درخت حوزه‌های تخصصی

واژگان بسیاری در قرآن کریم بر مفهوم پوشش دلالت دارند از جمله آن ها می توان به «سرابیل»، «جلابیب»، «قمیص»، «کسوه»، «عبقری»، «بطائن»، «زرابیّ»، «خُمر»، «لبوس»، «ثیاب»، «سابغ»، «مدثر»، «مزمل» و غیره اشاره کرد. این نوشتار، درصدد تبیین و بررسی واژگانی است که به نوعی با پوشش و پوشیدنی های انسان مرتبط هستند و در قرآن کریم مطرح شده اند. پژوهش حاضر برای تبیین آیات مورد نظر از نظریه معناشناسی بهره جسته و در جهت کشف ارتباط بین مفاهیم درون متن از دیدگاه مفسران و اهل لغت نیز بهره جسته است. روش انجام این پژوهش، توصیفی - تحلیلی است و گردآوری اطلاعات در آن به صورت اسنادی و کتابخانه ای انجام شده است. نگارندگان در این جستار برآنند تا واژگان دال بر پوشش که تعدادشان در قرآن کریم به 26 کلمه می رسد را، در دو دسته پوشش های مادی و غیرمادی تقسیم بندی نموده و از نظر معناشناسی روابط میان این واژگان با یکدیگر و حوزه های معنایی آن ها را استخراج و تحلیل نمایند.

طبق آیات مبارکه قرآن، یکی از مجازات های در نظر گرفته شده برای دوزخیان، تناول از گیاهی با نام «زقوم» است. از ویژگی های این گیاه، ایجاد حرارت و عطش در بدن گنهکاران است و تشبیه ثمره آن به «سر شیاطین»، ترس، وحشت و آزارندگی را تداعی می کند. در وجود مادی چنین گیاهی اختلاف نظر وجود دارد. برخی «زقوم» را گیاهی معروف نزد عرب دانسته اند و برخی دیگر آن را مختص به جهان دیگر می دانند. بررسی واژه «شیطان» نشان می دهد اعراب جاهلی، «شیطان» را به «مار» نیز اطلاق می کرده اند و تشبیه ثمره گیاه «زقوم» به «سر شیاطین» به دلیل شباهت سر ماران با ثمره این گیاه است که از ویژگی های آن، حمل سمّی تلخ است. این سم نه تنها ایجاد عطش و سوختگی می کند، تا حد مرگ نیز انسان را پیش می برد. هرچند منابع تفسیری بحثی جدی در زمینه وجود مادی این گیاه مطرح نکرده اند، با توجه به منابع جغرافیایی، گیاه شناسی و طبی و همچنین ویژگی های این گیاه و واژه های به کاررفته در رابطه با آن در قرآن، گیاهی با نام «خرمای صحرایی» یا «بلح الصحراء»، بیشترین مطابقت را با «زقوم» قرآن دارد.

آموزه های متعال قرآن کریم باید همواره چراغ راه مسلمانان و معیار حرکت های توحیدی باشد.که این امر در مورد ائمه اطهار(ع) به نحو بارزی تجلی می نماید. و تمام اقدامات امام حسین(ع) در واقعه کربلا نمود آیات حق می باشد که در این مقاله تحت عنوان «تجسم آیاتی از قرآن در عملکرد امام حسین(ع)» به بررسی برخی از این موارد پرداخته ایم.

دلیل اقرار که یکی از ادله مهم اثبات دعوا در حقوق مدنی و فقه می باشد نقش مهمی در دادرسی ایفا می کند و اهمیت آن به حدی است که از آن به «سید الدلائل» تعبیر کرده اند و متعاقباً فقها از آن قاعده «اقرار» را تأسیس نموده اند. این قاعده نه تنها منطبق با سیره عقلا می باشد بلکه پایه های محکمی نیز در کتاب و سنت دارد چراکه بسیاری از احکام فقهی مستند به کتاب الله می باشد که در تعبیر علمی از آن به آیات الأحکام یاد می نمایند. فقها نیز برای حجیت این قاعده به آیات استناد می کنند که می توان اهم آن را آیه های 81 سوره آل عمران، 102 سوره توبه و 135 سوره نساء دانست. عده ای از فقهای امامیه چون شهید ثانی و علامه حلی در کتب خویش برای تأیید قاعده اقرار به دلایلی استناد نموده اند که اولین منبع قاعده مزبور، قرآن کریم به تفصیلی است که بیان شده ولی مخالفان آنان با تفسیر دیگری که از این آیات نموده اند، معتقدند این آیات در صدد بیان مطالبی غیر از اقرار است و نمی توان اقرار را به گونه ای که در فقه و حقوق از آن بحث می شود از آن به دست آورد.

