درخت حوزه‌های تخصصی

تفسیر و علوم قرآن

حوزه‌های تخصصی
ادبیات اقتصاد تاریخ تربیت بدنی جغرافیا حقوق روانشناسی زبان شناسی علم اطلاعات و دانش‌شناسی علوم اجتماعی علوم اسلامی علوم انسانی علوم تربیتی علوم سیاسی فلسفه و منطق مدیریت مطالعات زنان هنر و معماری
اخلاق و تعلیم و تربیت اسلامی ادبیات عرب تاریخ اسلام و سیره تصوف و عرفان اسلامی تفسیر و علوم قرآن حدیث و علوم حدیث علوم غریبه فقه و اصول گروه های ویژه منطق، فلسفه و کلام اسلامی
ترجمه قرآن تفسیر قرآن علوم قرآنی
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدیدترین
فیلترهای جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۲٬۱۶۱ تا ۲٬۱۸۰ مورد از کل ۱۳٬۷۷۵ مورد.
۲۱۶۱.

بررسی تفسیری نقش آیات امر به معروف و نهی از منکر در پرورش روحیه قانون مداری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تفسیری سال یازدهم زمستان ۱۳۹۹ شماره ۴۴ 27-44

کلیدواژه‌ها: آیات امر به معروف و نهی از منکر حقوق مدنی قانون مداری شهروند و جامعه قانون مدار

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۳۷ تعداد دانلود : ۴۷۷
امر به معروف و نهی از منکر از جنبه های گوناگون قابل تجزیه و تحلیل است. مقاله حاضر در صدد است تا با تمسک به تفسیر کامل آیات امر به معروف و نهی از منکر و رهنمودهای معصومان ^ رابطه این دو فریضه را با قانون مدار شدن تبیین نماید. هر اندازه به امر به معروف و نهی از منکر پای بندتر باشیم، نسبت به قوانین مورد تأیید اسلام تعهد بیشتری نشان خواهیم داد. تربیت انسان قانون مدار از جمله اهداف تربیتی است که برای امر به معروف و نهی از منکر در نظر گرفته می شود. مبانی مستحکم، اصول پایدار و روش های متناسب با انتشار فرهنگ و ارزش های الهی از الزامات تحقق اهداف مزبور هستند. برای رسیدن به نتیجه مطلوب نباید به کمتر از تربیت شهروند قانون مدار مطابق شئون و ارزش های قرآنی بسنده شود.
۲۱۶۲.

بازپژوهی تحلیلی دلالت آیه 3 سوره نساء بر اصل «تک همسری» یا «چند همسری»(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: پژوهش های قرآنی سال بیست و پنجم تابستان ۱۳۹۹ شماره ۲ (پیاپی ۹۵) 49 - 70

کلیدواژه‌ها: تعدد زوجات چندهمسری تک همسری ازدواج

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶۷۵۱ تعداد دانلود : ۱۰۷۷
در قرآن کریم حکم تعدد زوجات در آیه 3 سوره نساء بیان شده است. برخی با استناد به این آیه تک همسری را اصل دانسته و چند همسری را مربوط به ضرورت های فردی و اجتماعی می دانند. در مقابل گروهی معتقد به رجحان تعدد زوجات بر تک همسری هستند. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی پس از بیان رابطه شرط و جواب شرط در صدر آیه، به بررسی دلالت این آیه بر اصل تک همسری یا چند همسری پرداخته است و به این نتیجه رسیده است که تعبیر «ذَلِکَ أَدْنىَ أَلَّا تَعُولُوا» به خاطر وجود دو احتمال در مشار الیه (ذلک) دلالتی بر رجحان تک همسری ندارد. همچنین فعل امر«فَانکِحُواْ» در مقام توهم حظر است و بر رجحان تعدد زوجات دلالت نمی کند چنان که تقدیم تعبیر«فَانکِحُواْ مَا طَابَ لَکُم مِّنَ النِّسَاءِ مَثْنىَ وَ...» بر تعبیر «فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تَعْدِلُواْ فَوَاحِدَهً» نیز دلالتی بر رجحان تعدد زوجات ندارد. از این رو آیه شریفه بیانگر اصل تک همسری یا اصل چند همسری نیست بلکه تنها بر جواز و اباحه تعددزوجات دلالت دارد.  
۲۱۶۳.

