درخت حوزه‌های تخصصی

تاریخ اسلام و سیره

حوزه‌های تخصصی
ادبیات اقتصاد تاریخ تربیت بدنی جغرافیا حقوق روانشناسی زبان شناسی علم اطلاعات و دانش‌شناسی علوم اجتماعی علوم اسلامی علوم انسانی علوم تربیتی علوم سیاسی فلسفه و منطق مدیریت مطالعات زنان هنر و معماری
اخلاق و تعلیم و تربیت اسلامی ادبیات عرب تاریخ اسلام و سیره تصوف و عرفان اسلامی تفسیر و علوم قرآن حدیث و علوم حدیث علوم غریبه فقه و اصول گروه های ویژه منطق، فلسفه و کلام اسلامی
تاریخ و سیره شناسی کلیات
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدیدترین
فیلترهای جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱۸۱ تا ۲۰۰ مورد از کل ۷٬۷۷۴ مورد.
۱۸۱.

آسیب شناسی شورای اقتصاد عصر پهلوی دوم در مسیر توسعه اقتصادی؛ یک بررسی تاریخی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال ۲۴ تابستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۹۴) 179 - 210

کلیدواژه‌ها: تاریخ اقتصادی ایران شورای اقتصاد سازمان برنامه و بودجه توسعه ایران

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۹۰ تعداد دانلود : ۳۶۳
یکی از نهادهایی که در دوره پهلوی دوم، برای دست یافتن به توسعه اقتصادی ایجاد شد، شورای اقتصاد بود که روزهای دوشنبه در پیشگاه پادشاه پهلوی با حضور تیم اقتصادی دولت تشکیل می شد. مقاله حاضر، با تمرکز بر «مسئله توسعه اقتصادی ایران» به بررسی صورت جلسات شورای اقتصاد می پردازد. این بررسی، بر اساس «نظریه رشد متعادل اقتصادی» روزن اشتاین رودن، موضوعات مطرح در صورت جلسات را برای رسیدن به پاسخ این پرسش، بررسی کرده است که شورای اقتصاد چه تأثیری در روند توسعه اقتصادی ایران داشت؟ از خاطرات کارگزارانی که در طول دو دهه در جلسات حضور داشته اند نیز به عنوان منبعی دیگر بهره گرفته شده است. همچنین، گزارش ارزیابی های دوایر مختلف سازمان برنامه و بودجه در باره برنامه های عمرانی نیز برای تأیید تحلیل ها مورد توجه و استفاده قرار گرفته است. یافته های پژوهش، نشان می دهد که به علت عدم پیوستگی و نبود یک دید کلی در تصمیم های اقتصادی، ناهمسانی در پرداختن به بخش های مختلف اقتصادی و چگونگی تصمیم گیری در این شورا، نتایج آن نمی توانست توسعه متوازن و پایدار ایران را به دنبال داشته باشد.
۱۸۲.

بررسی تحلیلی تعامل ائمه (ع): با دو رویکرد عقل گرا و نص گرا؛ مطالعه تطبیقی گونه های مواجهه صادقین (ع) با سران معتزله و اصحاب اثر(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال ۲۴ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۳ (پیاپی ۹۵) 31 - 60

کلیدواژه‌ها: امام باقر امام صادق عقل گرایی نص گرایی معتزله اصحاب اثر

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۵۲ تعداد دانلود : ۳۶۳
عقل گرایی و نص گرایی از چالش برانگیزترین موضوعات تاریخ تفکر اسلامی بوده و نخستین نشانه ها و ثمرات خود را در تفکر و عمل اصحاب اثر و معتزله نشان داده است. در نوشته حاضر پس از طرح مهم ترین گونه های مواجهه صادقین8با این دو گروه، تطبیق گونه ها در دستور کار قرار گرفته تا راه برای تحلیل اشتراکات و اختلافات مواجهه گشوده شود. فرضیه تحقیق این بود که رویکرد مشترک صادقین8در ارتباط با سران اصحاب اثر، مبتنی بر مراجعه به سنت نبوی برای فهم دینی بود؛ در کنار مواجهه ای سنجیده با معتزله به دلیل ضرورت اصلاح چگونگی بهره گیری از عقل در فهم دینی. یافته های پژوهش نمایانگر تعدد گونه های همگرایی با اصحاب اثر در برابر تعدد گونه های واگرایی با معتزله است. البته جز رویکردهای حدیثی و عقلی، متغیرهای دیگری هم در نوع مواجهه با این دو فرقه مؤثر بوده است.
۱۸۳.

