مطالب مرتبط با کلیدواژه

زیارت


۶۱.

مشکلات سفرهای زیارتی زنان (مطالعه موردی: زیارت کربلا در دوره دوم قاجار)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال سیزدهم بهار ۱۴۰۰ شماره ۴۸ ۱۱-۳۸

کلیدواژه‌ها: زیارت سفرهای مذهبی زنان کربلا قاجار مشکلات سفر

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۸۳ تعداد دانلود : ۳۰۵
سفرهای مذهبی یا زیارت که همواره مورد توجه ایرانیان بوده است، در دوره قاجار افزایش یافت و زنان نیز در آن سفر ها حضور بیشتری یافتند. این سفرها اغلب سختی هایی به دنبال داشت که برای زنان بیشتر از دیگران بود. می توان احتمال داد بخشی از این مشکلات ناشی از ویژگی های جسمانی و یا شرایط سفر بوده است. در پژوهش حاضر با استفاده از روش کیفی توصیفی-تحلیلی و بهره گیری از اسناد دولتی و منابع کتابخانه ای به بازنمایی مسائل سفرهای زیارتی زنان به کربلا در دوره دوم قاجار پرداخته شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که مشکلات در سطح نخست ناشی از شرایط اقلیمی، حمل ونقل و امنیت بود و به طور عموم شامل مردان و زنان می شد. در سطح دوم شامل بیماری ها، مرگ و میر، نبود پزشک مخصوص زنان، مشکلات بهداشتی نظیر نبود حمام و سختی امکان استحمام، مسائل خانوادگی، ازدواج موقت و بارداری های ناخواسته بوده است.
۶۲.

مشهد تا کربلا؛ مطالعه کیفیِ دو آیین پیاده روی زیارتی آخر صفر (مشهد) و اربعین (کربلا)

نویسنده:
منبع: نامه فرهنگ و ارتباطات سال پنجم پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۱ (پیاپی ۹) 105-140

کلیدواژه‌ها: زیارت تجربه دینی پیاده روی اربعین ص‍ف‍ر کربلا مشهد

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۳۵ تعداد دانلود : ۳۷۲
مقایسه بین الگوی تجربه زیارت در دو آیین زیارتی «پیاده روی اربعین» و «پیاده روی زیارتی آخر صفر به مشهد»می تواند شناخت مناسبی از الگوهای زیارتی شیعیان به ویژه ایرانیان به دست دهد. مقاله حاضر با پرسش از این تفاوت ها و شباهت ها، در چارچوب یک پژوهش کیفی با تکنیک های مشاهده مشارکتی و مصاحبه های عمیق نیمه ساخت یافته با زائران و خادمان در هردو آیین پیاده روی، انجام شده است. داده های پژوهش از دو مطالعه تجربی در مورد پیاده روی اربعین و پیاده روی آخر صفر به مشهد، هر دو در سال 1396 گردآوری شده اند. نتایج تحقیق نشان دهنده وجوه شباهت های بنیادین در الگوهای کلی سفر و تجربه زیارت ایرانیان در این دو آیین است. درعین حال، تفاوت های مهمی نیز بین تجربه زیارت زائران در این دو آیین وجود داشته که به ویژه در الگوی غالب سفر، نحوه خدمات رسانی به زائران و ساماندهی این فعالیت ها و همچنین الگوی ابراز هویت و تنوع فرهنگی موجود در بستر این دو آیین، قابل مشاهده است.
۶۳.

خیر ایرانی- خیرِ عراقی؛ مقایسه الگوی فعالیت های خیر دینی ایرانیان و عراقیان در آیین پیاده روی اربعین(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: راهبرد فرهنگ سال سیزدهم زمستان ۱۳۹۹ شماره ۵۲ 7 - 41

کلیدواژه‌ها: خیر دینی زیارت اربعین تجربه دینی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۹۳ تعداد دانلود : ۳۹۸
آیین پیاده روی اربعین یکی از بزرگ ترین اجتماعات زیارتی سالانه در دنیا است. از ویژگی های این آیین پیاده روی در کنار تجربه دینی حاصل از حضور در آن، مشارکت در فعالیت ها و خدمات رایگانِ داوطلبانه برای زائران است که مصداق مفهوم خیرِ دینی است. نمودهای این فعالیت ها و مشارکت های خیر دینی، دو سپهر عراقی و ایرانی دارد. از یک سو، عراقیان سهم اصلی و اکثریت در خدمات به زائران را بر عهده دارند. از سوی دیگر همراه با توجه به افزایش تعداد زایران ایرانی، مشارکت آنان در خدمات به زائران هم در حال افزایش است. روش پژوهش کیفی و با استفاده از تکنیک های مصاحبه و مشاهده مشارکتی با ثبت داده هایی همچون عکس، فیلم و یادداشت های میدانی بوده است. بر اساس یافته های پژوهش هفت نوع فعالیت خیر دینی در خدمات دهی داوطلبانه به زائران شناسایی شد. نتایج پژوهش نشان می دهد که فعالیت ها و خدمات عراقیان و ایرانیان به رغم شباهت های کلی، شامل تفاوت های اساسی، از جمله در شیوه مدیریت و تأسیس موکب ها، نقش حکومت در سازماندهی اجرایی اربعین، انگیزه های سیاسی و انقلابی از فعالیت های خیر دینی و میزان رقابت برای خدمت رسانی می شود. بر این اساس، دلالت های نتایج پژوهش برای سیاستگذاریِ مناسب در نحوه مواجهه نظام حکمرانی با امر دینی و کنش های خیر در آیین پیاده روی اربعین مورد بحث قرار گرفته است.
۶۴.