تحلیل و نقد رویکرد محدث فتونی در باب امکان تفسیر قرآن برای غیر معصومین(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه معارف قرآنی (آفاق دین) سال یازدهم پاییز ۱۳۹۹ شماره ۴۲ 59 - 84

کلیدواژه‌ها: امکان تفسیر قرآن برای غیر امام انحصار تفسیر قرآن در امام فتونی مرآه الانوار و مشکاه الاسرار

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۸۸ تعداد دانلود : ۳۶۵
«امکان تفسیر قرآن برای غیر معصومان» از موضوعاتی است که محدث فتونی در مقدمه تفسیر مرآه الأنوار بدان پرداخته و در صدد جمع میان روایاتِ آن برآمده. او با استناد به روایات متعدد، علم به قرآن را منحصر در اهل بیت (ع) دانسته و ادعا می کند که غیر آن بزرگواران، بدون ارشاد ایشان و عنایت خدا، اکثر تنزیل و ظاهر قرآن را نمی فهمند تا چه رسد تأویل و باطن آن را. وی در گام بعد، با ذکر برخی آیات و روایاتی که عموم مؤمنان را به قرآن و تأمل در آن فرا خوانده و با اشاره به صحابه ای که عالم به تأویل قرآن بوده اند، تفسیر و تأویل قرآن را برای کسانی که نزد ائمه (ع) شاگردی کنند و اصول و قواعد تفسیری را از سخنان ایشان استنتاج کنند، ممکن می داند. این مقاله در گام نخست، ادعای اول فتونی را نقد و تکمیل می کند و با استفاده از روایات مورد پذیرش خود او، حتی فهم اندک مخالفین ائمه (ع) از قرآن را هم به آن بزرگواران برمی گرداند و تبیین جامع تری را در جمع روایات مربوطه ارائه می دهد و در گام بعد، بر محور تفکیک «تعلّم اصول تفسیری روایات اهل بیت » از «تعلّم باطنی نزد اهل بیت (ع) و کسب نور از ایشان» و با اثبات ذومراتب بودن این تعلّم و تنوّر، نقد و تکمیلی بر نحوه استدلال فتونی در اثبات امکان تفسیر قرآن برای شاگردان ائمه (ع) دارد.
۲۱۶۴.

آسیب شناسی سیاسی تداوم جنبش های دینی در قرآن

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآن و علوم سال چهارم بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۷ 104 - 129

کلیدواژه‌ها: قرآن آسیب شناسی سیاسی تداوم جنبش دینی روش استنطاق

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۵۶ تعداد دانلود : ۵۲۸
جنبش های دینی که به رهبری اولیای الهی شکل گرفته و رابطه امام و امت را به وجود آورده، در تداوم راه خویش با موانع و آسیب هایی مواجه شده است که با اهداف و راهبردهای آن منافات داشته و موجبات خسران و زیان را پدید آورده است. کلام وحی به عنوان جامع ترین و متقن ترین سند راهبردی هدایت در آیات بسیار زیادی به تبیین تشریح آسیب ها عارض شده بر جنبش های دینی به رهبری پیامبران الهی پرداخته و تأکید کرده است که مسلمانان با شناخت دقیق آسیب ها نسبت به جلوگیری و تکرار دوباره آن تصمیمات معقول و مطلوب اتخاذ نمایند. اهمیت و ضرورت بحث بر آن شد که پژوهشگر با استفاده از روش استنطاقی، آسیب های سیاسی که در تدام جنبش های دینی و در تعامل با رهبر، قانون، دشمن و همچنین تعامل با یکدیگر رخ می نماید را با عرضه به کلام وحی مورد بحث و بررسی قرار داده و اندیشه قرآن را در این باره کشف و استخراج نماید. یافته های پژوهش نشان می دهد که مهم ترین آسیب ها از منظر کلام وحی در حوزه تعامل مردم با رهبر، چون قداست شکنی، نافرمانی، نپذیرفتن جانشین و ... در تعامل با قانون، التقاط، بدعت، گریز از قانون و ... و در تعامل با دشمن، عدم مرزبندی، عدم آمادگی، تسلیم و سازش و ... در تعامل با یکدیگر هم آسیب هایی چون بی تفاوتی (به امر به معروف)، بی توجهی به تعاون، بی بند و باری و... است.
۲۱۶۵.

مشاغل حکومتی در مدینه النبی بر پایه گزارش های رجالی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سراج منیر سال یازدهم زمستان ۱۳۹۹ شماره ۴۱ 127 - 159

