درخت حوزه‌های تخصصی

در این نوشته به زیربناهای نتیجه گیری از شمارش استنادها و قضاوت درباره کیفیت و یا نفوذ یک نوشته در نوشت های دیگر پرداخته شده است. توجه دوباره به این زیربناها از آن جهت با اهمیت است که پیامدهای بررسی استنادها در حال راهیافتن به معیارهای ارزش گذاری مقالات و به ویژه مجلات فارسی شده است و بحث عامل تأثیر که در پایگاه گزارشهای استنادی علوم ایران که توسط کتابخانه منطقه ای شیراز محاسبه میشود، میرود که برای مجلات فارسی نیز بکار برده شود. هدف از نگارش این چند صفحه بازخوانی زیربناهایی است که کراراً در نشریات متفاوت درباره گزارشهای استنادی علوم مورد بحث بوده است و مناسبات که در تصمیم گیریهای مربوط به استنادها به آن نیز توجه شود.

در این مقاله عملکرد و نقش انجمن کتابداری ایران از دیدگاه اعضای آن، بر مبنای چهار شاخص «هویت، انسجام، مشروعیت و مقبولیت درونی بررسی شد و مشخص گردید که انجمن در این زمینه ها، موفقیت نسبی داشته است». همچنین، روشن گردید که بین آرای اعضای پیوسته، وابسته و دانشجویی دربارة عملکرد انجمن تفاوت محسوسی وجود ندارد و با بهبود عملکرد انجمن در سه شاخص نخست، مقبولیت درونی انجمن افزایش مییابد

آنچه در رابطه با استاندارد کردن کتابخانه ها انجام میشود، عمدتاً به خدمات فنی، فضای فیزیکی و تجهیزات، و محتوای اطلاعاتی (مجموعه) مربوط میشود. اما با توجه به اینکه بسیاری از حرفه مندان و صاحب نظران این حرفه، رویکرد کاربردمداری را در ارائه خدمات کتابخانه ای به مأموریت مداری و مجموعه مداری ترجیح میدهند، این شیوه نگاه به استانداردسازی، با رویکرد کاربرمدارانه همخوانی ندارد. به بیان دیگر، با وجود ادعای پایبندی به کاربرمداری، عملاً از این شیوه در جهت مأموریت مداری و مجموعه مداری استفاده میشود. این مسئله در کتابخانه های تخصصی اهمیتی افزون تر مییابد، زیرا قرار است نتیجة فعالیت این دسته از کتابخانه ها در قالب محصول پژوهش، تجسم یابد و به تولید دانش جدید منجر شود. آموزش کاربران و سوق دادن آنان در جهت تحصیل سواد اطلاعاتی مطابق با حدود هر چه بالاتری از استانداردها، موجب میشود کتابخانه ها در نیل به اهداف خود و تحقق واقعی رویکرد کاربرمدارانه موفق شوند؛ بویژه آنکه تعاریف جدید سواد اطلاعاتی در آموزشهای کتابخانه ای ریشه داشته و کتابخانه های تخصصی باید ـ با توجه به شرایط خاص اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کشور ـ بیش و پیش از استاندارد کردن خدمات فنی تجهیزات و فضای کتابخانه؛ به آموزش سواد اطلاعاتی بر مبنای استانداردها به کاربران خود بپردازند تا بدین ترتیب ضمن استقلال بخشیدن به آنان در کسب اطلاعات و دانش افزایی، موجب کارآمدی بیشتر خدمات کتابخانه های تخصصی گردند. بر این مبنا، کتابخانه ها باید در درجه اول به ارزیابی کاربران خود بر مبنای استانداردهای سواد اطلاعاتی و در وهلة دوم به طراحی و اجرای برنامه های آموزشی بر مبنای این ارزیابی با هدف ارتقای سطح سواد اطلاعاتی، بپردازند.

در طول سالهای اخیر، دنیای بازیابی اطلاعات به طور چشمگیری با افزایش گسترده دستیابی به منابع تمام متن قابل جستجو و افزایش موتورهای جستجوی قوی، دگرگون شده است. در این محیط جدید بازیابی اطلاعات، منطقی است چنانچه بپرسیم آیا جایی برای اصطلاحنامه ها باقی مانده است. برخی صاحبنظران برجسته در این حوزه معتقدند که جایی برای اصطلاحنامه ها (یا چیزی شبیه آنها) وجود دارد. اصطلاحنامه ها به منظور حفظ و تداوم ارزش وجودی خود باید تغییر کنند و پیش بینی دقیق چگونگی این تغییرات، دشوار است.

ظهور و شیوع سیل آسای منابع الکترونیکی بر روی وب، مشکلاتی را عاید کتابداران و متخصصان اطلاع رسانی ساخته است، از جمله اینکه چگونه این منابع را توصیف و دستیابی موضوعی به آنها را فراهم کنند تا از این طریق کشف و بازیابی آنها را تسهیل نمایند. گذشت زمان نشان داده است کارایی سرعنوانهای موضوعی کتابخانه کنگره در محیطهای الکترونیکی، محدود و تا حدودی غیرممکن مینماید. از این رو، تهیه طرحی که حاوی سرعنوانهایی غنی، ساده، قابل فهم و مهم تر از همه منطبق با محیط الکترونیکی باشد، میتواند مفید واقع شود. این مقاله به معرفی و بررسی سرعنوانهای FAST (اصطلاحگان موضوعی ـ چهریزه ای) میپردازد که برای سازماندهی،کشف، و بازیابی اطلاعات در قرن 21 تدوین شده است و مبتنی بر واژگان کنترل شده LCSH بوده ولی چهریزه ای تر و دارای پس همارایی بیشتری است.

کتابداران مسئول گردآوری، سازماندهی و اشاعه اطلاعات میباشند. آنها وظیفه ارائه اطلاعات به افراد مختلف جامعه را بر عهده دارند، بنابراین باید ویژگیهای فرهنگی، اجتماعی، زبانشناسی، آموزشی و... اجتماعات و طبقات مختلف اجتماعی را بشناسند. کتابداران باید در آموزشهای عمومی جامعه نیز شرکت کنند. برای مثال، تهیه اطلاعات مربوط به تندرستی، سلامتی و بهداشت افراد جامعه، از جمله وظایف مهم کتابداران است. کتابداران با توجه به اینکه با مراجعهکنندگان و کاربران متفاوت در ارتباطند، میتوانند پیامها و اطلاعات تندرستی و بهداشتی را به اقشار مختلف جامعه منتقل کنند. چون بیشتر مردم در مورد خدمات بهداشتی و تندرستی رأساً تصمیم گیری میکنند، بهتر است کتابداران اطلاعات صحیح را با استفاده از روشهای مختلف در اختیار آنها قرار دهند. مراجعه به محل زندگی مردم و محل تشکیل اجتماعات مذهبی، ورزشی، سیاسی و... تأثیر زیادی در انتقال پیامهای تندرستی دارد. کمک گرفتن از رهبران مذهبی و مسئولان ورزشی، آموزشی و... در انتقال اطلاعات و آگاهی مردم تأثیر بسزایی دارد. پاسخ این سؤال که اطلاعات از چه نوع، کجا و در چه زمان باید ارائه شود تا بیشترین تأثیر را داشته باشد، در این مقاله همراه با جزئیات توضیح داده شده است.