قیام حسین بن علی(ع) از دیدگاه مکتب دیوبندی

نویسنده:
منبع: سیره پژوهی اهل بیت سال ۹ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۱۶ 43 - 58

کلیدواژه‌ها: عاشورا قیام امام حسین (ع) دیوبندی بغاوت و فساد انگیزی اصلاح گری دینی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۵۸ تعداد دانلود : ۲۲۵
قیام عاشورا از وقایع بزرگ تاریخ است و همواره از زاویه های گوناگون مورد توجه اندیشمندان قرارگرفته است. درباره چیستی و ماهیت این حرکت، تحلیل گران اسلامی دیدگاه های متفاوتی دارند. در این میان دیوبندی یکی از مکاتب پرنفوذ معاصر اهل سنت در شبه قاره درباره مسائل مربوط به اهل بیت(ع) به ویژه قیام عاشورا دیدگاه اعتدالی دارند. از این رو در مقاله حاضر ماهیت نهضت حسینی از منظر اندیشمندان این مکتب مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی و مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای، در پی پاسخ به این پرسش است که ماهیت قیام امام حسین(ع) از دیدگاه مکتب دیوبندی چیست؟ یافته های این مقاله نشان می دهد که از دیدگاه مکتب دیوبندی، قیام امام حسین(ع) در ابعاد گوناگون دینی، اجتماعی و سیاسی ماهیت اصلاح گری داشته است. نظریه پردازان این مکتب، «نظریه بغاوت و فساد انگیزی» را مورد تردید و انکار قرار داده، یزید بن معاویه را شریک قتل امام حسین(ع) می دانند.
۱۸۴.

بازنمایی مسئله جانشینی رسول خدا (ص) در سیره ابن هشام(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام در آیینه پژوهش سال ۲۰ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۵۵) 5 - 28

کلیدواژه‌ها: ابوبکر رسول خدا (ص) سیره ابن هشام جانشینی رسول خدا (ص) امام علی (ع)

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳۳ تعداد دانلود : ۲۳۰
مسئله جانشینی رسول خدا (ص) ازجمله مسائلی است که همواره مورد توجه عالمان اسلامی و سیره نویسان بوده است. نحوه بازنمایی جانشینی در سیره های نخستین، از آن جهت که منابع دست اول در این زمینه محسوب می شوند، بسیار اهمیت دارد. با توجه به گستردگی منابع، سیره ابن هشام به عنوان یک متن کامل و اینکه برگرفته از نخستین سیره کامل می باشد، به عنوان متن معیار مورد بررسی قرار گرفت. پرسش این پژوهش که به روش توصیفی تحلیلی است، این است که در سیره ابن هشام، مسئله جانشینی رسول خدا(ص) چگونه روایت و چرا این گونه نقل شده است؟ نتیجه این بود که تفکرات مذهبی و سیاسی ابن هشام که همسو با اندیشه اهل حدیث و سیاست های عباسیان بود، بر گزینش روایات مربوط به عصر نبوی تأثیر گذاشت. وی هیچ کدام از اخبار مربوط به جانشینی امام علی(ع) را نقل نکرده؛ اما در مقابل، با نقل چندین خبر سعی داشته است که ابوبکر را شایسته خلافت معرفی کند و جانشینی وی را مورد تأیید رسول خدا(ص) و مسلمانان نشان دهد. این نوع گزینش درباره مسئله جانشینی سبب شد که سیره ابن هشام در نظر محدثان عامه و به ویژه اهل حدیث، که هر روز سیطره اندیشگانی آنان بر جهان اسلام در سده سوم بیشتر می شد، مقبول واقع شود و با حمایت مالی خلافت عباسی از تکثیر نسخه های آن، ماندگار شود.
۱۸۵.

عطوفت در اوج قدرت: شیوه رفتاری پیامبر(ص) در همگرا کردن مخالفان و نومسلمانان با جامعه اسلامی

نویسنده:
منبع: سیره پژوهی اهل بیت سال ۹ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۱۷ 25-40

کلیدواژه‌ها: سیره پیامبر (ص) رأفت نبوی عطوفت نبوی نومسلمان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶۴ تعداد دانلود : ۱۴۶
رشد قدرت سیاسی و نظامی پیامبر(ص) در مدینه به گونه ای بود که در مدت کوتاهی منطقه حجاز را به پذیرش وضع موجود و حتی تسلیم در برابر اسلام واداشت. پیامبر(ص) در شیوه برخورد با مخالفان و نومسلمانان برای همگرا کردن آنان با جامعه اسلامی، از سوی برخی از مسلمانان با چالش هایی مواجه شد. این امر دو طیف فکری را در جامعه اسلامی به وجود آورد که یکی قائل به عطوفت در اوج قدرت و دیگری قائل به اعمال قدرت، خشونت و شدت عمل بود. مقاله پیش رو تلاش دارد چالش های این دو طیف فکری را با روش تحلیل تاریخی مورد بحث قرار دهد و به این پرسش بپردازد که شیوه های رفتاری پیامبر(ص) برای همگرا کردن مخالفان و نومسلمانان با جامعه اسلامی با وجود مانع تراشی طیف تندروی مسلمان چگونه بود؟ یافته پژوهش نشان می دهد که طیف فکری تندرو با افکار خشن در پوشش دین، قائل به برخورد شدید با مخالفان و دشمنانِ تسلیم شده بود و چنین اندیشه ای را در موقعیت های متفاوت در قالب مفاهیمی چون: کشتن، گردن زدن، انتقام گرفتن، خوار کردن و مانند اینها بروز می داد. در مقابل، طیف معتدل با پیشگامی رسول اکرم رفتار مسالمت جویانه در قالب عفو و بخشش، صیانت از شخصیت و کرامت انسانی مخالفان و نومسلمانان، استفاده از توانمندی و تجارب آنان و مانند اینها را در پیش گرفت و توانست با استفاده از ظرفیت های انسانی موجود در میان مخالفان و نومسلمانان، ضمن اعتمادسازی زمینه همگرایی آنان را با جامعه اسلامی فراهم آورد.
۱۸۶.