کلیدواژه‌ها: عصر نزول مشاغل حکومتی صحابه داده های رجالی مدینه النبی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۶۷ تعداد دانلود : ۲۷۵
در منابعِ رجالی، تاریخی و حدیثی داده هایی درباره مشاغل مختلف صحابه همچون یکی از شیوه های تولید ثروت در عصر نزول قرآن نیز جای گرفته است. بازشناسی و تحلیل این داده ها می تواند ما را با ابعادی از نظام اقتصادی جامعه عرب صدر اسلام آشنا کند و به شناخت بستر نزول آیات قرآن و روایات نبوی هم فایده رساند. مطالعات متعددی را از دیرباز تا دوران معاصر می توان یافت که در هر یک به نحوی به این امر توجه و تحلیل هایی بر پایه آن از تاریخ صدر اسلام بازنموده شده است. موضوع مطالعه کنونی، بازشناسی مشاغل حکومتی در مدینه النبی است. می خواهیم با استخراج داده های مندرج در منابع تاریخی و رجالی، گزارش های مرتبط با مشاغل حکومتی رایج در جامعه مدینه عصر رسالت را گونه شناسی و دسته بندی و میزان اشتغال یاران پیامبر اکرم(ص) را به هر یک از این مناصب بازشناسی نماییم. اکنون بر همین پایه در مطالعه پیش رو بناست به این پرسش ها پاسخ دهیم که اولاً، آیا می توان با مرور منابع تاریخی، خاصه منابع رجالی و حدیثی، شواهد عینی و قابل اتکائی درباره مشاغل حکومتی صدر اسلام پیدا کرد؛ ثانیاً، پیوندهای موجود میان خود این گزارش ها چه اندازه می توانند ما را در طبقه بندی عینیت گرایانه مشاغل یاری برسانند؛ ثالثاً، حجم اطلاعات مربوط به هر یک از مشاغل چه اندازه می تواند گویای پیوندشان با همدیگر یا جایگاهشان در نظام حکومتی صدر اسلام باشد.
۲۱۶۶.

بررسی مفاهیم هیدرولوژیکی باران در قرآن با تکیه بر نهج البلاغه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی سال یازدهم تابستان ۱۳۹۹ شماره ۴۲ 149 - 166

کلیدواژه‌ها: قرآن خطبه دعا حضرت علی (ع) هواشناسی هیدرولوژی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳۶ تعداد دانلود : ۱۹۵
پیشرفت علوم در ذهن هر انسان منصفی این پرسش را تداعی می کند که چگونه در کتاب آسمانی قرآن و نهج البلاغه، باران به طور دقیق، علمی و شیوا بیان شده است. این بدان معنی است که این کتب، آیات و سخنان مطابق سطح دانش و درک موضوعات علمیِ زمان خود، به تشریح عناصر طبیعی پرداخته اند. لذا در این پژوهش با بهره گیری از آیات قرآن و تفسیر گهربار حضرت علی(ع) در خطبه 115 کتاب نهج البلاغه به بررسی علوم موجود در این خطبه در باب بارش نزولات جوی و درخواست آن از خالق هستی پرداخته شده است. هدف از این پژوهش مقایسه عبارات دقیق حضرت علی(ع) در خطبه باران با علم روز آب و هواشناسی در مورد مکانیزم شکل گیری، حرکت، و اشکال مختلف بارش در کره زمین است. در نهایت با بررسی دقیق خطبه حضرت به انواع مختلف باران و نظریه تشکیل قطرات باران(هم آمیزی و برژرون) و باران مؤثر اشاره می شود.
۲۱۶۷.

بازخوانی فرضیه ثبوت با فرضیه تکامل انواع و ارتباط آن با رویکرد قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی سال یازدهم پاییز ۱۳۹۹ شماره ۴۳ 137 - 162

کلیدواژه‌ها: نقد داروین تکامل انواع قرآن انسان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۵ تعداد دانلود : ۱۶۷
تبیین رابطه علم و دین نزد بسیاری از اندیشمندان از اهمیت خاصی برخوردار است؛ گرچه بسیاری از نزاع ها فقط دامنگیر مسیحیت است، ولی پاره ای از دستاوردهای علمی باورهای مشترک سایر ادیان را نیز به چالش خوانده است. مانند مدعیات داروین درباره خلقت انسان که منشأ او را نه از خاک، بلکه از حیوان انسان نما می داند و تقریباً فرایند خلقت را کاملاً به شکلی دیگر تقسیر می نماید می تواند چالشی برای ادیان آسمانی محسوب گردد. متأسفانه تا کنون تحقیق جامعی درباره نظر قرآن نسبت به نحوه خلقت موجودات زنده نشده است؛ تا معلوم شود که آیا قرآن، خلقت را دفعی می داند یا تدریجی و تکاملی؟ در این مقاله- به فراخور مجال- به تبیین فرضیه تکامل انواع و نقد اصول و تعارضاتی که بین علم و دین از فرضیه داروین و پیروانش گمان شده است و راه حل ارائه شده برای رفع تعارض آن با تکیه بر دیدگاه صاحبنظران پرداخته شده است به هر شکل مسأله تعارض علم و دین با پیدایش داروینیسم صور مختلفی گرفت که پژوهشگران در آن تأملات گوناگونی دارند در این میان مدعای این نوشتار آن است که اثبات یا عدم اثبات آن را نمی توان با قاطعیت به قرآن نسبت داد.
۲۱۶۸.

