درخت حوزه‌های تخصصی

تفسیر و علوم قرآن

حوزه‌های تخصصی
ادبیات اقتصاد تاریخ تربیت بدنی جغرافیا حقوق روانشناسی زبان شناسی علم اطلاعات و دانش‌شناسی علوم اجتماعی علوم اسلامی علوم انسانی علوم تربیتی علوم سیاسی فلسفه و منطق مدیریت مطالعات زنان هنر و معماری
اخلاق و تعلیم و تربیت اسلامی ادبیات عرب تاریخ اسلام و سیره تصوف و عرفان اسلامی تفسیر و علوم قرآن حدیث و علوم حدیث علوم غریبه فقه و اصول گروه های ویژه منطق، فلسفه و کلام اسلامی
ترجمه قرآن تفسیر قرآن علوم قرآنی
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدیدترین
فیلترهای جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۳٬۲۸۱ تا ۳٬۳۰۰ مورد از کل ۱۳٬۷۷۵ مورد.
۳۲۸۱.

بررسی مقایسه ای عزت نفس در متون اخلاق وحیانی و روان شناسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سراج منیر سال نهم تابستان ۱۳۹۷ شماره ۳۱ 151 - 170

کلیدواژه‌ها: عزت نفس انسان امام سجاد علیه السلام دعای مکارم الاخلاق روان شناسی جدید

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۱۵ تعداد دانلود : ۴۴۹
احساس حرمت، عزت و کرامت برای خود که در متون دینی و اخلاقی مبتنی بر وحی از دیرباز به دو صورت مذموم و ممدوح موردتوجه بوده است در متون روان شناسی جدید تحت عنوان عزت نفس و تنها به صورت مثبت موردتوجه قرار گرفته و مؤلفه ها و علائم و نتایجی برای آن بیان شده است. بررسی دعای مکارم الاخلاق در صحیفه سجادیه به عنوان یک متن معتبر اخلاق وحیانی، توجه ویژه امام سجاد علیه السلام بر عواملی مانند بخشش و گذشت، دعا و طلب خیر و شفا برای بهبود بخشی به رذایل اخلاقی دیگر انسان ها، تقویت حرمت و تکریم نفس، هدفمندی و اصلاح و تکمیل نیت را نشان می دهد. این مسائل در روان شناسی جدید در مجموعه ای به نام عزت نفس که دانش جدید از طریق تجربه حسی به زاویه ای از آن الزامات رسیده قابل مشاهده است. در عین حال تفاوت عمده ای بین رهیافت دعای مکارم الاخلاق و روان شناسی در توجه به این عوامل وجود دارد که مایه افتراق دو نوع متن بوده و باعث تفاوت در برخی دستورات شده است. بررسی الزامات اخلاق و روان شناسی مدرن از یک سو نشان دهنده جهان بینی متفاوت متون اخلاقی مبتنی بر وحی با علوم مدرن است و از سوی دیگر دربردارنده این حقیقت است که بایدهای دستیابی به سعادت اخروی نه تنها با سود مادی منافات ندارد بلکه مسیر تحقق سود مادی نیز از آن می گذرد.
۳۲۸۲.

بررسی تطبیقی اخلاق بنی اسرائیل در قرآن و تورات(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی سال نهم پاییز ۱۳۹۷ شماره ۳۵ 247 - 276

کلیدواژه‌ها: قرآن تورات بنی اسرائیل موسی ویژگی های اخلاقی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۵۱ تعداد دانلود : ۲۶۳
قرآن بیش از هر قومی به بیان سرگذشت قوم یهود یا بنی اسرائیل از زوایای مختلف پرداخته است. معیار قرآن در پرداختن به سرگذشت پیشینیان، عبرت آموزی به آیندگان و اصلاح رفتار آنان است، معیاری که در همه داستان های قرآنی دیده می شود. با توجه به اهتمام فراوان قرآن به داستان بنی اسرائیل این سؤال مطرح می شود که آنان چه ویژگی های اخلاقی داشته اند که این همه مورد توجه قرآن قرار گرفته اند؟ در همین حال آیا این ویژگی ها فقط در قرآن مطرح شده یا در تورات، کتاب آسمانی یهود نیز آمده است؟ با بررسی و جمع بندی آن دسته از آیات قرآن که درباره بنی اسرائیل سخن می گویند و تطبیق آن با عبارات تورات، می توان به ویژگی های اخلاقی آنان پی برد، ویژگی هایی که برخی از آن ها به دوران موسی(ع) و برخی دیگر به دوران پیامبر اسلام(ص) بازمی گردد. گرچه ظاهر برخی از آیات قرآن و عبارات تورات، از برتری بنی اسرائیل بر دیگران سخن گفته است. با بررسی دقیق و همه جانبه درمی یابیم که تصویری که قرآن و تورات از قوم بنی اسرائیل نشان داده اند، در مجموع تصویری منفی و مذموم است.  
۳۲۸۳.