مبانی فکری جریان ضدّ شعوبی سده های نخستین اسلامی با تکیه بر آرای ابن قتیبه(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال ۲۴ زمستان ۱۴۰۲ شماره ۴ (پیاپی ۹۶) 149 - 180

کلیدواژه‌ها: شعوبیه جریان ضد شعوبی ابن قتیبه کتاب فضل العرب امویان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۸ تعداد دانلود : ۱۵۱
پس از تأسیس خلافت عباسی، دو جریان فکری «شعوبی» و «ضدّ شعوبی» در جهان اسلام به معارضه با یکدیگر برخاستند. جنبش شعوبیه ایرانی، به پیشینه تاریخی و تمدنی کهن ایران استناد می کرد و در پی ارتقای جایگاه سیاسی و اجتماعی خود در نظم سیاسی نوین بود. جریان ضدّ شعوبی که امتداد اندیشه سیاسی امویان محسوب می شد، به دلیل از دست دادن منزلت سیاسی و اجتماعی پیشین، در پی القا و تداوم اندیشه برتری عرب بر غیرعرب بود.این پژوهش، در پی بازسازی مبانی فکری جریان ضدّ شعوبی در سده های نخستین اسلامی با تکیه بر آرای ابن قتیبه از حامیان جدی اندیشه مزبور است. دلیل انتخاب ابن قتیبه، به عنوان نماینده جریان تفکر ضدّ شعوبی، باقی ماندن کتاب فضل العرب اوست که حاوی صورت بندی کاملی از مبانی ضدّ شعوبی هاست. یافته های پژوهش نشان می دهد که مبانی فکری جریان ضدّ شعوبی بر اساس آرای ابن قتیبه، دارای دو محور کانونی اثبات برتری قوم عرب بر سایر اقوام و اثبات فرومایگی جایگاه اجتماعی، سیاسی و تاریخی ایرانیان و شعوبی مسلکان بوده که هریک مبتنی بر چندین اصل است. نوشتار حاضر، از نوع تحقیقات تاریخی است و با روش توصیفی تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه ای، به ویژه کتاب فضل العرب، به نگارش درآمده است.
۱۸۷.

سیرۀ علما و اندیشمندان اهل سنت در زیارت قبور اهل بیت پیامبر (ص)؛ مطالعۀ موردی، زیارت امام رضا (ع) توسط بزرگان اهل سنت افغانستان تا ظهور صفویه(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام در آیینه پژوهش سال ۲۰ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۱ (پیاپی ۵۴) 123-137

کلیدواژه‌ها: زیارت امام رضا (ع) علمای اهل سنت افغانستان وهابیت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۸۰ تعداد دانلود : ۲۵۷
سیره عملی بزرگان اهل سنت افغانستان در زیارت مزار مطهر امام رضا(ع)، مهر بطلانی است بر دیدگاه وهابیت که ضمن تخریب مزارات و اهانت به آنها، مردم مسلمان را از توسل و تبرک به مزارات بزرگان دینی و مذهبی منع و نهی می کنند. مسئله این پژوهش بررسی و تحلیل جایگاه زیارت امام رضا(ع) نزد بزرگان اهل سنت افغانستان تا ظهور صفویه است. این پژوهش با انگیزه واکاوی سفر بزرگان اهل سنت افغانستان برای زیارت امام رضا(ع)و توسل به آن حضرت، با رویکرد نقد دیدگاه وهابیت که زیارت را منافات با توحید می دانند، انجام گرفته است. نیل به این مقصد، در سایه توصیف و تبیین جایگاه و اهمیت زیارت امام رضا(ع) نزد بزرگان اهل سنت با گردآوری داده های کتابخانه ای با روش توصیفی تحلیلی است. برآیند این پژوهش، تبیین حضور بزرگان اهل سنت افغانستان برای زیارت حرم امام رضا(ع) است که در قالب تشرف به حرم آن حضرت، زیارت آن امام معصوم(س)، دعا و نیایش در کنار مضجع آن امام همام و توسل به آن حضرت تبلور یافته است. حضور این بزرگان برای زیارت امام رضا(ع) برخلاف دیدگاه وهابیت است که امروزه در کشور های اسلامی، ازجمله افغانستان، فعالیت دارند و مانع حضور مردم برای زیارت قبور امام زادگان و بزرگان می شوند و سفر برای زیارت اهل بیت پیامبر(ص) را امری ناروا می دانند.
۱۸۸.