یکی از اصول اساسی دین اسلام در تنظیم روابط بین انسانها و ملل، همزیستی مسالمت آمیز است. این همزیستی در سطوح مختلف متصور می شود که اولین سطح آن در حوزه امت اسلام است. پر واضح است که ادامه حیات عزتمندانه مسلمین در همه اعصار و امروزه در گرو وحدت امت اسلام است. با توجه به اینکه قرآن کریم از موارد اشتراک و اتفاق همه فرق امت اسلامی است و همچنین آیات قرآن کریم به کرّات و متعدد به وحدت و اتحاد، سفارش و از اختلاف و تفرقه نهی کرده است، بحث از وحدت از منظر قرآن کریم، می تواند راهگشا بوده و مورد قبول همه مذاهب اسلامی باشد. از همین رو در این نوشتار با رویکرد توصیفی تحلیلی به مباحث وحدت و اتحاد امت اسلام از منظر آیات قرآن کریم پرداخته شده است. این مباحث عبارتند از: چیستی وحدت، چگونگی ایجاد وحدت اسلامی، موانع وحدت، و عوامل حفظ و تحکیم وحدت امت اسلام.

عصمت یا همان مصونیت مطلق از ارتکاب معاصی و تعلّق اراده ی خداوند بر این امر، شاخصه برگزیدگان الهی است که بی آن، هدف بعثت و غایت خلقت تحقّق نمی پذیرد، زیرا آدمی را یارای آن نیست که بدون بهره گیری از وحی و تبیین معصوم، ره به سر منزل مقصود برد و طریق هدایت پیماید. این موضوع که از ضروری ترین شروط نُبوّت و امامت و یکی از مسائل مهم کلامی است به صاحب منصبان الهی که زبان های گویای پروردگار در میان خلق و حکمایی مؤدّب به حکمت اویند، چنان حجّیتی اعطاء می کند که علاوه بر قطع عذر مردم، اطاعت مطلق از قول و فعل و تقریر معصوم را ایجاب می نماید، زیرا خمیر مایه چنین موهبتی، مأخوذ از علم حقّ است، از این رو کسی نمی تواند از راه اکتساب به عصمت دست یابد و بدین دلیل، منتخبین به بهره مندی از چنین علمی از جانب پروردگار دارای بینش و بصیرتی الهی هستند، چنان که گویی بر هدایت و بیّنه سوارند و در کنف چنین بصیرتی است که ایشان دارای شرح صدر و مقام اهتداء و امنیت هستند. بنا براین نایل شدن به مقامات الهی، مرهون عصمت و نفی آن به منزله انتفاء این مناصب خواهد بود. از این رو تبیین این موضوع و بررسی موضوعی آن بر اساس تطبیق با واژه ﺣﮑﻤﺖ، بابی به سوی حقایق و رفع شبهات در باره ی انبیای مکرّم الهی می گشاید و نشان می دهد با وجود اختلاف آرا حول عصمت اصفیای الهی، کلام وحی و روایات معصومان (ع) و براهین دیگر، عصمت مطلق ایشان را چون آفتاب، نمایان می کند؛ زیرا اعطای حکم و علم از جانب خدا به ایشان، نه آمیخته به تردید است و نه آمیخته به جهل، و حکمت مقابل هوی دو لشکر از لشکریان عقل و جهل محسوب می شوند، و اتّصاف راهبران الهی به حکمت، حاکی از آن است که ایشان به طور مطلق از هواهای نفسانی به دورند.