سیمای امام حسین(ع) در زیارت اربعین

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه معارف حسینی سال ششم پاییز ۱۴۰۰ شماره ۲۳ 103 - 122

کلیدواژه‌ها: امام حسین (ع) معصومین (ع) توسل زیارت زیارت اربعین

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۸۱ تعداد دانلود : ۲۹۷
موضوع زیارت حضرات معصومین(ع)، یکی از مصادیق اصلی توسل و تقرّبجویی بندگان برای رسیدن به هدف آفرینش و معرفت الهی است. از میان زیارتهای متعدد منسوب به امام حسین(ع)، زیارت اربعین به عنوان میثاق ولایی شیعیان و نشانه مومنان واقعی مورد عنایت ویژه واقع شدهاست. همچنین در کتب روایی شیعه، زیارتنامهای معتبر برای روز اربعین، از سوی امام صادق(ع) صادر شدهاست که تعمق و بررسی بیشتر محتوای آن، اهداف قیام و صفات و شخصیت جامع امام حسین(ع) را به عنوان خلیفه الله نمایانتر میسازد. 
۶۵.

مقایسه میزان هوش معنوی و شادکامی افرادی که در پیاده روی اربعین شرکت کرده اند با افرادی که شرکت نکرده اند(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: مطالعات اسلام و روانشناسی سال پانزدهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲۸ 255 - 272

کلیدواژه‌ها: پیاده روی اربعین زیارت شادکامی هوش معنوی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۹۸ تعداد دانلود : ۳۳۶
یکی از سنت های قدیمی شیعیان مراسم پیاده روی اربعین است. با توجه به اهمیت آن و اینکه افزایش نشاط و شادکامی، همواره یکی از دغدغه های اساسی انسان ها بوده است و هوش معنوی (از مهم ترین نوع هوش ) مختص انسان هاست؛ هدف پژوهش عبارت است از: تعیین تفاوت شادکامی و هوش معنوی در افرادی که در پیاده روی اربعین شرکت کرده اند با افرادی که شرکت نکرده اند. هدف این پژوهش، با توجه به هدف بنیادی و روش آن توصیفی از نوع علّی−مقایسه ای بود. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه افرادی است که از شهر کرج در کاروان «نذر اربعین» در پیاده روی اربعین سال 1396 شرکت کرده بودند و نیز افرادی که در شهر کرج، هرگز تجربه پیاده روی اربعین را نداشته اند. نمونه پژوهش شامل 120 نفر بود که به شیوه هدفمند انتخاب شدند؛ابزارهای پژوهش، پرسشنامه شادکامی اکسفورد و پرسشنامه هوش معنوی کینگ بود. داده های به دست آمده از پژوهش با استفاده از آزمون آماری تی مستقل مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفتند؛ نتایج به دست آمده از پژوهش نشان داد که میزان شادکامی و هوش معنوی افرادی که در پیاده روی اربعین شرکت کرده اند، به صورت معناداری بیشتر از افرادی است که هرگز در پیاده روی اربعین شرکت نکرده اند؛ بنابراین گسترش فرهنگ پیاده روی اربعین با توجه به تأثیرات گسترده و عمیق آن سفارش می شود.
۶۶.

نقش زیارت اهل بیت علیها السلام بر تربیت عاطفی زائر، با تأکید بر زیارت جامعه کبیره(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: معرفت سال سی ام شهریور ۱۴۰۰ شماره ۲۸۵ 67-78

کلیدواژه‌ها: زیارت تربیت عاطفی زیارت جامعه کبیره اهل بیت علیها السلام نفش تربیتی زیارت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۱۷ تعداد دانلود : ۲۵۴
از مهم ترین ابعاد تربیتی زیارت، که نقش بسزایی در رشد و ارتقای عاطفی و انگیزشی زائر ایفا کرده و زمینه ساز ایجاد کنش ها و رفتارهای بهنجار او را فراهم می آورد، تربیت عاطفی است که بازتاب این نوع از تحریک عواطف و انگیزش سازی را می توان در زیارت نامه های معصومان علیها السلام پی گیری و مشاهده کرد. پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی، کارکرد زیارت در رشد و ارتقای تربیت عاطفی زائر را در خلال بیانِ گونه های مختلف تربیت عاطفی، با بررسی دیدگاه اسلام و روان شناسی معرفی کرده، و به تحلیل آیات و احادیث و نیز یافته های علمی جدید در این زمینه در ضمن زیارت جامعه کبیره پرداخته است. بررسی ها نشان می دهد که زیارت به عنوان واقعیتی دینی با تحریک عواطف و ایجاد انگیزه، روح و روان فرد را مورد تأثیر قرار داده و زمینه را برای خَلق عواطف سالم، همچون آرامش، احساس امنیت، امیدآفرینی و همچنین مهار احساسات غلط و زدودن عواطف ناسالم همچون وابستگی های غلط و احساس تنهایی فراهم می کند.
۶۷.

