیل و مقایسه آنها، عوامل و زمینه هایطبقه بندیها و نقاط ضعف و قوت و سیر تحول آنها نشان داده شود. نیز ملاکات طبقه بندیها مانند علوم حکمی و غیرحکمی، علوم عقلی و علوم نقلی (شرعی)، صنایع نظری و صنایع عملی، علوم عربی و غیرعربی، مسئله شرافت علوم و...نتایج حاصل از آنها به عنوان مسئله های اساسی تحقیق، نقد و بررسی شده، مورد تامل قرار گیرد.

۵۵۶۰.

تأثیر غرر در معاملات(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: حبیب طالب احمدی

منبع: مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز ۱۳۸۰ شماره ۳۳

کلیدواژه‌ها: خطر جهل معامله بیع غرر

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی فقه و اصول فقه فقه اقتصادی معاملات

تعداد بازدید : ۴۳۷۰ تعداد دانلود : ۲۶۳۲

"غرر در لغت به معنى خطر، نیرنگ و غفلت آمده است.منظور از معامله غررى معامله‏اى است که توأم با خطر بوده و متعاملین در زمان انجام آن، توان تشخیص سودمند یا زیانبار بودن معامله را ندارد. برخلاف اختلاف نظرهایى که وجود دارد مصادیق معاملات مزبور معاملاتى است که مورد آن مجهول یا مقدور التسلیم نباشد.حکم این معاملات بصورت مستقل از آیات قرآن بدست نمى‏آید و مشهور استناد به روایت نهى نبى(ص)از بیع غررى مى‏باشد.هر غررى مؤثر در صحت معامله نبوده و باید در معاملات معوض و مربوط به مورد معامله باشد به گونه‏اى که موجب اتصاف عقد به آن شود.معاملات غررى در قانون مدنى، جز در موارد استثنایى محکوم به بطلان است و مشابه این وضع در حقوق مدنى مصر و فرانسه نیز مشاهده مى‏شود. "

درخت حوزه‌های تخصصی