سید رضا مؤدب

سید رضا مؤدب

مدرک تحصیلی:  استاد علوم قرآن و حدیث دانشگاه قم

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدیدترین

فیلترهای جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۲۰ مورد از کل ۱۰۸ مورد.
۱.

ارزیابی تحلیلی انتقادی دیدگاه های مختلف درباره تعبیر «أُخت هارون» در قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی سال ۹ بهار ۱۴۰۴ شماره ۱ (پیایی ۳۳) 126-159

کلیدواژه‌ها: نسب مریم هارون اخت هارون عمرام میریام رویکرد ادبی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۴ تعداد دانلود : ۱۵
یکی از شناخته شده ترین شبهات تاریخی درباره قرآن کریم، کاربرد لقب «اُخت هارون» برای مریم، مادر عیسی (ع) است. این مسئله از نخستین موضوعات چالشی در گفتمان میان مسلمانان و مسیحیان بوده است. از همان قرون نخستین، مفسران و صاحب نظران تلاش های بسیاری را برای درک مصداق هارون در این آیه و علت بکارگیری چنین خطابی در قرآن نموده اند. رویکرد ایشان در این زمینه، بیشتر رویکرد سنتی و تاریخی بوده و در مجموع، حدود 14 احتمال را به ارمغان آورده است. مستشرقان نیز در این باره نظرات ارزشمندی را ارائه داده اند؛ بااین حال، برخی از آنان با تأکید بر یکی از این احتمالات یعنی خلط میان مریم (س) و میریام توسط پیامبر (ص) اهداف مغرضانه خویش را دنبال کرده اند. در همین راستا، هدف اصلی این پژوهش، تحلیل و ارزیابی دیدگاه های مختلف درباره تعبیر «أُخت هارون» در قرآن کریم است. پرسش محوری پژوهش، میزان اعتبار احتمالات مطرح شده در مورد تعبیر مذکور و علل آن می باشد. این پژوهش با روش تحلیلی انتقادی و با دو رویکرد تاریخی و ادبی انجام شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که از میان 14 احتمال موجود، قوی ترین احتمال، ارتباط سلالتی و نسَبی غیرمستقیم مریم (س) با هارون است. این دیدگاه، با مؤیدات روایی و سیاقی تقویت شده و موافق تفسیر ادبی قرآن کریم است. پس از آن، احتمال ارتباط نسَبی از طریق برادری ناتنی همنام با هارون، به دلیل عدم تعارض با سیاق آیه و سایر موازین منطقی و درعین حال مخالفت با شیوه بلاغی و رویکرد ادبی تفسیری از جایگاه دوم برخوردار است. در نهایت، احتمال تشابه مریم با هارون در جایگاه کهانت در رتبه سوم قرار گرفته و از جمله محتمل ترین نظریه ها در این باب به شمار می رود.
۲.

تحلیل تفسیری معنای مجازی «ید» در آیه «یَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَیْدیهِم» و نقد دیدگاه زمخشری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های قرآن و حدیث سال ۵۶ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۱ 111 - 131

کلیدواژه‌ها: معنای مجازی یَدُ اللهِ دست بیعت دست رسول خدا (ص) زمخشری

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۵ تعداد دانلود : ۱۲۱
شناخت معنای مجازی واژگان متشابه قرآن، برای پی بردن به معنای مورد نظر خداوند از واژه یاد شده و به تبع آن، فهم مراد آیه مورد بحث ، ضرورت دارد. پژوهش حاضر با روش توصیفی – تحلیلی به مطالعه دیدگاه های مفسران در معنای مجازی«ید» در آیه«یَدُ اللَّهِ فوق ایدیهم» پرداخته است. با توجه به اینکه درعلم کلام ثابت شده که خدا از داشتن اعضا جسمانی مبرا است، پس معنی حقیقی «ید» در آیه یاد شده نمی تواند مقصود خدا باشد. سوال اصلی این پژوهش این است که تعبیر«ید» در آیه یاد شده دارای چه معنای مجازی است و مقصود خدا در این آیه از «ید» چه بوده است؟ مفسران همواره دیدگاه های متعددی در خصوص معنای مجازی «ید» در این آیه ارائه نموده اند که می توان این دیدگاه ها را تا 18 مورد برشمرد. زمخشری مفسر بزرگ برای اولین بار معنای دست رسول خدا(ص) را برای واژه «ید» در این آیه قائل شده و جمعی از مفسران پس از وی نیز این دیدگاه را پذیرفته اند. پژوهش حاضر به نقد دیدگاه زمخشری پرداخته و ادعای او را در این خصوص کامل ندانسته و دیدگاه برگزیده در معنای مجازی ، کلمه «ید» را «دست بیعت خدا» می داند.
۳.