نقش رزق طیب در شکل گیری حیات طیبه

نویسنده:
منبع: پژوهش های نوین در آموزه های قرآن و سنت سال اول بهار و تابستان ۱۳۹۷ شماره ۱

کلیدواژه‌ها: قرآن طیب رزق حیات طیبه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۶۱ تعداد دانلود : ۱۰۹۷
قرآن کریم در 46 آیه و 50 بار از واژه طیّب استفاده کرده است. در این آیات واژه طیّب در موضوعات مختلف و گاهی به صورت مشتقات مختلفی بکار رفته است. به نظر می رسد که این تعداد فراوانی از یک واژه نمی تواند بدون ارتباط با یکدیگر باشند. بیشترین موضوعی که واژه طیّب در آن دیده می شود موضوع رزق است. رزق در فرهنگ قرآن و روایات به معنای تأمین کننده حیات است و بسته به نوع حیات جنس رزق نیز متفاوت است. به عبارت دیگر حیات از جانب خداوند به همه موجودات داده شده است بنابراین در تداوم آن نیازمند اسبابی هستند. مطلق اسبابی که موجودند و به تبع آن انسان، برای ادامه حیات به آنها محتاج است به نام رزق شناخته می شوند.حیات طیّبه نیز از عبارات مهم و کلیدی قرآن است که در این زمینه مفسران و عالمان بسیاری به بحث و تحقیق پرداخته اند. در این مقاله سعی شده است تا به نقش رزق طیّب در به تحقق پیوستن حیات طیّبه تأکید کند و رزق طیّب را به عنوان یکی از عوامل مؤثر در شکل گیری حیات طیّبه قلمداد نماید.
۳۲۸۴.

بررسی پیوندانعطاف پذیری احکام وجامعیت قرآن

نویسنده:
منبع: پژوهش های نوین در آموزه های قرآن و سنت سال اول بهار و تابستان ۱۳۹۷ شماره ۱

کلیدواژه‌ها: قرآن حدیث علوم قرآن جامعیت قرآن انعطاف پذیری

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۳۴ تعداد دانلود : ۳۸۳
انعطاف پذیری به معنای سازگاری، شایستگی و هماهنگی با هر محیطی است. قطعا یک قانون جاودانه اگر بخواهد که بر تمام صورت زندگی احاطه بیابد و راه حل مشکلات را ارائه دهد باید دارای تحرک باشد و از خشکی و جامدی و انعطاف ناپذیری به دور باشد. نگارنده در این مقاله سعی کرده است با بررسی و واکاوی نمونه های احکام در قرآن مانند احکام نماز، وضو، روزه ، حج، جهاد و ... و تغییر در شرایط و عوامل مختلف به انعطاف پذیری احکام دین مبین اسلام برسیم. پس از بیان این نمونه ها سعی محقق بر آن بوده است که به بررسی عوامل و علل انعطاف در احکام بپردازد، در این باره موارد زیر: عسر و حرج، اکراه، تقیه، اضطرار، قاعده لاضرر، پیشرفت اسلام، توبه مورد بررسی قرارگرفته است.
۳۲۸۵.

گستره روش اکتشافی انبیاء برای انتقال مفاهیم دینی در قرآن و عهدین

نویسنده:
منبع: پژوهش های نوین در آموزه های قرآن و سنت سال اول پاییز و زمستان ۱۳۹۷ شماره ۲

کلیدواژه‌ها: قرآن کتب مقدس تبلیغ تعلیم و تربیت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۴۰ تعداد دانلود : ۵۸۴
روش اکتشافی یکی از روش هاى آموزش و انتقال مفاهیم است، که یادگیرنده را محور آموزش قرار داده و ذهن وی را فعال می کند، تا مطالب و حقایق را بهتر درک کند. این پژوهش بر آن است تا روش اکتشافی انبیاء در تعلیم مفاهیم دینی را در قرآن و کتب مقدس مورد بررسی قرار دهد. در روش اکتشافی تعلیم انبیاء، موقعیت و شرایطی فراهم می شود تا مخاطبان انبیاء، خود از طریق آزمایش به پژوهش بپردازند و جواب مسئله را کشف کنند. و به حقیقت دست یابند. گستره این پژوهش شامل موضوعاتی مانند: نفی بت پرستی، نفی الوهیت از غیرخداوند، اثبات معاد، نفی ربوبیت از غیرخداوند، اثبات توحید و معاد است. در این پژوهش هر یک از موضوعات فوق ابتدا از منظر قرآن و سپس کتب مقدس(کتب رسمی و غیر رسمی، آپوکریفا) مورد بررسی قرار گرفت، و روش اکتشافی و شیوه انتقال مفاهیم دینی در آن بیان خواهد شد. در این روش انبیاء عملاً با به کار بردن مقدمات، افعال و حرکات درباره مفهومی، پیام آن را به افراد منتقل می کنند. و آن را به صورت عملی در معرض مخاطبان قرار می دهند. این شیوه یکی از روش های مفید برای انتقال عمیق و مؤثر مفاهیم دینی است.
۳۲۸۶.

