درخت حوزه‌های تخصصی

تاریخ اسلام و سیره

حوزه‌های تخصصی
ادبیات اقتصاد تاریخ تربیت بدنی جغرافیا حقوق روانشناسی زبان شناسی علم اطلاعات و دانش‌شناسی علوم اجتماعی علوم اسلامی علوم انسانی علوم تربیتی علوم سیاسی فلسفه و منطق مدیریت مطالعات زنان هنر و معماری
اخلاق و تعلیم و تربیت اسلامی ادبیات عرب تاریخ اسلام و سیره تصوف و عرفان اسلامی تفسیر و علوم قرآن حدیث و علوم حدیث علوم غریبه فقه و اصول گروه های ویژه منطق، فلسفه و کلام اسلامی
تاریخ و سیره شناسی کلیات
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدیدترین
فیلترهای جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۲۴۱ تا ۲۶۰ مورد از کل ۷٬۷۷۴ مورد.
۲۴۱.

ستیز و سازش آصف جاهیان با استعمار انگلیس (1135 -1368 ه.ق)(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال ۲۴ بهار ۱۴۰۲ شماره ۱ (پیاپی ۹۳) 151 - 180

کلیدواژه‌ها: آصف جاهیان استعمار انگلیس شبه قاره هند حیدرآباد دکن استعمارستیزی مسلمانان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۴۶ تعداد دانلود : ۲۲۵
یکی از نتایج سلطه ی استعمار انگلستان بر شبه قاره هند که تا سال 1274 ه.ق در قالب کمپانی هند شرقی و سپس با نظارت مستقیم دولت انگلستان صورت گرفت، خاتمه بخشیدن به امپراتوری گورکانی (1274- 932 ه.ق) و سلطه بر حکومت های محلی ازجمله آصف جاهیان بود (1135 1368 ه.ق). بارزترین وجه تمایز آصف جاهیان از سایر حکومت های محلی مسلمان هند این بود که آن ها توانستند تا پایان سیطره استعمار انگلیس حاکمیتشان را به عنوان مهم ترین حکومت محلی و نیز به عنوان تکیه گاه اصلی مسلمانان این سرزمین حفظ کنند. این مهم سبب شده تا پژوهش پیش رو به کمک روش تحقیق تاریخی و استخراج داده ها از منابع به شیوه کتابخانه ای، مناسبات حکام آصف جاهی با استعمار انگلستان را موردبررسی قرار دهد. مطابق با یافته های تحقیق، این حکام با فهم دقیق خود از شرایط شبه قاره، گاه با انگلستان از در مخالفت درآمدند و امتیازاتی گرفتند و گاه با همکاری مقطعی از آن به عنوان ابزاری برای بقای حکومت خود و یافتن مجالی برای ستیز با استعمار بهره گرفتند.
۲۴۲.

جایگاه زنان در حکومت و جامعه غوریان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال ۱۵ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۵۸ ۱۶۰-۱۳۹

کلیدواژه‌ها: زنان غوریان حکومت جامعه حقوق

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۱۴ تعداد دانلود : ۳۴۲
جایگاه زنان و میزان نقش آفرینی آنان در عرصه های سیاسی و اجتماعی، از معیارهای ارزیابی رشد فرهنگ و تمدن جوامع است. موقعیت زنان در حکومت و جامعه غوریان، براساس پایگاه اجتماعی آنها تعیین می شد و شامل «زنان درباری و اشراف»، «زنان طبقه متوسط شهری»، «زنان طبقه پایین روستایی» و «دختران کنیز و زرخرید» می شدند. منابع تاریخی روشنگریِ اندکی درباره وضعیت زنان غور دارند. با وجود آنکه زنان طبقات بالای جامعه حقوق و مهریه بالایی داشتند، معمولاً مجبور به ازدواج های مصلحتی با سران حکومت های رقیب می شدند. زنان طبقات متوسط و پایین هم مشارکت کمی در کنش های جامعه داشتند. سؤال اصلی پژوهش حاضر این است که زنان طبقات مختلف غور از چه جایگاهی در سیاست و اجتماع برخوردار بودند؟ یافته های پژوهش با رویکرد توصیفی-تحلیلی، حاکی از آن است که زنان طبقات بالا در جهت گیری های سیاسی و اجتماعی مشارکت داده می شدند، اما زنان طبقات متوسط و پایین جامعه تنها در امور خانواده تأثیرگذار بودند.
۲۴۳.