اعتبارسنجی روایت مواجهه امام سجاد (ع) با یزید(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: حدیث پژوهی سال ۱۶ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۳۱ 181 - 212

کلیدواژه‌ها: امام سجاد (ع) بیعت رهبری تقیه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۹۹ تعداد دانلود : ۲۴۲
براساس روایات و شواهد تاریخی امام سجادR در روزگار خود توانست بعد از واقعه عاشورا به بهترین شکل، نظام تشیع را رهبری کند. این مقاله که بر روش توصیفی تحلیلی استوار است، به بررسی روایت مواجهه امام سجادR با یزید پرداخته و سند و محتوای حدیث را بررسی کرده است. نویسندگان به این نتیجه دست یافته اند که روایت مواجهه امام با یزید یا فرمانده منسوب به یزید، همان طور که مضمون آن در منابع تاریخی نقل شده است، به صورت نقل به معنا نقل گردیده است و نه تنها محتوای روایت مردود نیست، بلکه با واکاوی سند روایت و تتبع در قراین نقلی و بررسی دلالت متن روایت و توجه به مبنای متقدمان در گزینش و قبول حدیث و شرایط شیعیان در عصر صدور روایت دریافت می گردد که امکان وقوع رویداد بدیهی بوده و از هرگونه استبعاد می تواند به دور باشد.
۴.

بررسی دیدگاه های تفسیری در باره ارتباط میان شرط و جزا در آیه تعدد زوجات در گذر تاریخ(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی سال ۸ تابستان ۱۴۰۳ شماره ۲ (پیایی ۳۰) 104-126

کلیدواژه‌ها: تفسیر تاریخی شرط و جزا آیه تعدد زوجات تناسب آیات یتیمان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶۵ تعداد دانلود : ۱۵۸
شرط و جزا در آیه تعدد زوجات حاوی یکی از بحث انگیزترین موضوعات این آیه به شمار می رود. در این مقاله به این پرسش پرداخته می شود که درباره رابطه شرط و جزاء در این آیه چه نظریاتی درگذر تاریخ میان مفسران پدید آمده است. بررسی ها نشان می دهد، در میان علمای شیعه برای نخستین بار، صاحب احتجاج با نقل روایتی که به امام علی نسبت داده، به اسقاط بیش از ثلث قرآن بین شرط و جزای این آیه قائل شده و از این رهگذر، وجود رابطه میان شرط و جزا در این آیه را انکار کرده است. اگرچه قرن ها پس از وی، برخی از مفسران شیعه نیز این ادعا را تأیید کرده اند؛ اما غالب مفسران شیعه از قرن چهاردهم به نقد آن روایت و رد ادعای طبرسی پرداختند؛ ولی قریب به اتفاق علمای اهل سنت و بیش تر مفسران شیعه به وجود رابطه میان شرط و جزا در این آیه قائل هستند. آنان همگی، بر شرط بودن عبارت «فإن خفتم» متفق اند؛ اما در تعیین جزا یا جواب شرط، میان آنان اتفاق نظر وجود ندارد. غالب مفسران، عبارت «فَانْکحُوا ما طابَ لکم» را در آیه مذکور جواب شرط دانسته اند؛ ولی ابوعلی جبایی (303ق) و معدودی از مفسران بعد از او «فَواحِدَهً» را جزای شرط می شمرند. تعیین رابطه شرط و جزا در آیه موردبحث از سوی مفسران مبتنی بر روایاتی بوده که از صحابه یعنی عایشه و ابن عباس به دست آمده و به ندرت بر اجتهاد مفسران اتکا داشته است. تنها ابوعلی جبایی که متکلم معتزلی بود، برای تعیین شرط و جزاء در این آیه به اجتهاد روی آورده و برخلاف عموم مفسران بر این نظر شده است که جواب شرط «فواحده» است.
۵.

تحلیل مبانی و عملکرد علامه طباطبایی در عرضه روایات بر قرآن در آثار مختلف ایشان

نویسنده:
منبع: مطالعات فرهنگی قرآن سال اول پاییز و زمستان ۱۴۰۳ شماره ۲ ۳۴-۹

کلیدواژه‌ها: روایات تفسیری عرضه بر قرآن تفسیر المیزان علامه طباطبایی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۰ تعداد دانلود : ۳۹
روایات تفسیری آمیخته با برخی مسائل ضعیف، خرافی و خلاف واقع هستند و پالایش آنها برای دست یابی به روایات صحیح ضروری است. ارزیابی متنی و محتوایی روایات با معیارهایی همچون عرضه بر قرآن، مطمئن ترین روش اطمینان یابی به صدور آنهاست که در تفسیر المیزان مورد توجه قرار گرفته است. در این مقاله با روش کتابخانه ای و تحلیلی، مبانی علامه طباطبایی در آثار ایشان گردآوری و با عملکرد تفسیر المیزان مقایسه شده و قواعد مورد قبول ایشان در بهره گیری از روش عرضه بر قرآن، مشخص شده است. نتیجه اینکه روایات باید بر مفاهیم یقینی به دست آمده از قرآن، همچون نص، مضمون، آموزه های به دست آمده از مجموع آیات یا روح کلی قرآن و نیز بر سیاق و لحن آیه، عرضه شوند و در صورت موافقت، پذیرفته شده، در صورت مخالفت و عدم امکان سازگاری آنها با قرآن، رد و در صورت عدم مخالفت، به صورت سلبی مورد بررسی سندی قرار گیرند که در صورت احراز ضعف سندی، رد شده و در غیر این صورت، درباره آنها توقف و سکوت می شود.
۶.