الگوی نظام سازی سیاسی قرآنی

نویسنده:
منبع: پژوهش های میان رشته ای قرآن کریم سال نهم بهار و تابستان ۱۳۹۷ شماره ۱ (پیاپی ۱۸)

کلیدواژه‌ها: بازطراحی نظام های اقتصادی نظام های اجتماعی نظام های سیاسی معارف قرآنی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۵۴ تعداد دانلود : ۱۹۹
موضوع تحقیق، اموری است که دارای اهمیت استراتژیک و ضرورت راهبردی بوده، تحقق آن در تبیین تصویر مطلوب از تئوری حکومت اسلامی در جهان اندیشه نقشی تردید ناپذیر دارد. ادعای امکان این امر ریشه در انتظار ما از دین و گستره دخالت دین در دنیای بشر متدین داشته و شناخت ما از قرآن کریم و آموزه های سنت معصومین، ما را در طرح این ادعا جسور می سازد؛ کما اینکه تحقق آن متوقف بر تلاش علمی دانشمندانی محیط بر دو عرصه استنباط از منابع دینی و دانش های روز بشری است. باز طراحی نظام سیاسی برگرفته از قرآن کریم به عنوان الگویی برای تحقق این ادعا ارائه گشته و زوایایی از آن در این مقاله عرضه گشته است.
۳۲۸۷.

شناسایی و رتبه بندی حیطه های پژوهش در حوزه مطالعات میان رشته ای دانش قرآنی و علوم تربیتی

نویسنده:
منبع: پژوهش های میان رشته ای قرآن کریم سال نهم پاییز و زمستان ۱۳۹۷ شماره ۲ (پیاپی ۱۹)

کلیدواژه‌ها: معارف قرآنی علوم تربیتی میان رشته ای

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۰۹ تعداد دانلود : ۲۲۱
خطاپذیری دانش بشر، ماهیت مکمل سازی و چندتباری بودن دانش نیاز به مطالعات میان رشته ای در علوم انسانی را ایجاب می کند؛ در این میان، دانش قرآنی با مطالعه در دو شاخه علوم قرآنی (به طور خاص) و معارف قرآنی در حوزه مطالعات میان رشته ای قرار می گیرد؛ و از سوی دیگر تربیت و مفاهیم مرتبط با آن در بحث علوم تربیتی در رشته های دانشگاهی جای می گیرد. در این راستا و با توجه به اهمیت این مطالعات، مقاله حاضر با هدف شناسایی زمینه های پژوهشی در حوزه مطالعات میان رشته ای در دو دانش معارف قرآنی و علوم تربیتی تدوین شده است. روش انجام این پژوهش از نظر روش شناسی کیفی و با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و اسنادی انجام شده است. جامعه آماری شامل منابع کتابخانه ای و اسناد مرتبط بوده است. برای رسیدن به هدف پژوهش از معیارهای اندازه گیری و وزن های شناسایی شده توسط فیضی و نقی زاده (1395) استفاده شده است. بدین وسیله محقق با استفاده از این معیارها به بررسی منابع اطلاعاتی هر یک از وزن ها در رشته های علوم تربیتی و معارف قرآنی پرداخته است؛ نتایج به دست آمده نشان می دهد علوم تربیتی در آموزش غیر رسمی نیاز به پژوهش بیشتری دارد و در دانش قرآنی، میزان پژوهش در شاخه معارف قرآنی بالاتر است. همچنین امکان پژوهش قرآنی در هر سه نوع آموزش وجود دارد، اما در رشته آموزش غیر رسمی بیشترین وزن را به خود اختصاص داده است.
۳۲۸۸.

تناسب جرم و مجازات براساس آیات قصاص(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تفسیری سال نهم زمستان ۱۳۹۷ شماره ۳۶ 29-46

