اسطوره شناسی

در اسطورهٔ آفرینش مانوی رقم 1468 سال، که مدت آتش سوزی در پیان جهان مانوی را نشان می دهد، رقمی نجومی است که مانی، با آگاهی از اطلاعات نجومی زمان خود، به احتمال زیاد، آن را معادل یک دورهٔ خورشیدی به حساب آورده است.

۱۶۶.

نقد ادبی: اسطوره الگوی ایرانی تریستان و ایزوت (به یاد استاد پرویز ناتل خانلری)

سایر: جلال ستاری

منبع: بخارا بهمن ۱۳۷۷ شماره ۴

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی ادبیات ادبیات و مطالعات بین رشته ای اسطوره شناسی

تعداد بازدید : ۱۷۵۲ تعداد دانلود : ۹۱۶

۱۶۷.

واکاوی نقاب تموز در شعر بدر شاکر السیاب(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: علی اصغر حبیبی

منبع: زبان و ادبیات عربی پاییز و زمستان ۱۳۹۰ شماره ۵

کلیدواژه‌ها: شعر معاصر عربی نقاب تموز سیاب همزاد پنداری

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۷۵۱ تعداد دانلود : ۸۵۴

انگاره ها و اسطوره ها به عنوان یکی از شالوده های میراث کهن کارکرد ارزشمندی دارند. این کارکرد به وسیله ی تکنیک های فنی و ادبی تنوع بیشتری می یابد و تاثیر عمیق تری بر جا می گذارد. شاعر معاصر برای آن که تجربه ی شعری خویش را از سطح فردی به سطحی بشری و ملموس ارتقا دهد از شخصیت های اسطوره ای، دلالتی همسو با تجربه ی معاصر خویش می آفریند و برای افزایش دامنه ی نفوذ این دلالت، از کارآمدترین شگردهای هنری استفاده می کند. نقاب از جمله تکنیک های پرکاربرد در این راستا است و نقاب تموز در شعر معاصر یکی از پر بسامدترین هاست. سیاب به عنوان یکی از پیشگامان شعر تموزی که به اندیشه مرگ و نوزایی و رستاخیز اعتقاد دارد، اسطوره تموز را در سطوح مختلف از جمله: فراخوانی، الهام گیری و همزاد پنداری و نقاب پردازی، بارها تصویر کرده است. از این رو و با توجه به پردامنه بودن کاربرد نقاب تموز در شعر او، در این نوشتار، فرایند بهره گیری شاعر از نقاب و دلالت های شخصیتی تموز در ابعاد گوناگون و با محورهای ذیل مورد بررسی قرار خواهد گرفت: - نقاب تموز و جانشینی محبوبه اسطوره ای(عشتار) با محبوبه معاصر(وفیقه) - آمیختگی نقاب تموز با دیگر اسطوره های هم سلک (تکنیک تعدد صداها Poly phony) - عشق تموز به عشتار و امید به دگرگونی شرایط سیاسی و اجتماعی - نقاب تموز و ناامیدی از نوزایی و رستاخیز

۱۶۸.

بررسی تطبیقی گارودای هندی و سیمرغِ مینیاتورهای ایرانی (عهد صفوی)

نویسنده: زهرا محسنی ابوالقاسم دادور سید علی اصغر میرفتاح

منبع: پژوهشنامه ادب حماسی سال دهم بهار و تابستان ۱۳۹۳ شماره ۱۷

کلیدواژه‌ها: اسطوره سیمرغ نگارگری دوره صفویه گارودا مینیاتورهای ایرانی

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۷۴۸ تعداد دانلود : ۱۰۵۴

ایران و هند، از دیرباز دو تمدن کهن و غنی محسوب می شود که خاست گاه های مشترک فرهنگی شان باعث شده تا نمادها، نشانه ها و رمز هایی هم سان برای نسل ها و عصرهای پس از خویش، بجای گذارد. بررسی این اشتراکات فرهنگی و تمدّنی به مدد جستار در نمادهای بجا مانده از آن اعصار طلایی، هر جوینده ای را به رازهایی نهفته در بطن تاریخ هدایت می کند. در نقاشی های ایران پس از اسلام، تصویر پرنده ای دیده می شود که از چشم انداز زیبایی شناختی، پرنده ای عظیم با بال های فراخ و رنگ های نیکو در میان عناصر طبیعت است. این پرنده که سیمرغ نامیده می شود، بی شک از مهم ترین بن مایه های اسطوره هاست که در شعر و ادب و فرهنگ گذشته ما تجلّی بارز یافته است. «گارودا» در سنت ادبی - اساطیری هند همانند سیمرغ در فرهنگ ایران به «شهریارپرندگان» مشهور است؛ پرنده ایست از خدایان حیوانی، تند پروازتر از باد و مرکوب ویشنو که از احترامی بسیار نزد هندوان برخوردار است. نقش سیمرغ و گارودا از جمله زیباترین نقوشی است که به طرزی بسیار استادانه در تزیین بسیاری از آثار هنر اسلامی دوره صفوی، بویژه نگارگری کار شده است. این مقاله سعی دارد به بیان نمادین نقش سیمرغ و گارودا که در آثار نگارگری دوره صفوی تجسم یافته، بپردازد. بدین منظور در ابتدا گارودای هندی به همراه مشخصات آن و پس از آن، سیمرغِ مینیاتورهای ایرانی(عهد صفوی) به روش توصیفی مورد مطالعه قرار گرفته و در نهایت، برای تطبیق با یک دیگر سنجیده شده اند.