واکاوی نظریه اصل معنایی واژگان در معجم مقاییس اللغه ابن فارس و مفردات قرآن راغب(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه قرآن و حدیث دوره ۱۷ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۳۴ ۲۷۸-۲۵۵

کلیدواژه‌ها: اصل معنایی معجم مقاییس اللغه مفردات قرآن راغب اصفهانی ابن فارس

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۶ تعداد دانلود : ۱۳۱
ابن فارس در معجم مقاییس اللغه و راغب اصفهانی در مفردات الفاظ القرآن، در فهم واژگان از نظریه «اصل معنایی» بهره جسته اند. این نظریه به صورت گسترده و جدی از سوی ابن فارس مطرح گردید. در این نظریه معنای استعمالی واژه، به عنوان گوهر معنایی، بن و یا همان اصل معنایی آن شناخته می شود به گونه ای که اصل معنایی با تطور و تغییر صیاغت و هیئت واژه باقی می ماند. براساس نظریه ابن فارس، هر واژه می تواند دارای اصل های متعدد معنایی باشد و هر یک از اصول در فهم عمیق واژه تأثیر به سزایی دارند، اما این نظریه، نزد راغب اصفهانی بر این اساس استوار است که هر ریشه لغوی تنها دارای یک اصل معنایی و سایر معانی، به آن اصل بازمی گردند. این نوشتار با بهره گیری از روش توصیفی تحلیلی به نتایجی دست یافته که مهترین آنان را این گونه می توان برشمرد: نظریه اصل معنایی با نظریه اشتقاق متفاوت بوده و از نظر رتبه متأخر از آن است. ابن فارس در موارد فراوانی به اصل معنایی واحد قائل شده که به نظر در این موارد موفق به کشف رابطه معنایی بین واژگان مشتق از یک ماده گردیده، اما در بقیه موارد به دلیل عدم موفقت در کشف رابطه معنایی جهت ارجاع به اصل واحد معنایی ناگزیر از ایجاد اصول معنایی شده است. در برخی از موارد دیدگاه راغب با ابن فارس در ارائه اصل معنایی واحد هماهنگ نیست و در برخی موارد ابن فارس در کشف اصل معنایی دقیق تر از راغب عمل کرده است. راغب برخلاف ابن فارس در صورت عدم کشف پیوند معنایی میان واژگان یک ماده به جای تأسیس و ایجاد اصل معنایی دیگر تنها به ذکر معنای آن واژه اکتفا کرده و در خصوص اصل معنایی آن یا ارجاع آن به اصل معنایی مذکور در آن ماده سکوت پیشه کرده است.
۷.

عصیان و غوایت حضرت آدم (ع) از منظر مفسران فریقین؛ تفسیر آیه 121 سوره طه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تفسیر تطبیقی دوره ۱۰ پاییز و زمستان ۱۴۰۳ شماره ۲ (پیاپی ۲۰) 1 - 24

کلیدواژه‌ها: سوره طه: 121 عصیان آدم (ع) غوایت آدم (ع) عصمت انبیا گناه نخستین

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶ تعداد دانلود : ۴
آیات مربوط به تنقیص موردی و یا انتساب گناه و معصیتی خاص به ساحت پیامبران بزرگ الهی همواره محل بحث و نزاع مفسران بوده است. آیه 121 سوره طه از زمره همین آیات جنجالی است که در آن، دو فعل «عصیان» و «غوایت» به حضرت آدم (ع) نسبت داده شده است. پرسش اصلی پژوهش پیش رو این است که آیا می توان افعال «عصیان» و «غوایت» در مورد آدم (ع) را به رغم عصمت پیامبران بر معانی ظاهری آنها حمل کرد یا ناگزیر بایستی همچون سایر مفسران راه تأویلات پیچیده و گاه ناسازگار با ظاهر آیه را در این باره پیمود؟ این پژوهش به روش تحلیلی تطبیقی انجام شده و نتیجه نهایی آن این است که در آیه موردبحث نه تنها قرینه صارفه متقن و موجهی برای تأویل معانی ظاهری افعال «عصیان» و «غوایت» درمورد آدم (ع) به معانی مورد ادعای برخی مفسران وجود ندارد، بلکه، مؤیدات فراوانی در تعیین معانی ظاهری این افعال به عنوان مدلول اصلی کلام الهی قابل استنباط است.
۸.