کلیدواژه‌ها: تفسیر فقهی آیات قصاص تناسب جرم و مجازات

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۷۹۱ تعداد دانلود : ۸۶۲
قرآن کریم در آیات قصاص؛ بقره / 194، شوری / 40 و غافر / 40 به مسأله تناسب جرم با مجازات آن اشاره دارد. بررسی آیات در تفاسیر مفسران اسلامی نشان می دهد که یکی از اصول کیفری اسلام، لزوم رعایت اصل «تناسب جرم با مجازات» است که به طور مستقیم در حکم قصاص نفس و قصاص اعضاء قابل ملاحظه است. قوانین جزایی اسلام، منشأ وحیانی و اراده إلهی دارد و بر پایه مبانی انسان شناسی، هستی شناسی و خداشناسی استوار است. نقش مجازات های اسلامی، حفظ اعتدال فرد و جامعه، از طریق حفظ ارزش های ثابت است. در تعیین مجازات های اسلامی، به مؤلّفه هایی مانند: معیار های تناسب میان جرم و مجازات، نوع جرم ارتکابی و خصوصیات شخصیتی مجرم و درجه و نوع تقصیر بزه دیده توجّه کامل شده است. بنابراین اهداف کیفرشناختی مانند تنبیه و اصلاح مجرم، پیشگیری عمومی و خصوصی و دفاع اجتماعی را تأمین می نماید. روش این پژوهش، با بررسی آیات و روایات فقهی حقوقی مورد بحث در کُتُب تفسیری و تحلیل داده ها با روش درون دینی به نتایج انجامید. نگارندگان در بررسی آیات مورد بحث، نشان داده اند که حقوق کیفری اسلام مبتنی بر قضاوت به حق، عدل، انصاف و تکریم انسان بوده است و مجازات ها با جرائم در خصوص آیات قصاص تناسب دارد.
۳۲۸۹.

پژوهشی در آرایه های بیانی قرآن و تأثیر آن در تربیت و هدایت انسان

نویسنده:
منبع: مطالعات سبک شناختی قرآن کریم سال دوم پاییز و زمستان ۱۳۹۷ شماره ۱ (پیاپی ۳) 27 - 45

کلیدواژه‌ها: سبک قرآن آرایه های بیانی تربیت هدایت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۴۱ تعداد دانلود : ۴۱۷
یکی از سبک های بیان در قرآن، استفاده از آرایه های ادبی تشبیه، استعاره و کنایه برای تربیت و هدایت نوع بشر و به تعقّل و تفکّر واداشتن اوست. تصاویر بیانی که از این طریق پدید آمده به بیان زندگی انسان، رابطه او با جهان هستی، فرجام کار او، احوال بهشت و جهنم و نعمت ها و نقمت های آن دو، طرح قصه های عبرت آموز و اموری از این دست، پرداخته است. در این جستار، به روش توصیفی تحلیلی و با بررسی آیاتی از قرآن،کاربردهای مختلفِ شیوه های بیانی، بررسی شده و در ضمن پرداختن به هر یک از آرایه ها از لحاظ ادبی و برداشت تربیتی -هدایتی از آن ها به تحلیل هر یک پرداخته شده است. نتیجه بحث نشان می دهد که طرز بیان قرآن در تربیت و هدایت انسان اینگونه است که تمام فضایل و رذایل اخلاقی از طریق تصویر سازی در متن قرآن، به نیکویی ترسیم شده و زیبایی اخلاق پسندیده و پستی رفتارهای ناپسند در پیش چشم انسان مجسّم شده تا از آن درس زندگی بیاموزد و آن را سرمایه حیات دنیوی و سعادت اخروی خویش قرار دهد.
۳۲۹۰.

کارکرد قلب در قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی سال دوم زمستان ۱۳۹۷ شماره ۴ (پیایی ۸) 25 - 45

کلیدواژه‌ها: تاریخ انگاره قلب در قرآن اعجاز قرآن قوای دماغی دماغ معرفت شناسی تعارض علم و دین

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۵۷ تعداد دانلود : ۷۳۸
در قرآن کریم اوصاف مختلفی برای قلب ذکر شده که جمع میان آنها و بازنمودن تصویری واضح از ماهیت قلب در آن را دشوار کرده است. از یک سو، برخی اوصاف قلب در قرآن کریم حاکی از آن هستند که مراد از قلب، همان اندامی است که در قفسه سینه جای دارد و از نگاه دانش معاصر، وظیفه گردش خون در بدن را به انجام می رساند. از دیگر سو، برخی اوصاف دیگر قلب را مرکز عواطف و احساسات و تعقل، یعنی همه فعالیتهای ارادی انسان بازمی نمایانند. این گونه، کوششهای متعددی تا کنون برای نظریه پردازی در باره ماهیت قلب در قرآن صورت گرفته، و نظریات مختلفی ارائه شده است. بنا ست در این مطالعه با مرور و دسته بندی کاربردهای مختلف قلب در قرآن کریم راهی برای درک بهتر ماهیت آن بیابیم. به نظر می رسد پذیرش این که مراد از قلب در قرآن همین اندام بدنی باشد، با شواهد قرآنی سازگارتر است؛ گرچه البته اسباب و علل وصف این اندام همچون مرکز ادراک نیازمند مطالعات مردم شناسانه دیگری است که پیشینه این درک را در تمدنهای مختلف بکاود. مطالعه در شکل کنونی آن کوششی است برای شناخت مقطعی از تحولات تاریخی انگاره قلب در فرهنگ اسلامی.
۳۲۹۱.

