نکته هایی از معارف حسینی
منبع:
پژوهشنامه معارف حسینی سال هشتم زمستان ۱۴۰۲ شماره ۳۲
141 - 142
فیلترهای جستجو:
فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۷٬۳۸۱ تا ۷٬۴۰۰ مورد از کل ۷٬۷۷۴ مورد.
بررسی انگیزه ی بزرگان شهر مدینه در برپایی قیام حره واقم(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
سخن تاریخ سال شانزدهم زمستان ۱۴۰۱ شماره ۴۰
25 - 47
حوزههای تخصصی:
حره واقم نام قیام خونین مردم مدینه در سال ۶۳ هجری قمری است. از نقل های تاریخی سه انگیزه ی متفاوت درباره ی علت برپایی این قیام برداشت می شود. بعضی از نقل ها حاکی از آن است که اقدام بزرگان این شهر و در پی آن مردم مدینه، حرکتی کاملاً خداجویانه بوده است. برخی دیگر، قیام را شورشی دنیا طلبانه معرفی می کنند و پاره ای از روایت ها، این قیام را در راستای سیاستهای سلطه جویانه ی ابن زبیر می دانند. اهمیت این موضوع در شناخت فضای اجتماعی و افکار حاکم در شهر مدینه است که با فهم صحیح آن می توان به حکمت های عملکرد ائمه -علیهم السلام- در این شهر پی برد. این تحقیق با روش توصیفی - تحلیلی با جستجو در کتب تاریخی نزدیک به حادثه، نقل های موجود را تقریر نموده است و پس از نقد روایت ها ، با صحه گذاشتن بر تأثیر عوامل چند گانه بر آن است که اقدامات قدرت طلبانه ی ابن زبیر در مکه و تحریکات او بیش ترین تأثیر را در برانگیختن اراده ی بزرگان شهر مدینه در پیشبرد قیام حره داشته است.
بازتاب اخبار زنان در دوره شکوفایی فرهنگ اسلامی در متون جغرافیایی با تأکید بر أحسن التقاسیم(مقاله پژوهشی حوزه)
منبع:
تاریخ اسلام سال بیست و سوم پاییز ۱۴۰۱ شماره ۳ (پیاپی ۹۱)
157 - 182
حوزههای تخصصی:
جایگاه زنان و شیوه حضور و ایفای نقش این قشر در جامعه، از موضوعاتی است که در بررسی و تحلیل هویت تاریخی ملت ها و ارزیابی سطح فرهنگی و تمدنی جوامع گوناگون، و از جمله جوامع اسلامی، همواره مورد نظر پژوهشگران بوده است؛ اما با توجه به انعکاس کم اخبار اجتماعی زنان در منابع تاریخی اوّلیه اسلامی، باید منابع دیگر را برای آگاهی از نقش زنان کاوید. یکی از مناسب ترین منابع دوره اسلامی در این زمینه، متون جغرافیایی است که تصویری از حیات اجتماعی زنان در شهرهای مختلف را می توان در برخی از آنها یافت. کتاب احسن التقاسیم نوشته محمدبن احمد شمس الدین مَقدِسی (380 ق)، از جمله منابع جغرافیایی است که نگاهی ویژه به مردم و آداب ورسوم آنها دارد. این نوشتار، بر آن است به این پرسش پاسخ دهد که مَقدِسی به چه بخشی از اخبار زنان بیشتر توجه داشته و از چه زاویه ای به آنان نگریسته است؟ شواهد گردآوری شده از این کتاب، نشان می دهد که ساحت اجتماعی فعالیت زنان، ازدواج و فساد اخلاقی، مهم ترین موضوعات مورد تو جه در این کتاب در باب زنان است. همچنین، مَقدِسی از نگاه دینی به زندگی اجتماعی مردم پرداخته و از این زاویه، کوشیده است در باره رفتار زنان داوری کند.