نقشْ مایه زن در نقاشی های مذهبی قهوه خانه ای عاشورایی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال ۱۳ زمستان ۱۴۰۲ شماره ۵۲ ۳۲-۵

کلیدواژه‌ها: عاشورا نقاشی قهوه خانه ای نقش مایه زن هنر اسلامی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۳ تعداد دانلود : ۱۰۲
نقاشی قهوه خانه ای نوعی نقاشی ابتکاری و مردمی است که از بطن جامعه برخاسته و روایتگر حماسه های ملی و مذهبی است. بخش مهمی از نقاشی های قهوه خانه ای به روایت واقعه کربلا و حماسه آفرینی امام حسین7 و یارانش اختصاص دارد. به رغم حضور زنان در کنار مردان در آن حماسه، چندان به نقش آنان در نقاشی قهوه خانه ای توجه نشده است. سؤال اصلی پژوهش این است که ویژگی ساختاری زنان در نقاشی قهوه خانه ای چگونه به تصویر کشیده شده است؟ برای مطالعه ساختار زنان در نقاشی های ظهر عاشورا، شش اثر انتخاب شده است. پس از جمع آوری داده های کتابخانه ای، این داده ها به روش تاریخی تجزیه و تحلیل شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که معیار بازنمایی تصویر زنان در نقاشی قهوه خانه ای، ریشه در سنت و هویت ایرانی- اسلامی دارد. تصویر زنان در این سبک به دو شکل کشیده شده است؛ یکی تصویر زن در نقش اصلی که در جلوی تصاویر نقش شده و موضوع اصلی را به خود اختصاص داده و دیگری تصویر زن در نقش فرعی که در پس زمینه آثار به چشم می خورد و از اهمیت کمتری برخوردار است.
۱۸۹.

آسییب شناسی مقالات پژوهشی بانوان در حوزه غدیر خم در دهه های 70 تا 90 شمسی

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخ اسلام سال ۳ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۵ 49 - 82

کلیدواژه‌ها: امیرالمومنین (ع) غدیر خُم آسیب شناسی مقالات بررسی آماری پژوهش های بانوان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۱۴ تعداد دانلود : ۲۲۷
اخبار فراوانی درباره واقعه غدیر خم توسط راویان زن نقل شده که گویای تلاش گسترده بانوان در پاسداری از این رویداد مهم و تاریخی است. در قرن های اخیر نیز بانوان به بحث و نظر در مورد غدیر خم پرداخته اند. در نوشتار پیش رو، مقالات پژوهشی بانوان در حوزه غدیر خم در دهه های 70 تا 90 شمسی، بررسی آماری گردیده و ضمن تحلیل مقالات، سیر رویکرد آنها تبیین شده است. در این تحقیق، از روش فراتحلیل استفاده شده و پایگاه مقالات نورمگز، به عنوان منبع جمع آوری مقالات، مورد استفاده قرار گرفته است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که در بازه زمانی مورد نظر در این نوشتار (1397-1379ش)، تعداد مقالات بانوان در موضوع غدیر خم، روندی صعودی داشته و تنوع رویکردهای مقالات در طی این سال ها، قابل توجه است. بیشترین تعداد مقاله، در دهه نود، و با رویکرد ادبی و رویکرد تاریخی، و سپس رویکرد کلامی و روایی بوده است. رویکرد بانوان به مطالعه غدیر خم، از سال 1390، به تدریج از نگاه تاریخی، قرآنی و روایی، به سمت و سوی مباحث کلامی- اعتقادی و مردم شناسی رفته است.
۱۹۰.

بررسی و نقد کتاب محمد(ص) برپایه کهن ترین منابع تاریخی درباره ویژگی های شخصی رسول خدا (ص) تا قرن پنجم بعثت

نویسنده:
منبع: تاریخ اهل بیت سال ۳ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۴ 77 - 95

کلیدواژه‌ها: مارتین لینگز ویژگی های شخصی پیامبر اکرم (ص) روش تاریخ نگاری نقد کتاب محمد (ص) برپایه کهن ترین منابع