بررسی طلقا از دیدگاه احادیث و روایات(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی سال یازدهم پاییز ۱۳۹۹ شماره ۴۳ 345 - 369

کلیدواژه‌ها: اسلام احادیث روایات طلقا ابوسفیان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳۰ تعداد دانلود : ۱۵۴
پژوهش حاضر در صدد بررسی طلقا از دیدگاه احادیث و روایات است. از این منظر پس از بسط فضای مفهومی موضوع، به بررسی بحث طلقا خواهد پرداخت. مطابق با مستندات موضوعی ارائه شده در این پژوهش، روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات در این پژوهش، کتابخانه ای می باشد.یافته های تحقیق حکایت از آن دارند که اولاً طلقا به کسانی مانند ابوسفیان ، معاویه و عموماً اهل مکه گفته می شود که پس از فتح مکه، مسلمان شدند و سپس رسول اکرم(ص) آن ها را آزاد کرد، ثانیاً فتوحات ایران و اسلام عاملی شد بر نفوذ هرچه بیش تر گروه طلقا در سیاست و خلافت که گسترش این گروه پیامدهای فراونی در پی داشته است. آنچه ضرورت و اهمیت این مقاله را نشان می دهد این است که بررسی این موضوع سبب خواهد شد تا با مراجعه به منابع مختلف و دارای اعتبار علمی، دروغ ها و برخی برچسب های نامناسب که از سوی دشمنان به اسلام و پیروان آن نسبت داده می شود، آشکار گردد و تفاوت خالص و ناخالص مشخص گردد.
۲۱۶۹.

بررسی آرای مفسّران بر مستندات قرآنی جامعیّت قرآن (مطالعه موردی: آیه ۸۸ سوره اسراء)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه نقد آراء تفسیری سال اول بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۱ 1 - 14

کلیدواژه‌ها: تفسیر ترتیبی تفسیر موضوعی قلمرو معارف قرآن اعجاز تحدی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۵۰ تعداد دانلود : ۲۱۷
جامعیت قرآن مجید از جمله مباحث بنیادین تفسیر و علوم قرآنی است که در فهم مراد و مقصود کلام خداوند متعال، بسیار تأثیرگذار است. پژوهشگران به منظور تبیین قلمرو معارف قرآن به آیاتی از قرآن استناد کرده اند. این مقاله، دیدگاه مفسّران را در خصوص جامعیت قرآن با استناد آنان به آیه ﴿قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَ الْجِنُّ عَلى أَنْ یَأْتُوا بِمِثْلِ هذَا الْقُرْآنِ لا یَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَ لَوْ کانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِیراً﴾(اسراء، 88) - که از جمله آیات مستند جامعیت قرآن است- به روش توصیفی- تحلیلی بررسی کرده و کوشیده است به این مسئله که کدام تفاسیر آیه را مستند جامعیت دانسته و چه نوع جامعیتی را مد نظر داشته اند، پاسخ مناسبی دهد. بررسی ها نشان می دهد که به رغم آموزه های دیرین مکتب اهل بیت مبنی بر جامع بودن قرآن، استفاده جامعیت از آیه مزبور، بیشتر از ناحیه مفسّران معاصر که رویکردی علمی- اجتهادی به قرآن داشته اند، صورت پذیرفته است.
۲۱۷۰.

واکاوی مفهوم تشابه در تفسیر «حقایق التأویل فی متشابه التّنزیل» و کاربست شیوه تفسیر قرآن به قرآن در آن

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه نقد آراء تفسیری سال اول بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۱ 83 - 96

کلیدواژه‌ها: سید رضی حقایق التأویل شیوه تفسیری قرآن به قرآن متشابهات

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۹۵ تعداد دانلود : ۲۲۷
سید رضی(ره)، دانشمند مبرّز قرن چهارم و مولّف «حقایق التأویل فی متشابه التّنزیل» از تفاسیر مهم شیعه است. او در تفسیر خود به تبیین متشابهات قرآن از نظرگاه خویش پرداخته، اما تعریف او از متشابه دارای حوزه معنایی و مصداقی گسترده ای است؛ تا جایی که آیات مبهم، مجمل و نیز آیاتی که در معرض سؤال و یا اشکالی واقع می شوند، همه را نوعی متشابه دانسته و به پاسخگویی پرداخته است. این نوشتار، به شیوه کتابخانه ای و با روش تحلیلی توصیفی، پس از معرفی کوتاهی از کتاب اخیر و مولف آن، به واکاوی مراد مفسر از متشابه پرداخته و ضمن ارائه نمونه هایی از این تفسیر نشان داده که در حقیقت سید رضی تحت عنوان ارجاع متشابهات قرآن به محکمات آن، کاربست های متنوعی از تفسیر قرآن به قرآن، همچون حمل مجمل بر مبیّن، استشهاد به دیگر آیات قرآن در تبیین معانی واژگان و مفردات قرآن، رفع ابهام از آیه توسط آیات دیگر، تفسیر آیات با تکیه بر سیاق و... را ارائه نموده است.
۲۱۷۱.