بررسی تفسیری آیات إشترا در ارزش گذاری جان و مال انسان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تفسیری سال ۱۵ زمستان ۱۴۰۳ شماره ۶۰ ۱۴۴-۱۱۳

کلیدواژه‌ها: آیات اشتراء آیه 109 توبه نفس انسان مال انسان ارزش گذاری انسان تحول نوری

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۰ تعداد دانلود : ۳۱
مقاله حاضر به دنبال بررسی و کشف ارزش انسان ها در معامله با خداوند است که در آیاتی مانند: «إِنَّ اللَّهَ اشْتَری مِنَ الْمُؤْمِنینَ أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّهَ ...» بدان اشاره شده است. آیاتی که در موضوع اشترا واردشده دارای تعبیر دقیق و لطیفی هستند. مفسران این نوع تعبیرها را گاهی تمثیل، گاهی مجاز، گاهی استعاره و گاهی حقیقت دانسته اند. از طرفی جمعی از مفسران به بیان کیفیت معامله و سود و خسران آن و چگونگی ارزش گذاری انسان ها در این معامله نپرداخته اند؛ از این رو لازم است نگرش مفسران به ارزش انسان ها در این معامله الهی از میان سخنان آنان جمع آوری و تحلیل گردد تا نتیجه بدیعی در تفسیر این آیات باشد. بر اساس این مقاله روشن می گردد که در ارزش گذاری انسان به واسطه جان و مال او، هر چه انسان نور بیشتر و به تبع حیات والاتری از طرف الهی در معامله با خداوند دریافت نماید، ارزش بیشتری پیدا خواهد نمود. خدای متعال حقیقت ارزش گذاری را با تعابیر مختلف در آیات قرآن بیان نموده که درک آنها نیاز به تامل فراوان دارد.
۹.

بازخوانی و بررسی تطبیقی آیات جاهلیت از منظر علامه طباطبایی و سید قطب(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تفسیری سال ۱۴ تابستان ۱۴۰۲ شماره ۵۴ ۶۰-۴۱

کلیدواژه‌ها: سید قطب جهل کفر جاهلیت جامعه جاهلی و اسلامی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۷۹ تعداد دانلود : ۲۶۶
جاهلیت اصطلاحی قرآنی است و بیانگر ویژگی های رفتاری، اخلاقی و اعتقادی مردم حجاز در دوره تاریخی پیش از اسلام می باشد. سید قطب پس از تقسیم جاهلیت به قدیم و مدرن و تفکیک جوامع به جاهلی و اسلامی، در تبیین اصطلاح جاهلیت، جهل و کفر را مقابل یکدیگر قرار می دهد و در نتیجه جامعه جاهلی را جامعه ای کافر می داند. اما از نظر علامه طباطبایی کفر و ایمان دارای درجات و مراتب اند و هر جهلی کفر نیست از نظر ایشان طبق آیات قرآن کریم کفر و بت پرستی یکی از آثار و نتایج جهل است نه عین آن. بر این اساس کافر دانستن جامعه جاهلی و باورمندی به تکفیر آنان مورد قبول علامه طباطبایی نیست. نظریه مختار این پژوهش که با روش توصیفی تحلیلی انجام گرفته است مؤید نظریه علامه طباطبایی است. از نظر مقاله پیش رو خطای سید قطب در خلط معنایی بین قانون و حاکمیت در آیه «أ فحکم الجاهلیه یبغون» است.
۱۰.

مطالعه تفسیری دیدگاه علامه طباطبایی و سید قطب پیرامون مبانی عدالت اجتماعی در تفسیر المیزان و فی ظلال القرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تفسیری سال ۱۴ زمستان ۱۴۰۲ شماره ۵۶ 77 - 98

کلیدواژه‌ها: عدالت اجتماعی سلامت اجتماعی تفسیر المیزان تفسیر فی ظلال القرآن

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۰۸ تعداد دانلود : ۱۴۶
عدالت اجتماعی یکی از مسائل جوامع بشری است. این مسئله در قرآن کریم به عنوان یکی از اساسی ترین رسالت های پیامبران الهی مطرح شده است. از این رو همواره مورد توجه مصلحان اجتماعی به خصوص اندیشمندان مسلمان از فِرَق و مذاهب اسلامی بوده است. شناخت دقیق این اندیشه از دیدگاه مفسران شیعه و اهل سنت ظرفیت هر یک از این مذاهب در توجه به این مسئله را روشن می کند. پژوهش حاضر با شیوه توصیفی تحلیلی به مطالعه و بررسی تفسیری دیدگاه علامه طباطبایی و سید قطب در تفسیر المیزان و فی ظلال القرآن پرداخته است و به این نتیجه رسیده است که عدالت اجتماعی از دیدگاه علامه طباطبایی مبنای سلامت اجتماعی است. سید قطب نیز عدالت اجتماعی را از نیازهای فطری بشری می داند که بر مبنای سه اصل: آزادی انسان، مساوات انسانی و تکافل به معنای تعاون و همگرایی اجتماعی بنا شده است.
۱۱.

خصائص الأسره المطلوبه في نمط الحیاه القرآنيّ المتقدّم

نویسنده:
منبع: المصطفی المجلد ۳ خریف و شتاء ۲۰۲۳ العدد ۵ (ملفّ العدد: الأُسرة من المنظار الإسلامی) 21 - 68

