مطالعات تفسیری

توحید و تثلیث دو مفهوم متضاد به هم وابسته هستند؛ به گونه ای که اثبات یکی از آنها، ابطال دیگری را به همراه خواهد داشت. تثلیث به معنای کثرت در الوهیت، که دلالت بر سه گانه بودن خداوند در عینِ اله واحد بودنِ خدا، عیسی و روح القدس دارد، از عقاید خاصه غالب مسیحیان به جز فرقه های خاص قرون اخیر از جمله فرقه «شاهدان یهوه» و گروهی از نواندیشان مسیحی می باشد. عادل تئودوخوری، کشیش لبنانی با رویکرد تأکید بر عقلانیت و در راستای رسیدن به گفتگوی صلح آمیز میان ادیان اسلام و مسیحیت، اقدام به تفسیر قرآن کریم کرده است. پژوهش حاضر به دنبال پاسخ گویی به این مسئله است که این عالم مسیحی، چگونه تقابل بین توحید و تثلیث را در تفسیر آیات مربوطه، تحلیل کرده است. در این راستا با مدل تحلیلی، آیات مربوط به نهی از تثلیث و عدم فرزند داری خداوندبا تکیه بر توحید، در تفسیر عادل تئودورخوری به روش کتابخانه ای و با استفاده از منابع دسترس، مورد بررسی قرار گرفته و این نتیجه حاصل شده است که تئودورخوری با بررسی تفاسیر مسلمانان در آیات توحیدی و ابراز صریح در ایمان کامل خود به توحید خداوند، برهانی بر توحید الهی ارائه داده است. در عقیده تثلیث نیز او از دسته الهی دانان مسیحی است که آموزه مسیحیِ الوهیت عیسی علیه السلام را شرک دانسته و وی را مظهر تجلی خداوند می داند نه تجسد خدا. ضمن این که این نتیجه گیری وی، منافاتی با اعتقاد برگرفته مفسران اسلامی از جمله آیهالله طباطبایی و آیه الله جوادی آملی ندارد.

«آیه تطهیر» ذیل آیه 33 سوره احزاب و یکی از مهمترین دلایل شیعه برای اثبات عصمت و طهارت اهل بیت پیامبر اکرم (ص) است؛ مخاطب قرارگرفتن همسران پیامبر اکرم (ص) در صدر آیه یاد شده، باعث شده دیدگاه های مختلفی از جمله تعلیل، استقلال نزول، اعتراض و ... در مورد تناسب صدر و ذیل آن مطرح شود؛ با توجه به ارتباط دیدگاه های یادشده با معنا و مقصود آیه تطهیر، بررسی آنها اهمیت فراوانی دارد؛ از این رو، در پژوهش حاضر تلاش می شود با استفاده از دلائل و قرائن نقلی و عقلی، دیدگاه مناسبی در این زمینه ارائه شود؛ حاصل پژوهش نشان می دهد، اگرچه آیه تطهیر با صدر آیه 33 سوره احزاب پیوستگی نزول ندارد اما تألیف آیه تطهیر با آیه قرار از سوی خدای متعال، عامدانه و با هدف تکریم، تنزیه و دفع توهم عدم عصمت اهل بیت (ع) و تطبیق دو ساحت مادی و معنوی بیت پیامبرگرامی اسلام (ص) انجام شده است.

قرآن کریم که سخن حکیمانه خداوند است، هر جمله و عبارتش بر اساس هدفی انتخاب و در جایگاه مخصوص خود قرار گرفته و هر کدام از اجزاء ضمن این که خود رساننده معنایی است با دیگر اجزاء نیز در تناسب لفظی و معنایی دقیقی است. در این میان عبارات و جملات پایانی آیات که آنها را «فواصل» می خوانند و خصوصاً اسماء و صفات الهی جایگاهی ویژه داشته و انتخاب و گزینش اعجازگونه آنها در ارتباطی تام و وثیق با محتوای آیات است. «شدید العقاب» یکی از اوصاف الهی است که به صورت محدود در پایان برخی آیات درباره مشرکان، اهل کتاب و مسلمانان آمده است. آمدن این وصف در ارتباط با کفار و اهل کتاب طبیعی است؛ اما جای سؤال است که چرا این وصف در پایان آیاتی آمده است که مؤمنین مورد خطاب قرار گرفته اند؟ این عبارت در باره چه افراد و موضوعاتی است؟ این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی و تدبری در پی پاسخ به این پرسش ها است و در نتیجه روشن می شود که این وصف علاوه بر اینکه تهدیدی برای کفار و مشرکان می باشد، برای مومنان و مسلمانان نیز در موضوعاتی مانند حج و فیء و قبول امر و نهی پیامبر و در حوادثی که فتنه های فراگیر را ایجاد کرده و باعث تبدیل نعمت های بزرگی مثل ولایت می شود، نیز انذار و هشدار است.