رابطه اقتصاد و سیاست در سیره علوی

نویسنده:
منبع: سیره پژوهی اهل بیت سال ۹ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۱۶ 87 - 110

کلیدواژه‌ها: اقتصاد در نهج البلاغه اقتصاد سیاسی در نهج البلاغه سیاست در نهج البلاغه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۲ تعداد دانلود : ۱۶۶
رابطه و تأثیر متقابل اقتصاد و سیاست در اقتصاد سیاسی مطرح می شود. اقتصاد یا جامعه محور یا رانت محور است. دولتی که منابع مالی آن مستقل از جامعه باشد، اقتصاد آن رانتی و حق مالکیت ، قانون و حقوق در آن بی ارزش است. مقاله حاضر با روش تحلیل مضمون، اقتصاد سیاسی را در نهج البلاغه بررسی می کند. یافته های پژوهش نشان می دهد ، که مضامین فراگیر اقتصاد و سیاست در نهج البلاغه در نه شاخص مهم حسن تعامل، اعتماد به خود اظهاری، عدالت اجتماعی، توانایی پرداخت، اصل انتفاع، فشار مالیاتی و سقوط دولت، اقتصاد سالم و پیشرفت (رفاه)، اعتماد اجتماعی و آزادی اقتصادی، قابل شناسایی است. تمام این شاخص ها از مؤلفه های اقتصاد اجتماع محور است. در دولت علوی احترام به قانون، مالکیت، عدالت، امانتداری، آزادی و پاسخگویی، ارزش، و ظلم، استبداد، تضییع حقوق، حیف و میل اموال، خویشاوند سالاری، حامی پروری و رفتارهای سلیقه ای، اطلاق قدرت و خشونت، ضد ارزش هستند. بر این اساس به نظر می رسد سلامت تشکیلات اداری، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی دوره حکمرانی امام علی(ع) نتیجه مستقیم نوع رابطه ثروت و قدرت و مهار آن دو بوده است.
۲۴۴.

چگونگی و چرایی سرنگونی طاهریان یمن (حک. ۸۵۸- ۹۴۵)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال ۱۳ بهار ۱۴۰۲ شماره ۴۹ 43 - 66

کلیدواژه‌ها: پرتغالی ها زیدیه یمن طاهریان یمن عثمانی ها ممالیک چرکسی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۴ تعداد دانلود : ۱۲۶
طاهریان یمن، در قرن نهم و دهم هجری بر بخش های وسیعی از یمن حکمرانی کردند. حکومت بنی طاهر در این دوره، با حمایت از علم و دانش، هنر و معماری، در فرهنگ و تمدن یمن نقشی بی بدیل ایفا کردند. طاهریان با به کارگیری سیاست های مدبرانه و با حمایت قبایل محلی، توانستند یمن را به یکپارچگی و صلح نسبی برسانند. با این حال در دوره ای از حکومت، طاهریان با انبوهی از مشکلات داخلی و خارجی دست به گریبان شدند که سرانجام به فروپاشی حکومتشان انجامید. پرسش اصلی این مقاله چگونگی و چرایی سرنگونی حکومت طاهریان یمن در قرن دهم هجری است. به نظر می رسد ترکیبی از عوامل داخلی و خارجی، نقشی اساسی در سرنگونی این حکومت ایفا کرده است. این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع تاریخی کتابخانه ای و اسنادی انجام شده و نشان می دهد که افزون بر کشمکش های درونی خاندان طاهر، عوامل خارجی همچون حضور زیدیان، دخالت های عثمانی با همراهی چرکسی ها و اهداف استعماری پرتغالی ها، از عوامل سرنگونی حکومت طاهریان یمن بوده است.
۲۴۵.

بررسی جغرافیای تاریخی محل و جایگاه اصحاب رس(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال ۱۵ بهار ۱۴۰۲ شماره ۵۶ ۸۲-۴۳

کلیدواژه‌ها: عیون اخبار الرضا اصحاب رس جشن های ایرانی نوروز

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۶۵ تعداد دانلود : ۳۸۴
با ورود اسلام به سرزمین ایران و رواج زبان عربی، بسیاری از منابع تاریخی کهن ایرانی در اختیار اعراب قرار گرفت. یکی از این منابع عربی که به بخشی از تاریخ ایران باستان پرداخته، حدیث رس است. هدف از انجام این پژوهش، مطالعه جغرافیای تاریخی داستان اصحاب رس از کتاب عیون اخبار الرّضا است. این پژوهش در پی پاسخ به این پرسش اساسی است که مکان رویداد داستان اصحاب رس از کتاب عیون اخبار الرّضا در کجا قرار دارد؟ این پژوهش از نظر هدف نظری و از نظر ماهیت و روش انجام تاریخی - تحلیلی است و اطلاعات و داده های آن به شیوه کتابخانه ای و با ابزار شناسه برداری از منابع اصلی و مکمل تهیه شده است. جامعه آماری این پژوهش، روایت درج شده در منبع عیون اخبار الرضا است که در نهایت با روش کیفی مورد تحلیل قرار گرفته است. نتایج حاصل از این پژوهش، جغرافیای دقیق و مکان رویداد اتفاق های حدیث رس را ارائه می کند تا اطلاعات دقیق تری از تاریخ ایران باستان در تاریک ترین ادوار آن به دست آید.
۲۴۶.

