محمدرضا عزتی فردویی

«آیه تطهیر» ذیل آیه 33 سوره احزاب و یکی از مهمترین دلایل شیعه برای اثبات عصمت و طهارت اهل بیت پیامبر اکرم (ص) است؛ مخاطب قرارگرفتن همسران پیامبر اکرم (ص) در صدر آیه یاد شده، باعث شده دیدگاه های مختلفی از جمله تعلیل، استقلال نزول، اعتراض و ... در مورد تناسب صدر و ذیل آن مطرح شود؛ با توجه به ارتباط دیدگاه های یادشده با معنا و مقصود آیه تطهیر، بررسی آنها اهمیت فراوانی دارد؛ از این رو، در پژوهش حاضر تلاش می شود با استفاده از دلائل و قرائن نقلی و عقلی، دیدگاه مناسبی در این زمینه ارائه شود؛ حاصل پژوهش نشان می دهد، اگرچه آیه تطهیر با صدر آیه 33 سوره احزاب پیوستگی نزول ندارد اما تألیف آیه تطهیر با آیه قرار از سوی خدای متعال، عامدانه و با هدف تکریم، تنزیه و دفع توهم عدم عصمت اهل بیت (ع) و تطبیق دو ساحت مادی و معنوی بیت پیامبرگرامی اسلام (ص) انجام شده است.

آیه 58 سوره مبارکه انفال یکی از مصادیق تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی و بیانگر چگونگی تعامل پیامبر با پیمان شکنان یهود است. برخی با استناد به آیه یاد شده و گزارش های تاریخی به طرح شبهه قرآنی «جواز نقض معاهده در صورت ترس از خیانت کفار» پرداخته اند. در مقاله حاضر تلاش شده با بررسی توصیفی و تحلیلی مستندات شبهه یاد شده، به آن پاسخ داده شود. حاصل پژوهش، نشان می دهد که شبهه یاد شده مخالف متن قرآن، روایات و تاریخ است و آیه 58 سوره انفال دلالتی بر نقض معاهده بر اساس ترس و ظن ندارد و معیار نقض معاهده در آن، «نقض پیش دستانه» بر اساس علم به توطئه کافران یهود بوده است. هدف از نقض پیش دستانه در آیه 58 سوره انفال به قرینه سیاق، جلوگیری از تسلط کفار بر حکومت اسلامی است؛ از این رو، در مواردی که ملاک یاد شده وجود ندارد، معیار نقض معاهده در قرآن، «نقض پیشین» است.

در مصادر اصلی حدیث فریقین روایاتی وجود دارد که معصومان(ع) در آنها از عبارت «لیس منا» (از ما نیست) استفاده کرده اند. محدثان فریقین در تفسیر مقصود معصومان(ع) از این تعبیر اختلافاتی دارند. در واقع، معنای این عبارت «لیس من شیعتنا» می باشد که از سیاق روایات و آیات فهمیده می شود. در پاره ای از روایات دیگر مصداق تعبیر «منا» شیعیان راستین است. در برخی دیگر از روایات این عبارت به معنای خروج از اسلام آمده است که اسلام در این روایات به معنای تسلیم شدن و پیروی کردن است نه اسلام به معنای اصطلاحی آن. در همه این موارد مقصود اصلی معصومان(ع) از این عبارت «ولایتمداری و پیروی کردن از معصومان(ع)» است و تفسیر برخی از محدثان اهل سنت از این عبارت مبنی بر «لیس من اخلاقنا و طریقتنا» صحیح نیست.