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۷۴ تعداد دانلود : ۱۶۷
مارتین لینگز از مستشرقانی است که پس از گرویدن به اسلام با انگیزه تبیین شخصیت و تاریخ زندگی پیامبر اکرم(ص) وارد پژوهش در این موضوع شده و کتاب محمد (ص) برپایه کهن ترین منابع را نوشته است. وی در این کتاب ابعاد مختلف مادی و معنوی زندگی فردی و اجتماعی پیامبر(ص) را بررسی کرده است. برخی از دیدگاه های وی در این کتاب برخلاف حقایق تاریخی است. ریشه این اشتباهات ناشی از عدم رعایت اصول روش تاریخ نگاری علمی است. براین اساس، پژوهش حاضر با استفاده از داده های منابع کهن تاریخی و باهدف بررسی و نقد دیدگاه ها و روش تاریخ نگاری مارتین لینگز درمورد زندگی معنوی و شخصی پیامبر اکرم(ص) به روش تحلیلی- اسنادی انجام شد.  نتایج حاصل از نقد کتاب محمد(ص)، اثر مارتین لینگز بر دو محور اصلی متمرکز است: نقد از نظر روش شناسایی و بیان توصیفی حوادث (نقد توصیفی) مانند اسراء و معراج که لینگز جزئیات آن را از مسلّمات گرفته است، و نقد از نظر تحلیل حوادث (نقد تحلیلی) مانند جایگاه پیامبر(ص) به عنوان اجیر در کاروان تجاری. بر این اساس نقد دیدگاه ها و روش تاریخ نگاری مارتین لینگز در قالب سه گونه از نقدهای سندی مانند نقل شبانی پیامبر(ص) در مکه توسط ابوهریره، محتوایی مانند مخالفت مضمون گزارش شکافته شدن سینه پیامبر(ص) با پاک متولد شدن ایشان، و تحلیلی مانند روحانی بودن معراج پیامبر(ص) ارائه شده است.
۱۹۱.

ویژگی های امام حسین(ع) در حدیث لوح

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه معارف حسینی سال هشتم تابستان ۱۴۰۲ شماره ۳۰ 7 - 28

کلیدواژه‌ها: امام باقر (ع) امام حسین (ع) امام صادق (ع) حدیث لوح جابر بن عبدالله انصاری دوازده امام شیعی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۳۴ تعداد دانلود : ۳۶۸
حدیث لوحِ یکی از احادیث پیامبر(ص) است که برای اثبات امامت ائمه(ع) وارد شده است. این پژوهش درصدد است با روش توصیفی و تحلیلی به این سؤال اساسی پاسخ دهد که در حدیث لوح برای امام حسین(ع) چه ویژگی ها و خصوصیاتی آمده است؟ این حدیث را جابر بن عبدالله انصاری نزد حضرت فاطمه(س) مشاهده کرده بود و بعدها به درخواست امام باقر(ع) آن حدیث را برای ایشان نقل کرد. در این حدیث اسامی همه جانشینان رسول خدا(ص)، از امام علی(ع) تا حضرت مهدی(عج) ذکر شده است. همچنین در این حدیث خصوصیات و ویژگی های امام حسین(ع) مانند خزانه دار وحی، مقام شهادت، سیدالشهداء، عاقبت بخیری، کلمه تامه، حجت بالغه، معیار ثواب و عقاب بیان شده است.
۱۹۲.

علل اجتماعی کاهش فعالیت های سیاسی حوزه نجف در انقلاب اسلامی در مقایسه با مشروطیت(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام در آیینه پژوهش سال ۲۰ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۱ (پیاپی ۵۴) 25-40

کلیدواژه‌ها: حوزه نجف نهضت مشروطه انقلاب اسلامی تغییر رویکرد

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۰۶
تأثیرگذاری حوزه علمیه نجف بر مسائل سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران طی چند قرن اخیر، امری انکارناپذیر است. این تأثیرگذاری طی قرن سیزدهم شمسی رو به ازدیاد بود و نقطه اوج آن را در نهضت مشروطیت ایران می بینیم؛ اما پس از آن با تحولاتی که در ایران، عراق و حوزه علمیه نجف به وقوع پیوست، تأثیرگذاری کاهش یافت و در انقلاب اسلامی، با آنکه از جهت ماهیت، غنای اسلامی بیشتری داشت، با نقش آفرینی کم رنگ حوزه نجف مواجهیم. عوامل و زمینه های متعددی برای تغییر رویکرد حوزه نجف (از نقش فعال در مشروطه به نقش کمتر فعال در انقلاب اسلامی) قابل شناسایی است. این علل در دو دسته کلی فردی و اجتماعی قابل تقسیم است. در میان علل اجتماعی می توان به این موارد اشاره کرد: «عدم دستیابی به نتایج مطلوب در مشروطه، جنگ جهانی اول و ثوره العشرین»؛ «تفاوت نهضت مشروطه و انقلاب اسلامی»؛ «تأسیس حوزه علمیه قم»؛ «پیدایش و تشدید پان عربیسم» و «پیدایش دولت مدرن». به رغم آنکه همه عوامل و زمینه ها باید در کنار یکدیگر دیده شوند تا کامل ترین تصویر از واقعیت اجتماعی هر دو دوره و تبیین صحیح از تغییر رویکرد حوزه علمیه نجف به دست آید، به نظر می رسد در میان علل ذکر شده، عامل «عدم دستیابی به نتایج مطلوب در نهضت مشروطیت، جنگ جهانی اول و ثوره العشرین»، بیشترین سهم را به خود اختصاص می دهد.
۱۹۳.

