درخت حوزه‌های تخصصی

با ظهور رسانه های جدید، مصرف نه تنها در جهت تأمین نیاز، استفاده و استعمال، بلکه به عنوان پدیده ای معرفت شناختی اهمیت یافت. در دوران معاصر و پس از ظهور رسانه ها و آشکارگی تفاوت طبقات و اطلاع از زیست دیگری، مصرف به عنوان پدیده ای نشانه شناختی در جهت تأمین نیاز هویتی معرفتی افراد نقش ایفا کرد. در عصر شبکه های اجتماعی، این نقش آفرینی با مصرفِ محتوای برساخت شده توسط دیگری، عمیق تر شد و رابطه اپیستمولوژیک سوبژه و ابژه، به دلیل یکپارچگی فاعل شناسا و متعلق شناخت بر هم خورد. در این سیر، هر امری در جهان مجازی، تغییر ماهیت داد و مصرفی شد. مصرفی شدن امور، یعنی دورریزشدن، منقضی شدن و از بین رفتن آن ها. پرسش اینجاست که وضعیت هنر در این دوران چگونه است؟ با نگاهی مبنایی به آراء هایدگر و سپس به آثار متقدم ژان بودریار نظیر جامعه مصرفی و پل زدن آن با آثار متأخر وی نظیر هوش شر: معاهده شفافیت و نظرافکندن به آراء متفکران عصر شبکه های اجتماعی می توان چنین گفت که هنر نیز مانند تمام امور دیگر، به یک پدیده مصرفیِ صرف در شبکه های اجتماعی بدل شده و رابطه خود را با حقیقت و واقعیت از دست داده است. حیرت آور اینکه در این دوره و به نحو عمیقی، در این زمینه تحقیقات دچار اختلال شده، چراکه پژوهش، خود به مثابه عنصر مصرفی و کارکردی بدل شده است.

در این مقاله تلاش شده است تا با استفاده از درس ها و فرامین قرآن کریم، نگاه انتقادی به مبانی علم ارتباطات، به ویژه در حوزه ارتباطات انسانی، تبیین شود. در این زمینه تحقیقات بسیار کمی صورت گرفته است و نسخه دقیقی درباره نگاه به ارتباطات انسانی وجود ندارد. در نگاه قرآنی بالاترین هدف در مسئله ارتباطات توّجه به خدا، رضایت او، دلدادگی و اخلاص در مقابل اوست. از این رو هرگونه ارتباطی که موجب پیدایش و تقویت پیوندهای اجتماعی برای رساندن جامعه به قرب الهی باشد، موردپسند قرآن است و هرگونه ارتباطی که موجب دوری جامعه از پرستش و عبودیت خداوند متعال شود، نکوهش شده است. بنابراین لازم است که هر نوع تماس و ارتباط بین انسان ها متناسب با هدف نهایی کل عالم، و براساس دستورات دینی و قرآنی، شکل گیرد. در مقاله حاضر با استفاده از روش اسنادی/ کتابخانه ای، و تکمیل نتایج حاصل از مطالعه به روش مصاحبه عمیق، سعی شده است گامی در این مسیر برداشته شود.

هدف مطالعه حاضر، نشانهشناسی تبلیغات در شبکههای ماهوارهای فارسی زبان و داخلی بر اساس دیدگاه رولان بارت است. تحقیق حاضر با رویکردی کیفی صورت گرفته است و جامعهی هدف پژوهش حاضر، آگهیهای پخش شده از شبکه سه سیما و جم تیوی از کانال ماهوارهای فارسی زبان در دو ماههی اول تابستان 94 بوده که از هر دو شبکه، دو پیام متجانس به روش نمونهگیری هدفمند و غیرتصادفی جهت تحلیل نشانهشناختی انتخاب گردید. پس از جمعآوری تبلیغات بازرگانی در مدت معین، از شبکه 3 سیما تعداد 112 پیام بازرگانی و شبکه جم تی وی 48 پیام جمعآوری و در هشت طبقه موضوعی دستهبندی و مورد مطالعه قرار گرفتند. نتایج حاکی از آن بود که تبلیغات بررسی شده در هر دو بستر فرهنگی منطبق با دیدگاه بارت از نوع پیامهای مخدوش بودند که دارای معانی ضمنی فراوانی بودند و با استفاده از نشانهها سعی در اسطورهسازی جهت تحریف واقعیت را داشتند. نتایج همچنین حاکی از این بود که، تبلیغات شبکه ماهوارهای نه تنها موازین اخلاقی و فرهنگی موجود در کشور مخاطب را نادیده میگیرند بلکه در کنار تبلیغ کالا، سعی در تحریف فرهنگ و تغییر آن، ایجاد سبکی جدید در زندگی مردم ایران و جایگزینی برای اسطورههای ملی مذهبی ایرانی بودند. در تبلیغات داخلی نیز با وجود رعایت برخی موازین اخلاقی و توجه به بسترهای فرهنگی موجود در جامعه، باز هم تبلیغات در خدمت نظام سرمایهداری عمل کرده و هدف اساسی آن بیشتر صرف تبلیغ و اسطورهسازی بود. به طوری که این رویداد در شبکههای ماهوارهای اخلاق را نیز در خدمت سودآوری و تحریف فرهنگ جامعه هدف قرار داده است.

این مطالعه با هدف بررسی جامعه شناسانه نحوه رفتار انسان بر محیط طبیعی و بررسی چالش های محیط زیست، اینکه محیط زیست چگونه بر جامعه تأثیر گذار بوده و جامعه چگونه بر محیط زیست اثر گذار است انجام شده است. در این مقاله ضمن تبیین نظریات جامعه شناسی کلان و خرد در رابطه با محیط زیست، موضوعات بررسی جامعه شناسی محیط زیست شامل: مسئله آب، خشکسالی، تغییرات اقلیمی، گرم شدن زمین، مسئله هوا، تغییر الگوی مصرف، علم مهندس ژنتیک به عنوان چالش های محیط زیستی و به ویژه در رابطه با محیط زیست ایران مورد بررسی قرار گرفته است.

پژوهش حاضر، به بررسی اعتبار منبع در کانال های خبری پربازدید تلگرام پرداخته است. روش پژوهش از نوع توصیفی تحلیلی بوده که با روش تحلیل محتوا اجرا شده است. جامعه آماری، تمام پست های خبری را در پیام رسان تلگرام از اول مهر تا پایان اسفند سال 1396 در برمی گیرد. با استفاده از روش نمونه گیری طبقه ای و هفته آماری، 5 کانال خبری و 3160 خبر از آنها به عنوان نمونه انتخاب شده اند و یافته ها نشان داده است که برخی از کانال های خبری نامعتبر، با وجود آمار بالای انتشار اخبار جعلی، بازدید کننده بسیار و نرخ بازنشر بالایی داشته اند. همچنین مخاطبان کانال های خبری فارسی، اخبار جعلی را بیشتر بازدید و بازنشر کرده اند. اخبار جعلی، به طور متوسط، بیش از 97 هزار بازدید و بازنشر، بیشتر از اخبار صحیح داشته است. شناسایی سندرم رسانه های پُرمخاطب کم اعتبار، نشان دهنده نوعی ناهنجاری مزمن در فضای رسانه ای ایران است که اثرات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و امنیتی بر جامعه خواهد داشت.

صاحبنظران، برای ارتباط از جنبه مواجهه مخاطب با پیام، مدل های چندی را مطرح کرده اند که در قالب دو رویکرد اساسی بیان شده است. در رویکرد نخست که مدل انتقالی یا خطی نامیده می شود، مخاطب در برابر پیام، کم وبیش منفعل فرض می شود و همسو با رمزگذاری فرستنده، به رمزگشایی پیام می پردازد اما در رویکرد دوّم که مدل مبادله ای نام گرفته، مخاطب فعّال فرض می شود و بر اساس تفسیر و تحلیل خود پیام را رمزگشایی می کند. در این مقاله ابتدا به تبیین مختصات و تفاوت های این دو رویکرد پرداخته شده است و سپس با اشاره به برخی از آیات قرآن و با نظر به عوامل تأثیرگذار بر تفسیر و تحلیل پیام از سوی مخاطبان، رویکرد قرآن که تأیید رویکرد مبادله ای است تبیین شده است. از دیدگاه قرآن، عواملی مانند علم و دانش، تعقل و تفکّر، فطرت و پاکیزگی روح در انسان، موجب می شوند که مخاطب در برابر پیام، منفعل نباشد و با تفسیر و تحلیل خود به رمزگشایی آن بپردازد.

پژوهش پیش رو از نظر اهداف کاربردی، از نظر ماهیت و نوع مطالعه در زمره پژوهش های کیفی و در زمره مطالعات تفسیری است که با بهره گیری از راهبرد پژوهش پدیدارشناسی «وان مانن» در صدد تبیین و تفسیر جوهره تجربه زیسته فرهنگ سیاسی دانشجویان در شبکه های اجتماعی مجازی و شناخت عمیق این پدیده است. میدان مطالعه تحقیق شامل دانشجویان واحد علوم و تحقیقات تهران است و انتخاب نمونه تا اشباع نظری داده ها ادامه یافت و به 21 نفر رسید. پس از تجزیه و تحلیل داده ها درون مایه های اصلی و چندین درون مایه فرعی بدست آمد که در مجموع نتایج نشان داد که نقش روشنفکران به مثابه افراد آگاه وجدان بیدار جامعه، چه در نهادهای مدنی و سازمان های اجتماعی غیرسیاسی و چه در حالت متعلق بودن به احزاب و تشکل های سیاسی، به صورت عمومی به مثابه افراد متعلق به یک قشر اجتماعی به شکلی از اشکال تاحدودی موجب ارتقای فرهنگ سیاسی جامعه بوده و موجب پویایی و بیداری شعور اجتماعی و سیاسی دانشجویان نهایتاً در شکل گیری تفکر و احساسی ملی خواهد شد.

در این پژوهش تلاش شده تا چگونگی مواجهه اسلام و غرب، بسترهای آسیب زا و راه های تعامل سازنده بین این دو، در فضایی که به مدد شبکه های اجتماعی چون فیس بوک برای کنار هم قرار گرفتن افراد از ملیت ها و ادیان مختلف فراهم آمده است، مورد مطالعه قرار گیرد. محقق طی یک دوره بیش از دوسال مشاهده مشارکتی، در فیس بوک حضور داشته که طی آن ۱۹ مصاحبه و مجموعه ای سند در مقوله های کلی «اسلام هراسی»، «اسلام رومی (غربی)»، «اسلام دوستی» و «اسلام حقیقی» برگرفته از چارچوب نظری تحقیق جمع آوری شده و پس از کدگذاری مورد تحلیل گفتمان انتقادی قرار گرفته است. نتایج تحقیق نشان می دهد که فیس بوک با وجود اینکه یک بستر ارتباطی آمریکائی است و نقدهای بسیاری به آن وارد است، بستر مناسبی جهت ترویج گفتمان اسلام حقیقی بوده و گفتمان حمایت از اسلام و مسلمانان به خصوص در مورد «فلسطین» گفتمان غالب می باشد. گفتمان اسلام رومی کمرنگ تر از سایرین و بیشتر با بیان جلوه ای رحمانی و زینت شده نوعاً نه از اسلام حقیقی بلکه از اسلام تکفیری مورد حمایت غربیان و بسترساز حملات اسلام هراسانه بیان شده و اسلام هراسی نیز با رویکردی توده وار و اعتراض کننده به رسانه های اصلی و تساهل گری مسئولین غربی بیان می شود. دوگانه اسلام هراسی و اسلام رومی (غربی) در کنار هم در فیس بوک نیز زمینه ای را برای هل دادن مسلمانان از اسلام و کششان به استحاله در فرهنگ غربی پدید آورده اند.

این مقاله به تحلیل رابطه بین شغل، به عنوان یکی از اصلی ترین فعالیت های بشری و الگوی مصرف برخی کالاهای فرهنگی می پردازد. مطالعه مباحث نظری پیرامون ارتباط شغل با سبک زندگی و مصرف نشان می دهد که گروه بندی شغلی افراد به واسطه مؤلفه های ملموس و عینی سبک زندگی بر مصرف آن ها به ویژه مصرف فرهنگی تأثیرگذار است. یکی از متفکرانی که در این حوزه نظریاتی ارائه نمود، پی یر بوردیو است. همان طور که بوردیو تأکید داشت مصرف را باید مانند دسته ای اعمال اجتماعی و فرهنگی به عنوان راهی برای ایجاد تمایزات بین گروه های اجتماعی در نظر بگیریم. بر این اساس شغل افراد با توجه به اینکه یکی از مهم ترین عوامل نشان دهنده منزلت اجتماعی آن ها محسوب می گردد، به طور عامدانه یا غیرعامدانه عاملی برای در پیش گرفتن سبک متفاوتی از زندگی و نمایان ساختن آن به وسیله عینی نمودنش به صورت استفاده از کالاهای فرهنگی خاص دیده می شود. به تعبیر دیگر مدل نظری تحقیق حاضر نشان می دهد که چگونه گروه های شغلی مختلف با انتخاب الگوی های خاص مصرفی تلاش دارند تا روش زندگی مجزایی را انتخاب کرده و خود را از دیگران متمایز سازند. در واقع این تمایزطلبی از طریق اثرگذاری شغل افراد بر مؤلفه های عینیت یافته سبک زندگی امکان پذیر می گردد. روش تحقیق این پژوهش تحلیل ثانویه بوده که در آن از اطلاعات ثانوی پیمایشی ملی که در کل استان های کشور اجرا گردید استفاده شده است. نتایج نشان داده است که فرض های اصلی تحقیق مبنی بر وجود رابطه بین گروه بندی شغلی از جمله دانشجو، کارمند، معلم، مهندس، کارگر، بازاری و... و میزان مصرف کالاهای فرهنگی همچون تلویزیون، ماهواره، کتاب، سینما و... مورد تأیید قرار گرفته است.

حدوداً 65 تا 90 درصد از فرایند ارتباطات از طریق ارتباطات غیرکلامی انجام می شود. این ظرفیت در ارتباطات انسانی از طریق رسانه های اجتماعی به طورکلی حذف شده است و فرایند ارتباطات با ظرفیت حدوداً 30 درصدی انجام می شود. از سوی دیگر تا پیش از پیدایی پیام رسان های موبایلی و سرویس پیامک، پیام های مکتوب چه در قالب نامه یا کتاب، در لحظه نوشته نمی شد بلکه جوانب پیام بیشتر بررسی می شد. حال آنکه در پیام رسان های موبایلی فرایند ارتباط، در لحظه و با ظرفیت محدود زمانی شکل می گیرد. این امر باعث تجربه کژتابی های متعدد پیام های ارسالی توسط مخاطبان شده است. در این پژوهش که به روش پیمایشی انجام شده به روش نمونه گیری تصادفی از 355 نفر نظرسنجی انجام شده و تجربیات آن ها در خصوص کژتابی پیام به وسیله پیام رسان های موبایلی مورد بررسی قرار گرفته و در نهایت با استفاده از آزمون t و به کمک نرم افزار spss ارتباط این تجربیات با نبود زبان بدن در این فرایند مورد بررسی قرار گرفته است. نتیجه پژوهش در پیام رسان های موبایلی، تأثیر معنی دار حذف زبان بدن و گفتگوی در لحظه متنی بر اخلالات و کژتابی های پیام در این رسانه ها را نشان می دهد.

حوزه ژئوپولیتیک دریای سیاه در سال های اخیر، به کانون مهم رقابت میان روسیه  با اعضای ناتو به ویژه آمریکا تبدیل شده است که واکاوی ابعاد مختلف این رقابت حائز اهمیت است. هدف این مقاله بررسی پیامدهای حاصل از این رقابت ها در دریای سیاه است که به روش توصیفی- تحلیلی و در چارچوب نظریات «سازه انگاری» و «نظم جهانی» انجام شده است. یافته ها نشان می دهد حمایت غرب و آمریکا از انقلاب های رنگین در گرجستان و اوکراین، دعوت از آن ها برای پیوستن به ناتو، پذیرش عضویت کشورهای شرق اروپا در این سازمان در کنار ماجراجویی های نظامی موجب شده تا روسیه با درک تهدیدهای امنیتی از ناحیه ناتو و آمریکا، حضور نظامی خود را در این پهنه آبی استراتژیک تقویت کند. حمایت مسکو از اعلام استقلال اوستیای جنوبی و آبخازیا در پی جنگ با گرجستان در سال 2008، الحاق شبه جزیره کریمه به روسیه در سال 2014 و استقرار سامانه های موشکی در کالینینگراد از جمله اقدامات بازدارنده مسکو در حوزه دریای سیاه است. در مجموع می توان گفت رقابت روسیه با ناتو و آمریکا در دریای سیاه بیشترین تأثیر را از حیث تشدید مسابقات تسلیحاتی به دنبال داشته و این حوزه استراتژیک را به بستری بالقوه برای مناقشات بیشتر در آینده تبدیل کرده است.