امنیت اقتصادی از دیدگاه مقاصد شریعت

نویسنده:
منبع: مطالعات فقه و اصول سال سوم پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۲ 167 - 141

کلیدواژه‌ها: مقاصد شریعت اقتصاد امنیت اقتصادی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۳۷ تعداد دانلود : ۳۶۵
امنیت اقتصادی از دیدگاه مقاصد شریعت محمد آزاد امینی چکیده: زمینه و هدف: امنیت اقتصادی از مهم ترین بخش های امنیتی و ضروری ترین آن ها در مقاصد شریعت به شمار می رود چراکه بازتاب مستقیمی بر ساختار کل امنیت دارد و تأمین کننده رفاه و استقرار مالی انسان و کشور، از بحران های اقتصادی خارجی تأثیرگذار در تمامی زمینه ها است، بررسی و مطالعات بسیاری در میزان اهمیت امنیت اقتصادی و پدیده های تهدیدکننده آن به عمل آمده است اما ابعاد و مفهوم آن از دیدگاه مقاصد شریعت به خاطر عدم پیدایش آن در دوران شکوفایی فقه اسلامی موردتوجه قرار نگرفته است با این وصف جایگاه و چیستی امنیت اقتصادی از دیدگاه مقاصد شریعت به چه صورت است؟ و چگونه می توان از آن در جهت احکام وضعی و برداشت های فقهی بهره مند شد؟ مواد و روش ها: در این مقاله -که به روش توصیفی، تحلیلی تهیه شده- سعی بر آن بوده تا ضمن تبیین این مسئله به زوایا و جوانب بنا بر حکم شرعی و وضعیت و شرایط افراد و جامعه مورد بررسی و کاوش قرار گیرد. نتیجه گیری: منابع و ضوابط ایجادشده برای تحقق زمینه های امنیت اقتصادی باید به گونه ای باشد که هر فرد در آن سیستم اقتصادی به نیازهای اقتصادی اش دست یابد و عدالت در توزیع و دستیابی به حقوق هر فرد شکل گیرد. تکامل امنیت اقتصادی با وضعیت کسب وکار مردم باید به شکلی متوازن درحرکت باشد و دولت با بررسی های دقیق و پژوهشی را به نسبت نیازهای ضروری و حاجی و تحسینی را در اختلال به امنیت اقتصادی تفکیک کند. کلیدواژه ها: مقاصد، شریعت، اقتصاد، امنیت اقتصادی
۲۱۷۲.

رابطه طبیعت با سقوط تمدن ها در قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: قرآن، فرهنگ و تمدن سال اول پاییز ۱۳۹۹ شماره ۱ 81 - 103

کلیدواژه‌ها: طبیعت قرآن محیط زیست سقوط تمدنها تاریخ

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۹۸ تعداد دانلود : ۲۲۲
تمدنها و حکومتها یی که در طول تاریخ ظهور کرده اند پس از مدتی شکوفایی یا رو به ضعف و انحطاط نهاده اند و یا به کلی از بین رفته اند . قرآن در رابطه با علل سقوط و انحطاط تمدنها عوامل بسیاری را ذکر می کند که هر قوم و تمدنی به جهت آن عوامل، تمدن خویش را در معرض نابودی قرار داده است اما علت اصلی مرگ تمدنهای طغیان گر در قرآن عواملی طبیعی همانند، زلزله ،سیل، رانش زمین و... ذکر شده است . به عبارتی خداوند به منظور مجازات اقوام و تمدنهای گناهکار اراده خویش را بواسطه عوامل طبیعی به نمایش می گذارد. اما سوال اینجاست که چرا و چگونه خداوند در انقراض تمدنها اراده خویش را بواسطه عوامل طبیعی اعمال کرده است ؟ در پاسخ به این پرسش راقم در این پژوهش به فرضیاتی می پردازد که با توجه به آیات قرآن و احادیث و یا به صورت عقلی یا تحلیل ارائه می گردد اما مهمترین نتیجه ای که از این فرضیات بدست می آید،این است که به جهت عنایت خاص خداوند به طبیعت ، این مساله در سقوط تمدن ها ملحوظ گردیده است.
۲۱۷۳.

