درخت حوزه‌های تخصصی

پیوند قرآن و عترت مهم‏ترین تدبیر پیامبر به منظور نگه‏دارى ساحت قرآن کریم است که اگر از همان آغاز مورد بى‏مهرى قرار نمى‏گرفت، هرگز آن‏همه تشتت فکرى، تفرقه مذهبى، اختلاف عقیدتى و سست‏پندارى در تفسیر معارف پدید نمى‏آمد. سوگمندانه باید پذیرفت، آنچه در قرن‏هاى نخستین تاریخ اسلام بر سر منابع روایى و آثار حدیثى آمد و تنگناهاى عظیمى که براى اهل‏بیت علیهم‏السلام و ارائه معارف قرآنى پدید آورد، سبب شد که امت اسلامى آن‏گونه که باید از این چشمه زلال بهره‏بردارى ننماید. اهل‏بیت علیهم‏السلام مفسّران و حامیان واقعى قرآن هستند و قرآن نیز بر مقام والاى عصمت آنها و دوستى مردم نسبت به ایشان تأکید دارد؛ از جمله آیات «مودّت» و «تطهیر» بر فضیلت و موقعیت ویژه اهل‏بیت پیامبر علیهم‏السلامدلالت دارند و تمام مفسّران شیعه و جماعتى از مفسّران اهل‏تسنن بر آن تأکید ورزیده‏اند. البته عده‏اى براساس کینه‏هاى دیرین یا گرایش‏هاى مذهبى، براى در ابهام ماندن دلالتشان با استناد به برخى از روایات، شبهاتى نسبت به مدلول آنها وارد کرده‏اند. این مقاله درصدد آن است که نشان دهد هیچ‏یک از این شبهات وارد نیست و دلالت این آیات بر آن روشن است.

از مباحث مهم و ضروری در فرهنگ شیعه، شناخت موضع اهل بیت(ع) در معرفی قرآن و تفسیر و ذکر مصادیق آن و تاثیر آنان بر فرهنگ سازی مرتبط با قرآن در جامعه است. یکی از کتاب های مهم حدیثی شیعه که به موضع گیری های اهل بیت(ع) درباره قرآن پرداخته، کتاب کافی اثر ابوجعفر محمد بن یعقوب کلینی(م 329 ق) است. کلینی در اصول، روایاتی را به کتاب فضل القرآن اختصاص داده است. در این کتاب چهارده باب و صد و بیست و چهار روایت در موضوعات مختلف، گردآوری شده است. بر این تعداد، روایاتی افزوده می شود که از چند طریق، کلینی آن ها را نقل کرده یا در کتاب الدعاء، همین اصول را آورده، و یا به مناسبت های مختلف در ابواب و کتب دیگر، روایاتی در تفسیر قرآن از اهل بیت(ع) نقل کرده است. نکته مهم آنکه در بررسی روایات مربوط به قرآن در این کتاب، تنها نباید به کتاب فضل القرآن بسنده کرد و روایات هم محدود به این ابواب نیست، بلکه دایره احادیث قرآنی فراتر از کتاب اصول و کتاب یاد شده است. در فروع و روضه کافی نیز روایات بسیاری وجود دارد که به گونه ای در پیوند با مسائل و موضوعات فضیلتی و تفسیری است. از سوی دیگر، کتاب کافی از نخستین آثاری است که به لحاظ تاریخى، نشان از توجه و اهتمام به مسائل یاد شده دارد و متاسفانه درباره آن، نگاهی جامع و تحلیلی انجام نیافته است. در این تحقیق، هدف آن است که جایگاه مکتب قرآن-شناسی اهل بیت و منزلت قرآن در نظر آنان، در پرتو این روایات که مشتمل بر جایگاه، ویژگی ها، تعلیم و اوصاف قرآن از منظر اهل بیت(ع) و سیره عملی آنان نسبت به قرآن و مسائل دیگر است، تحلیل و بررسی و قدر و منزلت این روایات بر اساس واقعیات موجود و آسیب های احتمالی نمایانده شود.

برای تشخیص احادیث سره از ناسره معیارهایی وجود دارد. از جمله معیارهایی که در بیان معصومان آمده، عرض حدیث بر قرآن است. برخی از عالمان سنی با موضوعه دانستن احادیث نبوی بیانگر این معیار به مخالفت با آن برخاسته‏اند. ادلّه آنان در این‏باره چیست و چه کاستی‏هایی دارد؟ هدف از این پژوهش بیان کاستی‏های ادلّه مخالفان و اثبات لزوم عرض حدیث مشکوک‏الصدور بر قرآن کریم است. در این بررسی با بیان نمونه‏ای از احادیث بیانگر لزوم عرض حدیث بر قرآن، آرای مخالفان تحلیل و نقد شده و در نتیجه، نادرستی باور به موضوعه بودن احادیث عرض اثبات شده است.

برهان «معقولیت اعتقاد» از براهین اثبات وجود خداست. این برهان در غرب به شرطی پاسکال شهرت دارد اما بنیاد آن را می­توان در سخنان گهربار امام علی(ع) در نهج­البلاغه یافت و با توجه به متأثر بودن پاسکال از غزالی، عنوان «معقولیت اعتقاد» برای این برهان شایسته­تر است. برهان «درجات کمال» نیز برهانی است که متألّهان مغرب زمین آن را در اثبات خدا به کار می­برند؛ این برهان بر قاعده امکان اشرف قابل انطباق است و می­توان آن را از برخی تعابیر نهج­البلاغه استنتاج نمود. هم­چنین سخنانی از امام با صراحت بر برهان حرکت دلالت دارد.