شرکت های تجاری فارس در دوره قاجار و چالش های داخلی و خارجی آن(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال ۲۴ تابستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۹۴) 149 - 178

کلیدواژه‌ها: تاریخ اقتصادی ایران حکومت قاجار ایالت فارس تجارتخانه ها روابط اقتصادی با غرب

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۷۶ تعداد دانلود : ۲۶۹
تأسیس شرکت های تجاری در دوره قاجار (1210-1344ق)، از منظر صاحبان آنها، تنها یک اقدام اقتصادی به شمار نمی رفت؛ بلکه در شرایط سده نوزدهم میلادی که تجار ایرانی در رویارویی با انحصار تجاری شرکت های اروپایی بودند، اهداف گسترده سیاسی، اجتماعی و حتی فرهنگی را دنبال می کرد. مهم ترین این شرکت ها، تجارتخانه جمشیدیان بود که شعبه هایی از آن، در بوشهر و شیراز در زمینه صرافی فعالیت داشت. علاوه بر تجارتخانه جمشیدیان، تجارتخانه های دیگری نیز در ایالت فارس بودند که در زمینه خریدوفروش ارز فعالیت داشتند. کمپانی تجارتی ایران، کمپانی تجار بوشهر و کمپانی محمدرضا کازرونی و پسران، از جمله شرکت های فعال در فارس بودند. کمپانی تجارت فارس (کمپانی مملکت فارس) نیز در شیراز با مدیریت عبدالرحیم شیرازی تأسیس شد. معرفی این شرکت ها و تبیین چالش های داخلی و خارجی آنها در هنگام تأسیس و فعالیت، مسئله ای است که مقاله حاضر با رویکرد وصفی تحلیلی و با تکیه بر منابع دست اوّل، در پی تبیین آن است. یافته های پژوهش نشان می دهد که کارشکنی های بانک های استعمارگر، مخالفت های حکّام و عدم حمایت دولتمردان مرکزی از شرکت های تجاری ایرانی در فارس، موجب بروز مشکلاتی در مسیر فعالیت آنها، و در نهایت، ورشکستگی آن شرکت ها شد.
۲۴۷.

نقد منابع روایت عاشورا در کتاب المنتظم فی تاریخ الملوک والأمم بر اساس مقایسه با روایت تاریخ طبری والإرشاد شیخ مفید(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال ۲۴ زمستان ۱۴۰۲ شماره ۴ (پیاپی ۹۶) 7 - 35

کلیدواژه‌ها: واقعه عاشورا نقد منابع ابن جوزی المنتظم تاریخ طبری

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۸۷ تعداد دانلود : ۱۶۳
حادثه عاشورای سال 61ﮬ.ق در بیشتر کتاب های تاریخی انعکاس یافته است. این حادثه آن چنان مورد توجّه مورّخان و گزارشگران قرار گرفت که کتاب های مستقلی به نام مقتل، به روایت این رویداد اختصاص یافت. علاوه بر این، مورّخان در کتب تاریخی، بخشی را به روایت رویداد عاشورا اختصاص دادند؛ از جمله کتاب المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم اثر ابن جوزی یکی از متونی است که در کنار گزارش دیگر رویدادهای تاریخی، به روایت روز عاشورا پرداخته است. پژوهشگران بر این باورند که ابن جوزی این روایت را از تاریخ طبری برگرفته است. در پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی و تحلیلی با روش نقد منابع، به این پرسش اساسی پاسخ داده شد که خاستگاه روایت عاشورا در المنتظم را باید در کدام متون پیگیری کرد. برای این هدف، روایت ابن جوزی با روایت الارشاد و تاریخ طبری که از میان متون پیش از المنتظم، بیشترین همسانی را با المنتظم دارند، در حدّ پیرفت تجزیه شد. پس از آن، پیرفت های مشترک در حدّ گزاره تجزیه و سپس مقایسه و بررسی شد. بر اساس نتایج پژوهش، همسانی های روایت ابن جوزی با دو روایت دیگر به دو شکل محتوایی و واژگانی قابل پیگیری است. ناهمسانی ها به حذف، تلخیص و جابه جایی گزاره ها تقسیم شد. علاوه بر این، منبع اصلی ابن جوزی تاریخ طبری و الارشاد نبوده و به دلیل همسانی های متعدّد، اشتراک خاستگاهی سه روایت محتمل است.
۲۴۸.