بررسی سلامت معنوی به نوع اعتقاد و جهان بینی وابسته است که از نحوه نگاه به هستی، انسان و معنای زندگی، حکایت دارد. برای سلامت معنوی نمی توان تعریف، معیار و شاخص های مشترک جهانی و اجماعی ارائه داد. مسئله این نوشتار چگونگی جهت دهی علامه طباطبایی در مفهوم معنویت با توجه به مبانی انسان شناختی است که می تواند به عنوان مقدمه ای برای فهم مشترک معنویت باشد با این هدف که معنویت در اندیشه علامه طباطبایی نوعی از حیات برتر و ملکوتی انسانی برخاسته از فطرت الهی است که در آن حیات، انسان کمالات خاص خویش را تنها در پرتو ایمان به خدا و عمل صالح بروز می دهد. روش این پژوهش توصیفی تحلیلی است و به این یافته رسیده که بر اساس آیه 97 سوره نحل، در کسب سلامت معنوی جنسیت مطرح نیست و برپایه نظریه وحدت نوعی علامه، زنان و مردان در سایه ایمان به خدا و عمل صالح می توانند درجات معنوی را به دست آورند که کسب این درجات منتهی به حیاتی جدید با عنوان حیات طیبه خواهد شد و استخراج دیدگاه ایشان می تواند در تدوین الگویی از معنویت اسلامی مفید باشد.

یکی از راهبردهای فرعون برای اطاعت پذیری و استثمار بنی اسرائیل، استخفاف آنان بود، چنان که آیه 54 زخرف بدان اشارت دارد. استخفاف در عصر حاضر نیز جریان دارد و با تعمیق در آیات قرآن کریم می توان، روش هایی که حکام برای استخفاف مردم به کار می برند، استخراج نمود و در برابر آن واکنش صحیح نشان داد. هدف این نوشتار بررسی روش های استخفاف در تفاسیر فریقین با تأکید بر آیه 54 زخرف و تطبیق آن با استخفاف در تفرعن جدید است. این نوشتار با روش مروری تحلیلی پس از بررسی کلیه آیات مرتبط با روش های استخفاف فرعون، این روش ها را استخراج نموده، سپس آن را با شیوه های استخفاف در تفرعن جدید تطبیق داده است. یافته های این پژوهش نشان می دهد همان گونه که فرعون با شیوه های استفاده از نخبگان، اظهار دلسوزی، تجمل گرایی، تکبرورزی، تلقین رابطه خدا و مولی، تفرقه گرایی، اتهام پراکنی، جهل زدگی، فریب کاری و ترویج فساد به استخفاف بنی اسرائیل پرداخت و آنها را با خود همراه ساخت؛ به گونه ای که او را خدای خود می دانستند و به او قسم می خوردند، تفرعن جدید نیز با استفاده از همین شیوه ها ولی با ابزارهای متفاوت و جدید، دنبال تسلط بر کشورها و انسانیت هستند تا آنها را به بردگی کشیده و استثمار نمایند. از این رو بر متفکران جامعه فرض است تا با مقابله عالمانه در برابر این گونه اقدامات ایستادگی و بشریت را نسبت به این خطر بزرگ بیدار نمایند.