ساختار قضایای منطقی از دیدگاه فلاسفه و منطقدانان مسلمان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: خردنامه صدرا دوره ۲۵ تابستان ۱۳۹۹ شماره ۴ (پیاپی ۱۰۰)

کلیدواژه‌ها: موضوع محمول قضیه معدوله المحمول سالبه المحمول نسبت حکمیه حکم

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۱۲ تعداد دانلود : ۳۶۵
قضیه منطقی حملیه باعتبار کیف تقسیم میشود به موجبه و سالبه و هر یک از آن دو، باعتبار محمول تقسیم میشود به محصّله المحمول، معدوله المحمول و سالبه المحمول. اما در چگونگی ساختار و نیز مفاد آنها میان فلاسفه و منطقدانان اختلاف نظر جدّی وجود دارد که قابل تحقیق است. درباره تعداد اجزاء مقوّم حقیقت قضیه و اجزاء خارج از حقیقت قضیه که لازمه تحقق آن هستند نیز نظر واحدی وجود ندارد. تعداد اجزاء قضیه بحسب اختلاف هلیّات بسیطه و هلیّات مرکّبه موجبه و سالبه مشخص میشود. درباره نسبت حکمیه نیز برخی معتقدند در همه قضایا چه موجبه و چه سالبه نسبت، ثبوتی و وجودی است ولی بعقیده برخی دیگر، این نسبت تنها در قضایای موجبه، ثبوتی است و در قضایای سالبه، سلبی و عدمی است. افزون بر این، مشروط یا غیر مشروط بودن تحقق موجبه معدوله نیز مطرح شده و قضیه سالبه المحمول نیز مورد مناقشه قرار گرفته است. ساختار قضیه سالبه المحمول در صورت ملفوظ، همانند قضیه سالبه محصّله است اما در مفاد و مدلول، متفاوت است. مفاد قضیه سالبه محصّله، رفع و قطع حکم ایجاب است ولی مفاد سالبه المحمول ایجاب سلب است. این نوع قضیه را خواجه نصیرالدین طوسی و از معاصرین، علامه طباطبایی بعنوان یک قضیه» منطقی قبول ندارند.
۲۱۷۴.

تطبیق جایگاه زن در نهاد خانواده از منظر اسلام و فمینیسم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سراج منیر سال یازدهم بهار ۱۳۹۹ شماره ۳۸ 31 - 64

کلیدواژه‌ها: زن خانواده اسلام فمینیسم

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۵۱ تعداد دانلود : ۲۹۵
تفکرات فمینیستی، تمام حقیقت انسان را منحصر در جسم او می داند. بنابراین با مشاهده تفاوت های جسمانی دو جنس، انسان ها را به دو گروه متفاوت و حتی مقابل هم تقسیم می کند: مرد دارای قوای جسمانی برتر، اصل انسانیت، و زن با ضعف جسمانی، انسان تابع و پیرو مرد. در این نوع انسان شناسی، مطالبه حقوق برابر، تنها در صورتی موجه به نظر می رسد که هرگونه تفاوتی میان دو جنس نفی شود. در حالی که جهان بینی اسلامی به طور مبنایی، حقیقت وجود انسان را روح او می داند، نه جسم او و نه مجموع جسم و جان و از آنجا که روح از هرگونه شائبه تذکیر و تانیث فارغ است، هیچ تفاوتی در انسانیت بین افراد انسان وجود ندارد. بزرگ نمایی جنسیت در فرهنگ فیمینیستی و محرومیت هایی که زنان از این جهت متحمل شدند، آنان را به سوی انکار جنسیت سوق داده است. هدف این پژوهش، این است که نشان دهد آموزه های فمینیستی در حوزه زن و خانواده با تعالیم دین اسلام سازگار نیست؛ ولی این ناسازگاری مانع از آن نمی شود که بدونِ داوری ارزش مدارانه به مطالعه تطبیقی و عینی بین دو نگاه پرداخته شود. همچنین، این تحقیق، به روش مطالعه کتابخانه ای و تحلیل محتوا، بررسی تحلیلی برخی از مسائلِ نهاد خانواده با محوریت زن از نگاه اسلام و فمینیسم را بر عهده دارد و نوآوری آن هم علاوه بر مقایسه دو دیدگاه، این است که از خانواده رو به زوال در فرهنگ غرب عبرت گرفته، و از اقتباس عناصر فرهنگی مخرب غربی و فمینیسم افراطی اجتناب شود.
۲۱۷۵.