صورت بندی کارکردی طبقات اجتماعی در سراج الملوک ابوبکر طرطوشی( متوفای 520 ق)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال ۱۵ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۵۸ ۳۰-۷

کلیدواژه‌ها: طرطوشی سراج الملوک طبقات اجتماعی عالمان اهل ذمه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳۶ تعداد دانلود : ۲۳۳
ابوبکر طرطوشی فقیه مالکی سده ششم قمری، در سراج الملوک نظریه خود درباره حاکمیت و جامعه ایده آل اسلامی، به ویژه ناظر به درک خود از جامعه سنّی مذهب مصر در دوران گذار از فاطمیان اسماعیلی را مطرح کرده است. این پژوهش با شیوه ای کتابخانه ای و روش های تحلیل تاریخی و تحلیل مضامین و همچنین بهره مندی از الگوی بحران شناختی توماس اسپریگنز، کوشیده است صورت بندی طبقات اجتماعی و جایگاه هر یک از آنها را در اندیشه طرطوشی بازشناسی کند. طرطوشی صورت بندی طبقات چهارگانه ایران باستان را در چارچوبی کلی أخذ کرده، اما از نظر محتوا و کارکرد تغییراتی داده و کوشیده است شرایط عصر خود، از جمله جامعه در حال گذار از فاطمیان را به شیوه ای نو در آن ترسیم نظری کند. او با قدرت بخشیدن به طبقه عالمان، آنان را در جایگاه مشاوران حکمران جانمایی کرده تا در دوران گذار به اقتدار اهل تسنّن یاری رسانند. او کارگزاران را نیز برای کارآمدی روال دولت به شکلی ساختارمند و وظیفه محور بازتعریف کرده و همچنین با نوعی طبقه انگاری اقلیت های دینی مسیحی و یهودی (اهل ذمّه)، اقتدار اجتماعی آنان را به نفع انسجام جامعه تسنن فرو کاسته است.
۲۴۹.

بررسی تأثیرات جنگ نرم بر معماری در ایران با تأکید بر دوره های ناصری، پهلوی و انقلاب اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی سال ۱۴ تابستان ۱۴۰۲ شماره ۵۱ ۱۳۰-۹۹

کلیدواژه‌ها: معماری ایرانی - اسلامی دوره ناصری پهلوی انقلاب اسلامی جنگ نرم

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۰۳ تعداد دانلود : ۲۴۳
جنگ نرم مبتنی بر رویکردهای فکری و فرهنگی بوده و از این طریق سعی در سلطه گری بر جوامع هدف دارد. از طرفی معماری، ظرف زندگی و بستر فرهنگ بوده و می تواند یکی از اهداف تهاجم فرهنگی شناخته شود، بنابراین نقش به سزایی در مقابله با جنگ فرهنگی دارد. سؤال اصلی این مقاله چگونگی تأثیر جنگ فرهنگی بر معماری ایرانی-اسلامی در قرن اخیر است. این مقاله با استفاده از روش های تحلیلی-تبیینی، تفسیری-تاریخی و مصداق پژوهی سعی در پاسخ به این پرسش برآمده است. براساس نتایج پژوهش، تأثیرات جنگ فرهنگی در معماری ایران سه دوره دارد: دوره ناصری که شروع انحطاط معماری ایرانی- اسلامی است و تغییرات کالبدی، زمینه تغییر محتوا شده است. در دوره پهلوی تهاجم های فرهنگی به صورت توأمان، محتوا و کالبد معماری ایران را هدف گرفته و دچار استحاله کرده و پس از انقلاب اسلامی نیز تهاجم های فرهنگی درصدد تغییر ذائقه جامعه بوده تا با تغییر محتوای معماری به هژمونی فرهنگی دست یابند.
۲۵۰.

علل اجتماعی نهضت عاشورا

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه معارف حسینی سال هشتم زمستان ۱۴۰۲ شماره ۳۲ 7 - 34

کلیدواژه‌ها: امام حسین (ع) عاشورا علوی و اموی کربلا

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۹۱ تعداد دانلود : ۳۰۱
رویدادهای تاریخی به ناگهان روی نمی دهند، بلکه زمینه ها و عوامل گوناگونی در ایجاد آنها نقش دارند. برخی از این عوامل کوتاه مدت و برخی دیگر بلند مدت هستند. اغلب در ایجاد یک اتفاق هر دوی این عوامل نقش دارند. واقعه کربلا در سال 60 یکی از مهم ترین رویدادهای تاریخ اسلام است. در آن واقعه نوه پیامبر(ص) و اهل بیت او به دست گروهی از مسلمانان شهید شدند. پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی- تحلیلی و با روش کتابخانه ای درصدد پاسخ به این سؤال است که چه علل و عوامل اجتماعی و فرهنگی کوتاه مدت و بلند مدتی در ایجاد آن واقعه نقش داشتند. یافته های این پژوهش نشان می دهد که تقابل دو سنت دینی و قبیلگی، تعصبات و نزاع های قبیلگی و قوم گرایی از مهم ترین علل و عوامل ایجاد آن واقعه بوده است.
۲۵۱.