شخصیت دالی و مدلولی امام حسین(ع) بر اساس الگوی نشانه شناسی هامون
منبع:
پژوهشنامه معارف حسینی سال هفتم زمستان ۱۴۰۱ شماره ۲۸
85 - 104
حوزههای تخصصی:
دانش نشانه شناسی به تحلیل و بررسی انواع نشانه ها، عوامل حاضر در فرآیند تولید و مبادله و تعبیر آنها و نیز قواعد حاکم بر نشانه ها می پردازد. نشانه چیزی است که به غیر از خود دلالت دارد. سوسور به عنوان پدر علم نوین نشانه شناسی دو مفهوم دال و مدلول را برای نشانه شناسی در نظرگرفته است و رابطه میان آن دو را رابطه ای جدایی ناپذیر می داند. فیلیپ هامون نیز نشانه شناسی شخصیت را به سه سطحِ دال، مدلول و سطوح تحلیل شخصیت تقسیم بندی می کند. در این جستار با استفاده از روش توصیفی– تحلیلی شخصیت و صفات دالی و مدلولی امام حسین(ع) در پرتوی فرآیند نشانه شناسی مورد بررسی قرار می گیرد. ویژگی های بارز شخصیتی امام حسین(ع) به مثابه یک دال و مدلول و شیء ارزشی بر جامعه و افراد آن پوشیده نیست و جلوه های آشکار این خصوصیات به عنوان چراغ راه، روشن کننده مسیر همگان است. شخصیت دالی و مدلولی امام حسین(ع) به عنوان یک نشانه، باعث شناخت خصلت های خوب و بد یک جامعه در زمان زندگی آن حضرت در میان مردم و نیز در زمان حال به شمار می رود؛ چرا که به واسطه شناخت ویژگی های امام حسین(ع) می توان خوب را از بد و حق را از باطل جدا کرد و به ماهیت آن پی برد.
رابطه اقتصاد و سیاست در سیره علوی
منبع:
سیره پژوهی اهل بیت سال ۹ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۱۶
87 - 110
حوزههای تخصصی:
رابطه و تأثیر متقابل اقتصاد و سیاست در اقتصاد سیاسی مطرح می شود. اقتصاد یا جامعه محور یا رانت محور است. دولتی که منابع مالی آن مستقل از جامعه باشد، اقتصاد آن رانتی و حق مالکیت ، قانون و حقوق در آن بی ارزش است. مقاله حاضر با روش تحلیل مضمون، اقتصاد سیاسی را در نهج البلاغه بررسی می کند. یافته های پژوهش نشان می دهد ، که مضامین فراگیر اقتصاد و سیاست در نهج البلاغه در نه شاخص مهم حسن تعامل، اعتماد به خود اظهاری، عدالت اجتماعی، توانایی پرداخت، اصل انتفاع، فشار مالیاتی و سقوط دولت، اقتصاد سالم و پیشرفت (رفاه)، اعتماد اجتماعی و آزادی اقتصادی، قابل شناسایی است. تمام این شاخص ها از مؤلفه های اقتصاد اجتماع محور است. در دولت علوی احترام به قانون، مالکیت، عدالت، امانتداری، آزادی و پاسخگویی، ارزش، و ظلم، استبداد، تضییع حقوق، حیف و میل اموال، خویشاوند سالاری، حامی پروری و رفتارهای سلیقه ای، اطلاق قدرت و خشونت، ضد ارزش هستند. بر این اساس به نظر می رسد سلامت تشکیلات اداری، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی دوره حکمرانی امام علی(ع) نتیجه مستقیم نوع رابطه ثروت و قدرت و مهار آن دو بوده است.
سخن سردبیر: عصری سازی سیره پژوهی؛ نگاهی به الزامات
حوزههای تخصصی:
عصری سازی سیره پژوهی؛ نگاهی به الزامات
خشونت کلامی در سیره حجاج بن یوسف ثقفی (مطالعه موردی: خطبه های عراق)(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزههای تخصصی:
با استقرار حکومت بنی امیه، بهره گیری از فن خطابه و تهدید با رویکرد خشونت آمیز به یکی از مهمترین مؤلفه های تأمین امنیت حاکمیت اموی بدل شد. شناسایی سازوکارهایی که در آن دوران برای تأثیرگذاری بر مخاطبان بدان تکیه می شد حائز اهمیت است. این نوشتار با روش توصیفی-تحلیلی به دنبال پاسخ دادن به این پرسش است که چرا حجاج بن یوسف در مواجهه با مردم عراق از خطبه های خشونت آمیز بهره می گرفت؟ یافته های پژوهش نشان می دهد که حجاج در خطبه هایش از واژگان با اثر بخشی روانی منفی مانند شرور، کنیززاده، ریاکار، فتنه جو و فریب کار استفاده و همچنین با تهمت زدن، تهدید به مرگ، تمسخر، خوار و خفیف خواندن مردم و تشبیه آنان به حیوانات، مخاطبانش را از نظر شخصیتی تخریب و احساس حقارت، کم ارزش بودن، ناامیدی و ترس را به آنان القاء می کرد تا از این طریق سلطه خود را مستحکم و از امکان شورش و طغیان مخالفان جلوگیری کند.