جامعه پذیری در نظام اجتماعی قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه معارف قرآنی (آفاق دین) سال نهم پاییز ۱۳۹۷ شماره ۳۴ 32 - 7

کلیدواژه‌ها: نظام نظام اجتماعی جامعه پذیری قرآن فرهنگ

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۸۵ تعداد دانلود : ۵۷۸
جامعه شناسی معاصر، فرهنگ را برگرفته از جامعه تحلیل می کند. جامعه پذیری در نظام اجتماعی اسلامی، متناسب با فرهنگ اسلامی می باشد. ازاین رو، پرداختن به جامعه پذیری در نظام اجتماعی از نگاه منابع اسلامی ضروری است. در نظام اجتماعی قرآن ، جامعه پذیری به عنوان مهم ترین منبع، مسئله پژوهش بوده است. از این رو، سؤال اصلی این است که جامعه پذیری در نظام اجتماعی قرآن چگونه است؟ برای روشن شدن این بحث، تبیین شده است که اساس نظام اجتماعی قرآن را باورها، ارزش ها و هنجارهای دینی تشکیل می دهد. عملیاتی شدن این مجموعه فرهنگی در نظام اجتماعی با جامعه پذیری است. روش تحقیق کیفی، توصیفی تحلیلی اسنادی با بهره گیری از تفسیر بوده است و با رویکرد مفهومی و نظری، مفاهیم نظام اجتماعی و جامعه پذیری و اهداف آن شناسایی، و به عناصرجامعه پذیری شامل (روش، محتوی و عوامل) پرداخته شده است. در این عناصر، موارد از روش آموزشی، تقلید و تأثیرپذیری از گروه مرجع و در محتوی، بخش فرهنگ شناختی شامل باورها، ارزش ها و هنجارها، و عوامل جامعه پذیری، مانند خانواده، آموزش و پرورش، همسالان و رسانه های جمعی توضیح داده شده اند و موارد از آیات قرآن متناسب بابحث ها، مطرح و تبیین شده اند. نتیجه تحقیق حاضر این بوده که جامعه پذیری در نظام اجتماعی قرآن مبتنی بر نظام الهی توحیدی است. از این نظر، همه آموزه های اجتماعی پذیرفتنی نیست، بلکه فرایند جامعه پذیری متناسب با فرهنگ قرآنی در باورها، ارزش ها و هنجارها می باشد.
۳۲۹۲.

هنر تصویر آفرینی در اسماء قرآنی قیامت(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه معارف قرآنی (آفاق دین) سال نهم پاییز ۱۳۹۷ شماره ۳۴ 53 - 80

کلیدواژه‌ها: قرآن معاد اسماء قیامت تصویر آفرینی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۰۷ تعداد دانلود : ۴۴۷
قرآن کریم علاوه بر دربرداشتن مفاهیم هدایتی و اعتقادی، سرشار از زیبایی های هنری می باشد. در آیه آیه این کتاب مقدس می توان زیبایی های هنری را مشاهده کرد. از مهم ترین هنرهایی که در آیات قرآن به چشم می خود، هنرتصویرآفرینی می باشد. آیات بسیاری از قرآن دربردارنده این هنر می باشند و قرآن کریم مفاهیم و مطالب مهم و عمیقی را با استفاده از این هنر برای مخاطبان بیان کرده است. از جمله مواردی که بهره جستن از این هنر در آن نمود ویژه ای دارد، اسماء قرآنی قیامت می باشد. خداوند متعال در قرآن کریم برای بیان معارف مربوط به معاد و قیامت اسامی فراوانی را برای آن روز ذکر نموده است. از جلوه های زیبای هنری این تصاویر می توان به استفاده از هنر تصویر آفرینی در اسماء قرآنی قیامت اشاره کرد. بیان وقایع طبیعی قیامت، بیان حالات جسمی و روحی انسان در قیامت از مهم ترین معارفی هستند که قرآن کریم در قالب اسماء قیامت و با بهره جستن از هنرتصویرآفرینی به بیان آن پرداخته است. استفاده از تشبیه، تمثیل، استعاره و کنایه از مهم ترین روش های قرآن برای تصویرآفرینی است. این پژوهش از نوع پژوهش های بنیادی است که به روش تحلیل محتوا و با استفاده از منابع کتابخانه ای تدوین شده است. کلمات کلیدی: قرآن، معاد، اسماء قیامت، تصویر آفرینی.
۳۲۹۳.