بررسی روش های مورد استفاده قرآن پژوهان غیر مسلمان یا به اصطلاح مستشرقانِ قرآن پژوه، از جدیدترین موضوعات درخور توجه در مطالعات قرآنی است. در این تحقیق تلاش شده تا برخی از مهم ترین روش های قرآن پژوهی مستشرقان، هرچند به صورت مختصر، کشف، تبیین و تحلیل شود. روش های قرآن پژوهی مستشرقان، ضمن تأثیرپذیری از پارادایم های فکری علمیِ رایج در غرب و نقد کتاب مقدس، متنوع است که مهم ترین آن ها، یعنی روش نقد متنی و روش نقد ادبی، از زیر روش های نقد تاریخی به معنای عام آن، روش نقد پدیدارشناسانه و روش نقد تطبیقی مدّنظر این تحقیق است. برونداد آن نیز این بوده که این روش ها غالباً همان نگاه عهدینی را بدون توجه به تفاوت های ماهوی و زمینه ای قرآنِ وحیانی با متون عهدینِ تحریف شده، به قرآن کریم داشته اند و قرآن را به مثابه متنی بشری تلقی کرده و روش های سازگار با جهان بینی مادی و خاصِ متون بشری را بر آن تحمیل کرده اند.

منشأ قرآنی استعاره های مفهومی مرگ در مثنوی مولوی چکیده کسی نیست که به حادثه مهم مرگ نیندیشده و تصاویر اغلب دهشتناک در مغز خود از آن نساخته باشد. برخی از تصاویر مرگ در ادبیات عرفانی بویژه در مثنوی مولوی، بازتابی از تصاویر و اندیشه های قرآنی است. در این مقاله، استعاره های مرگ در مثنوی مولوی را در چارچوب نظریه استعاره مفهومی با روش تحلیلی توصیفی بررسی کردیم. مشخص شد که از سه نوع مرگ (ذاتی، اختیاری، اضطراری) که مولوی بدان ها قائل است، مرگ ذاتی و اختیاری در قرآن کریم نیست و تنها به مرگ اضطراری اشاره شده است که به صورت گرداب، زندگی، خزان، خواب، نوشیدنی، مأمور و سفر بازتاب یافته است. امّا مولوی به دلیل تبحر و توغل در قرآن کریم، بهره وافر از کلام الله برده و سیمای مرگ را با تنوع بیشتر به صورت آبِ نیل، سیل، دریا، قاضی، سرهنگ، گرگ، خزان، کاشتن دانه و رویش آن، زادن، بلوغ، رهایی از زندان و جَستن از جو ترسیم کرده است که همگی مفهوم حرکت را در خود دارند و در ذیل کلان استعاره «مرگ، سفرِ بازگشت است» می گنجند. کلید واژه ها: استعاره مفهومی، مرگ، قرآن کریم، مثنوی مولوی.

در فقه عبادات، احکام طهارات ثلاث به دلیل ابتلاء عمومی مکلفین و نقش آن در حکم وضعی سایر عبادات همچون نماز و روزه و حج اهمیت ویژه ای دارد و فقها در کتب خویش به بحث از آن پرداخته اند. در این میان احکام باب غسل حساسیت بیشتری دارد زیرا به دلیل وجود حدث اکبر، خلل در غسل مانع از صحت وضو (رافع حدث اصغر) نیز می باشد. پژوهش حاضر به دنبال این پرسش است که براساس ادله فقهی معتبر، کیفیت انجام غسل ترتیبی از لحاظ ترتیب شستن اعضاء بدن چگونه است؟ و آیا فتوای مشهور در این باب با مفاد ادله سازگارتر است یا فتوای غیرمشهور؟ روش پژوهش، تحلیلی انتقادی است. پس از طرح فتوای مشهور و غیرمشهور درباره شرط ترتیب شستن اعضاء بدن در غسل، به بررسی ادله فقهی و مفاد آنها پرداخته می شود. طبق فتوای مشهور فقها لازم است غسل ترتیبی در سه مرحله انجام شود. بایستی ابتدا تمام سر، سپس سمت راست بدن بطور کامل و سپس سمت چپ بدن بطور کامل شسته شود و خلل به این ترتیب مخلّ صحت غسل می باشد. ادله ایشان اجماع منقول، شهرت فتوایی، دو روایت و اصل احتیاط می باشد. بر اساس مباحث ارائه شده، این ادله از جهات مختلف قابل نقد می باشد. براساس اطلاق در مقام بیان چندین روایت و خدشه در استناد به روایات اجماع و شهرت و اصل برائت در مقام شرطیت امر زائد، فتوای غیر مشهور یعنی عدم لزوم تفکیک بین شستن سمت راست و سمت چپ بدن قوی تر می باشد.