نقش و جایگاه سادات در دوره ترکمانان آق قویونلو(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
مطالعات تاریخ اسلام سال ۱۴ زمستان ۱۴۰۱ شماره ۵۵
۱۱۸-۸۹
حوزههای تخصصی:
ترکمانان آق قویونلو نیز مانند سایر حکومت های مسلمان هم عصر خویش، در شیوه تعاملات و مناسبات خود با سادات اهداف سیاسی را دنبال می کردند. برخی فرمانروایان آق قویونلو سعی می کردند با اتخاذ سیاست هایی نظیر نزدیک شدن به خاندان های برجسته سادات و برقراری پیوند خویشاوندی با آنان، جذب و به کارگیری سادات در سمت های اداری و قضایی و دینی، اعطای هدایا و سیورغالات به سادات و همچنین حمایت از سادات عالم و دانشمند، ارادت و احترام خود را نسبت به این زراری پیامبر(ص) به نمایش بگذارند و با این اقدامات پایه های حکومت خود را مستحکم تر کنند. در این پژوهش که با رویکرد توصیفی- تحلیلی صورت گرفته، سعی شده است ضمن بررسی زمینه های تعامل و تقابل آق قویونلوها با سادات، جایگاه سادات در دوره حکمرانی آق قویونلوها بررسی شود و برخی از شخصیت های علمی، ادبی و سیاسی آنها طی قرن نهم قمری معرفی شود.
واکاوی مواضع انجمن یهود در فرایند قدرت یابی بنی امیه(مقاله پژوهشی حوزه)
حوزههای تخصصی:
نقش آفرینی یهودیان در جامعه اسلامی در نیم قرن اول هجری از مباحث اساسی در مطالعات تاریخ اسلام است. تحرکات پنهان برای به قدرت رساندن معاویه و بنی امیه نیز یکی از فعالیت های احتمالی انجمن یهود در صدر اسلام است که نوشتار حاضر به بررسی این مسئله پرداخته است. هدف از این مطالعه، تبیین چگونگی تأثیرگذاری یهود در زمینه سازی برای قدرت یافتن بنی امیه از جهات فکری، سیاسی و فرهنگی با روش کتابخانه ای، توصیفی و تحلیلی است. پیشینه طرح خلافت معاویه به عهد رسول خدا برمی گردد. یهودیان مخفی در تعهدات قریشی و شکل گیری سقیفه حضور داشتند و برخی رجال یهود، مانند کعب الاحبار و دیگران، در عصر خلفای اربعه تلاش های پیدا و پنهانی برای قدرت یافتن بنی امیه داشتند. با توجه به جستار و واکاوی کادرسازی و مواضع انجمن یهود در فرایند قدرت یابی بنی امیه، فرضیه اصلی پژوهش «ارزش آفرینی اجتماعی و استحاله فرهنگی جامعه و حمایت فکری و سیاسی انجمن یهود از معاویه» است.
صحیحین (بخاری و مسلم) و اعتماد به روایات نواصب(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزههای تخصصی:
از شرائط قطعی اعتبار حدیث نزد اهل سنت، عدالت راوی است، یکی از اموری که بر عدالت راوی خدشه وارد می نماید نصب و عناد با اهل بیت(ع) و در رأس آنها علی(ع) است؛ در میان اهل سنت، «صحیحین» از بالاترین اعتبار برخوردارند و روایاتشان، بدون نیاز به بررسی، پذیرفته می شود. سؤال این است که آیا این شرط از عدالت راوی – که موجب اطمینان از صحت روایت است - در این دو کتاب رعایت شده است؟ انصاف و تحقیق و حتی اعتراف برخی دانشمندان اهل سنت، حاکی از عدم وجود این شرط در راویان صحیحین است. از جمله اینکه آنها، به برخی از نواصب اعتماد کرده و در صحیحین از آنها نقل حدیث نموده اند که این امر می تواند پایه های اعتماد مطلق به آنها را سست نماید. پژوهش حاضر که بر روش توصیفی – تحلیلی استوار است به بررسی این امر مبادرت نموده و با تکیه بر منابع اهل سنت، به معرفی تعدادی از راویان ناصبی در روایات صحیحین پرداخته است.