مؤلفه های اخلاق عرفانی در اربعین حسینی

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه معارف حسینی سال هشتم زمستان ۱۴۰۲ شماره ۳۲ 53 - 76

کلیدواژه‌ها: اربعین حسینی اخلاق عرفانی مؤلفه های اخلاق عرفانی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۳۲ تعداد دانلود : ۲۸۹
خاستگاه اربعین، حبّ الهی و عشق به ولایت است. اربعین حسینی، خاستگاه اخلاق عرفانی و دلالت های تربیتی برای وصول سالک به حضرت حق است. اخلاق عرفانی، از جمله مباحثی است که توجه عالمان اخلاق را به خود معطوف کرده است. رویکرد اخلاق عرفانی در اربعین حسینی کمتر مورد توجه قرار گرفته است. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی درصدد پاسخ به این سؤال است که مؤلفه های اخلاق عرفانی در اربعین حسینی چیست؟ یافته های پژوهش حاضر نشان می دهد که پس از قرآن کریم و سنت، اربعین حسینی، از مهمترین خاستگاه های «اخلاق عرفانی» است که اخلاص، بندگی، عشق به حضرت حق، وصال به محبوب، وحدت اجتماع مسلمین، توبه، ورع، زهد، صبوری، توکل، رضا، ذکر دائم، حب و بغض برای خدا را دربرمی گیرد.
۲۵۲.

کارکردهای علمی و فرهنگی رباط های بغداد در عصر چهارم عباسی (656- 448 ق)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی سال ۱۴ بهار ۱۴۰۲ شماره ۵۰ ۵۸-۳۷

کلیدواژه‌ها: رباط های بغداد عصر چهارم عباسی زنان صوفی کتابخانه رباط ها کارکردهای علمی رباط کارکردهای فرهنگی رباط

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۳۹ تعداد دانلود : ۲۹۸
رباط ها در قرون اول اسلامی استفاده نظامی داشتند و سپس به منزله خانقاه و محل عبادت صوفیان بود. به رباط ها به این دو نوع کارکرد توجه شده و از نظر علمی و فرهنگی به آن پرداخته نشده است. پژوهش حاضر در نظر دارد که با واکاوی رباط های مختلف بغداد در عصر چهارم خلافت عباسی(۴۴۸-۶۵۶ق)، به روش توصیفی-تحلیلی، به این سوال پاسخ دهد که آنها در زمینه علمی و فرهنگی چه کارکردهایی داشتند؟ نتایج این پژوهش نشان می دهد که رباط های بغداد بیشتر در زمینه های علوم شرعی و نقلی مانند: وعظ، قرائت قرآن، استماع حدیث، روایت، فقه، صدور مجوز و... فعالیت داشتند. وجد و سماع از ویژگی ممتاز رباط ها بود. کتابخانه رباط ها به مکان مناسبی برای مطالعه، تحقیق، تالیف کتاب، ملاقات و مناظره علما با یکدیگر تبدیل شد. زنان صوفی فعالیت فراوان و رباط مخصوص خود داشتند. رباط های بغداد در آن دوره به عنوان یکی از مراکز مهم آموزشی محسوب می شدند که نقش به سزایی در گسترش فرهنگ و تمدن اسلامی ایفا کردند.
۲۵۳.

بازنمود فرهنگ تشیع در کتیبه های پیشاصفوی یزد(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی سال ۱۴ تابستان ۱۴۰۲ شماره ۵۱ ۳۴-۷

کلیدواژه‌ها: فرهنگ شیعی کتیبه های شیعی یزد پیشاصفوی نمودهای فرهنگی شیعی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۸۸ تعداد دانلود : ۲۵۹
گرایش به مذهب شیعه و محبت نسبت به اهلِ بیت در خطه یزد، از سابقه ای طولانی برخوردار است و پیشینه آن به قرون نخست هجری بازمی گردد. مطالعاتی که تاکنون درباره پیشینه گرایش به تشیع در یزد انجام شده، بیشتر بر پایه منابع و متون تاریخی استوار بوده است. اما آنچه کمتر مورد توجه بوده و می تواند زاویه دید جدیدی به شمار آید، التفات به کتیبه هاست که می تواند این موضوع را با کمترین سوگیری و مداخله بازتاب دهد. کتیبه به مثابه یک رسانه، بسیاری از مسائل فرهنگی دوران شکل گیری خود از جمله باورها و ارزش ها را نمایان می کند؛ از همین رو پژوهش حاضر کوشیده است با شناسایی و گونه شناسی مضامین شیعی به کار رفته در کتیبه های پیشاصفوی یزد، نمودهای فرهنگی مذهب تشیع در آنها را مورد مداقّه قرار دهد و به هشت گونه بازنمود مضامین شیعی در عصری که هنوز شیعه، به عنوان مذهب رسمی و حکومتی ایران درنیامده بود، دست یابد. روش پژوهش در این نوشتار، توصیفی تحلیلی است و در گردآوری داده ها، ترکیبی از شیوه کتابخانه ای و میدانی مورد اهتمام بوده است.
۲۵۴.