معناشناسی مرگ جاهلیت در حدیث معرفت امام با تأکید بر آیات قرآنی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی سال یازدهم پاییز ۱۳۹۹ شماره ۴۳ 183 - 198

کلیدواژه‌ها: حدیث معرفت مرگ جاهلی امام تکفیر

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۶۲ تعداد دانلود : ۱۷۵
در هندسه معرفتی شیعیان، شناخت امام، از اهمیتی ویژه برخوردار است. چون معنا و مفهوم امام نزد شیعه، همان انسان کاملی است که واسطه فیض الهی است، و با برقراری ارتباط با امام راستین است که می توان شناخت صحیحی از خدا و دیگر مبانی اعتقادی کسب نمود. از این جهت است که در حدیث معرفت امام، پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «اگر کسی بمیرد و امام زمان خویش را نشناسد، به مرگ جاهلیت مرده است». حدیث معرفت امام، از جمله احادیث متواتر و معتبر بین شیعه و اهل سنت است. این حدیث از جهات مختلف مورد توجه نویسندگان قرار گرفته است. اما یک سؤال قابل توجه است که منظور از مرگ جاهلی چیست؟ به نظر نگارنده بی تردید، حدیث معرفت و روایات مشابه، اهمیت و ضرورت امامت و ولایت را بیان می کند و نمی توان کسانی را که صرفاً غیر عارف به امام زمانشان هستند، تکفیر نمود.
۲۱۷۶.

بازخوانی برداشت وجوب همگانی امر به معروف از آیه 104 سوره آل عمران (تحلیل انسجام متن)(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: قرآن شناخت سال سیزدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۲ (پیاپی ۲۵) 3-24

کلیدواژه‌ها: انسجام امت وحدت امر به معروف تجرید بدیع

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱۱ تعداد دانلود : ۳۲۱
ازآنجاکه متنیتِ یک متن، وابسته به انسجام معنایی و وجود رابطه منطقی میان جمله های آن است، پژوهش پیش رو در پی انسجام سنجی آیه 104 سوره آل عمران با آیات در سیاق آن برآمده است. این آیه یکی از آیات اجتماعی چالش برانگیز قرآن است که مفسران و فقیهان در برداشت از آن، دیدگاه های گوناگونی ارائه داده اند؛ روی هم رفته می توان آرای ایشان در تبیین دلالت این آیه شریفه را در سه دسته کلی جای داد: 1. وجوب انحصاری امر به معروف و نهی از منکر بر گروهی معین؛ 2. وجوب انحصاری بر گروهی نامعین؛ 3. وجوب همگانی بر افراد جامعه. این جستار نشان می دهد که برداشت اول و دوم (دیدگاه مشهور)، افزون بر برخی کاستی ها، در تبیین انسجام معنایی این آیه نیز دچار سستی است؛ از سویی بر برداشت سوم (دیدگاه غیرمشهور) هم انتقاد هایی وارد است؛ ولی این نوشتار به شیوه توصیفی تحلیلی با فرایندشناسی ساختار زبانی «تجرید» و واکاوی مفهوم «امت»، نشان می دهد که می توان به چالش های آن پاسخ های متقنی داد و تفسیری منسجم از متن نمایان کرد. در مجموع به دست می آید که بر پایه اینکه مصداق کلان معروف، «حفظ اتحاد جامعه اسلامی» و مهم ترین مصداق منکر، «تضعیف نظام اسلامی است»، این آیه که خطاب به اهل ایمان در برابر فتنه گر ی های تفرقه افکنان است هماهنگی کاملی با دستور «اعتصام همگانی به ریسمان الهی» (آل عمران:103) دارد. این آیه با مبالغه تجریدیه، از همه مؤمنان می خواهد که با نهایت اتحاد، از وحدت جامعه اسلامی خویش در برابر اختلاف افکنی های دشمنان پاسداری کنند.
۲۱۷۷.

بررسی تفسیری درخواست حضرت نوح(علیه السلام) در آیه 45 هود(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تفسیری سال یازدهم زمستان ۱۳۹۹ شماره ۴۴ 125-146

کلیدواژه‌ها: آیات 47 45 هود تفسیرکلامی عصمت انبیا عصمت و شفاعت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۳۲ تعداد دانلود : ۴۴۰
درخواست حضرت نوح × از خدای متعال در آیات 47 45 سوره هود از دیرباز تاکنون معرکه آراء متکلمان و مفسران با گرایش های گوناگون کلامی بوده که رهآورد تفسیری آن، گاه در تعارض با مقام عصمت بوده است. نوشتار پیش رو در پی آن است تا پس از تتبع در دیدگاه های تفسیری در خصوص این درخواست و بررسی و نقد آنها، دیدگاه برگزیده را به صورت استدلالی تبیین کند. تعیین دقیق چیستی، چرایی و زمان درخواست حضرت نوح × با بهره گیری از شواهد و قرائن قرآنی و مهم ترین رهیافت های کلامی و تفسیری در خصوص عدم اجابت آن درخواست از دیگر مباحثی است که در این نوشتار مورد بررسی قرار گرفته است. دیدگاه برگزیده در مجموع بیانگر آن است که کافر و ظالم بودن فرزند نوح، برای آن حضرت ثابت نشده بود.
۲۱۷۸.