کارکردهای علمی و فرهنگی رباط های بغداد در عصر چهارم عباسی (656- 448 ق)(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزههای تخصصی:
رباط ها در قرون اول اسلامی استفاده نظامی داشتند و سپس به منزله خانقاه و محل عبادت صوفیان بود. به رباط ها به این دو نوع کارکرد توجه شده و از نظر علمی و فرهنگی به آن پرداخته نشده است. پژوهش حاضر در نظر دارد که با واکاوی رباط های مختلف بغداد در عصر چهارم خلافت عباسی(۴۴۸-۶۵۶ق)، به روش توصیفی-تحلیلی، به این سوال پاسخ دهد که آنها در زمینه علمی و فرهنگی چه کارکردهایی داشتند؟ نتایج این پژوهش نشان می دهد که رباط های بغداد بیشتر در زمینه های علوم شرعی و نقلی مانند: وعظ، قرائت قرآن، استماع حدیث، روایت، فقه، صدور مجوز و... فعالیت داشتند. وجد و سماع از ویژگی ممتاز رباط ها بود. کتابخانه رباط ها به مکان مناسبی برای مطالعه، تحقیق، تالیف کتاب، ملاقات و مناظره علما با یکدیگر تبدیل شد. زنان صوفی فعالیت فراوان و رباط مخصوص خود داشتند. رباط های بغداد در آن دوره به عنوان یکی از مراکز مهم آموزشی محسوب می شدند که نقش به سزایی در گسترش فرهنگ و تمدن اسلامی ایفا کردند.
بررسی تحلیلی محتوای متعه نامه های دوره قاجار(مقاله پژوهشی حوزه)
منبع:
تاریخ اسلام سال ۲۴ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۳ (پیاپی ۹۵)
173 - 210
حوزههای تخصصی:
اسناد به عنوان یکی از منابع دست اول، نقش مهمی در پژوهش های تاریخی ایفا می کنند. اسناد مُتعه به عنوان گونه ای از اسناد شرعی برآمده از فقه اسلامی، اصول و چارچوب معینی دارند که اطلاعات فراوانی در زمینه فرهنگ، اجتماع، اقتصاد و آداب و رسوم مردمان گذشته از آن ها به دست می آید. پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که متعه نامه های دوران قاجار (1210 ۱۳۴۳ق)، از نظر محتوایی چه مضامین و مطالبی در خود دارند؟ یافته های تحقیق نشان می دهد که متعه نامه های دوران قاجار، از نظر محتوایی، متأثر از قوانین شرعی و عرفی بوده اند و جایگاه اجتماعی افراد در چگونگی تنظیم و تحریر آن مؤثر بوده است.
همگرایی و واگرایی ایرانیان و عرب ها در خوراک و آداب آن پس از فتوحات(مقاله پژوهشی حوزه)
منبع:
تاریخ اسلام سال بیست و سوم پاییز ۱۴۰۱ شماره ۳ (پیاپی ۹۱)
133 - 156
حوزههای تخصصی:
فتوح اسلامی در ایران و مواجهه دو فرهنگ عربی و ایرانی، پس از یک دوره کشاکش، راه را به سوی همگرایی و تعامل گشود و در سایه هم کنشی و تأثیرپذیری متقابل، پاره ای از عناصر فرهنگی قوم ایرانی در میان قوم عرب جذب شد و ایرانیان نیز از اقتباس به دور نماندند. یکی از عرصه های این تعامل، پدیده خوراک است که نوشتار حاضر، می کوشد به روش تاریخی با وصف و تحلیل داده های جمع آوری شده از منابع کتابخانه ای، این موضوع را بررسد. یافته های این پژوهش نشان می دهد که عرب ها در گونه های مختلف غذا و آداب آن، از ایرانیان تأثیر فراوان پذیرفتند و ایرانیان نیز به دنبال پذیرش اسلام و وانهادن برخی از اطعمه و اشربه ای که در دین جدید نهی شده بود، به اقتباس پاره ای از فرهنگ غذایی مسلمانان روی آوردند.