تبیین ابعاد و راهبردهای ارتقای معنویت در شهرهای زیارتی با تاکید بر بقاع متبرکه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فرهنگ معماری و شهرسازی اسلامی سال ششم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۹) 193-177

کلیدواژه‌ها: بقاع متبرکه زیارت شهر زیارتی معنویت ارسن زیارتی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۱۱ تعداد دانلود : ۲۴۴
معنویت اسلامی به عنوان یکی از حالات روحی و روانی انسان ها است که در کمال وی از منظر تفکر شیعی جایگاه والایی دارد. زیارت که یکی از آداب و اخلاق اسلامی است در الگوی گردشگری زیارتی در فضاهای مذهبی، عبادی و نیایشی میتواند معنویتی معطوف به ارکان دین اسلام بیافریند. بقاع متبرکه در راستای اصل تعظیم و بزرگداشت شعائر خداوندی بهویژه مزارات اهل بیت (ع) از کانون های مورد توجه در شهرهای ایرانی است که با رویکرد زیارتی قابل توسعه است. هدف این مقاله، بازشناسی جایگاه بقاع متبرکه در معنویت شهرهای زیارتی است که با روش تحقیق تحلیلی و پژوهش میان رشته ای و استدلال منطقی و با استفاده از شیوه های مطالعه اسنادی و کتابخانه ای انجام شده است. یافته های پژوهش بر چهار راهبرد 1) طراحی ارسن زیارتی 2) توجه بر بافت پیرامون بقاع متبرکه 3) حفاظت مناظر ارسن زیارتی 4) توسعه فعالیت های اجتماعی و فرهنگی تأکید می کند. در شهرهای زیارتی که دارای بقاع متبرکه هستند با توسعه لایه های مکمل زیارت و نیازهای پهنه های پیرامون، ارسن شهری با مرکزیت بقاع متبرکه ایجاد می شود. طراحی راسته های مختلط سازگار با مجموعه ارسن شهری و حال و هوای معنوی آن به همراه رعایت حقوق شهروندی ساکنان و مالکان بافت پیرامون و نیز احترام به حریم بصری و ارتفاعی عنصر مرکزی و تسلط بنای مذهبی بر سایر فضاها و بناها ضروری است. بقاع متبرکه می توانند برای نیاز گروه های مختلف اجتماعی به ویژه علاقمندان، گردشگران زیارتی، خانواده ها، کودکان، زنان، نوجوانان، جوانان و سالمندان برنامه ریزی کنند.
۶۸.

تحلیلی بر ظرفیت های توسعه گردشگری مذهبی فرهنگی کلان شهر قم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات ملی سال ۱۲ تابستان ۱۳۹۰ شماره ۲ (پیاپی ۴۶) 83 - 112
تعداد بازدید : ۳۹۲ تعداد دانلود : ۱۶۱
برخورداری شهر قم از جاذبه های مذهبی مانند حرم حضرت معصومه(س) و مسجد جمکران این شهر را به یکی از مهم ترین محورهای گردشگری مذهبی و زیارتی کشور تبدیل کرده است. افزون بر آن با توجه به مرکزیت مدارس و حوزه های علوم دینی در قم و پایتخت معنوی انقلاب اسلامی بودن، این شهر می تواند در صورت ظرفیت سازی کافی، به برقراری ارتباط با پایگاه های دینی و مذهبی و تولید و نشر تفکر دینی در جهان اقدام کند. مقاله حاضر از نوع مطالعات توصیفی تحلیلی بوده و جهت جمع آوری اطلاعات در آن، ترکیبی از روش های تحقیق اسنادی، کتابخانه ای و میدانی مورد استفاده قرار گرفته و با بهره گیری از مدل (SWOT) نقاط ضعف و قوت و نقاط فرصت و تهدید توسعه گردشگری در کلان شهر قم مورد تجزیه و تحلیل واقع شده و با تأکید بر کارکردهای فرهنگی و مذهبی شهر قم جهت غلبه بر موانع و چالش های توسعه گردشگری راهبردهایی ارائه شده است. برخی از نتایج پژوهش نشان می دهد که استفاده بهینه از جاذبه های مذهبی، تاریخی و فرهنگی شهر قم در کنار سودآوری اقتصادی آن منجر به ترویج و گسترش ارزش ها و فرهنگ اسلامی، معرفی ارزش های انقلاب و فرهنگ ناب اسلامی ایرانی و غنا بخشیدن به فرهنگ معنوی در سطوح بین المللی، منطقه ای و ملی می شود. با وجود این، به منظور تحقق توسعه گردشگری مذهبی فرهنگی، بهبود زیرساخت های اقتصادی، کالبدی، اجتماعی و فرهنگی ضروری به نظر می رسد.
۶۹.