ظرفیت های مغفول احادیث اهل بیت علیهم السلام در تفسیر قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن سال هشتم بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۲ (پیاپی ۱۶) 129 - 158

کلیدواژه‌ها: قرآن کریم احادیث تفسیری معانی عرضی معانی طولی جری و تطبیق ادعیه سیره

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۰۱ تعداد دانلود : ۳۷۵
بهره گیری از روایات اهل بیت علیهم السلام در تفسیر قرآن کریم را می توان گامی به سوی کشف معارف قرآنی و وصول به مراد جدی خداوند متعال قلمداد نمود. با توجه به جایگاه والای حدیث در علم تفسیر چنان می نماید که در تفاسیر مأثور از این منبع به طور شایسته بهره گرفته نشده است. این مقاله درصدد است پس از بیان ظرفیت های مغفول در احادیث به چگونگی بهره برداری حداکثری از این ظرفیت ها بپردازد. در این راستا تعمیم عنوان احادیث تفسیری به کلیه احادیثی که به نوعی با منطوق یا مفهوم آیات در ارتباط اند نخستین مرحله است. سپس به حوزه های حدیثی که کمتر در تفسیر مورد استفاده قرار گرفته، مانند ادعیه و سیره پرداخته شده است و درنهایت چگونگی تأثیر احادیث در کشف معانی عرضی، طولی و جری و تطبیق مورد بررسی قرار گرفته است.
۲۱۷۹.

تحلیل تفسیری اندیشه آیه در گفتمان قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تفسیری سال یازدهم پاییز ۱۳۹۹ شماره ۴۳ ۱۲۱-۱۳۶

کلیدواژه‌ها: آیه معجزه گفتمان قرآنی گفتمان پساقرآنی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۱۰ تعداد دانلود : ۵۸۴
اندیشه ورزی درباره اعجاز قرآن در گستره تاریخ اندیشه اسلامی، گفتمانی حول قرآن فراهم آورده است. در اینکه این گفتمان، چه نسبتی با خود گفتمان قرآن دارد؟ و آیا این گفتمان ادامه و بسط گفتمان قرآنی است یا از گفتمان قرآنی فاصله گرفته است؟ برخی تصور می کنند تفاوت مورد بحث فقط در سطوح ظاهری و در تفاوت های مفهومی و واژگانی است و «آیه» و «معجزه» به یک معنا و مدعا اشارت دارند. اما تحلیل و مقایسه مختصات دو گفتمان مذکور نشان می دهد حضور مسلط مفهوم آیه در قرآن و سیطره مفهوم معجزه در گفتمان پساقرآنی را نمی توان به تفاوت دو واژه مترادف فروکاست. تفاوت و تحول میان اندیشه قرآنی و پساقرآنی در باب اعجاز قرآن در حد تفاوت گفتمانی است. در جهان نگری قرآنی همه هستی حتی رخدادهای اعجازآمیز، آیه و نمود پروردگارست؛ اما گفتمان پساقرآنی، گفتمانی جدلی کلامی است که این شاخصه ممتاز آیت اندیشی قرآن را نمایندگی نمی کند. آیات در گفتمان قرآنی، کارکردی توحیدی دارند اما معجزات در گفتمان پساقرآنی، کارکردشان اثبات صدق نبی است و این، چرخشِ مهم و معناداری است.
۲۱۸۰.

گریزناپذیری تأویل(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: پژوهش های قرآنی سال بیست و پنجم زمستان ۱۳۹۹ شماره ۴ (پیاپی ۹۷) 45 - 64

کلیدواژه‌ها: تأویل تأویل دلالی ضرورت تأویل تأویل مصداقی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۰۲ تعداد دانلود : ۳۱۴
این نوشته کوشیده تا با گزارش رویکرد تحریمی و عارضههای منفی تأویل، جنبههای ایجابی آن را با استناد به منابع دینی و به روش استقرائی از سویی و به روش تحلیلی از سوی دیگر، در معرض دید و داوری قرار دهد. گذشته تاریخی تأویل، بهویژه در قرون اولیه اسلامی، نگاه منفی به تأویل، در حد ویرانگری آن، بسیار شدید است، اما بسیاری از کسانی که با آن مخالف هستند، ناگزیر از پذیرش آن شدهاند. تأویل با توجه به گونههای مختلف آن، یعنی گونه کلامی/ اصولی و دلالیاش بیش از هر گونه دیگر، هم مورد استفاده است، و هم مورد تاختوتاز. بیشترِ نوشتههای تفسیری و شرحالحدیثی اکنون، از تأویلهای دلالی بهمعنای توجیه ظاهر کلام و عدول از آن و ارائه معنایی غیر از معنای ظاهری است، و بیشتر کاربرد تأویل در متون اسلامی، ناظر به این مفهوم نیست و ناظر به عینیت و مصداق خارجی است. آنچه این نوشته دنبال کرده، توجه به تأویل دلالی و اصولی، با رعایت ضابطه های زبانی و متنی است.

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

زبان