آسیب ها و انحراف های تفسیر بصره در دو قرن نخست هجری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سراج منیر سال نهم زمستان ۱۳۹۷ شماره ۳۳ 105 - 132

کلیدواژه‌ها: مکاتب تفسیری تفسیر بصره جریان شناسی آسیب ها انحرافات

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۴۵ تعداد دانلود : ۴۲۶
نخستین مفسر قرآن، طبق صریح قرآن، پیامبر است. پس از پیامبر با حضور بزرگان صحابه، به عنوان نخستین مراجع تفسیری آن روزگار، در شهرهای بزرگ آن عصر، همچون مکه، مدینه، کوفه و بصره، جغرافیای تفسیر و مباحث آن توسعه یافت و عالمان رشدیافته در این مراکز، گام هایی استوار در توسعه تفسیر برداشتند. با این حال توسعه جغرافیای تفسیر همیشه به سود این دانش نبوده و در مواردی، بنا به دلایل متعدد، آسیب هایی بر پیکره تفسیر وارد ساخته است. این مقاله مکتب تفسیری بصره را از این منظر مورد مطالعه قرار می دهد و می کوشد تا از رهگذر ارائه تصویری دقیق از حوزه تفسیری بصره، مهم ترین آسیب ها و انحراف های تفسیر بصره را بررسی کند. یافته ها حاکی از آن است که تفسیر بصره از جریان های تفسیرگریزی، جریان اعتزال، جریان اهل حدیث و جریان اهل رای به شدت متأثر بوده و به همین خاطر آسیب هایی چند از این رهگذر متوجه تفسیر بصره شده است.
۳۲۹۴.

مستندات قرآنی قاعده «لاضرر»

نویسنده:
منبع: تفسیرپژوهی سال پنجم بهار و تابستان ۱۳۹۷ شماره ۹ 34 - 13

کلیدواژه‌ها: ضرر ضرار تفویت منفعت ضمان قرآن

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۶۶ تعداد دانلود : ۵۵۳
در عصر حاضر، مسائل و نیازهای نو پیدایی در جهان پیش آمده است که نسل حاضر را به لحاظ تعاملات فردی و اجتماعی متاثر از آثار سوء زیانبار خود ساخته است؛ بخصوص در دنیای صنعتی فعلی ،مقوله ی خسارت و ضرر و اضرار ،گونه های متفاوتی به خود گرفته و اشکال و انواع گوناگونی را به وجود آورده است؛ بطوری که آرامش روحی و روانی، و همچنین امنیت اقتصادی و اعتباری افراد را مورد تهدید جدی قرار داده است. بی شک ظهور پدیده های تازه، ایجاب می کند که راه حل های متناسب، با در نظر گرفتن شرایط موجود، از منظر فقه اسلامی ارائه گردد. در این میان، پرداختن به بحث ضرر و ضرار و سببیت آن برای ضمان و حل مشکلات در تمامی عرصه ها ،نقش مهم و به سزایی خواهد داشت. هرچند در خصوص قاعده لاضرر، بحث های مفصلی صورت گرفته است؛ به طوری که حاصل آن، بیش از صد کتاب و مقاله می باشد؛ ولی قریب به اتفاق آنها مستندات قاعده را از روایات گرفته اند. در این نوشتار برآنیم که قاعده«لا ضرر» را از منظر آیات الهی مورد بررسی قرار دهیم؛ زیرا چنانکه ملاحظه خواهد شد، صرف نظر از روایات قوی ومتقن، خود آیات الهی به تنهایی، دلالت قاعده را در تمامی زمینه ها، به طور مستدل و کاربردی، به اثبات می رساند.
۳۲۹۵.

ساختارشناسی سلوک حضرت آدم(ع) و حضرت موسی(ع) با تأکید بر قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی سال نهم بهار ۱۳۹۷ شماره ۳۳ 199 - 219

کلیدواژه‌ها: قرآن ساختار خویش کاری سلوک تشابهات

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۸۵ تعداد دانلود : ۱۸۲
از آنجا که خداوند متعال قرآن کریم را برای هدایت بشر نازل کرده است، در بیان معارف این کتاب آسمانی از روش های متعدد و متنوعی استفاده نموده است. یکی از رایج ترین روش های بیان معارف قرآن استفاده از قالب قصه است. قصص قرآن علاوه بر آنکه سرشار از حکمت و عبرت آموزی هستند، از نظر ساختاری هم از قواعد خاصی پیروی می کنند. از این رو محققان داستان های قرآنی را از جهات گوناگون همچون کوتاهی و بلندی، ایجاز، تکرار، تنوع اسلوب، نظم ویژه در بیان حوادث، وجود تشابه و تفارق و ... بررسی کرده اند. از میان داستان های قرآن، سرگذشت پیامبران از اهمیت والایی برخوردار بوده و پژوهش های بسیاری بر این مبنا انجام پذیرفته است. مقاله حاضر به بررسی وجوه اشتراک ساختار سلوک داستان زندگی حضرت آدم(ع) و حضرت موسی(ع) از ابتدا تا بعثت این دو پیامبر پرداخته است.
۳۲۹۶.