بررسی رابطه ی بین زیارت خانه ی خدا با سلامت روان دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف(مقاله پژوهشی وزارت بهداشت)

نویسنده:
منبع: پژوهش در دین و سلامت دوره ۳ بهار ۱۳۹۶ شماره ۲ 78-87

کلیدواژه‌ها: زیارت سلامت روان معنا در زندگی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۹۲ تعداد دانلود : ۲۰۴
سابقه و هدف: ضرورت پژوهش در زمینه ی ابعاد روان شناختی حج و مناسک آن، ریشه در اهمیت ابعاد روان شناختی دین دارد، که مجموعه یی کامل محسوب می شود و برای انسان نیز برنامه ی زندگی معرفی می کند؛ ازاین رو، هدف از این پژوهش بررسی رابطه ی بین زیارت خانه ی خدا با سلامت روان دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف است. روش کار: این پژوهش از نوع کاربردی و روش آن به صورت توصیفی - همبستگی است. برای اجرای پژوهش، 350 دانشجوی زائر (84 دختر و 266 پسر) به صورت تصادفی انتخاب شدند. پس از انتخاب جامعه ی آماری، مشارکت کنندگان پرسش نامه های مربوط به آن را در دو مرحله ی قبل و بعد از زیارت تکمیل کردند. ابزار گرد آوری اطلاعات در این پژوهش، پرسش نامه ی سلامت عمومی (GHQ) و پرسش نامه ی معنا در زندگی بود. در نهایت داده ها با روش های آماری - توصیفی (میانگین و انحراف استاندارد) و روش آماری - استنباطی (t زوجی) تحلیل شد . در این پژوهش همه ی موارد اخلاقی رعایت شده است؛ علاوه براین، نویسندگان مقاله هیچ گونه تضاد منافعی گزارش نکرده اند. یافته ها: یافته های پژوهش نشان می دهد که میانگین نمره ی شرکت کنندگان در متغیّرهای سلامت روان و معنا در زندگی به صورت قابل توجهی افزایش یافته است. علاوه براین، زیارت موجب افزایش بهداشت روانی و داشتن معنا در زندگی می شود. نتیجه گیری: بر اساس نتایج به دست آمده ، زیارت به کاهش اضطراب، افسردگی و نگرانی و همچنین افزایش عملکرد اجتماعی و معنا در زندگی منجر می شود. در واقع زیارت یکی از مهم ترین اعمال و مناسک دینی در جهت ارتقای بهداشت روان است که در مداخلات سلامت روان باید به آن توجه شود.
۷۰.

بررسی نقش وقف در خدمات رسانی به زائران و گردشگران شهر مشهد

نویسنده:
منبع: گردشگری و اوقات فراغت دوره ۳ بهار ۱۳۹۵ شماره ۴ 47 - 53

کلیدواژه‌ها: شهر مشهد )FAHP( کلید واژگان:وقف گردشگری زیارت تحلیل سلسله مراتبی فازی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۰۰ تعداد دانلود : ۱۵۶
موقوفات سرمایه بسیار بزرگی است که با نگاه مدیریتی مطلوب به آن می باشد، اما کمتر از توان موردانتظار از این مجموعه در بهبود و رونق اقتصادی کشور استفاده اقتصادی موجود در جامعه داشته باشد. لذا رسانی به گردشگران و زائران می است. هدف مطالعه افزایش کارایی موقوفات در شهر مشهد جهت خدمات شده دستی و گردشگری و اوقاف و امور خیریه و نیز آستان قدس نظرات تعداد 45 کارشناس از ادارات کل میراث فرهنگی، صنایع بندی قرار گرفت. مورد تحلیل و اولویت )FAHP( رضوی، با بکارگیری مدل منطق فازی در فرآیند تحلیل سلسله مراتبی و های اسکان زائر، خدمات فرهنگی- مذهبی، حمل های وقف جهت رفع موانع در حوزه بر اساس نتایج، بایستی از پتانسیل نقل برون شهری، خدمات شهری و حمل و نقل درون شهری بهره جست. البته نیاز به تغییر در برخی ساختارها و روشها توان به سازماندهی نظام هدایت وقف در کارکردهای موردنیاز، ایجاد نظام منسجم در حوزه اوقاف می باشد، از آن جمله می رسانی و تبلیغات برای تشویق و ترغیب افراد به مقوله وقف، جلوگیری از انجام کارهای تکراری، توزیع متعادل اوقاف و اطلاع درآمدهای آن، استفاده از مدیریت نوین اقتصادی و توان تخصصی موسسات مالی جهت افزایش منابع مالی و ... اشاره داشت.
۷۱.

ابعاد و آثار تربیتی زیارت مأثور أهل بیت(علیهم السلام)(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: میقات حج دوره ۲۹ تابستان ۱۴۰۰ شماره ۴ (پیاپی ۱۱۶) 53 - 71

کلیدواژه‌ها: زیارت آثار تربیتی اهل بیت (ع) اولیای الهی آثار ابعاد

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۲۲ تعداد دانلود : ۲۶۶
زیارت اهل قبور و اهل بیت(علیهم السلام) مانند هر کار دیگری که انسان انجام می دهد آثاری بر روی شخص و اطرافیان او بر جای می گذارد. این تأثیرها گاهی از لحاظ فردی بررسی می شود و گاهی از لحاظ اجتماعی مورد دقت قرار می گیرد و گاهی از دید دیگر ادیان زیارت اهل قبور بررسی می شود. در این جستار برآنیم که ابتدا از باب مقدمه به چرایی انجام زیارات در جهت صحیح اشاره کرده و بیان کنیم که از نظر شرع و عقل چرا نباید از این جهت خارج شد و در نهایت ابعاد تربیتی زیارت را از لحاظ شخصی و اجتماعی و نیز تأثیر آن بر افراد خارج از دین اسلام و تشیع را بررسی کنیم و نیز اثرات منفی و مضر بدعت ها و خرافات را در بحث زیارت مورد واکاوی قرار دهیم؛ همچنین از آنجا که زیارت، آداب و رسوم و بایدها و نباید های خاص خود را دارد و دارای آثار تربیتی فراوان است در این نوشتار برآنیم تا به مهم ترین ابعاد تربیتی زیارت اهل بیت(علیهم السلام) و اولیای الهی اشاره نماییم.
۷۲.