نکته هایی از معارف حسینی
منبع:
پژوهشنامه معارف حسینی سال هفتم پاییز ۱۴۰۱ شماره ۲۷
129 - 130
ریشه افول اقتصاد عثمانی از منظر روزنامه های نو عثمانی عصر تنظیمات (1839-1876م)(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
مطالعات تاریخ اسلام سال ۱۵ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۵۸
۵۹-۳۱
حوزههای تخصصی:
نوعثمانیان به عنوان اولین منتقدان و متفکران تجددخواه عثمانی در عصر تنظیمات، در پی شناخت علت افول عثمانی برآمدند و از روزنامه به عنوان ابزاری برای ارائه افکار و اندیشه های خود در این زمینه بهره گرفتند. در این پژوهش علت افول اقتصاد عثمانی در عصر تنظیمات، از منظر روزنامه های نوعثمانی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. یافته های پژوهش بیانگر آن است که روزنامه نگاران نوعثمانی سیاست های نادرست دولتمردان عصر تنظیمات را عامل اصلی افول اقتصاد عثمانی در این عصر می دانستند و نمود این سیاست ها را در مبحث وام های خارجی، سیستم مالیاتی، قراردادهای تجاری با دول غربی، طرح توسعه راه آهن و اجرای قوانین غربی نشان دادند.
نقد سندی روایات انسان سوزی در سیره ی امام علی(ع)(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزههای تخصصی:
بر اساس برخی از متون تاریخی-حدیثی، امام علی(ع) در چندین موضع درباره ی غالیان، مرتدان، زنادقه، و اجرای برخی حدود شرعی حکم به سوزاندن برخی افراد مجرم داده و گاهی خود شخصاً اقدام به این امر نموده است. منابع شیعی و سنی در برخی جزئیات، مضامین و مصادیق این روایات با هم اختلاف دارند. روایات انسان سوزی در سیره ی امام علی (ع) دو گونه ی «زنده سوزی» و «جنازه سوزی» را شامل می شود، ولی گونه ی «خفگی با دودِ آتش» را نیز به دلیل اختلاط و اضطراب متن روایاتِ انسان سوزی، باید مورد بررسی قرار داد. در پژوهش پیش رو، تلاش شده است تا تمامی روایات مزبور از منابع تاریخی-حدیثی استخراج شوند و مورد بررسی و تحلیل سندی قرار گیرند. بدین منظور، با استفاده از روش نقد رجال حدیث، همه ی آن روایات با طُرُق مختلفشان، نقل و سپس نقد خواهند شد.
آسیب شناسی عدم توجه به اسلوب بیانی امام (ع) در رفع اختلاف و تعارض روایات
منبع:
سیره پژوهی اهل بیت سال ششم بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۱۰
25 - 40
حوزههای تخصصی:
حدیث از منابع مهم شیعیان برای استخراج و استنباط احکام شرعی است. برخی از احادیث با یکدیگر از نظر ظاهر اختلاف و تعارض دارند. از این رو بی توجهی به این تعارضات ظاهری یکی از آسیب های حدیث پژوهی است. اغلب اختلافات و تعارضات ظاهری احادیث با توجه به محتوا، فضای صدور و راوی مرتفع می شود. توجه به اسلوب بیانی معصوم(ع) نیز می تواند پاره ای از اختلافات و تعارضات روایات را رفع کند. سؤال اصلی پژوهش این است که اسلوب بیانی معصوم(ع) چه تأثیری بر رفع اختلافات ظاهری روایات دارد؟ در این نوشتار نشان داده شد که توجه به دو اسلوب «فتوا» و «تعلیم» در بیان امام(ع) در قالب صدور حکم و نوع مخاطب در رفع اختلاف ظاهری روایات مؤثر خواهد بود. اسلوب تعلیم مختص فقهاء و مفتی های صحابه است. توجه به تدریجی بودن تبیین حکم، تغییر حکم به واسطه نسخ و مخیر بودن در گزینش هر کدام از احکام بیان شده در اسلوب تعلیم موجب رفع تعارض خواهد شد. در اسلوب فتوایی، مخاطب امام(ع) افرادی هستند که برای طرح سؤال جزیی و شخصی به امام مراجعه می کنند. توجه به شرایط، ویژگی، زبان و لهجه سؤال کننده می تواند در رفع تعارضات ظاهری از روایات مؤثر باشد.