تناص قرآنی و دینی در اشعار عبدالوهاب البیاتی؛ مطالعه قرآن و انجیل(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی سال نهم تابستان ۱۳۹۷ شماره ۳۴ 9 - 32

کلیدواژه‌ها: عبدالوهاب البیاتی قرآن کریم انجیل تناص

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۷۱ تعداد دانلود : ۲۲۰
شاعران توانسته اند با روش های گوناگونی بر غنای شعر خود بیفزایند. این ابزارها و تکنیک ها همچون مباحث قدیم بلاغی(تشبیه، استعاره، مجاز و ...) و مباحث نقد جدید مانند نقاب، نماد، اسطوره و ... توانسته اند شعر را به حد اعلای خود برسانند. یکی از این روش ها، تناص است که شاعر با ورود متون دیگر، به شعر خود استحکام و مقبولیت مضاعفی می دهد. عبدالوهاب بیاتی از جمله شاعران معاصر عراق است که تناص را یکی از کلیدی ترین تکنیک های بیان معانی در شعر خود قرار داده است که به وسیله آن توانسته است اغراض خود را به گونه ای زیبا بیان نماید. این تناص بیش تر از هر چیزی به نصّ قرآنی یا معانی مطرح شده در آن، نظر دارد. بیاتی علاوه بر قرآن، از کتب مقدس دیگری از جمله انجیل، در شعر خود استفاده نموده است. تناص دینی در شعر بیاتی کارکردهای مختلف سیاسی- اجتماعی دارد؛ گاهی ابزاری است تا از معضلات اجتماعی بگوید و گاهی آن را در راستای نکوهش سیاستمداران، به کار برده است. مقاله حاضر می کوشد تا با روش توصیفی- تحلیلی، تناص متون دینی(قرآن و انجیل) را در شعر عبدالوهاب بیاتی مورد تحلیل و بررسی قرار دهد.
۳۲۹۷.

جنسیت و حقوق اجتماعی از دیدگاه قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی سال نهم تابستان ۱۳۹۷ شماره ۳۴ 83 - 106

کلیدواژه‌ها: خودآرائی شهادت ارث دیه قصاص جهاد

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۲۷ تعداد دانلود : ۲۰۷
برخلاف افراط و تفریط های مکاتب مدعی احیای حقوق بشر، در آموزه های قرآن کریم، جنسیت در هویت و جایگاه انسانی هیچ نقش و تأثیری ندارد، از این روی در بسیاری از احکام و تکالیف فردی میان زن و مرد تشابه و اشتراک کامل وجود دارد و در این زمینه تفاوتی بین آن ها نیست. در عین حال به اقتضای پاره ای تفاوت های طبیعی و در راستای حفظ مصالح اجتماعی، مجموعه ای از تفاوت های جنسیتی که فاقد هرگونه بار ارزشی اند، در بین زن و مرد مفروض گرفته شده است. در نتیجه موجب تفاوت پاره ای از حقوق و تکالیف آن ها گردیده است. از این روی مقاله حاضر، ضمن نگاهی کوتاه به احکام مشترک میان زن و مرد اعم از تکالیف فردی و احکام جزائی در قرآن، با تحلیل مضامین آیات قرآن و با استفاده از آراء مفسران به ویژه مفسران شیعه و نقد برخی از دیدگاه ها، تفاوت های حقوق و تکالیف اجتماعی زن و مرد و همچنین منشأ آن را در هفت محور مورد مطالعه قرار داده است.
۳۲۹۸.

واکاوی دلالت معنایی واژه های قرآن و تجلی آن در ادعیه مأثوره(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی سال نهم تابستان ۱۳۹۷ شماره ۳۴ 255 - 270

کلیدواژه‌ها: اعجاز بیانی قرآن عترت ترادف نظم

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۴۸ تعداد دانلود : ۱۷۵
به نظر بسیاری از بزرگان علم و ادب، اسلوب بیان و سبک نظم قرآن، جمله بندی ها و عبارات آن در قالبی نو و اسلوبی تازه، برجسته ترین جنبه اعجاز قرآن است. به علاوه، ویژگی کلمات انتخاب شده به گونه ای است که جابه جایی کلمات یا تبدیل آن ها هرگز امکانپذیر نیست. همچنین با عنایت به وجود ترادف معنایی(غیر تام) بین آن ها مشخص می شود نه تنها هر واژه، متناسب با دلالت معنایی خاص خود بلکه با ترکیب معنایی هر واژه بعضاً با واژه قبل و یا بعد از خود، جایگاه خاص خود را در آیات الهی و ادعیه می یابد و چنین نیست که هر واژه مترادف(غیر تام) بتواند جایگزین واژه دیگری شود. ترادف تام در واژه های قرآنی وجود ندارد و آنان که قائل به ترادف اند، بر معانی مشترک واژه ها تأکید داشته و از معانی ویژه هر واژه، مخصوصاً آنجا که از نظم و ترکیب آیات تأثیر می پذیرند چشم پوشی نموده اند. از سوی دیگر بر پایه حدیث گران سنگ ثقلین، قرآن و عترت پیامبر(ص)، پیوندی ناگسستنی با هم دارند. نگارنده در این مجال بر آن است تا از مصادیق تجلی ساختار بیانی قرآن در ادعیه، به دلالت معنایی واژه های حمد- شکر و خوف- خشیت بپردازد.
۳۲۹۹.

