درخت حوزه‌های تخصصی

در حال حاضر که جهانی‌سازی با طراحی صاحبان سرمایه در ابعاد مختلف شکل می‌گیرد و رسانه‌ها در این زمینه، مهم‌ترین نقش را ایفا می‎کنند، تبلیغات بازرگانی، بیش از پیش اهمیت یافته است و این اهمیت را ماهواره‌های پخش مستقیم تلویزیونی D.B.S با پوشش وسیع و تمام وقت خود مضاعف کرده‎اند. امروزه بیشترین درآمد اقتصادی کشورها، تابع تبلیغات بازرگانی آنهاست؛ سالانه بیش از 400 میلیارد دلار هزینه تبلیغات در سطح دنیا می‌شود که از این میان امریکا با حدود 50 درصد، بالاترین سهم و کشورهای در حال توسعه با کمتر از 20 درصد مبلغ مذکور کمترین سهم را به خود اختصاص می‎دهند. در کشوری مانند ایران نیز که مشمول این درصد اندک می‌شود، تبلیغات بازرگانی می‌تواند درآمد زیادی را در داخل و خارج کشور تأمین کند اما در حال حاضر، به دلیل فقدان نظامنامه تبلیغات بازرگانی و عدم درک جایگاه واقعی آن نه تنها سودآور نیست، بلکه آسیب‌های بسیاری را به ویژه به فرهنگ، می‌رساند. در نظامنامة تبلیغاتی نظام، اصول و خط‌مشی‌های تبلیغ، چهارچوب‌ها، ابزار، انواع، و قالب‌های آن و… تعیین ‌شده است اما به دلیل نبود چهارچوب مشخص در زمینه‌های مذکور، تبلیغات بازرگانی با نسخه‎‌برداری از نمونه‌های خارجی و کالاهای تولید غرب (یا غیربومی) نیازهای تازه‌ای را که بیشتر کاذبند، ایجاد می‌کند. تبلیغات حتی ممکن است الگوهای فرهنگی و رفتاری غیربومی را تشویق و ترغیب کند و از این راه، به چهارچوب‌های دیگر نظام اجتماعی نظیر آموزش و پرورش، سیاست و اقتصاد آسیب بزند. استفاده از شیوه‌های تبلیغی خارجی و یا دیدگاه برخی کانون‌های تبلیغاتی به تبلیغ بازرگانی، چندان با اصول و چهارچوب‌های نظام همخوانی ندارد و این تفاوتی است که آسیب‌های فرهنگی دامنه‌داری در بر خواهد داشت. در این مقاله می‌کوشیم ضرورت وجود نظامنامة تبلیغاتی را بررسی کنیم و آسیب‌های فرهنگی نبودِ آن را یادآور شویم.

راهبردهای بازاریابی برای ارائة کالا یا خدمت به مشتریان و تشویق آنان به خرید طراحی می‎شوند. بازاریابی از یکسو نگاهش به کیفیت محصول تولید شده است و از سوی دیگر به نحوة ابلاغ این پیام به مصرف‎کنندگان. اینکه چه کسی چه چیزی را به چه کسی، با چه هدفی و در چه جایی باید اطلاع دهد، هنوز هم مدل کار بازاریابان است. اما بازاریابان امروزه ساز و کارهایی برای اجرای این مدل و تحقق اهداف طرح تبلیغاتی شرکت‎ها در اختیار دارند. در این مقاله، از این رویکردها و تلاش‎هایی صحبت می‎شود که برای ضابطه‎مند کردن فرایندهای تبلیغاتی صورت گرفته است.

در دوران سلطه تمدنی که آن را به نام تمدن غرب می شناسیم، ارتباطات و رسانه ها نقش و کارکرد بسیار مهمی در تثبیت این سلطه جهانی دارند. آنچه در این میان شایان توجه است، استفاده از توان باور نکردنی رسانه های توده خلق تصاویر دستکاری شده از تمدن غربی و همچنین از ویژگی های تمدن ها و فرهنگ های متقابل آن است. با نگاهی دقیق تر به تاریخ شکل گیری این سلطه در می یابیم که تمدن غربی در راه تحکیم خویش، همزمان با به کارگیری رسانه های جمعی از دیگر فرایندهای ارتباطی نیز بهره جسته است.

هر برنامه‌ رادیویی‌ پیام‌ یا پیام‎هایی‌ دارد که‌ تهیه‌کننده‌ تلاش‌ می‌کند در قالب‌ آن‌، اطلاعات‌ مستقیم‌ و یا غیرمستقیم، شرح‌ یا تفسیر و در واقع‌ سطحی‌ از تحلیل‌ را برای‌ مخاطبان‌ برنامه‌ ارسال‌ کند. البته‌ دریافت‌ صحیح‌ مخاطب‌ تنها بستگی‌ به‌ توانایی‌ و شناخت‌ تهیه‌کننده‌ برنامه‌ ـ که‌ در چگونگی‌ عرضه‌ پیام‌ متجلی‌ می‌شود ـ ندارد بلکه‌ به‌ وضعیت‌ دانش‌ و قدرت‌ فهم‌ خود او‌ نیز وابسته‌ است‌. هر یک از شیوه‌های‌ گوناگون‌ تحلیل‌ محتوا می‌تواند وجه‌ خاصی‌ از ویژگی‎ها و یا کارکردهای‌ پیام‌ را مشخص‌ کند. مهم‌‎‎ترین‌ کارکرد تحلیل‌ محتوا، بررسی‌ کمی‌ و آماری‌ محتوای‌ آشکار ارتباطات‌ است(دوورژه‌، 1375: 19ـ 118). در این‌ حالت،‌ تحلیل‌ محتوا یک‌ روش‌ متّکی‌ بر متن‌ است‌ و به همین دلیل از این‌ جهت‌ نیز در بررسی‌ کار رسانه‌های‌ مکتوب‌ مؤثرتر است‌. البته برخی‌ متن‌ را فقط ‌مکتوب‌ نمی‌دانند بلکه‌ صدا و تصویر را نیز جزئی‌ از آن‌ به‌ حساب‌ می‌آورند. با وجود این، حتی‌ به‌ نظر می‌رسد همه‌ انواع‌ مختلف‌ تحلیل‌ محتوا نمی‌تواند به‌ نیاز رسانه‌های‌ غیرمکتوب‌، از جمله‌ رادیو در شناخت‌ و تحلیل‌ یک‌ «برنامه‌» پاسخ‌ کامل‌ بدهد، زیرا دست‌ کم‌ شیوه‌ اجرا و تأکیدهای‌ به جا و نابه‎جا (بر بخش‎هایی‌ از متن‌ و حتی‌ چگونگی‌ قطع‌ و وصل‌ آن‌ و نحوه‌ استفاده‌ از موسیقی‌) می‌تواند بر درک‌ و استنباط‌ مخاطب‌ اثر بگذارد. شیوه‌های‌ گوناگون‌ تحلیل‌ محتوا ـ که‌ برای‌ آشنایی‌، به‌ طور مختصر به آنها اشاره‌ می‌شود ـ هر کدام‌ در جای‌ خود کاربرد مؤثری‌ در شناخت‌ وجهی‌ از یک‌ متن‌ رسانه‌ای‌ دارند. از این‌ جهت‌ به‌ سادگی‌ نمی‌توان‌ بهترین‌ شیوه‌ را انتخاب‌ کرد، اما بر حسب‌ هدفی‌ که‌ از تجزیه‌ و تحلیل‌ یک‌ متن‌ یا یک‌ «برنامه‌» وجود دارد، باید مناسب‌ترین‌ را به‌ کار برد.