بررسی تأثیرپذیری سید مصطفی حسینی طباطبایی از اهل تسنن

نویسنده:
منبع: دانشنامه علوم قرآن و حدیث سال ششم بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۱۱ ۱۱۳-۱۴۲

کلیدواژه‌ها: توسل زیارت قرآنیان شیعه مصطفی حسینی طباطبایی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۵۲۲ تعداد دانلود : ۵۴۷
سیّد مصطفی حسینی طباطبائی متولد سال 1314 است. او یکی از قرآنیان شیعه است؛ قرآنیان کسانی هستند که به انکار افراطی احادیث می پردازند. وی به نقد برخی مبانی شیعه می پردازند که بیانگر متأثر بودن او از اهل تسنن است. ایشان مسائلی مانند: توسل به اهل بیت& و زیارت اهل بیت& را صحیح نمی داند. برخی اعیاد و مناسبتهای شیعی مانند: تولد و شهادت اهل بیت& را ساخته ی مردم می داند. او فقط عید فطر و عید اضحی(قربان) را عید اسلام می داند. وی به فقه اهل تسنن عمل می کند و برخی کتابهای او در عربستان منتشر شده است و برخی وب سایتها متعلق به عربستان و اهل تسنن به نشر الکترونیکی آثار او می پردازند. همه ی موارد ذکر شده بیانگر تأثیر پذیری مصطفی حسینی طباطبایی از اهل تسنن می باشد.
۷۳.

واکاوی نسبت زیارت و گردشگری با رویکرد کل نگر بر مبنای روایت سفرنامه ها(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: گردشگری فرهنگ دوره سوم بهار ۱۴۰۱ شماره ۸ 29 - 36

کلیدواژه‌ها: گردشگری زیارت رویکرد کل نگر منظر مشهد

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۳۷ تعداد دانلود : ۲۲۵
 مشهد شهری است با شاخصه «زیارتی»، به طوری که روزانه پذیرای زائرانی با فرهنگ های مختلف است که همگی برای حضور د ر مکان مطهر حرم رضوی (ع) قصد سفر به مشهد می کنند . بنابراین، مفهوم «زیارت» محوری ترین مفهومی است که پس از شنید ن نام مشهد ، به ذهن خطور می کند . اهمیت مفهوم زیارت د ر خراسان به سابقه تاریخی حضور و شهاد ت امام رضا (ع) باز می گرد د . از طرفی مفهوم گرد شگری به عنوان پد ید ه ای نو د ر د نیای امروز مطرح می شود . د ر چند د هه اخیر با ظهور و رونق مفهوم مد رن گرد شگری، یکی از مسائل مناقشه برانگیز د ر شهر مشهد همواره نسبت زیارت با گرد شگری، تضاد ها یا تطابق آن هاست. این موضوع تا آنجا اهمیت پید ا می کند که گاهی حتی موجب بروز مناقشات جد ی بر سر نامگذاری تابلوها و نشانه های شهری با عنوان راهنمای زائر یا راهنمای مسافر می شود .  طرفد اران گرد شگری د لایل متعد د ی را از جمله بازد هی اقتصاد ی بالا و طرفد اران زیارت د غد غه های هویتی را مطرح می کنند . این پژوهش با رویکرد ی کل نگر، نسبت زیارت و گرد شگری را مورد مد اقه قرار د اد ه است. به این منظور ابتد ا به بررسی مختصر مبانی مفهوم زیارت و گرد شگری و سپس به مطالعه سفرنامه ها به عنوان منابع تاریخی د ر روایت کل نگر روید اد ها و تحلیل و کشف رابطه بین زیارت و گرد شگری پرد اخته است. نتیجه گویای آن است که مفهوم زیارت و گرد شگری د ر مشهد د و مفهوم هم عرض نیستند بلکه با استناد بر یافته های تحلیلی از سفرنامه های مشهد ، همواره زیارت عملکرد اصلی بود ه و فعالیت های جنبی د ر طول آن قرار میگیرند . بد ین ترتیب این د و مفهوم نه تنها تضاد ی با هم ند ارند بلکه د ر صورت فهم د رست از نسبت آن ها و به کارگیری این فهم د ر برقراری رابطه بین عناصر منظر شهر، مقوم و مکمل یکد یگر خواهند بود .
۷۴.