کلیدواژه‌ها: نمط الحیاه الحیاه المتقدمه أسلوب التقدم الحیاه القرآنیه التقدم القرآنی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۷۲ تعداد دانلود : ۲۱۹
إنَّ نمط الحیاه هو من أهمّ العوامل المؤثّره فی تقدّم الإنسان فی کافّه المجالات الفردیّه والعائلیّه والوطنیّه والدولیّه والبیئیّه وغیرها، وفی جمیع الأبعاد الدینیّه والفکریّه والثقافیّه والعلمیّه والاقتصادیّه والسیاسیّه والاجتماعیّه والصحّیّه والترفیهیّه، وکذلک الغذاء واللباس والسکن... وقد اقترحت الأدیان والطوائف والمدارس والأیدیولوجیّات وغیرها، أسالیب وبرامج من أجل تنمیه حیاه الإنسان، لکنّها إمّا خاصّه ببعض المجالات دون غیرها، وإمّا ناقصه وغیر شامله لجمیع الأبعاد. أمّا القرآن الکریم، فقد قدّم للإنسانیه نمطًا متقدّمًا من الحیاه المتمثّله بالإسلام، والذی یشتمل علی برنامج کامل ومتماسک فی جمیع مجالات الحیاه البشریّه وأبعادها، ففی نمط الحیاه هذا، یتمّ الاهتمام بالجانبین المادّیّ والمعنویّ للإنسان، والضمان لسعادته فی العوالم الثلاثه: الدنیا والبرزخ والآخره، ثمّ فی نمط الحیاه هذا، تقع مؤسّسه الأسره محورًا لجمیع المجالات والأبعاد أو معظمها، ویتمّ الترکیز بشکلٍ کبیرٍ على تکوینها وحفظها وتطویرها، فمن وجهه نظر القرآن الکریم، فی الأسره المتقدّمه، یمکن مشاهده الدین، وقداسه الأسره، ووجود قانونٍ معیّن فی التمتع الجنسیّ وکیفیّه الستر، ومراعاه الحقوق والاحترام المتبادل، وأهمّیّه الإنجاب وقداسته، وتربیه الأبناء وشرعیّتهم، والوحده والتعاون والمودّه بین أعضاء الأسره، والتعادل والتناسب بین حقوق الرجل والمرأه، وأخیرًا فإنّ نمط الحیاه القرآنیّ فی مجال الأسره هو فی کثیر من الحالات یتوافق مع التکنولوجیا الحدیثه، ولا یتعارض معها إلّا فی بعض الحالات.
۱۲.

تفسیر آیه «علیکم انفسکم» بر اساس خودباشی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های قرآن و حدیث سال ۵۵ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۱ 221 - 235

کلیدواژه‌ها: آیه «علیکم انفسکم» خودباشی میزانانگاری نفس

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۹۸ تعداد دانلود : ۲۱۵
در مورد مسئله اساسی نفس، حداقل دو رویکرد شناخته شده و یک رویکرد گمنام وجود دارد: 1. رویکرد «معرفت نفس»؛ 2. رویکرد «دشمن انگاری نفس»؛ 3. رویکرد «میزان انگاری نفس» که با عنوان «خودباشی» در این مقاله به روش تحلیلی تبیین شده است. نتیجه اصلی این مقاله این است که آیه 105 سوره مائده (یا آیه علیکم انفسکم) عمیق تر فهمیده شود؛ چون به دلیل معنای لغوی، سیاق و دیگر آیات و روایات، قابلیت تفسیر بر اساس خودباشی را دارد. 1. اقتضای لغت این است که ملازمت با نفس فقط در مراقبت و حفظ نیست؛ بلکه میزان قراردادن آن هم هست؛ 2. سیاق آیه نشان می دهد، نفس در اینجا معنایی فردی و شخصی دارد و در مقابل غیر (دیگران) قرار دارد؛ 3. دیگر آیات قرآن که اطمینان نفس را میزان می دانند و نیز قلب را حریم امن الهی توصیف می کنند، مؤید این تفسیر هستند که می توان آیه مذکور را بر اساس خودباشی (میزان انگاری نفس) توضیح داد. روایاتی که توصیه به میزان قراردادن نفس هم می کنند، از دیگر شواهد تفسیر آیه بر اساس خودباشی هستند.
۱۳.