۱۶۹.

بررسی تطبیقی اهریمنان خشکی در شاهنامه فردوسی و حماسه رامایانا(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: نیما ادهم

منبع: ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی سال نهم پاییز ۱۳۹۲ شماره ۳۲

کلیدواژه‌ها: شاهنامه اسطوره حماسه اهریمن رامایانا

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۷۴۶ تعداد دانلود : ۱۰۸۶

دو ملت ایران و هند سابقه مشترک قومی و نژادی دارند و در طول زمان از یکدیگر بسیار تأثیر پذیرفته اند. این اشتراکات و تأثیرپذیری ها در آثار ادبی دو ملت نیز بازتاب یافته است. پژوهش پیش رو با فرض وجود مضامینی مشترک میان شاهنامه فردوسی و حماسه رامایانا، به مقایسه تطبیقی دو شخصیت منفی کلیدی شاهنامه، ضحاک و افراسیاب، با راوانا، شخصیت منفی حماسه رامایانا، پرداخته است. نتایج این پژوهش حاکی از وجود اهریمنان خشکی و کم آبی در این دو حماسه است؛ علاوه بر آن، کارکردهای مشابهی که میان این شخصیت ها دیده می شود، از ماهیت یکسان، اما تحول یافته اساطیر موجود در شاهنامه و رامایانا حکایت می کند.

۱۷۰.

بررسی تطبیقی دو شخصیت اسطوره ای تاریخی کیخسرو و ذوالقرنین(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: مصطفی گرجی حسین محمدی مبارز

منبع: ادب پژوهی سال هشتم بهار ۱۳۹۳ شماره ۲۷

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی ادبیات ادبیات و مطالعات بین رشته ای اسطوره شناسی

تعداد بازدید : ۱۷۳۶ تعداد دانلود : ۱۰۹۰

کیخسرو و ذوالقرنین دو شخصیت برجسته اند که در مجموعه ادبیات فارسی و متون تاریخی و اسطوره ای، از نظر نوع کنش و خصوصیات مربوط به زندگی، احوال و رفتار، شباهت فراوانی با هم دارند. اگرچه منابع مختلف به زندگی و احوال این دو شخصیت به صورت مجزا پرداخته اند، اما درباره آنها و وجوه تشابه و همانندی آنها تحقیقی مستقل انجام نشده است. در این مقاله، نویسندگان با مطالعه کتب، اسناد و بازبینی حدود شصت اثر از منابع تاریخی و تفسیری، بر آن اند که ویژگی های اسطوره ای-عرفانی شخصیت کیخسرو با کم ترین اختلاف در زندگی ذوالقرنین (شخصیت مبهم و مقدس قرآنی) وجود دارد. باتوجه به این امر، این مقاله سعی می کند با توصیف احوال هریک و تفسیر مشابهت های آنان از نظر نام شناسی و جاینام-شناسی، به وجوه اشتراک و همانندی های آنها بپردازد.

۱۷۱.

هند، سرزمین اسطوره ها (تاریخ هند - رومیلا تاپار)

سایر: سحر مازیار

منبع: بخارا مهر و آبان ۱۳۸۷ شماره ۶۷

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی ادبیات ادبیات و مطالعات بین رشته ای اسطوره شناسی

تعداد بازدید : ۱۷۳۳ تعداد دانلود : ۱۱۱۱

۱۷۲.

بررسی تطبیقی بن مایه گناه در زندگی قهرمانان اسطوره و حماسه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: حمیدرضا خوارزمی محمدرضا صرفی محمود مدبری عنایت الله شریف پور

منبع: ادبیات تطبیقی سال پنجم پاییز و زمستان ۱۳۹۲ شماره ۹

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی ادبیات ادبیات و مطالعات بین رشته ای اسطوره شناسی

تعداد بازدید : ۱۷۳۲ تعداد دانلود : ۱۱۱۱

۱۷۳.

