صادق هدایت، شاخص ترین نویسنده ادبیات سیاه در عرصه داستان نویسی معاصر ایران است که آثارش بر پایه یاس و نا امیدی بسیار شکل گرفته است. هدف از این نوشتار، شناسایی زمینه ها و عواملی است که به سیاه نویسی وی منجر شده است. در این مقاله، نخست از نشانه های نا امیدی در احوال و آثار صادق هدایت بحث شده و آنگاه زمینه های موجد یاس در وجود هدایت و در تار و پود آثارش با رویکردهای تاریخی، جامعه شناسانه و روانشناسانه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و تاکیده شده است که یاس گرایی هدایت علاوه بر اینکه در خصوصیات روحی و ویژگیهای شخصیتی او ریشه داشت؛ معلول اوضاع و احوال سیاسی و اجتماعی دوران و وضع خانوادگی او و همچنین محصول جریانهای فکری - ادبی رایج در نیمه اول قرن بیستم بود. مجموعه اوضاع فرهنگی، سیاسی و اجتماعی خاص عصر هدایت در کنار ویژگیهای فردی و خانوادگی، او را با تناقضها و دوگانگیهای فکری و رفتاری روبه رو کرد و زمینه ساز گرایش او به سمت تردید و یاس شد.
از آنجا که شناخت آثار گذشتة فرهنگی ایران برای هر فارسیزبان لازم است، شایسته است با آثار منظوم و منثور بزرگان ادب آشنایی حاصل شود. ازجملة این بزرگان، شاهزاده خانمی شاعر است که در قرن هشتم در شیراز پا به عرصة وجود نهاد و در رهگذر حیات فرهنگی و ادبی خویش، دیوان ارزشمند و والایی از خود بهیادگار گذاشت. زنان شاعر ایرانی کمتر از شاعران مرد مطرح شده اند، درحالیکه برخی از آنان در حد شاعران مشهور گذشته هستند. سلطة مردسالاری و اختصاص جهان به مردان این امر را سبب شده است، تا جایی که حتی اکثر زنان ادیب و پژوهشگر، با شاعران بزرگی چون «جهان ملکخاتون» آشنا نبوده اند.دیوان این شاعر بزرگوار، مشتمل بر یک دیباچه، چهار قصیده، غزلیات فراوان، یک ترجیع بند، رباعیات و مقطعات است و در مجموع پانزده هزار بیت را شامل میشود.در قلمرو شعر ملکخاتون، گفتنی و پژوهیدنی بیشمار است؛ که نگارندة این مقاله را توفیق حاصل آمد موضوعات مختلف زیر را در دیوان شعر وی به ویژه در بخش غزلیات تحقیق و بررسی کند:1. اوزان عروضی و یادکرد نام بحرها و سرانجام استخراج فهرست بسامدی بحور بکارگرفتة این شاعر در بخش غزلیات.2. چگونگی آوردن ردیف و قافیه و ذکر بسامد آن در غزل های جهان ملکخاتون.3. تحقیق و پژوهش در غزلیات جهان ملکخاتون (همراه با شاهد مثال) در قلمرو صور خیال که دلبری شاعر به گونه های تشبیه، استعاره، مجاز، کنایه و... روی کرده و رقص معانی را در فضای واژگان ممکن ساخته است.4. پژوهش در قلمرو مشابهت ها و همانندیهای لفظی و واژگانی و معنایی و پیامی غزلیات جهان ملک با شعر سعدی و حافظ.
درمیان دانشمندان ایران پس از اسلام، ابوریحان بیرونی به جهات مختلف، منحصربه فرد است. او نخستین عالمی است که با قطعیت تمام، هرگونه خرافه ای را در ساحت علم محکوم میکند و آن را نتیجة مستقیم جهل میداند و جز به تجربه و استقرا ـ آن هم تجربه و استقرای شخص خود ـ به هیچ چیز دیگر توجه ندارد. تسلط ابوریحان به زبان های فارسی، پهلوی، سنسکریت، عربی، عبری، سریانی و یونانی مسلم است. آرای خاص فلسفی او حتی دربرابر نظریات ابن سینا و منطق ارسطویی درخور دقت و تأمل است؛ و در مجموع دانش بیکران ابوریحان بیرونی فراتر از آن است که تاکنون (درحدود یکصدوسیوهشت کتاب و رساله) تخمین زده میشود.در این مقاله، به پاره ای از اطلاعات تاریخی و جغرافیایی، گاه شماری، علوم طبیعی، زمین شناسی و تکامل در آثار فارسی او اشاره شده است.