ارزیابی تطبیقی مبنای تفسیری تحریف ناپذیری قرآن کریم از منظر علامه طباطبایی و آیت الله جوادی آملی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه قرآن و حدیث دوره ۱۵ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۳۱ ۲۴۵-۲۱۹
تعداد بازدید : ۴۳۲ تعداد دانلود : ۳۴۴
مصونیت قرآن از تحریف از مهم ترین مبانی تفسیری اغلب مفسران (از جمله علامه طباطبایی و آیت الله جوادی آملی) است. علامه طباطبایی مبنای تفسیری عدم تحریف قرآن را، در هفت بخش به تفصیل تبیین نموده است که عبارت است از: همانندی قرآن کنونی با قرآن عصر رسول الله$، معتبر دانستن روایات عدم تحریف قرآن ، نقد دلایل معتقدان به تحریف قرآن، تحلیل جمع قرآن در عصر ابوبکر، تحلیل توحید مصاحف در دوره عثمان، تحلیل جمع قرآن بین الدفتین در زمان صحابه و نقد و بررسی روایات موهم به تحریف. در مقابل آیت الله جوادی آملی در تبیین این مبنای تفسیری، بر اموری چون دلایل عقلی، دلایل نقلی، تواتر قرآن، شهادت تاریخ، هماهنگی قرآن با عترت، شهرت محققه به گواهی علمای فریقین تاکید دارد. مقایسه مبانی دو مفسر، نشان می دهد که در اصل مصونیت قرآن کریم از تحریف هر دو با یکدیگر اشتراک نظر دارند و این از مبانی مشترک صدوری، دو مفسر در تفسیر قرآن است اما در مقابل در تبیین جزییات موضوع، با یکدیگر اختلاف نظرهایی دارند که واکاوی این اشتراکات و اختلافات، نشان دهنده ی یک نوآوری در دیدگاه های آیت الله جوادی آملی است. در این مقاله، با روش توصیفی- تحلیلی و به صورت تطبیقی به دیدگاه دو مفسر یاد شده در خصوص مبنای تحریف ناپذیری پرداخته شده است. نتیجه آن که از جمله مبانی حضرت آیت الله جوادی آملی آن است که، ایشان ترتیب آیات درون سوره ها و ترتیب سوره ها را توقیفی می داند و جمع و تدوین مصحف شریف را به زمان حیات رسول الله$ نسبت می دهد، در حالی که حضرت علامه طباطبایی جمع و تدوین قرآن به صورت کامل را در زمان حیات پیامبر$ نمی داند و معتقد به اجتهادی بودن ترتیب سوره هاست. همین موضوع، ریشه اختلاف دیدگاه دو مفسر در تبیین مصونیت قرآن از تحریف است، که به نظر می رسد، سخن آیت الله جوادی آملی صحیح تر باشد. همچنین آیت الله جوادی آملی، استدلال علامه طباطبایی را در اثبات تحریف ناپذیری قرآن، مستلزم دوری رقیق دانسته و به نقد سخن ایشان پرداخته است، که به نظر می رسد ملاحظه دقیقی است.
۱۴.

نقش فنّاوری های نوین در توسعه و تعمیق پژوهش های اسلامی / گزارش دوازدهمین نشست از سلسله نشست های علمی علوم انسانی و اسلامی دیجیتال در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی

تلخیص گر:
منبع: ره آورد نور سال بیست و یکم زمستان ۱۴۰۱ شماره ۸۱ (پیاپی ۹۸) 25-35
تعداد بازدید : ۲۳۷ تعداد دانلود : ۲۱۷
به مناسبت هفته پژوهش، دوازدهمین نشست از سلسله نشست های علوم اسلامی و انسانی دیجیتال با موضوع «نقش فنّاوری های نوین در توسعه و تعمیق پژوهش های اسلامی» در تاریخ 21 آذر 1401 در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در شهر مقدّس قم برگزار گردید. در این جلسه، حجّت الاسلام و المسلمین دکتر سید کاظم طباطبایی، رئیس پژوهشکده علوم و معارفِ مؤسّسه علمی - فرهنگی دارالحدیث به مقایسه شرایط پژوهش در گذشته و حال پرداختند و با اشاره به برکات فنّاوری اطّلاعات، نقش آن را در تسریع و تعمیق پژوهش های اسلامی مهم دانستند. ایشان همچنین، به آسیب های فنّاوری اطّلاعات برای امر تحقیق و پژوهش هم اشاره کردند و بایسته هایی را برای تولید نرم افزارهای پژوهش محور ترسیم نمودند. افزون بر این، در نشست مذکور، جناب حجّت الاسلام والمسلمین دکتر سید رضا مؤدب، عضو هیأت علمی دانشکده الهیات دانشگاه قم نیز با تأکید بر اهمیت جایگاه فنّاوری اطّلاعات، نمونه هایی از نکات علمی برآمده از به کارگیری رایانه و نرم افزارها در پژوهش را ذکر کردند و در این راستا، بایسته هایی را برای ادامه تولید برنامه های پژوهشی مرکز نور بیان نمودند.
۱۵.

بررسی تطبیقی رابطه توحید و خواندن غیر خدا از دیدگاه رشید رضا و علامه طباطبایی

نویسنده:
منبع: شبهه پژوهی مطالعات قرآنی سال ۴ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۲ (پیاپی ۷) 153 - 184

کلیدواژه‌ها: توحید دعا الوهیت عبادت حقیقی رویکرد مقارنه ای علامه طباطبایی رشیدرضا

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۰۰ تعداد دانلود : ۱۷۱
عبودیت خدا فلسفه اصلی زندگی بشر بوده و دعوت به توحید و عبادت خدای یکتا که از نیازهای غریزی و فطری انسان است، همواره سر لوحه رسالت تمام پیامبران و منادیان الهی بوده است و همه مذاهب و فرق اسلامی در این که عبادت مخصوص خداوند است، اتقاق نظر دارند؛ لیکن رفتار توسّل گونه برخی مسلمانان، همانند شیعیان که پیامبراکرمJ و یا اولیای الهی را می خوانند و در برابر قبور آنان اظهار تذلل و خضوع می کنند، مورد نقد جدی محمّد رشیدرضا در تفسیر المنار قرار گرفته است؛ درحالی که عموم مسلمانان همواره در طول تاریخ، نه تنها در اعتقاد که در سلوک رفتاری خود، بدان عمل کرده اند؛ مسأله اصلی این است که آیا چنانکه رشیدرضا می گوید، دعا و درخواست از غیر خدا و امامان معصومA، با توحید منافات دارد و عملی شرک آمیز است؟ این پژوهش با روش کتابخانه ای و رویکردی تحلیلی و تطبیقیِ دیدگاه علامه طباطبایی و رشیدرضا، با هدف دست یابی به دیدگاه صحیح از منظر قرآن و رفع اتهام از شیعیان در عبادت اولیاء و شرک در توحید عبادی، انجام گرفت که با بررسی مفاهیم اساسی به ویژه مفهوم عبادت، دعا در کتب لغت و کاربردهای قرآنی آن معلوم شدکه مصادیقی از دعا و درخواست از غیر خدا، که مورد نقد رشید رضا بوده است، نه تنها شرک نبوده که در راستای توحید و عبادت خدا می باشد.
۱۶.