واژه «تولّی» مصدر باب تفعّل و از ریشه «ولی» مشتق شده است. این کلمه حدود هشتاد بار به همراه مشتقات خود و بیش از چهار بار در زیارت عاشورا آمده است. تولی به معنای حب ودوستی اولیای الهی است و آن کششی در درون انسان است که وی را به سوی محبوب سوق می دهد. با جستجو در آیات و بررسی روایات می توان دریافت که «تولی» عامل جدایی مؤمنان از کفار، موجب رحمت خدا، محکم ترین دستگیره ایمان، پایه اسلام، نشانه خیر و نیکی، برترین و بالاترین اعمال است. تولی در زیارت عاشورا به معنای رسیدن به امام حسین(ع) و رسیدن به خدای حسین(ع) است و با دوستی آن امام و اهل بیت(ع) می توان به مقربان الهی دست یافت. در این مقاله، بحث «جایگاه و ارزش تولی، در آیات و روایات و زیارت عاشورا» را بررسی می شود و در ابتدای مقاله به تعریف کلمه «تولّی» در لغت و اصطلاح می پردازیم، سپس به تولّی از دید قرآن و روایات و نیز آثار و موانع تولّی در قرآن اشاره می کنیم. در پایان، از تجلی «تولّی» در زیارت عاشورا و کسانی که باید نسبت به آن ها تولّی داشته باشیم، سخن به میان می آوریم.

اسلام به مثابه یک دین الاهی در گستره تاریخ همواره با تهاجم در عرصه های گوناگون مواجه بوده است. مهاجمان اسلام برای حذف، استحاله و دگرگونی آن، به شگردهای متنوعی متوسل شده اند که به مرور این مقابله ها از سخت افزاری به سوی نرم افزاری متحول گشته است. در دو و سه دهه گذشته با گسترش ابزار رسانه ای و ظهور تکنولوژی های صوتی و تصویری، وارد مرحله جدیدی از نمادسازی منفی از اسلام و آموزه های آن بر آمده اند . اسلام هراسی وارد ادبیات گردیده است. سوال اصلی تحقیق این است که پروژه اسلام هراسی چیست و چه عواملی موجب شکل گیری این پدیده شده است؟ در این نوشتار ضمن بیان مفهوم شناسی، به برخی از زمینه های شکل گیری اسلام هراسی پرداخته و عواملی هم چون: ایجاد تقابل ساختگی میان مسیحیت با اسلام، تعارض منافع و اختلاف خاستگاه های ارزشی، ایجاد تصویرهای پیش ساخته منفی از مسلمانان، ایدئولوژی اسلام سیاسی، جهل نسبت به اسلام، برداشت افراط گرایانه از اسلام و نقش رسانه های غربی مورد بررسی قرار گرفته است. با بررسی آیات قرآن و روایات ثابت شده است که اسلام اصیل، دین صلح و آشتی بوده و با تصویری که غرب از آن ساخته، به کلی متفاوت است.

وزن کردن اعمال در قیامت، بر اساس آیات قرآن کریم و روایات متعددی از ائمه (ع) امری قطعی و از مراحل مهم حسابرسی اعمال است. آنچه در مسئله میزان، منشأ اختلاف نظرهای فراوان شده است، کیفیت اندازه گیری اعمال و حقیقت برپایی میزان در قیامت و برخی جزئیات مورد اشاره در آیات و روایات است. ملاصدرا بعنوان فیلسوف و مفسر قرآن کریم، بر اساس مبانی عقلی خود و با در نظر گرفتن آیات و روایات، در تبیین این آموزه کوشیده است. این نوشتار درصدد است با روش توصیفی تحلیلی، ضمن تبیین دیدگاه ملاصدرا درباره حقیقت و چیستی میزان، میزان علوم، میزان اعمال و نیز سبکی و سنگینی اعمال، به سنجش و ارزیابی آن بر اساس آیات و روایات بپردازد و میزان سازگاری آن را با آیات و روایات نشان دهد.