بررسی تحلیلی در آمار همسران امام حسن مجتبی (ع)

نویسنده:
منبع: تاریخ اهل بیت سال ۳ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۵ 101 - 119

کلیدواژه‌ها: همسران امام حسن (ع) مطلاق آمار تاریخی نقد تاریخی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۷ تعداد دانلود : ۸۱
ارائه آمار نقش اساسی در تحلیل کارکردها و رویکردهای سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی دارد و می توان با استفاده از آمار و اعدادی که درباره جزییات یک واقعه در منابع تاریخی آمده، به نقد و بررسی رویدادهای تاریخی پرداخت. یکی از مواردی که مورخان در آن به ارایه آمار پرداخته اند، ماجرای مطلاق بودن امام حسن مجتبی است که ادعا شده ایشان همسران بسیاری را طلاق داده اند و بر همین اساس اعداد متفاوتی از 50 تا سیصد نفر حتی تا هفصد نفر به عنوان آمار این همسران طلاق داده شده از سوی برخی از این مورخان ارایه شده است؛ در این پژوهش برای صحت سنجی این آمار ادعایی، به جمع آوری نام تمام همسران امام حسن از میان داده های تمام منابع مختلف تاریخی و غیر تاریخی اقدام شده است تا معلوم شود در عمل این آمار ادعایی برای همسران طلاق داده شده، مطابق واقع است یا خیر؟ در ادامه با تحلیل نتایج این صحت سنجی این نتیجه حاصل شده است که در عمل تعداد همسران قابل شناسایی امام حسن(ع)، چه آنانی که طلاق داده شده اند و چه آنانی که طلاق داده نشده اند، به مراتب بسیار کمتر از آمار ادعایی مورخان است، در نتیجه ماجرای مطلاق بودن امام حسن(ع) در مقام عمل، امکان اثبات ندارد
۱۹۴.

ماهیت و کارکرد سنت جوار از دوران جاهلی تا عصر نبوت(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی سال ۱۴ بهار ۱۴۰۲ شماره ۵۰ ۱۲۸-۱۰۳

کلیدواژه‌ها: گذر از عصر جاهلی سنت جوار اصول و شرایط جوار پیامبر و استفاده از سنت جوار

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱۴ تعداد دانلود : ۲۷۷
جوار از جمله سنت های عصر جاهلی است که در بعد از ظهور اسلام نیز تداوم یافت. این سنت که آن را می توان بازتابی از شرایط سیاسی و اجتماعی شبه جزیره در قبل از ظهور اسلام دانست، در مناسبات قبیله ای از اهمیت ویژه ای برخوردار بود. پژوهش حاضر به دنبال یافتن پاسخ این سئوال است که ماهیت و کارکرد سنت جوار در تاریخ عرب جاهلی و آغاز دوره اسلامی چگونه بوده است؟ یافته های این پژوهش که به روش توصیفی تحلیلی صورت گرفته نشان می دهد که اعرابِ پیش از اسلام در غیاب یک حکومت مرکزی از این سنت جهت تامین امنیت خود استفاده می نمودند. با گذر از جامعه جاهلی به جامعه اسلامی این سنت دستخوش تغییراتی شد و پیامبر(ص) آن را به عنوان یک قرارداد اجتماعی در راستای اهداف دولت نبوی به کار گرفت. در واقع اسلام ایمان و حق مداری را در مضمون اجتماعی جار دخالت داد و حفظ جوار را از ارکان برپایی جامعه آرمانی و رفتاری خیرخواهانه و برخاسته از روح ایمان دانست .
۱۹۵.

جایگاه حضرت مهدی (عج) در آثار مکتوب اهل سنت قرن هشتم

نویسنده:
منبع: تاریخنامه اسلام سال ۵ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۱ (پیاپی ۹) 43 - 58

کلیدواژه‌ها: حضرت مهدی آثار مکتوب اهل سنت قرن هشتم

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶۷ تعداد دانلود : ۸۰
یکی از مهمترین مسائل مسلمانان وحدت بین مذاهب است. بنابراین، دانستن مشترکات مذاهب اسلامی، الزامی و رهگشاست. برای اهل تشیع نیز اثبات وجود حضرت مهدی (عج) ضروری است. دانستن نظرات بزرگان و علمای اهل سنت درباره ائمه به ویژه حضرت مهدی (عج) به تعامل بهتر بین شیعیان و اهل سنت و جماعت می انجامد. پژوهش حاضر از نوع کتابخانه ای و بهروش توصیفی-تحلیلی است که مکتوبات موجود در آثار نویسندگان بزرگ و اندیشمندان دینی-مذهبی اهل سنت در قرن هشتم را جمع آوری می کند؛ زیرا از قرن ششم به بعد به دلیل حمایت حکومت ها از اهل سنت باتوجه به جغرافیای محل سکونت ایشان، آثار بیشتری ثبت شده است. نگارنده در پژوهش حاضر، مطالب اهل سنت درباره حضرت مهدی (عج) شامل گزارش های کوتاه و مختصر و نگاه های مثبت این عالمان به ائمه شیعه به ویژه حضرت مهدی (عج) را بررسی می کند.
۱۹۶.