خط زمان در قرآن؛ بررسی موردی «إذ» و «وإذ» (مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام در آیینه پژوهش سال ۲۰ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۵۵) 47 - 66

کلیدواژه‌ها: قرآن پیامبران تاریخ نگاری اسلامی زمان تاریخی خط زمان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲۰ تعداد دانلود : ۱۸۹
مقوله زمان یکی از اصلی ترین مقومات تاریخ با هر تعریفی از آن است. مفهوم زمان در دانش تاریخ و به عبارتی دقیق تر، زمان تاریخی، تفاوتی جوهری با مفهوم رایج از زمان در فلسفه و فیزیک دارد. یکی از ویژگی های زمان تاریخی، پیوند آن با مقوله ای به نام خط زمان است و این مفهوم نیز به نوبهخود در پیوند با مفهومی دیگر به نام رویدادهای مهم قرار دارد. خط زمان (Timeline) که اکنون جایگاهی مهم در اطلاع رسانی یافته، حکایتگر یک بازه زمانی برای بازنمایی یا ارائه منظم گرافیکی یا غیرگرافیکی مهم ترین رویدادهای آن بازه است. قرآن به دلیل پیوند تاریخ با هدایت انسان، اهتمامی در خور توجه به تاریخ البته با شیوه بیانی ویژه خود دارد و به نظر می رسد که برجسته ساختن توالی زمانی رویدادها و ارائه الگوهای مختلفی برای خط زمان، یکی از مصداق های این اهتمام باشد. نوشتار پیش رو پس از مروری بر تعابیر مختلف قرآنی در این زمینه، با بررسی موارد کاربرد إذ و و إذ در قرآن، کوشیده است یکی از خط زمان های موردنظر قرآن را بازنمایاند. این بررسی نشان می دهد که إذ و و إذ به معنای ظرف زمان و متعلق به فعل محذوف اذکر یا اذکروا، یک خط زمان با تکیه بر پاره ای رویدادهای مهم زندگی نُه تن از پیامبران (ابراهیم، لوط، موسی، سلیمان، الیاس، یونس، یوسف، عیسی و محمد)، دو تن از شخصیت های الهی (لقمان و مریم) و یک گروه (اصحاب کهف) را تشکیل می دهند.
۲۵۵.

شکست نظامی امویان در برابر عباسیان در جنگ زاب (132)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال ۱۳ تابستان ۱۴۰۲ شماره ۵۰ 47 - 62

کلیدواژه‌ها: امویان جنگ زاب سقوط امویان عباسیان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۰۲ تعداد دانلود : ۱۷۷
برآمدن و برافتادن امویان توجه بسیاری از مورخان و محققان را به خود جلب کرده است. پیروزی نظامی عباسیان بر امویان در جنگ زاب در سال 132، با وجود کمی سپاه و تجهیزات جنگی و نیز شیوه رویارویی طرفین در آن جنگ، شایسته بررسی جامع است. این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی و بهره گیری از نظریات جامعه شناسی جنگ، عوامل شکست نظامی امویان در برابر عباسیان در جنگ زاب را در مورد توجه قرار داده است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که آمیزه ای از عوامل و عناصر مانند انگیزه مندی و پایداری، تدبیر، آرایش و راهبرد صحیح جنگی، مشاوره و همراهی خراسانیان، شعار خون خواهی اهل بیت به مثابه اهرمی برنده در ایجاد مشروعیت و فرار مروان از صحنه جنگ، در پیروزی عباسیان در جنگ زاب نقش بسزایی داشت.
۲۵۶.