بازتاب آیین های زیارت و احوال زائران در مدایح رضوی دوره صفوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فرهنگ و ادبیات عامه سال دهم خرداد و تیر ۱۴۰۱ شماره ۴۴ 250-217

کلیدواژه‌ها: دوره صفوی مدایح رضوی امام رضا (ع) زائران زیارت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۸۴ تعداد دانلود : ۱۷۷
مدایح رضوی دوره صفویه در کنار مدح و منقبت، فواید تاریخی و اجتماعی نیز دارند و از میان آن ها، پاره ای از رسوم اجتماعی، آداب زیارت و احوال زائران حرم امام رضا (ع) را در دو قرن دهم تا دوازدهم می توان دریافت. براساس یافته های این تحقیق، در این مدایح برخی آداب و سنن زیارت، مثل: روشنایی، تعطیر، تابوت گردانی، بست نشینی، آستان بوسی، اقامه نماز مستحبی در حرم رضوی، شفاعت خواهی و ... آمده است. یکی دیگر از نکات شایسته توجه در شفاعت خواهی در مدایح رضوی این دوره، ابراز حاجات و خواسته های مادی و معنوی و به نوعی قطعات تقاضایی شعرا به درگاه امام هشتم است که در شعر این دوره، با عنوان « تخلص به مدح شاه خراسان یا امام رضا (ع) » آمده اند. درباره احوال زائران نیز به نکاتی چون: ازدحام زوّار، سر و روی خاک آلود زائران، شکستن دست و پای زائران بر اثر ازدحام، دفن تعداد زیادی از مردم در حرم و ... در این مدایح اشاره شده که بیانگر وضعیت اجتماعی حرم رضوی در آن دوران است. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی نشان می دهد آیین های زیارت حرم رضوی و احوال زائران در مشهد در دوره صفوی چگونه بوده و در مدایح رضوی به چه صورتی منعکس شده است. بازتاب این رسوم نشان دهنده این موضوع است که شعر این دوره پشتیبان و ادامه خط فکری و سیاست مذهبی صفویان در برابر رقبای سنی مذهبی چون ازبکان و عثمانیان بوده است.
۷۵.

تبارشناسی هویت در ایرانِ پس از انقلاب اسلامی (مطالعه موردی: تبارشناسی پیاده روی اربعین حسینی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جامعه شناسی سیاسی ایران سال چهارم پاییز ۱۴۰۰ شماره ۳ (پیاپی ۱۵) 2 - 25

کلیدواژه‌ها: پیاده روی اربعین هویت فرهنگی زیارت تبارشناسی هویت ملی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۱۹ تعداد دانلود : ۱۰۰۰
هویت امری درحال شدن و بستر شکل گیری آن، زندگی جمعی است در همین راستا جامعه ی ما حاوی قرائت های متفاوتی از هویت ایرانی می باشد که مسئله ی زنده ی میان گفتمانها در عرصه های گوناگون زندگی است و قدرت به عنوان عامل اصلی شکل گیری هویت، دانش و حقیقت مورد نیاز آن را برمی سازد. یکی از نشانه های هویت در ایران جایگاه واقعه ی عاشورا است که در ذهن و ضمیر شیعیان، دارای اعتبار و حجیت می باشد در همین راستا پدیده ی «پیاده روی اربعین» به عنوان نشانه ای از هویت فرهنگی، به شکل تازه ای بروز یافته است. بنابراین بازسنجی و واکاوی حضور قدرت در شکل گیری هویت مسئله ی این پژوهش می باشد. این پژوهش با اتخاذ روش «تبارشناسی» و با تکیه برمولفه هایی مثل انقطاع، نظام دانایی، جایگاه قدرت و مقاومت، همنشینی قدرت با دانش و حقیقت، به تحلیل دو گفتمان عمده ی هویتی پیش و پس از انقلاب اسلامی ایران پرداخته و سپس به صورتبندی جدید هویت فرهنگی و چگونگی گسست و بروز جدید آن همت گماشته است. در انتها با فرارفتن از دوگانه های ایرانی-اسلامی برای فهم هویت ایرانی، ضمن تبیین تبارشناسی پدیده ی فرهنگی و نوظهور پیاده روی اربعین، به این نتیجه رسیده است که هرچند هویت ها برساخته و بازآفریده ی نظام دانایی عصر خود هستند اما امروزه تک ساحتی کردن هویت خطاست.
۷۶.

بررسی دلالی و حلّ تعارض روایتِ: «فَمَن زارَنِی عارفاً بِحَقِّی غَفَرَ اللُه لَهُ ما تَقَدَّمَ مِن ذَنبِهِ وَ ما تَأَخَّر» با «صحیحه خیثمه»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فرهنگ رضوی سال دهم تابستان ۱۴۰۱ شماره ۳۸ 165 - 189