«محمد» پیش از محمد(ص): پژوهشی درباره اسناد و مدارک حاوی نام «محمد» پیش از اسلام(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال ۱۳ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۵۱ 5 - 28

کلیدواژه‌ها: احمد حمده مئدمئد م ح م د م‍ح‍م‍د

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲۷ تعداد دانلود : ۲۰۳
«محمد» نام رسول خدا و خاتم النبیین است. گفته می شود این نام تا آن زمان بی نظیر بود؛ یعنی این نام بر هیچ فردی پیش از وی نهاده نشده بود. اما بشارت به آمدن وی نزد ادیان الهی موجب شده است تا صاحبان این ادیان، این مولود مبارک را نه تنها به صفات، بلکه حتی به نام هم بشناسند. روایت های برجای مانده در این باره بر اساس منابع تاریخ و سیره نشانگر اهتمام شماری از عرب های آشنا با بحث بشارت بعثت پیامبر خاتم برای بهره گیری از این نام برای فرزندانشان در دوران پیش از بعثت می باشد و شمار عرب های دارای نام «محمد» پیش از بعثت به اختلاف، 3، 4، 6 و یا 7 نفر ذکر شده است. کهن ترین منابع در این باره مربوط به سده سوم هجری است؛ از این رو نمی توان به این منابع چندان اعتماد کرد. لوح برجای مانده منسوب به کشتی حضرت نوح7، لوح منسوب به حضرت سلیمان7، اشارات مکتوب برجای مانده در کتاب مقدس، و همچنین کتیبه کشف شده در یمن توسط مستشرقان از جمله اسنادی است که پیش از تولد پیامبر6 به نام وی با تعابیری چون مئدمئد، حمده، احمد و م ح م د اشاره کرده اند. بررسی این اسناد نشان می دهد که لوح منسوب به کشتی حضرت نوح7 و لوح منسوب به حضرت سلیمان7 جعلی هستند و برای نخستین بار در کتاب علی و پیامبران سیالکوتی ارائه شده اند. ولی اشارات کتاب مقدس با تفسیر افرادی چون عبدالأحد داود قابل تفسیر به نام محمد6 است و در عین حال، کتیبه یمن مشهور به کتیبه «شَرَح إیل یَقبُل ذویَزأن» در توصیف محاصره نَگران (نَجران) سندی محکم، اما کمتر شناخته شده است. در مجموع معلوم شد که در میان تعابیر قابل اشاره در اسناد و متون موجود به حضرت محمد6 پیش از ولادت ایشان، نام مئدمئد غیر قابل قبول، و نام های حمده، احمد و به ویژه محمد (م ح م د) قابل پذیرش است.
۱۹۷.

مواجهۀ امامین صادقین (ع) و اصحاب ایشان با مرجئه(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام در آیینه پژوهش سال ۲۰ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۱ (پیاپی ۵۴) 81-100

کلیدواژه‌ها: صادقین (ع) شیعه مرجئه هم گرایی واگرایی ابوحنیفه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۱۵ تعداد دانلود : ۲۹۶
پس از رحلت رسول خدا(ص) و ظهور و بروز تحولات سیاسی و پیدایش آرای فکری متعدد و به دنبال آن، ظهور تدریجی فرق و مذاهب اسلامی، بخصوص در منطقه حجاز و عراق، آرای مختلفی در حوزه های فقهی، کلامی و تفسیری بروز یافت و درنتیجه بخش قابل توجهی از زندگانی ائمه و اصحاب آنان به مواجهه با آنها اختصاص یافت. این ظهور و تضارب آرا، در دوران امامین صادقین اوج گرفت و بدین ترتیب شرایط اجتماعی اقتضای تعامل آن گرامیان و شیعیان آنان با صاحبان نظریه های متعدد و پیروان آنان را داشت. در این میان، مرجئه از فرقه های پرطرفدار و تأثیرگذار در این مقطع زمانی بود که حضور سران و پیروان آنها در کوفه به عنوان شهری شیعه نشین، زمینه را برای تعامل هرچه بیشتر آنان با شیعه فراهم آورد. این تحقیق با روش تاریخی و تکیه بر توصیف و تحلیل گزاره ها، به بررسی چگونگی مواجهه امامین صادقین و اصحاب ایشان با مرجئه در عرصه فکری و اجتماعی می پردازد. یافته های تحقیق نشان می دهد که مواجهه ایشان با مرجئه در دو بُعد هم گرایی و واگرایی، در قالب گونه های متعددی انجام گرفته است.
۱۹۸.