تأثیر اقدامات خلفای اموی بر حیات اجتماعی امام سجاد (ع)

نویسنده:
منبع: تاریخنامه اسلام سال ۵ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۱ (پیاپی ۹) 59 - 79

کلیدواژه‌ها: امام سجاد (ع) حیات اجتماعی خلفای اموی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶۶ تعداد دانلود : ۹۲
امام سجاد (ع) با آنکه در سخت ترین شرایط زمانی می زیست و ازسوی حاکمان جور، زیر شدیدترین فشارهای جسمی و روانی به سر می برد در گسترش ایمان و پایداری و در احیای اسلام ناب محمدی و سیره جد بزرگوارش منحصربه فرد بود. محققان مسلمان، عصر امام سجاد (ع) را ازنظر سیاسی و فرهنگی، تاریک ترین عصرها می دانند و از آن به دوره اختناق یادمی کنند. تحقیق حاضر به دنبال پاسخ به این سؤال است که اقدامات خلفای اموی چه تأثیری بر حیات اجتماعی امام سجاد (ع) داشته و به نوعی امام سجاد (ع) برای تبلیغ و نشر معارف اسلامی در آن زمان چه اقداماتی انجام داده است. با بررسی جنبه های مختلف زندگی امام سجاد (ع) درقالب مشکل سیاسی، فرهنگی و تاریخی باروش تاریخی-توصیفی (تحلیل محتوا) این نتیجه حاصل می شود که امام سجاد (ع) باتوجه به شرایط بد سیاسی، اقدامات علمی، فرهنگی و اجتماعی انجام داده که سبب تشکیل یک تمدن و حوزه بزرگ اسلامی شده است.
۲۵۷.

بازشناخت تاثیر بنی امیه در تنقیص شخصیت حمزه با تکیه بر منابع اهل سنت

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخ اسلام سال ۳ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۶ 27 - 46

کلیدواژه‌ها: حمزه بن عبدالمطلب پیامبر بنی امیه منابع اهل سنت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲۱ تعداد دانلود : ۱۴۶
حمزه بن عبدالمطلب، عموی پیامبر خدا، (از سرداران بزرگ صدر اسلام است. او به عنوان حامی دعوت رسول خدا) در مقابل تهدید های مشرکان، عَلَم توحید را در برابر شرک به دوش گرفت و جان خویش را در راه اسلام فدا کرد. با وجود عملکرد برجسته حمزه بن عبدالمطلب و پیشبرد اهداف اسلام در سال های ابتدایی دعوت، نه تنها نام ایشان به عنوان یکی از شخصیت های تأثیرگذار در صدر اسلام دیده نمی شود؛ بلکه در بعضی از منابع، تلاش بی وقفه ای برای ترور شخصیتی این چهره سرشناس و مؤثر اسلام و تنزیه قاتلانش صورت گرفته است. هدف پژوهش حاضر، معرفی این منابع و نیز واکاوی و شفاف سازی درباره عوامل و انگیزه های پنهان مخدوش سازی شخصیت حمزه است. این تحقیق با استفاده از منابع کتابخانه ای و روش توصیفی- تحلیلی و نیز با تکیه بر کتاب های دست اول حدیثی، تاریخی و رجالی، به دنبال پاسخ به این سوال است که کدام افراد با چه محرک هایی، در تخریب شخصیت حمزه در ادوار مختلف گام برداشته اند. این جستار ضمن معرفی افراد مژثر در تنقیص حمزه، سعی دارد هدف آنان از این عمل و دستاورد های این افراد در طول تاریخ را بیان نماید. تحقیق پیش رو با مراجعه به گزارش های واردشده علیه حمزه در منابع اهل سنت نشان می دهد که این روایت ها علاوه بر اشکال سندی در سلسله راویان، از نظر متنی نیز با حوادث تاریخی ناهمخوانی دارد و در نتیجه، قابل پذیرش نیستند.     حمزه بن عبدالمطلب، پیامبر، بنی امیه، منابع اهل سنت. 
۲۵۸.

تحول و تداوم حاکمیت فاطمی بر اساس نظریه اقتدار سنتی ماکس وبر(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال ۲۴ بهار ۱۴۰۲ شماره ۱ (پیاپی ۹۳) 29 - 62

کلیدواژه‌ها: خلافت فاطمیان ماکس وبر اقتدار سنتی پدر میراثی پادشاه زدگی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۱۲ تعداد دانلود : ۲۸۲
خلافت فاطمی که در قرن های سوم تا ششم هجری قمری گستره ای عظیم از سرزمین های غرب جهان اسلام را در برگرفت؛ بر اساس جنبشی سیاسی _ مذهبی با تکیه بر آموزه های کلامی شیعه اسماعیلیه که معتقد به اصل مهم امامتِ منصوص اسماعیل (درگذشته به سال: 145-138-133 ق) فرزند امام صادق(ع)(درگذشته به سال: 148 ق) و بعد از او محمد بن اسماعیل (درگذشته به سال: 198 ق) بودند، استقرار یافت. مسئله این پژوهش واکاوی تکوین، تحول، تداوم و درنهایت سقوط خلافت فاطمیان با رویکرد جامعه شناختی و بر مبنای نظریه اقتدار سنتی ماکس وبر است. پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی نوشته شده و درنهایت داده های تاریخی با تئوری اقتدار سنتی «وبر» مطابقت داده شده است. یافته های پژوهش نشانگر آن است که بعد از دو سده تلاش داعیان اسماعیلی درنهایت حکومت اقتدار سنتی خلافت فاطمی در شمال آفریقا شکل گرفت. با فتح مصر و بنای قاهره، اقتدار سیاسی خلافت نهادینه گردید و با گسترش تشکیلات اداری و نظامی، حکومت فاطمی با ویژگی نظام پاتریمونیال (پدر میراثی) - بوروکراتیک استقرار یافت. تداوم حاکمیت سیاسی و اداری به سبب ضعف نهاد خلافت و رقابت دیوانیان و نظامیان، آغازگر دوران سلطانیسم فاطمی (پادشاه زدگی) بود که پی آمد آن، قدرت گرفتن وزیران نظامی و سیطره نیروهای سپاهی بر حکومت بود. فرجام نظام پاتریمونیال- بوروکراتیک فاطمیان با تجزیه سیاسی خلافت و تشکیل حکومت ایوبیان (567- 658 ق/ 1173-1260 م) رقم خورد.
۲۵۹.