کلیدواژه‌ها: امام رضا (ع) زیارت آمرزش گناهان روایت خیثمه تعارض روایت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۶۵ تعداد دانلود : ۱۶۲
زیارت امام رضا(ع) در برخی روایات، سبب آمرزش گناهان زائر ذکر شده است. در نگاه نخست، مفهوم روایاتِ زیارت امام رضاg و آمرزش تمامی گناهان، با محتوای برخی از آیات قرآن(نساء،31) که بخششِ مؤمنان را منوط به اجتناب از گناهان بزرگ دانسته و همچنین بسیاری از روایات و خصوص مدلول روایت صحیحه خیثمه که برداشته شدن عذاب و آمرزش گناهکار را به شناخت و در پیش گرفتن راه اهل بیت (ع) معرفی کرده در تعارض است. این نوشتار با رویکرد انتقادی و به روش توصیفی تحلیلی، درصدد ارائه مفهوم درست و حلّ تعارض روایات آمرزش گناهان زائر با برخی آیات و روایات خصوص روایت صحیحه خیثمه است. این پژوهش نشان می دهد آمرزش صغائر با اجتناب از کبائر، به دارنده ولایت و عارفینِ حقّ و حرمت اهل بیت (ع) اختصاص دارد. همچنین با تراکم گناهِ کبیره، پس از تحمّل سختی ها (برحسب مقدار گناه) در دنیا، هنگام مرگ، برزخ و محشر بخشیده و در صورت پاک نشدن آثار گناه، در طبقه نخست جهنمّ قرار می گیرد و با شفاعت اهل بیت آمرزیده می شود و بین مفهوم روایاتِ زیارت امام رضا(ع) که ازجمله کارکردهای آن را آمرزش زائر می داند، با محتوای متون دینی که آمرزش و رستگاری انسان ها را به داشتن ایمان، عمل صالح و تمسّک و تبعیت از اهل بیت گره زده است، تعارضی ندارد.
۷۷.

در حضور مولانا: سیاحتى در عالم معنا

نویسنده: مترجم:
منبع: آینه پژوهش سال ۳۳ فروردین و اردیبهشت ۱۴۰۱ شماره ۱ (پیاپی ۱۹۳) 5 - 26

کلیدواژه‌ها: سَفَرهای چهارگانه سیاحت در عالم معنا ابن عربی شمس تبریزی مولانا جلال الدین محمد بلخی ملاصدرا مراسم سماع زیارت الحکمه المتعالیه مثنوی معنوی تصوف برده پرور رهبری موروثی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۶۸ تعداد دانلود : ۲۳۶
مراسم سماع که بسیاری از طریقت های عرفانی آن را برگزار می کنند، یکی از راه هایی است که به نظر پیروان این طریقت ها می تواند انسانِ سالک را به خداوند نزدیک کند. این مراسم در میان مولویان دارای چهار بخش است که گویا هر بخشِ آن تجلیِ یکی از سَفَرهای چهارگانه ای است که ابن عربی گفته و ملاصدرا نیز نام کتاب عظیم خود را بر اساس همین سفرهای چهارگانه «الحکمه المتعالیه فی الأسفار العقلیه الأربعه» نهاده است: سَفَر اول از خلق به حق و سفر دوم از حق به حق با حق و سفر سوم از حق به خلق با حق و در خاتمه سفر چهارم است یعنی از خلق به خلق با حق. پیشینه تاریخیِ این مراسم معنوی به زمان مولانا جلال الدین محمد بلخی برمی گردد که پس از دیدار با شمس تبریزی دچار تحولی روحی و معنوی شد. این تحول ژرف باعث شد که مولانا تأملات گسترده ای درباره دین و متون مقدس دینی و آثار عارفان از سر بگذراند و تفسیری نسبتاً تازه از دین ارائه دهد که نشانه های این تفسیر تازه معنویت محور در جای جای نوشته ها و سرودهای او، به خصوص کتاب عظیم «مثنوی»، مشهود است. بسیاری از علاقه مندان به دین و معنویت برای زیارت مولانا و سیاحت در عالم معنا رهسپار قونیه می شوند و نوشته حاضر حاصل همین نوع سیاحت است. بخش پایانی این نوشته نقدی بر تصوف و تبدیل شدن مشایخ طریقت به بُت هایی فرازمینی در ذهن مریدان است. در این بخش تأکید شده است که موروثی شدن رهبری در طریقت های صوفیه و احترام بیش از حد به انتساب به بنیانگذاران طریقت یکی از دلایل انحراف طریقت های عرفانی و خالی شدن آن از معنا است.
۷۸.

تبیین جامعه شناختی زیارت اربعین و کارکردهای اجتماعی آن(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: اسلام و مطالعات اجتماعی سال دهم پاییز ۱۴۰۱ شماره ۲ (پیاپی ۳۸) 7 - 32

کلیدواژه‌ها: زیارت اربعین جامعه شناختی کارکردهای اجتماعی پیاده روی اربعین

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۳۲ تعداد دانلود : ۲۹۶
زیارت اربعین حسینی (ع)، از همان اولین چله پس از حادثه غمبار و دهشت انگیز با زیارت جابر بن عبدالله انصاری، به پشتوانه گفتار و رفتار ائمه معصوم(ع) به تدریج در فرهنگ شیعی به عنوان یکی از عناصر تأثیرگذار جای گرفت و پس از نزدیک به چهارده قرن، به عنوان یکی از هنجارهای اجتماعی در جوامع شیعی و اسلامی مطرح شد. این زیارت در دهه اخیر نیز عمومیت بیشتری پیدا کرده است، تا جایی که امروزه شاهد حضور پیروان ادیان ابراهیمی، در جمع زائران اربعین هستیم. بی تردید مطالعه این واقعه عظیم اجتماعی با رویکردهای متعدد می تواند پرده از آن بردارد و فوائد مادی و معنوی پنهان آن را برای جامعه بشری و دینی، به ویژه شیعی آشکار کند. نگارنده در نوشتار پیشِ رو، این حقیقت اجتماعی را با رویکرد جامعه شناختی، با روشی اسنادی و بهره گیری از استناد شواهد و داده های عینی، بررسی کرده است، تا ابتدا وجوه جامعه شناختی این زیارت مهم و ماندگار را شناسایی کند و سپس کارکردهای اجتماعی مهم آن را به تصویر بکشد تا شاید بتواند در شناساندن این حقیقت نورانی قدم کوچکی بردارد و صد البته در دفتر محبان حسینی و زائران اربعین ثبت نام کرده باشد، انشاءالله.
۷۹.