نوع شناسی سندبادنامه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: یحیی طالبیان

منبع: پژوهشهای ادبی ۱۳۸۵ شماره ۱۴

کلیدواژه‌ها: کنش سنباد نامه تودورف روایت اسطوره ای علیت بی واسطه فقدان روان شناسی

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی ادبیات ادبیات و مطالعات بین رشته ای اسطوره شناسی

تعداد بازدید : ۱۷۲۶ تعداد دانلود : ۹۵۶

هدف این نوشته، نوع شناسی روایت «سندبادنامه» با استناد به دیدگاه «تودورف» درباره «روایتهای اسطوره ای» است. بر اساس نظریه «تودورف» مهمترین ویژگیهای این نوع روایتها عبارتند از: اصل علیت بی واسطه، تاکید بر کنش شخصیتهای داستان و فقدان روان شناسی. در این نوشته با ذکر شواهدی از «سندبادنامه» و تطبیق آنها با ویژگیهای، «روایتهای اسطوره ای» بر آن بوده ایم تا این داستان را در رده روایتهای اسطوره ای چون: «هزار و یک شب» و قصه های «دکامرون»، جای دهیم. نوع شناسی سندبادنامه و قرار دادن آن در رده نوع خاص می تواند مقدمه ای برای بررسیهای بعدی این اثر، و از جمله بررسی ساختاری آن، باشد.

۱۷۴.

اسطوره ی یحیی زکریا در تعزیه ی ایرانی و نمایشنامه ی سالومه ی اسکار وایلد(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: یدالله آقاعباسی

منبع: ادبیات تطبیقی دانشگاه باهنر کرمان دوره جدید سال دوم زمستان ۱۳۸۹ شماره ۳

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۷۲۲ تعداد دانلود : ۸۵۳

۱۷۵.

اسطوره ها، زندگان جاوید (به بهانه نقد اسطوره شناختی آسمان خراش میلاد)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: بهروز اتونی

منبع: ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی بهار ۱۳۸۹ شماره ۱۸

کلیدواژه‌ها: اسطوره غار کوه آسمان خراش میلاد دایره کهن نمونه

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی ادبیات ادبیات و مطالعات بین رشته ای اسطوره شناسی

تعداد بازدید : ۱۷۰۴ تعداد دانلود : ۹۱۲

ما، خام و یاوه می اندیشیم اگر بر آن سر باشیم که اسطوره ها در همان روزگار کهن و اسطوره ای، به زیر خاک فرورفته اند؛ و در سایه های دامن گسترِ تاریخ و گردهای گیتی نورد هزاره ها گم آمده اند؛ چرا که امروزه، آفرینش هر اثر هنری، بر بنیاد اسطوره ها، لیک به فرماندهی کهن نمونه ها، ناخواسته، به سامان می رسد؛ و آسمان خراش میلاد، یکی از آنهاست.این جستار، آسمان خراش میلاد را بهانه و بستری قرار داده است تا به بحث های اسطوره شناختی بپردازد؛ و دو نماد کوه ـ غار و دایره را در فرهنگ نازش خیز ایرانی و نامه ورجاوند شاهنامه بکاود و بررسد؛ و در اثنای این کار، روش نقد اسطوره شناختی را، در کردار، بیاموزد. همچنین، این جستار، از نمای بیرونی آسمان خراش میلاد، نقدی اسطوره شناسانه را بر آن پی می ریزد و بدنه اصلی ستونی (= عمودی)، و ساختمان گوی وار فرازین آسمان خراش، و گَردان بودن خوان سرای (= رستوران) آن را بر بنیاد کهن نمونه های کوه ـ غار و دایره رمزگشایی می کند.

۱۷۶.

توتم در منظومه های حماسی پس از شاهنامه با تکیه بر منظومه های گرشاسب نامه، سام نامه، کوش نامه، برزونامه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: رضا ستاری قدسیه رضوانیان سوگل خسروی

منبع: متن شناسی ادب فارسی سال نهم زمستان ۱۳۹۶ شماره ۴ (پیاپی ۳۶)