ردّ پاهای بوم شناختی در سیره رسول خدا(ص)

نویسنده:
منبع: سیره پژوهی اهل بیت سال ۹ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۱۷ 87-102

کلیدواژه‌ها: اکولوژی بوم شناسی جزیره العرب سیره پیامبر (ص) محیط زیست

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۶۲ تعداد دانلود : ۱۷۹
بوم شناسی (اکولوژی) به معنای انعکاس متقابل زیست بوم در جامعه بشری است؛ از این رو جوامع بشری بدون رعایت، ملاحظه و تعامل با زیست بوم اطراف خویش، امکان پاگیری یا تداوم حیات نمی یابند. مقاله پیش رو، با پرهیز عامدانه از به کارگیری واژه محیط زیست، بر آن است تا با واکاوی و معرفی جنبه ای کمتر مورد توجه قرار گرفته از سیره پیامبر(ص)، به بازشناسی نحوه تعامل و پاسداشت زیست بوم جزیره العرب عصر رسول خدا بپردازد. بهره گیری از رویکرد زمینه شناسی در پژوهش حاضر، گزارش های در خور توجهی را در نوع مواجهه حضرت با عناصر و اجزای زیست بوم آن دوران ارائه می کند که می توان از آنها با عنوان برخورد مهربانانه، انسانی و متعادل با تمام هستی در سیره رسول خدا تعبیر کرد.
۱۹۹.

نقش امیر عبدالباقی یزدی در تحوّلات سیاسی و فرهنگی روزگار شاه اسماعیل صفوی (حک. 907 -930)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال ۱۳ زمستان ۱۴۰۲ شماره ۵۲ ۱۳۳-۱۱۱

کلیدواژه‌ها: امیر عبدالباقی یزدی چالدران شاه اسماعیل صفوی نعمت اللهی صدارت وکالت نفس نفیس همایون

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۸ تعداد دانلود : ۹۲
امیر نظام الدین عبدالباقی یزدی (مقتول920)، از رجال برجسته روزگار شکل گیری دولت صفوی است که به ترتیب دو منصب صدارت و وکالت نفس نفیس همایون را در دستگاه شاه اسماعیل تجربه کرد و سرانجام در موکب شاه مزبور در آوردگاه چالدران به دست قوای سلطان سلیم عثمانی کشته شد. تحقیق حاضر بر آن است که دلایل و زمینه های تاریخی تقرّب وی به شاه اسماعیل و ارتقای او در تشکیلات مذهبی و سیاسی صدارت و وکالت را با اتکای به منابع اصلی این دوره از جمله برخی اسناد و مدارک نویافته به شیوه توصیفی-تحلیلی تبیین کند. مطالعات و یافته های این تحقیق بیانگر آن است که شخصیت مذهبی و عرفانی امیر عبدالباقی در طریقت نعمت اللَهی و همراهی و تعامل وی با شاه اسماعیل از نخستین سال های فتوحات وی در رویارویی با مخالفان سیاسی و مذهبی آن پادشاه از عوامل بارز نقش آفرینی امیر عبدالباقی در تشکیلات و تحوّلات آن روزگار بوده است.
۲۰۰.

الگویی در سوگواری دینی؛ مطالعه موردی عملکرد رسول خدا(ص) در شهادت جعفر بن ابی طالب

نویسنده:
منبع: تاریخ اهل بیت سال ۳ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۵ 25 - 37

کلیدواژه‌ها: شهادت جعفر بن ابیطالب پیامبر سنت های جاهلی الگو سازی سوگواری دینی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۴ تعداد دانلود : ۷۸
عزاداری و یادکرد از تازه درگذشتگان در زمره سنت های پسندیده جوامع انسانی است که گاه به دلیل عدم توجه به بایسته ها و نبایسته های آن آسیب هایی را به همراه می آورد. از آن جا که رفتارهای پیامبر(ص) در جامعه اسلامی همواره مورد توجه مسلمانان و الگو و سرمشق آنان بوده است به نظر می رسد بتوان در سیره رفتاری ایشان نمونه ای برای این مسأله یافت. جعفر بن ابیطالب به عنوان یکی از شخصیت های برجسته و تاثیر گذار در صدر اسلام بود که نقش ویژه ای به عنوان نماینده فرهنگی و فرمانده نظامی در تبلیغ اسلام ایفا کردند و سرانجام در نبرد موته به عنوان یکی از فرماندهان سپاه اسلام به شهادت رسید و فقدان او واکنش هایی از سوی رسول خدا(ص) را به عنوان عزاداری بر جعفر به دنبال داشت. سوال این است که رسول خدا(ص) در مواجهه با شهادت جعفربن ابی طالب چگونه الگویی را در سوگواری دینی به مسلمانان ارائه داد؟ پاسخ گویی به این سوال با بهره گیری از داده های منابع متقدم تاریخی و حدیثی و با استفاده از روش توصیفی تحلیلی در جهت ارائه الگو برای جامعه اسلامی در سوگواریها انجام شده است. یافته های این پژوهش نشان می دهند پیامبر در ارائه الگوی دینی عزاداری از برخی سنت های جامعه مانند واکنش های عاطفی در تسلیت و تعزیت، واکنش های حمایتی در رسیدگی به خانواده متوفی و فرزندان وی بهره گرفتند. ایشان همچنین در ایجاد سنت های پسندیده جدید اطعام بر خانواده متوفی و عزاداری تا سه روز را مد نظر قرار دادند و از برخی سنت ها مانند نوحه گری و جزع و فزع نهی کردند.

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

زبان