واکاویِ کارکردهای آیینِ پیاده رویِ پایان ماه صفر به مشهدالرضا بر بنیاد دیدگاه میرچا الیاده(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فرهنگ رضوی سال دهم زمستان ۱۴۰۱ شماره ۴۰ 9 - 35

کلیدواژه‌ها: امام رضا (ع) زیارت مشهد میرچا الیاده

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۸۴ تعداد دانلود : ۱۷۵
همه ساله تعداد قابل توجّهی از شیعیان، در روزهای پایانی ماه صفر، به ویژه از حدود سالروز درگذشت پیامبر اکرم (ص) و شهادت امام حسن (ع)، 28 صفر تا روز شهادت امام رضا (ع)، 30 صفر، با پای پیاده به سوی مشهدالرضا مشرف می شوند. این آیین که از سویی پایان بخش عزاداری های محرم و از دیگر سو بزرگداشت پیامبر اسلام (ص) و امام حسن (ع) و امام رضا (ع) است، تبدیل به یک آیین شده که می توان آن را با تکیه بر آرای میرچا الیاده، پدیدارشناس دینی، بررسی کرد. در پژوهش پیش رو با روش تحلیلی توصیفی و با اتکا به دیدگاه های میرچا الیاده این آیین را واکاوی می کنیم. پژوهش انجام شده نشان از آن دارد که این آیین، تمام ویژگی های یک آیین نمادین و روایت مندِ تشرف را دارد و با انسجامِ ویژه خود ذهنیت شرکت کنندگان را برای گذار از زمانِ خطی به زمانِ قدسی فراهم می سازد و از سویی مقدمه ای نظام مند برای ورود به فضای قدسی حرم امام رضا (ع) است. در حقیقت این آیین، به مثابه دریچه ای برای ورود آیین ورزان به زمان و مکان قدسی است. افزون بر این، آیین یاد شده کارکردهایی چندگانه چون رهایی از اضطراب، اعتلای شخصیت اجتماعی و تقویت هویت دینی آیین ورزان دارد.
۸۰.

پدیدارشناسی تجربۀ گردشگران اماکن مذهبی (مورد مطالعه: اماکن زیارتی شهرستان هرسین)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: برنامه‏‏ ریزی و توسعه گردشگری سال ششم بهار ۱۳۹۶ شماره ۲۰ 34 - 55

کلیدواژه‌ها: گردشگری مذهبی زیارت پدیدارشناسی تسلی الزام اخلاقی تجربه استعلایی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۸ تعداد دانلود : ۱۲۷
تلاش این جستار تأملی پدیدارشناختی در تجربه های افرادی است که به قصد زیارت بارگاه امام زاده مهدی و امام زاده باقر به شهرستان هرسین در استان کرمانشاه سفر می کنند. تأمل در کم و کیف سفر این زائران مبین آن است که آنها سفرشان را ذیل وجه خاصی از گردشگری مذهبی معنا و دسته بندی می کنند. در این تحقیق، ضمن اتکاء بر مفاهیم و ادبیات گردشگری مذهبی، خاصه بر نظریه ابعاد دینداریِ گلارک و استارک، کوشش شده است تا سویه های معناساز، تمهیدات موجه ساز و آثار عملی تجربه سفرهای زیارتی تفسیر شود. برای این تفسیر به رویکرد پدیدارشناختی تکیه شده است. محققان ضمن حضور در این دو بارگاه به مشاهده مستقیم مناسک، آداب، قواعد و شعایر حاکم بر عمل زیارتِ زائران پرداخته اند و برای درک ژرف نگرانه رفتارها و تجربه های زیارتیِ آنها با تعدادی از آنها به شیوه ای هدفمند و با ملاک اشباع نظری مصاحبه عمیق کرده اند. نتایج این تحقیق نشان می دهد که از نگاه زائران، زیارت در بُعد عملی به معنای مشارکت در برخی مناسک فردی و جمعی است؛ در بُعد معرفتی به افزایش آگاهی مذهبیِ آنها (مثلاً دانستن شجره طیبه امام زاده) می انجامد؛ در بُعد اعتقادی، مسیر توسل آنها به «شفیع» و دستیابی شان به نعمات دنیوی و پاداش های اخروی را هموار می کند؛ در بُعد تجربی، تسلی، تسکین و آرامشِ قلب همراه با حسی از خضوع و خشوع را برای شان به ارمغان می آورد؛ و در بُعد پیامدی، نوعی الزام اخلاقی و پایبندی اجتماعی را در زندگی آنها ایجاد می کند. زائران به عنوان افرادی که از مبداء های گوناگون به قصد رسیدن به مقصد خاص و مقدسی دست به مسافرت می زنند کل این مسیر را به میانجی مضامین و ایماژهای استعلایی معنا و تجربه می کنند.