کلیدواژه‌ها: گیاهان توتم منظومه های حماسی حیوانات نشانه های توتم پرستی

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۷۰۶ تعداد دانلود : ۱۲۸۷

انسان ابتدایی اسیر طبیعت و جغرافیای زیستی خود بود و هر چیزی در اطرافش، رمز و راز غریبی داشت؛ به همین سبب برای زیستی کم خطرتر، باتوجه به دانش اش به بسیاری از ترس ها تقدّس بخشید. باورهای توتمی برخاسته از چنین ضرورت و اقتضایی است. انسان ابتدایی ای که به توتم باور دارد بر آن است که برخی حیوانات و گیاهان تأمین کنندة خوراک آدمی، حامل روح اجداد قبیله و نگهدار و نگاهبان آن قوم و قبیله اند و بنابراین از ارزش و تقدّس ویژه ای برخوردار هستند. هدف این پژوهش، بررسی توتم و نشانه های آن در منظومه های حماسی پس از شاهنامهاست. این منظومه ها دربردارندة بسیاری از باورها و آیین های کهن ایرانی پیش از ورود اسلام به ایران هستند؛ برخی از مهم ترین آنها مانند گرشاسب نامه، سام نامه، کوش نامهو برزونامهاساس کار این پژوهش قرار گرفته است. با ردیابی باورهای توتمی در این منظومه ها، نشانه های بسیاری از قداست جانورانی مانند گاو، اسب، سیمرغ و پرستش گیاهان و درختان، هم چنین نمونه هایی از توتم گرایی گیاهی و افسانه های مربوط به گیاه تباری و نقش درمانگری درختان و گیاهان مشاهده می شود که نشان دهندة وجود توتمیسم در اسطوره ها و باورهای ایرانیان باستان است؛ چنین اندیشه ای توجیهی برای نمونه های تابویی مثل منع کشتن و خوردن موجودات توتمی، در جامعه است.

۱۷۷.

اسطوره‌های پیکرگردانی در ادبیات و هنر

نویسنده: منصور رستگار فسایی

منبع: کتاب ماه هنر ۱۳۸۰ شماره ۳۵و۳۶

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۷۰۳ تعداد دانلود : ۱۳۹۷

۱۷۸.

اسطوره های باستانی در نگاه سهروردی

نویسنده: حسین بیات

منبع: هنر بهار ۱۳۸۰ شماره ۴۷

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی ادبیات ادبیات و مطالعات بین رشته ای اسطوره شناسی

تعداد بازدید : ۱۶۹۹ تعداد دانلود : ۱۲۵۱

۱۷۹.

لال شیش؛ چوب بلاگردان، تیر آرش(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: احمد ابومحبوب

منبع: ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی پاییز ۱۳۸۸ شماره ۱۶

کلیدواژه‌ها: باروری چوب زدن لال شیش تیر آرش برکت و نعمت

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی ادبیات ادبیات و مطالعات بین رشته ای اسطوره شناسی

تعداد بازدید : ۱۶۹۲ تعداد دانلود : ۱۰۲۴

بشر ابتدایی برای پدیده های طبیعت قایل به روح بود و می کوشید که روح طبیعت را با خود و زندگی خود سازگار سازد. این امر در آداب و رسوم اجتماعی بشر و افسانه ها و جشن ها نمود پیدا کرد و به صورت اسطوره به زندگی خود ادامه داد. امروزه نیز برای درک مفاهیم اسطوره ها باید به تحلیل آن مراسم و... پرداخت. یکی از این موارد، رسم «لال شیش زدن» است که در برخی مناطق مازندران در شمال ایران رایج است. شکل های دیگر آن ـ مانند چوب زدن ـ در سرزمین های دیگر وجود دارد. بیشترِ این مراسم برای راندن شیاطین و ارواح خبیث بوده است. به نظر می رسد که پرتاب تیر به وسیله آرش ـ در اسطوره ایرانی آرش کمانگیر ـ گونه ای از این رسم بلاگردانی بوده که به صورت داستانی حماسی و اساطیری باقی مانده است. این مقاله به رسم «لال شیش زدن» در ایران و گونه های آن در سرزمین های مختلف و ارتباط احتمالی آن با تیراندازی آرش می پردازد.

۱۸۰.

بررسی و طبقه بندی انگارة اساطیری «درخت– مرد» در قصه های عامیانة هرمزگان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: زهرا انصاری عاطفه جمالی بدریه زارعی

منبع: ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی سال دهم پاییز ۱۳۹۳ شماره ۳۶

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۶۹۰ تعداد دانلود : ۹۶۴

در این مقاله به منظور نشان دادن اهمیت بازخوانی ادب عامه به مثابه گنجینه ای سرشار از باورها و نمادهای کهن و اساطیری به طورعام وقصه های عامیانه هرمزگان به طور خاص،انگاره اسطوره ای «درخت- مرد» در قصه های عامیانه هرمزگان بررسی و با اشاره به نمودهای متنوع این باور، صورت های مستقیم و غیر مستقیم آن در قصه ها دسته بندی و تحلیل شده است. این پژوهش نشان می دهد که در قصه های عامیانه هرمزگان انگاره اسطوره ای درخت- مرد نسبت به انگاره اسطوره ای درخت– زن ازبسامدبسیار بالاتری برخوردار است و معمولاً به یکی از اشکال چهارگانه ازدواج دختر با درخت، بارور شدن زن به وسیله درخت، باور به حضور دیویا جن مذکر در درخت، وپیکرگردانی درخت-مرد و مرد-درخت نمود می یابد.

درخت حوزه‌های تخصصی