تبیین مفهوم الاهیاتی«نفی صفات از خدا»توسط امیرمومنان علی (ع) در خطبه نخست نهج البلاغه(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزههای تخصصی:
بحث از توحید و یگانگی حضرت حق سبحانه در اوج این مباحث الاهیاتی قرار دارد و همواره فکر اندیشمندان را به خود مشغول کرده است و دراین میان، متون دینی اسلامی بالاترین اندیشه ها در این زمینه ارائه داده است و قله این اندیشه ها ریشه در آیات قرآن کریم دارد که توسط امیر مومنان علی (ع) در نهج البلاغه تبیین شده است. این پژوهش–کهدرروشگردآوریمطالب،کتابخانهایاستودرنحوهاستناد داده ها، از شیوه اسنادی پیروی می کند و در تجزیه و تحلیل مطالب، روش آن تحلیل محتوایی از نوع توصیفی تحلیلی می باشد.–مسالهنفی صفات از خدا را که در خطبه نخست نهج البلاغه تحلیل و احتمالات گوناگون در معنایآن را ذکر و نقد نموده و در پایان به ای نتیجه دست یافته است که تنها معنای موجه نفی صفات از خدا در این فراز از نهج البلاغه، به ویژه با توجه به استدلال های علی (ع) حمل آن بر نفی صفات از مرحله ذات و توحید احدی و ملازم با وحدت شخصی حضرت حق سبحانه است که برتر از توجید واحدی و عددی می باشد.
اعتبارسنجی گزارش هایی از مقتل الحسین در الإرشاد بر پایه معیارهای تاریخ نگاری شیخ مفید(مقاله پژوهشی حوزه)
منبع:
تاریخ اسلام سال بیست و سوم پاییز ۱۴۰۱ شماره ۳ (پیاپی ۹۱)
31 - 58
حوزههای تخصصی:
شیخ مفید (۴۱۳ق)، از بزرگ ترین علمای عقل گرای شیعه در اوج اقتدار آل بویه (۳۲۰ ۴۴۷ق)، در علوم مختلفی از جمله تاریخ، کتاب هایی تألیف کرده است. الإرشاد، کتاب معروف و معتبر او در مورد ائمه اطهار(ع) است که بخشی از آن، به قیام امام حسین(ع) اختصاص داده شده است. نوع نگارش و روش شیخ مفید در این کتاب، تابع معیارهایی همچون: توجه به عقل گرایی، واقع گرایی، پرهیز از غلو و دوری جستن از مظلوم نمایی است. مقاله پیش رو، کاربست این معیارها را در مقتل الحسین(ع) در الإرشاد بررسی کرده و به این نتیجه دست یافته است که شیخ مفید بر پایه معیارهای خود، پاره ای از گزارش های مشهور تاریخی در باره مقتل الحسین(ع) را هر چند از سوی شیخ صدوق نقل شده باشد، کنار گذاشته است؛ ولی با وجود این، گاه به این معیارها پایبند نبوده است.
جستاری دررفتارشناسی متفاوت برخی از اصحاب امامیه با اهل بیت(ع) در چگونگی رفتار با مخالفان سیاسی(مقاله پژوهشی حوزه)
منبع:
تاریخ اسلام سال بیست و سوم پاییز ۱۴۰۱ شماره ۳ (پیاپی ۹۱)
59 - 86
حوزههای تخصصی:
یکی از مشکلات مهم امامان(ع) در عصر حضور، ظهور علویان تندرو و جدال و رقابت آنان با امامان شیعه بود؛ اختلافی که به انشعاب علویان به دو خاندان «حسنی» و «حسینی» و جدایی برخی از آنها از راه و رسم سیاسی و کلامی امامان شیعه(ع) و ظهور برخی فرقه های شیعی منجر شد. با وجود این، اختلاف در مواضع و اهداف سیاسی، تنها ویژه آن دسته از شیعیانی که به طور علنی راه خود را از امامان جدا و مخالفت علنی و عدم پذیرش امامت منصوص و مفترض الطاعه بودن آنها را اظهار کردند، نبود؛ بلکه در میان اصحاب خاص امامان و کسانی که در فرهنگ تشیع هیچ جریان خاص فرقه ای به نام آنان ثبت نشده نیز شواهدی بر اختلاف روش و منش سیاسی آنها با امامان در زمینه چگونگی رفتار با مخالفان سیاسی وجود دارد. نوشته پیش رو، با استناد به منابع تاریخی و رجالی و حدیثی، کوشیده است بر پایه ارائه مصادیقی از اختلاف روش و منش اصحاب شاخص امامان(ع)، به تبیین چرایی و چگونگی این تفاوت مواضع آنها با ائمه(ع) بپردازد و تأثیر آن را در تحلیل دانشوران شیعی از راه و رسم امامان(ع) نشان دهد.