Les caractéristiques d’une famille idéale selon le mode de vie coranique développé

نویسنده:
منبع: Al-Mustafa, Volume ۲, l’édition ۲, Avril ۲۰۲۲ (Ce numéro: Le Famille en islam) 185 - 222

کلیدواژه‌ها: style de vie mode de vie développé vie coranique progrès coranique famille coranique

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۴۰ تعداد دانلود : ۲۲۸
Le mode de vie est l’un des facteurs les plus importants du progrès de l’homme dans tous les domaines tant personnel, familial, national, international qu’environnemental, et dans toutes les dimensions de la vie, notamment cultuelle, intellectuelle, culturelle, scientifique, économique, politique, sociale, sanitaire, nutritionnelle, vestimentaire, etc. En effet, pour assurer le progrès de la vie humaine, les religions, les écoles dogmatiques, les sectes et les écoles de pensée proposent des modes et des programmes de vie qui sont soit spécifiques à certains domaines ou dimensions de la vie ou qui sont incomplets. Cependant, le saint Coran a présenté à l’humanité un style de vie plus avancé contenant un programme cohérent dans tous les domaines et dimensions de la vie humaine. Dans ce mode de vie, l’attention est portée sur les aspects matériels et spirituels de l’homme afin d’assurer son bonheur dans ce monde, au purgatoire et dans l’au-delà. Selon le Saint Coran, dans une famille idéale, la religion, le caractère sacré de la famille, la licéité et la légalité des relations sexuelles, le code vestimentaire, le respect de droits et le respect mutuel entre les membres de la famille, le caractère sacré de la naissance d’un enfant légitime, l’éducation, l’unité, la coopération et l’affection, la proportionnalité, la justice et l’égalité entre les droits des hommes et des femmes ont une place prépondérante. Le mode de vie coranique dans le domaine de la famille est dans la plupart de cas complètement compatible avec le développement de la technologie du monde contemporain.
۱۷.

بررسی مقامات و منزلتهای مریم (س) در قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی سال ۶ زمستان ۱۴۰۱ شماره ۳ (پیایی ۲۴) 33-59
تعداد بازدید : ۳۴۰ تعداد دانلود : ۲۱۷
حضرت مریم(س)، از زمره پاکان و برگزیدگان خاص الهی است که قرآن کریم، ایشان را به عنوان اسوه و مثل اهل ایمان معرفی نموده است. توجه و بررسی بیشتر مقامات و منزلتهای کم نظیری که در آیات قرآنی برای آن بزرگوار ترسیم شده است شناخت بیشتر ایشان و کشف دلایل این اسوه بودن را روشنتر می سازد . در همین راستا هدف اصلی این پژوهش بررسی تفصیلی مقامات و منزلتهای بیان شده برای آنحضرت در کلام الهی می باشد. این پژوهش به روش تحلیلی - تطبیقی انجام شده و در متن آن، به آرا و نظرات اندیشمندان برجسته قرآنی- مخصوصاً صاحبان تفاسیر تسنیم و المیزان - توجه شده است. در نگاهی کلی، مجموعه مقامات و منزلتهای ترسیم شده برای حضرت مریم در آیات قرآنی از این قرار است: مقام اصطفای حضرت مریم؛ مقام اسوه گی و الگو بودن آنحضرت؛ مقام عبودیت تام ؛ مقام طهارت و عصمت؛ مقام رضا و تسلیم در برابر بلایا؛ منزلت محدّثه بودن آنحضرت؛ منزلت پرورش یافتگی تحت عنایت الهی؛ منزلت مرزوقیت از خوان ربوبی؛ منزلت مصدِّق بودن و نهایتاً منزلت طیب ولادت و برگزیدگی مطلق . این گستردگی مقامات و منزلتها برای چنین شخصیتی الهی، ناشی از «سعه وجودی»، «جامعیّت شخصیّتی» و «کرامات والای» آن بانوی الهی بوده است.
۱۸.