قرآن کریم کتابی است که به تدریج در مقاطع گوناگون رسالت پیامبر| نازل شد. یکی از حکمت های نزول تدریجی آیات قرآن تقویت و حمایت مستمر قلبی و روحی پیامبر| بوده است. بر پایه آیه 120 سوره هود، بیان داستان های قرآنی انبیاء الهی در هر مقطع، به منظور تثبیت قلب رسول الله| و مؤمنان، ازجمله اهداف طرح آنها بیان شده، تا رویدادهای تاریخی مسیر رسالت، موجب ثبات قدم و نفوذ در دل و جان مخاطبان گردد. پژوهش حاضر درصدد پاسخ گویی به این سؤال است که داستان حضرت صالح× در سوره نمل چه نقشی در تثبیت قلب پیامبر| داشته است؟ بررسی توصیفی تحلیلی سؤال فوق، نشان می دهد خدای متعال با حکایت ماجرای حضرت صالح× در سوره نمل، با هدف طرح دو انذار؛ پرهیز از دنیاطلبی و خرافه پرستی و پرهیز از مقابله با رسولان الهی، از سرکشی و لجاجت در برابر دعوت الهی پرهیز داده و با نزول آیات این داستان در شرایط طاقت فرسای شعب ابی طالب، تثبیت قلب و استواری روحی رسول الله| و مؤمنانی را که بیم از دست دادن یاریشان در شرایط سخت کنونی بود، محقق دارد. همچنین با نوید به حفاظت از جان پیامبر| و نتیجه بخش بودن استقامت همراهان ایشان، توطئه های آشکار و پنهان دشمنان را نقش بر آب کرده و زمینه های حفاظت از جریان حق و تحقق حکومت اسلامی را بشارت می دهد

سرگذشت حضرت موسی× در سوره های متعدد و از زوایای مختلفی بیان شده است. در آیه 27 طه، آغاز رسالت ایشان و درخواست آن حضرت مبنی بر رفع گره زبان مطرح می شود. معلول دانستن لکنت زبان به سبب ماجرای ذغال و طلا در کودکی موسی×، با توجه به تبارشناسی آن تا تفاسیر یهودیان از تورات و تلمود و میدراش، تفسیری اسرائیلی از آیه تلقّی می گردد. با توجه به ظاهر آیه، بیان لکنت زبان آن حضرت، شبهاتی مبنی بر تناقض عیوب جسمانی با مقام نبوت و ناکارآمدی آن در مقام تبلیغ القاء می نماید. این مقاله به روش توصیفی تحلیلی بر آن است تا با بررسی تفاسیر فریقین، دلالت آیه مذکور بر نقص حضرت موسی× یا عدم آن روشن گردد. برخی مفسران اسباب غیرجسمانی برای لکنت زبان موسی× ذکر نموده اند؛ مانند: خوف از قبطیان، افصح بودن هارون× نسبت به موسی×؛ اما اکثر آنان بر مبنای روایت جمره، سببیت نقص جسمانی؛ اعم از مادرزادی یا عارضی را پذیرفته اند. این روایت افزون بر مشکل سندی، در دلالت نیز با ادلّه قرآنی و روایی معتبر، ناسازگار است. در صورت تفسیر آیه نامبرده بر اساس روایت تفسیری مذکور، حداقل باید با قول به مرتفع شدن لکنت و گره، بر اثر دعای موسی× از مستقر شدن شبهه وجودِ دائمی لکنت زبان برای موسی× احتراز نمود.

آفریننده نظام هستی در آفرینش بشر از دو جنس اهدافی داشته است، چنان که در تشریع احکام و تعیین خط مشی زندگی زن و مرد نیز اهدافی را دنبال نموده است که در راستای غایت خلقت، هدایت و سعادت آنها می باشد. مقاله حاضر به روش توصیفی تحلیلی به دنبال تبیین عدل الهی در تشریع احکام حقوقی جنسیتی از دیدگاه مفسران فریقین است. در میان احکام الهی، که برای نیل بشر به هدایت مطلوب او تشریع شده، برخی از احکام نظیر: شهادت، ارث، دیه و ... دارای اختلاف جنسیتی است. در دوره های مختلف، برخی مغرضانه یا از سر نادانی، این اختلاف در میان احکام جنسیتی را مورد نقد قرار داده اند و آن را با عدل تشریعی در احکام، متناقض ارزیابی نموده اند. در این نوشتار، با بررسی دلایل تشریع این احکام، عدل الهی در وضع آنها بررسی گردیده و تناقض آن با عدل تشریعی، مردود دانسته شده است.