مفهوم سازی «اعمال نیک» در قرآن کریم با رویکردی شناختی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های زبان شناختی قرآن سال هفتم بهار و تابستان ۱۳۹۷ شماره ۱ (پیاپی ۱۳) 1 - 18

کلیدواژه‌ها: قرآن کریم معناشناسی شناختی استعاره مفهومی اعمال نیک حرکت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۳۶ تعداد دانلود : ۷۸۴
مطالعه استعاره در رویکرد معناشناختی جایگاه ویژه ای دارد. استعاره عنصر بنیادین در مقوله بندی و درک انسان از جهان خارج و از ساز و کارهای اصلی فرایند تفکر است که در درک مفاهیم انتزاعی نقش مهمی دارد. استعاره های مفهومی ابزاری برای تحلیل متن و جهان بینی متون، خاصه متون دینی به شمار می روند. با قراردادن استعاره های مفهومی در کنار یکدیگر به ساختار و جهان بینی قرآن و اندیشه های نهفته در آن چون متنی دینی دست یافته می شود. در پژوهش حاضر کوشش شده است با رویکرد شناختی به استعاره های مفهومی «اعمالِ نیک» انسان در قرآن پرداخته شود تا در سایه آن به چگونگی مفهوم سازی «اعمال نیک» در قرآن و نیز حوزه های مبدأ رایج در این مفهوم سازی دست یافته شود. بررسی حوزه معنایی «اعمالِ نیک» در قرآن نشان می دهد استعاره های مفهومی این حوزه به صورت نظام مند در کنار یکدیگر منتهی به مدل شناختی می شود که در پرتو آن علاوه بر دستیابی به استعاره بنیادی «عملِ نیک حرکت است»، به این مهم دست یافته می شود که قرآن برای نظام مندکردن ذهن مخاطب و ایجاد تحول در اندیشه مخاطب از چه شبکه معنایی بهره گرفته است. ازحوزه های مبدأ به دست آمده برای مفهوم سازی اعمال نیک در قرآن به حوزه های کارجسمانی، شیء، حرکت، پوشش، نیرو، جهت، مکان، نور، پوشاک، خوراک، انسان، زاد و توشه، بستر اشاره می شود.
۳۳۰۰.

تحلیل، مقایسه و نقد دیدگاه مفسران درباره «سنت تغییر»( ذیل آیه 11 سوره رعد)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه معارف قرآنی (آفاق دین) سال نهم تابستان ۱۳۹۷ شماره ۳۳ 95 - 117

کلیدواژه‌ها: سنت های الهی سنت تغییر آیه 11 سوره رعد مفسران اجتماعی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۷۴ تعداد دانلود : ۶۵۹
به «سنت تغییر» در آیه .. إِنَّ اللَّهَ لا یغَیِّرُ مَا بقَوْمٍ حَتَّی یغَیِّرُوا مَا بأَنْفُسِهِمْ...اشاره شده است و در دوران معاصر، همواره مورد توجه مفسران اجتماعی نیز بوده است. این نوشتار بر آن است تا با روش توصیفی تحلیلی ضمن تبیین دقیق «سنت تغییر» بر اساس آیه 11 سوره رعد، به مقایسه دیدگاه مفسران اجتماعی بپردازد. بررسی دیدگاه ها نشان می دهد تعریف و تبیین دقیق «سنت تغییر» مبتنی بر تفسیری است که درباره «ما»ی موصوله ارائه می شود. در این زمینه، دو دیدگاه هست: اول آنکه «ما»ی موصوله اول به «نعمت» و «ما»ی موصوله دوم به «معاصی» بازمی گردد. در نتیجه، سنت تغییر، «تبدیل از وضعیت مطلوب به نامطلوب» معنا می شود. در دیدگاه دوم، «ما»ی موصوله اول به «نعمت و نقمت» و «ما»ی موصوله دوم به «معاصی و بازگشت از معاصی» معنا می شود. در نتیجه، سنت تغییر به «تبدیل از وضعیت مطلوب به نامطلوب و برعکس» معنا می گردد. از این رو، در تبیین آیه، گروه اول این آیه را با آیه 53 انفال قید زده اند و معنای خاصی ارائه داده اند، ولی گروه دوم معنای عام و فراسیاقی از آیه ارائه داده اند. نتایج نشان می دهد دیدگاه و رویکرد دوم دقیق تر است؛ زیرا در برداشت فراسیاقی از آیه، ثمرات مهمی دریافتنی است؛ از جمله: کشف قوانین اجتماعی از قرآن ، طرح سؤال و ارائه پاسخ های قرآنی، ارجاع جامعه به خویش به سبب ناملایمات اجتماعی و مشاهده نمونه های عملی.

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

زبان