تحلیل نظریه انسجام قرآن امین احسن اصلاحی با رویکرد انتقادی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی سال ۵ تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیایی ۱۸) 133-156

کلیدواژه‌ها: امین احسن اصلاحی تدبر القرآن انسجام قرآن زوج سوره گروه سوره

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۳۴ تعداد دانلود : ۴۰۴
انسجام قرآن، از مباحث مهم در میان مفسران علوم قرآن می باشد و پیوستگی های ممکن میان موضوعات قرآنی در شکل های گوناگون را بیان می کند. امین احسن اصلاحی، قرآن پژوه پاکستانی، نظریه نظام زوجی سوره ها را مطرح و کوچکترین واحد نظم قرآن را «سوره» تعیین کرده است، هر سوره یک مضمون محوری (عمود) دارد که کل سوره حول آن محور می چرخد. هدف از این تحقیق، بررسی و تحلیل نظریه انسجام قرآن امین احسن اصلاحی با رویکرد انتقادی است. نتایج تحقیق نشان می دهد که امین احسن اصلاحی در سه قسمت (عمود سوره، زوج سوره و گروه سوره) به بیان نظم قرآن مجید پرداخته است. همچنین با وجود تمام محاسن و مزایایى که درباره نظریه اصلاحى به دست آمد، برخى مواضع و نتایج مباحث ایشان محل بحث و تردید است. در واقع آنچه طرح کرده فرضیه اى بیش نیست و بر برخی موارد موجود در قران تطبیق نشده است. به علاوه نظم قرآن در سوره ها، جفت سوره ها و گروه سوره ها، چندان دقیق نیست یا دستکم در مواردى قابل تردید و اشکال است.
۱۹.

تحلیل فرایند «تفسیر» و «تطبیق» قرآن بر اساس کارکرد «سیاق» و «شأن نزول»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه معارف قرآنی (آفاق دین) سال دوازدهم تابستان ۱۴۰۰شماره ۴۵ 143 - 182

کلیدواژه‌ها: تفسیر تطبیق سیاق شأن نزول قرآن

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۱۹ تعداد دانلود : ۴۸۷
قرآن کریم، متنی است که مخاطبانش به منظور دریافت مُراد آن نیاز به «تفسیر» دارند. پس از دریافت مُراد، نوبت به فرایند «تطبیق» یا همان بهره بری از مُراد در جهت هدایت می رسد. مسأله آن جاست که فهم تفسیری و پس از آن، دخول در فرایند تطبیق نسبت به «سیاق» و «شأن نزول» آیه چگونه تصویر می شود. این پژوهش که به روش تحلیلی-توصیفی و با بهره بری از ابزار کتابخانه ای به نگارش درآمده است، در تحلیل فرایند تفسیر بدین نتیجه دست یافت که با توجه به نوشتاری یا غیرنوشتاری بودن متن، مفهومی به نام «مقامات تفسیری» مطرح می شود که فهم مراد، تنها در آن مقامات امکان پذیر است. این مقام ها عبارتند از: «سباق»، «شأن و فضای نزول آیه»، «سیاق سوره»، «فضای نزول سوره»، «قرآن در قرآن نوشتاری» و «قرآن در قرآن غیرنوشتاری». در واقع، هیچ یک از مقام ها با دیگری تعارضی ندارد و شکل متکامل تفسیر، تنها با کنار هم نهادن تمامی مقامات ممکن است. امّا نتایج حاصل از تحلیل فرایند تطبیق عبارتند از: اوّلًا فرایند تطبیق در گستره ی تمامی آیات و برای همه ی مخاطبان تعریف می شود؛ ثانیًا از حیطه ی «مدلولات لفظی» و حوزه ی «تفسیر» بیرون می آید؛ ثالثًا تنها با تعیین «مناسبت» و «غایت» به صحنه می آید؛ رابعًا با تشکیل قیاسی استثنایی برای نقوش مطرح در یک آیه تصویر می شود؛ خامسًا تعارض با مقام «سباق» یا «شأن نزول آیه» شرط دخول در فرایند تطبیق است، اما تطبیق نسبت به چهار مقام دیگر همین آیه، مهمل یا لابشرط است؛ سادسًا تطبیق یک آیه آن گاه مقبول می افتد که با مقامات شش گانه در محدوده ی آیات دیگر متعارض نباشد.
۲۰.

بررسی روایات تنزیه کتاب التوحید شیخ صدوق(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: حدیث پژوهی سال سیزدهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲۵ 359-374

کلیدواژه‌ها: تنزیه شیخ صدوق التوحید شیعه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۸۳ تعداد دانلود : ۵۲۱
تنزیه ، سنگ بنای خداشناسی صحیح است و شیخ صدوق محدث نامدار مکتب اهل البیت علیهم السّلام منادی این عقیده در کتاب کهن و ارزشمند توحید می باشد. ایشان در باب توحید الهی بر این باور تکیه دارد که خداوند سبحان از همه ویژگی های آفریدگان پاکیزه است و در کتاب توحید ، آیه ها و روایت های صریح در تنزیه را گردآوری و گاهی توضیح می دهد و چنانچه آیه یا روایتی در ظاهر با تنزیه سازگار نبود با استفاده از اصول عقلی و روایت های تفسیری ، مورد تأویل و توجیه قرار داده است. در ضمن از مقاله حاضر چنین به دست می آید که شیخ صدوق همانند متکلمین شیعی در مباحث اعتقادی به حکم عقل نیز در بررسی آیه ها و روایت ها توجه دارد.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان