درخت حوزه‌های تخصصی

آیا اسلام غناء (آوازخوانی) را مطلقا منع کرده است؟ اگر چنین نیست چه نوع غنائی منع نشده است؟ چه عاملی غناء را به یکی از مبهم ترین موضوعات فقهی تبدیل کرده است؟ آیا راهی برای برون رفت از این ابهام وجود دارد؟ نویسنده تلاش کرده است تا در این مقاله نشان دهد اجمال در حکم غناء از ابهام در مفهوم آن بوده سپس به ریشه یابی علل این ابهام در ادله شرعی می پردازد و بدنبال آن برای یافتن راه حل این مشکل پیشنهادهایی ارائه می کند.

"تلویزیون را باید عامل مذهبی برای بخش وسیعی از جمعیت استرالیایی دانست. این فرض به سه شکل بررسی می‌شود که عبارتند از: شکل اجرای اعمال یا نظام عبادت یا مناسک؛ شکل جامعه‌شناختی یا نظام روابط اجتماعی و شکل نظری یا نظام اعتقادات یا فلسفی. از نظر بیان عملی و شکل اجرای اعمال یا نظام مناسک و عبادت، مناسک زیادی وجود دارد که با کاربرد رسانه‌ها پیوند دارند، اما ماهیت مناسکی تلویزیون در جامعة مدرن بیشتر از دیگران شناخته شده است و این شکلی از وفاداری است که تلویزیون توانسته است از طرفداران خود طلب کند و شاید فراگیرتر از هر پدیده اجتماعی دیگری در تاریخ انسان باشد. در بیان جامعه‌شناختی یا نظام روابط اجتماعی و شکل نظری یا نظام اعتقادات و مربوط‌سازی معناداری با محیط (شکل فلسفی) نیز رسانه‌‌ها حافظ وضع موجودند. عملکرد سنتی مذهب ایجاد نظامی از کنش‌های متقابل اجتماعی معنادار، به ویژه در زمینة تعریف تابوها و تقویت رسومی است که بدون آنها سازمان اجتماعی متلاشی می‌شود. رسانه‌ها و تلویزیون به ویژه، می‌کوشند با ایجاد بنیانی برای اعتقاد مشترک همچون ایمان و مذهب سنتی عمل کنند. به این ترتیب، رسانه‌های جمعی با کاربری‌ها و محتواهای مشخص به جزیی مهم از نظام‌های عقیدتی تبدیل می‌شوند. "

"نیل پستمن محقق برجسته امریکایی بر این عقیده است که فناوری تأثیرات شگرف بر ذهن و زندگی بشر می‌گذارد تأثیراتی که لزوماً همواره مثبت نیست. او با دقت، این تأثیرات را تحلیل و بررسی می‌کند و بر همین اساس به نقد جایگاه تلویزیون به ویژه در امریکا و نقش منفی آن در ذهن و عمل مردم می‌پردازد. او بر آن است که تلویزیون هر چیزی را در چهارچوب استراتژی سرگرمی و تفریح ارائه می‌کند و هنگامی خطرناک می‌شود که بکوشد امور مهمی چون دین و هنر و سیاست و تاریخ و علم و نظایر آنها را در قالبی تصویر محور و به شکلی سرگرم‌کننده عرضه کند. پستمن منتقد جدی ارائه دین در تلویزیون یا به تعبیر خودش «دین تلویزیونی» است. مقاله حاضر ابتدا به طرح کلی دیدگاه پستمن در مورد تبعات و تأثیرات فناوری می‌پردازد و سپس نقش تلویزیون و برنامه‌های مذهبی را مورد تحلیل و بررسی قرار می‌دهد. وی در نهایت به این نتیجه می‌رسد که تلویزیون بنا به ماهیت خود تصوری این جهانی از امور ارائه می‌دهد و نمی‌تواند شرایط لازم برای ایجاد حالات معنوی و تجربیات دینی را فراهم آورد. "

"این مقاله از منظری پدیدارشناسانه به نسبت سنجی میان دین و فلسفه با رسانة تلویزیون می‌پردازد. نویسنده در ابتدا دو سنت فلسفی و دینی غرب را در برابر هم قرار می‌دهد. از دیدگاه او مسیحیت به مقام شنیدار که مترادف ایمان است و مکتب افلاطونی به مقام دیدار تعلق دارد. به دیگر سخن، سنت دینی مسیحی به روی ایمان تکیه می‌کند، حال آن که اندیشة یونانی مشاهده را به مثابة معیار به کار می‌گیرد. نویسنده سپس جمله‌ای از مرلو پونتی را محور بررسی خود قرار می‌دهد. این جمله به تحلیل پدیدة دیدن ناظر است. در این میان از دو نظرِ پدیدار شناسانة مهم دیگر نیز سخن به میان می‌آورد که یکی متعلق به ژان‌لوک ماریون و دیگری از آن ژیل‌دلوز است. ژان‌لوک ماریون اساس نظرات خود را بر پایة تفاوت میان شمایل و بت بنا می‌نهد و با تفاوت‌گذاری میان دو نوع دیدن، نسبت به تلویزیون نگاه بدبینانه‌ای ابراز می‌دارد، حال آن که ژیل‌دلوز از منظر تعدیل یافته‌ای به قضیه روی می‌آورد؛ هر چند او خود را وابسته به سنت پدیدار‌شناسی نمی‌داند. در هر حال سخنان مرلو‌ پونتی قاعدة هرم بحث قرار می‌گیرند و نتیجه‌گیری‌ها نیز بر آن مبتنی هستند. نویسنده در پایان تضاد میان ایمان و دیدن را امری غیرواقعی به شمار می‌آورد و با تکیه بر اختیار آدمی تلویزیون را در برزخ دو گونه واکنش متفاوت جای می‌دهد: اعتماد کورکورانه یا ایمان آگاهانه. "

چند گونگی و تنوع فرهنگی در جوامع یکی از مباحث علوم فرهنگی است که بررسی تاثیرات آن در ارتباطات اجتماعی و چگونگی سامان بخشیدن به آن در مسیر اهداف مشترک اجتماعی یکی از مسائل مهم حوزه حوزه مشترک ارتباطات و فرهنگ به شمار می آید. این نوشتار به منظور بررسی و ارایه برخی اصول و راهبردهای اسلام در خصوص ارتباطات در جوامع اسلامی متکثر فرهنگی تهیه شده است تا به گوشه ای از سوالات متعدد موجود در زمینه چگونگی روابط مطلوب میان اقوام، نژادها و گروه های فرهنگی مسلمانان در جامعه اسلامی و نیز ارتباط با اقلیتهای دینی پاسخ دهد و مبانی وحدت فرهنگی جامعه اسلامی را مرور نماید.....

"برندا ای. براش استاد دانشکده الهیات و فلسفه کالج مانت یونیون (Mount Union) دکترای خود را از دانشگاه کالیفرنیای جنوبی در رشته الهیات (Religion) (اخلاقیات اجتماعی) اخذ کرده است. وی مؤلف آثار زیر است: - Godly Women: Fundamentalism and Female Power (Rutgers University Press, 1988). - Give Me That Online Religion: Churches, cults and community in the Information Age (Jossey – Bass, 2000). او در این مقاله توجه خوانندگان را به پدیده‌ای که بسیار دیده‌اند اما کمتر در مورد آن اندیشیده‌اند جلب می‌کند: یک فرهنگ عامه‌پسند پیچیده و نهادینه شده برای میلیون‌ها نفر به مثابه منبعی از اندیشه‌ها و تجارب مذهبی که همراه با نفوذ محصولات فناورانه در ساختارهای زندگی روزانه ظهور می‌کند، وی معتقد است ظهور و گسترش فناوری به ویژه در گسترة علوم ارتباطات و حوزه سایکوسایبرنتیک و شکل‌گیری فضای مجازی (Cyberspace) حاصل از آن، باعث رواج نوعی دین مدنی در جهان شده است که آن را می‌توان کندوکاو فرهنگ عامه‌پسند در جستجوی معانی مذهبی از طرف مردمانی دانست که به وسیله فناوری جامعه‌پذیر شده‌اند. "

"این مقاله گزارشی پیرامون وضعیت سینما و برنامه‌های مستند تلویزیونی با مضمون دینی است. در این مقاله ضمن ارائه توضیحاتی در مورد رویکرد دینی رسانه به ویژه در قالب ساخت برنامه‌های مستند تلاش شده است تا در گفتگو با تنی چند از مستندسازان عرصة سینما و تلویزیون ایران این موضوع مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گیرد. در ضمن این مصاحبه، به سؤالاتی از قبیل چیستی مستند، جایگاه مستند با مضمون دینی، چگونگی طرح آن در قاب تلویزیون و اوضاع فعلی و آینده این مقوله پاسخ داده شده است، بیان تجربیات فعالان این عرصه دست کم می‌تواند به ترسیم خطوط وضعیت کنونی مستند با مضمون دینی کمک کند و نارسایی‌های موجود را باز شناساند. همچنین با طرح مباحث نظری پیرامون سینمای مستند، مستند با مضمون دینی، رسانة دینی تلاش شده است تا فضای کلی بحث اندکی روشن‌تر شود. "

"تاثیر متقابل رسانه و دین از دغدغه های روزگار ماست. از سویی رسانه ها تاثیر عمیق و گسترده بر دین و اخلاق جامعه باقی می گذارند و از سویی دیگر مجبورند در کارکردهای ذاتی خویش آموزه ها و خطوط قرمز دینی را مراعات کنند. این واقعیتی است ه در جهان شاهد آنیم و در عین حال مخالفانی نیز دارد. کسانی هستند که نه تنها کارکرد دینی و ارزش گرا را نافی فلسفه وجودی این پدیده نو ظهور می دانند، که آن را ناقض حقوق اولیه بشر تلقی می کنند؛ همان گونه که کسان دیگری رسانه را به عنوان موضوعی نو پیدا، خارج از قلمرو احکام و دستورات دینی می دانند و به این ترتیب منکر تعامل دین ورسانه هستند..... "

هنجار، ارزش و اخلاق از دیرینه ترین چالش های ارتباط جمعی محسوب می شوند. نوع رسانه، مخاطبان آن، حوزه انتشار پیام آن، اهداف، کانال و سازمان و تمامی عناصر و مولفه هایی که به وسایل ارتباط جمعی مرتبط هستند هر یک به نوعی با واژه های یاد شده و چگونگی تشخیص، تطبیق و اجرای آن ها در گیرند. خبر از جمله پیامهای رسانه است که تعریف آن در اساس حاوی واژه هایی هنجاری، ارزشی و اخلاقی است. اسلام نیز که اخلاق، ارزشها و آرمانها را همواره حاکم بر مام جنبه های حیات بشری و همه روابط فردی و اجتماعی معرفی می کند در حوزه خبر دارای رهنمودها و اصول و توصیه های روشن و شفاف است.....

"مقاله حاضر به بررسی پاره‌ای از قوانین ملی و بین‌المللی در زمینه حدود و اختیارات وسایل ارتباط جمعی و برخی تأثیرات آموزه‌های دینی بر کارکرد رسانه‌ها می‌پردازد. در بخش اول پس از تشریح نظریه هنجاری رسانه‌ها لزوم سازگاری آنها با ارزش‌های خاص هر جامعه در دو حوزة علوم ارتباطات و حقوق بررسی شده است. به نظر نویسنده، ابداع نظریة بی‌طرفی ذاتی رسانه‌ها نسبت به ارائه اخبار و اطلاعات مشکوک و دارای انگیزه‌های سیاسی است زیرا هدفمند بودن فعالیت‌های رسانه‌ای و تلاش برای ایجاد نظام فکری و ارزشی از وظایفی است که در علوم ارتباطات بر آن تأکید شده است. همان گونه که مخاطبان برای گزینش رسانة مورد علاقه و رضایت خویش ذی‌حق هستند، رسانه‌ها نیز حق دارند برای اشاعه و انتشار افکار و اطلاعات مورد قبول خود تلاش کنند. همچنین وظیفة «آموزش» و «رهبری و راهنمایی» افراد جامعه، رسالت‌مند بودن فعالیت رسانه‌ها را تأیید می‌کند. در حقوق ایران نیز قانونگذاران، مسئولیت اجتماعی و الهی برای رسانه‌ها قائل شده و متذکر شده‌اند که رسانة جمهوری اسلامی باید در خدمت اشاعة فرهنگ اسلامی، برخورد سالم اندیشه‌ها، ارائه آگاهی‌های مکتبی، سیاسی و اجتماعی، ایجاد احساس مسئولیت، امید و اعتماد در مردم، افشای توطئه‌های دشمنان داخلی و خارجی و فراهم آوردن زمینه رشد انسان تا مرحلة خلیفه‌الهی باشند. از دیدگاه قانون اساسی آزادی رسانه‌ها تا جایی پذیرفته می‌شود که در چهارچوب قابل قبول شرعی باشد. از سوی دیگر امام خمینی، رسانه‌ها را معلم جامعه و انتشاردهندة تقوا می‌دانند. در بخش دوم مقاله، تأثیر دین بر محتوا و کارکرد رسانه‌ها مورد بررسی قرار گرفته است. در این بخش نویسنده ثابت می‌کند که التزام به آموزه‌های اخلاقی و دینی، مسئولیت‌زا و موجب پیدایش تعهداتی است که به تحرک بیشتر رسانه‌ها می‌انجامد. عدالت‌طلبی، امر به معروف، نهی از منکر، دفاع از ستمدیدگان و نصیحت و خیرخواهی برای مؤمنان و ائمه مسلمین به رسانه‌ها و خبرنگارانِ متعهد اجازة سکوت و مماشات نمی‌دهد بلکه جستجو، تبلیغ، فریاد و تشویق جامعه به اقدام را وظیفة حتمی آنان می‌داند. "

هدف این مقاله نشان دادن اهمیت نظریه های ارتباطات جمعی برای افزایش آگاهی و دانش دست اندرکاران، نظریه پردازان، علاقمندان و نهایتا دانشجویان مسائل ارتباطی نسبت به مسائل مرتبط با تنوع می باشد.

"در کشور ما تلویزیون رسانه ای فراگیر و پر نفوذ است که علاوه بر کارکردهایی که اصولا بر آن مترتب است ماموریتی استراتژیک در انتقال مفاهیم ملی وارزش های دینی بر عهده دارد . بررسی تحقیقات رسانه ای حاکی از آن است که در گستره رسانه و دین دورویکرد مهم وجود دارد رویکرد اول دین را به مثابه مظورفی در نظر می گیرد که تلویزیون به عنوان یک ظرف آن را منتقل می کند .نگاه ابزارانگارانه به تلویزیون معتقد است که فناوری تلویزیون در ذات خود دارای هویت فرهنگی نیست وتفاوتی ندارد که چه پیام و محتوایی را منتقل می کند اما رویکرد دوم برای تلویزیون هویت فرهنگی قائل است و معتقد است که زبان تکنیکی هر رسانه هنری نتیجه و بر آیند فرهنگی است که در ورای آن وجود دارد. به عبارت دیگر هر رسانه ای دارای هستی شناسی خاصی است که با عطف به آن اقتضائات تکنیکی به وجود می آید. این مقاله می کوشد تا از منظر رویکرد دوم جایگاه تلویزیون را در انتقال و بازنمایی مفاهیم مذهبی تبیین کند و با تکیه بر این نکته که در فرهنگ ما انتقال پیام و مفهوم عموما استوار بر زمینه ای از فرهنگ شنیداری و مبتنی بر واسطه های کلامی و غیر کلامی و غیر تصویری است نقاط قوت و ضعف این رسانه را در ارائه مفاهیم ومعارف دینی مورد بررسی قرار دهد . پیام اصلی مقاله حاضر تاکید بر این نکته مهم است که در جامعه اسلامی ایجاد ارتباط دیالتیکی بین زبان تلویزیون و ظرفیت های فنی آن با مفاهیم معنوی یک ضرورت حیاتی است . "

"پرسش مهمی که در حوزه نسبت دین و رسانه مطرح می‌شود این است که آیا رسانه‌های جدید می‌توانند کارکردهای مورد نظر دین را داشته باشند یا نه و اگر می‌توانند چگونه این کار عملی است؟ بحث‌های دو شماره پیاپی فصلنامة پژوهش و سنجش با عنوان دین و رسانه، از ابعاد گوناگون پاسخگویی به همین دو پرسش را بر عهده گرفته‌اند. دیدگاه‌های متفاوت و گاه متضادی در این مورد ارائه شده است. برخی با ارائه دلایلی کوشیده‌اند پاسخ مثبت یا منفی خود را به این پرسش اثبات کنند و بعضی نیز با مفروض دانستن پاسخ مثبت به بیان چگونگی، شیوه‌ها و پیامدهای درآمیختن دین و رسانه پرداخته‌اند. اثبات وجود تباین کلی میان دین و رسانه البته راه را بر مباحث بعدی خواهد بست و سخنان را بیشتر به حوزه بیان پیامدهای منفی کوشش‌های انجام شده، در استفاده دینی از رسانه، خواهد برد. شاید در روزگار کنونی بخش دوم پرسش اهمیت بیشتری داشته باشد. پژوهش در مورد چگونگی استفاده از رسانه‌های جدید به ویژه رادیو و تلویزیون و به کارگیری آنها در جهت دستیابی به مقاصد دینی، به خصوص اگر با مشارکت بخش‌هایی از حوزه‌های دینی که کار تبلیغ را وجهه همت خود می‌دانند و به رسانه‌ها توجه دارند و نیز بخش‌هایی از گروه‌های ارتباطات دانشگاه‌ها که به مطالعات دینی می‌پردازند و سرانجام مراکز پژوهشی در حوزه رسانه‌ها باشد می‌توان امید داشت که فراورده‌های پژوهشی آنان راه را برای استفاده سامان‌یافته‌تر از این رسانه‌ها برای گسترش تعالیم دینی هموار کند. در این زمینه توجه به نکات زیر سودمند به نظر می‌رسد: الف ـ سامان دادن مطالعات دین و رسانه پژوهش‌های رسانه و ارتباطات و نیز مطالعات دینی هر کدام در جایگاه خویش راه خود را می‌پیمایند و اهداف خود را پی می‌گیرند، اما سامان دادن مطالعات میان رشته‌ای در این حوزه ضروری است، به گونه‌ای که ابتدا پژوهشگران هر دو رشته به دریافت مناسبی از حوزه دیگر برسند، مبانی، نظریه‌ها، امکانات و محدودیت‌ها را بشناسند و سپس با اتکا به دریافت‌های جدید به حوزه مطالعاتی خود نیز نگاهی دوباره بیفکنند. این نگاه دوباره بستر مناسبی برای سامان یافتن این مطالعات ایجاد می‌کند و راه را برای نظریه‌پردازی در این حوزه هموار می‌سازد. به دست آوردن آمادگی کافی در هر دو سو برای این داد و ستد علمی از پیش شرط‌های موفقیت در پیمودن این راه است. این آمادگی به ویژه در مباحث دینی که بر محور تقدس‌ها شکل گرفته است به موشکافی و دقت‌های ویژه نیاز دارد. توجه به تجربیات دیگران نیز در این زمینه کارساز خواهد بود. ب ـ توجه به حوزه عمل این مطالعات اگر بدون توجه کافی به مباحث کارکردی، صرفاً در حوزه نظری باقی بماند، انتظارات را چنان که باید برآورده نخواهد کرد. واقعیت این است که طی بیست و پنج سال گذشته تلاش‌های بسیاری برای ابلاغ پیام دینی از رسانه‌های جدید به عمل آمده که با کامیابی‌ها و ناکامی‌هایی همراه بوده است. مطالعه کامل این روند و توجه کافی به وضعیت کنونی حوزه رسانه‌ای کشور و نیز تجربیات دیگر کشورها از جمله ایستگاه‌های رادیویی و یا تلویزیونی اسلامی و نیز مسیحی می‌تواند این مطالعات را به حوزه‌ای هدایت کند که فرآورده‌های آن راهگشای دست‌اندرکاران رسانه‌ها باشد. فصلنامه پژوهش و سنجش طی دو شماره 35 و 36 با موضوع دین و رسانه کوشیده است در دو حوزه نظری و کاربردی با ارائه دیدگاه‌های برخی از صاحبنظران، استادان و پژوهشگرانی که محصول اندیشه‌ورزی خویش را در اختیار قرار دادند، به طرح بحث بپردازد. در اینجا ضمن سپاسگذاری از همکاری صمیمانه آنان، این شماره از نشریه با عنوان دین و رسانه 2 تقدیم حضور می‌شود. البته از سال گذشته وعده شده بود که شماره پایانی هر سال به ارائة مقالات متنوع (جُنگ) اختصاص یابد، که به علت دو شماره‌ای شدن موضوع دین و رسانه، شماره جُنگ در بهار 83 ارائه خواهد شد. در پایان ضمن قدردانی از لطف همیشگی خوانندگان اندیشمند فصلنامه، از همه عزیزان خواهشمندیم همچنان پژوهش و سنجش را از انتقادها، پیشنهادها و دیدگاه‌های خویش بهره‌مند سازند. "