بررسی و تحلیل تمثال پنجۀ دست حضرت عباس(ع) در آثار هنرمندان ایرانی مکتب سقاخانه (نمونۀ موردی: پرویز تناولی، حسین زنده رودی، فرامرز پیلارام)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال ۱۵ زمستان ۱۴۰۲ شماره ۵۹ 117 - 148

کلیدواژه‌ها: آثار هنرمندان ایرانی مکتب سقاخانه تمثال پنجه دست حضرت عباس (ع)

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۹۹ تعداد دانلود : ۲۸۱
پنجه دست نمادی است که در بسیاری از ادیان و فرهنگ های جهان با نام «خمسه» (خمسا) شناخته می شود. برخی از هنرمندان مانند حسین زنده رودی، پرویز تناولی، صادق تبریزی، مسعود عربشاهی، فرامرز پیلارام، منصور قندریز، ناصر اویسی و ژازه طباطبایی در قالب مکتب هنری سقاخانه، رویکردی نو به عناصر و آیین های هنرهای سنتی و دینی، چون نمادهای عاشورایی به ویژه دستان حضرت عباس(ع) در حادثه کربلا، در خلق آثار خود دارند. حال این سؤال مطرح می شود که تمثال پنجه دست حضرت عباس(ع) چه معانی و کاربردی در آثار هنرمندان ایرانی مکتب سقاخانه داشته است؟ روش تحقیق از نوع کیفی، با رویکرد توصیفی-تحلیلی و گردآوری اطلاعات کتابخانه ای است. نتایج مشخص کرد که در آثار این هنرمندان تمثال پنجه دست حضرت عباس(ع) تداعی کننده اقتدا به حضرت ابوالفضل(ع) و معنای مقدس شفاعت او می باشد و در جوار کاسه و ستاره شش پر، نشان از واقعه کربلا و سقا بودن و علمداری او دارد.  
۲۶۰.

سنخ شناسی جریان نومعتزلیان در شمال آفریقا براساس روش قصدگرای اسکینر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال ۱۵ تابستان ۱۴۰۲ شماره ۵۷ ۶۱-۳۷

کلیدواژه‌ها: نومعتزلیان شمال آفریقا استعمار عقل گرایی جهان اسلام

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۴۲ تعداد دانلود : ۲۵۵
جامعه اسلامی پس از مواجهه با مدرنیته، تحولات مهمی را تجربه کرد که شکل گیری انواع جریان های فکری نمونه ای از آن است. از جریان های مهم اسلامی که بر پایه مفاهیمی چون عقل گرایی و انسان گرایی شکل گرفت و به تدریج گسترش یافت، اعتزال نو است. اگرچه این جریان در جهان اسلام ریشه دواند، اما شاخه نواعتزالی های شمال آفریقا تنوع و تکثّر قابل توجهی پیدا کرد و شاخه های وابسته به آن دارای اصول فکری مختص به خود شدند. پژوهش حاضر درصدد است گونه های فکری نومعتزلیان شمال آفریقا را با کاربست روش قصدگرای اسکینر احصا کند و به بازنمایی زمینه های گفتمانی پدیدآوردنده آن بپردازد تا چارچوب های فکری گونه های نومعتزلی در آن حوزه جغرافیایی را تبیین کند. بررسی آثار نومعتزلیان نشان می دهد که سنخ های فکری نومعتزلی در شمال آفریقا از مقتضیات عصری و جغرافیایی، ساختارهای سیاسی و فضای فکری خود متأثر بودند و مطابق با تفاوت های ماهوی همچون تنوع بافت فکری و تعدد چارچوب معرفتی مشخص قابل تقسیم اند.

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

زبان