محمدمهدی فرقانی

مقاله حاضر، برگرفته از تحقیق مفصلی درباره جایگاه جامعه مطلوب و جامعه مدنی در گفتمان امام خمینی است. امام خمینی در آثار خود، اصطلاح جامعه مدنی یا جامعه مطلوب را به کار نبرده اند ولی به ویژگی ها و مؤلفه های چنین جامعه ای اشارات فراوانی دارند که در موقعیت های مکانی و زمانی متفاوت، مطرح شده است. در این تحقیق به استناد نظریات اندیشمندان و فلاسفة سیاسی، جامعه مدنی به معنای عام جامعه مطلوب در نظر گرفته شده است که جامعه مدنی به معنای خاص (سازمان ها و نهادهای مردمی مستقل از دولت) را نیز شامل می گردد. با چنین مفهومی و با استفاده از روش تحلیل گفتمان که یک روش تحقیقی ـ تفسیری است، معانی و مفاهیم و چگونگی این جامعه در گفتمان امام مورد بررسی قرار میگیرد.

پژوهش پیشرو کوششی برای ارائه رهیافتی به فراگرد تعامل رسانه های جمعی و شبکه های اجتماعی در تولید جریان های اصلی خبر و پویش های اجتماعی با مطالعه موردی بازنمایی اقتصاد مقاومتی به مثابه یک الگوی توسعه ملی است. روند اقبال کاربران به شبکه های اجتماعی(بویژه پیام رسان های موبایل محور) مدیران رسانه های جمعی را بر آن داشته است تا از ظرفیت این فناوری های نوین ارتباطی برای توزیع مناسبتر تولیدات خود در فضای مجازی بهره بیشتری گیرند، ترکیب و تعامل رسانه های جمعی مانند خبرگزاری ها و رسانه های اجتماعی(برای توزیع موثر خبر و ایجاد پویش اجتماعی) بهینه ترین حالت اثرگذاری رسانه ها برای اقناع افکار عمومی و اجرای الگوهای توسعه ملی است. در ایران آسیب پذیری اقتصاد ملی در برابر تکانه های طبیعی و تعمدی اقتصاد جهانی و داخلی، سیاستگذاران را بر آن داشت تا الگویی درون زا، برون گرا و متناسب با شرایط بومی کشور با عنوان اقتصاد مقاومتی طراحی کنند. در این پژوهش برای سنجش جامع رویکرد های رسانه های نزدیک به گفتمان های مسلط به اقتصاد مقاومتی به تحلیل گفتمانی 63 متن از خبرگزاری های ایسنا، صداوسیما و فارس به نمایندگی از سه گفتمان مسلط اصلاح طلبان، حاکمیت، اصولگرایان پرداخته شده است. در نتیجه گیری نمودار مقایسه ای مزیت ها و محدودیت های «پایگاه آنلاین» و «کانال تلگرام» خبرگزاری ها آمده است، تحلیل گفتمانی این سه رسانه نشان از فقدان قرائت مشترک از معنای اقتصادمقاومتی و واگرایی نسبی و نگاه بخشی نگرانه رویکرد هر رسانه متناسب با گفتمان مسلط نزدیک به آن دارد.

حرکت به سمت اهداف «سند چشم انداز 1404» نیازمند درک الزامات برای تدوین برنامه های مناسب جهت دست یابی به اهداف مطلوب در توسعه است. با آغاز عصر اطلاعات، قواعد سیاست گذاری توسعه نیز به شدت در جهان تغییر کرده و تحت تأثیر متغیرهای ارتباطات، فرصت های بی بدیلی برای جهش کشورهایی که در مراحل آغازین توسعه بوده اند، فراهم شده است. بر این اساس، توجه به بعد ارتباطات در سطح کلان و در برنامه های توسعه سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کشور، بسیار مهم و ضروری است. این امر نیازمند بازنگری برنامه های پیشین و آسیب شناسی آنها و ارزیابی نقاط قوت و ضعف برنامه ها برای تدوین برنامه های جامع تر آینده است. سؤال اصلی این تحقیق این است که بعد از انقلاب، رویکرد برنامه های توسعه به بخش ارتباطات چگونه بوده است؟ کدام یک از ابعاد ارتباطات مورد توجه و چه جنبه هایی مورد غفلت قرارگرفته است؟ در این پژوهش، تحلیل پنج برنامة توسعة پس از انقلاب، با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی انجام گرفته است. یافته ها نشان می دهند که در همه برنامه های پنج سالة توسعه به ابعاد سخت افزارانه و کمی توسعة ارتباطات و رسانه ها بیشتر پرداخته شده و جنبه های کیفی و محتوایی، نظیر حق دسترسی همگانی به اطلاعات، آزادی کسب و انتشار اطلاعات در چارچوب قانون اساسی، آزادی بیان و قلم و نیز حرکت به سوی جامعة اطلاعاتی و دانایی محور و همچنین سایر ابعاد ارتباطات، از جمله ارتباطات انسانی، سنتی و اجتماعی کمتر مورد توجه بوده است. درعین حال، در برنامة چهارم توسعه با محوریت «دانایی»، نسبت به سایر برنامه ها به صورت جامع تر به ابعاد و زمینه های جدید ارتباطات پرداخته شده است. این پژوهش، با توجه به همین رویکردها و نیز رهیافت های جدید علمی و تجربی، ضرورت دخیل کردن بیشتر ارتباطات را در سیاست گذاری توسعه، پیشنهاد می کند.

این مقاله با هدف بررسی دیپلماسی رسانه ای آمریکا در قبال دولت یازدهم، به ارزیابی و تحلیل ابعاد و چارچوب های محتوایی سایت فارسی صدای آمریکا، به مثابه یک شاخص و نمونه ای از فعالیت های رسانه ای این کشور می پردازد. این پژوهش با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی، با رهیافت عرفی، انجام گرفته و بازه زمانی مورد بررسی آن نیز 10 مرداد تا 7 آذر 1392 است. نتایج این مقاله نشان می دهد که شبکه صدای آمریکا تلاش کرده است تا با ارائه تصویری صلح جو و منطقی از کشورهای غربی و آمریکا از یک سو و با نشان دادن چهره جدی و قاطع در مقابله با ایران از سوی دیگر، افکار عمومی را برای مذاکره ایران و 1+5 و تسلیم شدن تهران در برابر تصمیمات غرب آماده سازد. از جهت دیگر صدای آمریکا تلاش می کند تا حمایت مردمی را به سمت سیاست های همسو با غرب جلب کند و در مقابل، دیدگاه های انتقادی را نسبت به سیاست های ناهمسو شکل دهد. صدای آمریکا هم چنین این دیدگاه را در افکار عمومی ایجاد می کند که دولت یازدهم در ساختار غیرانتخابی جمهوری اسلامی ایران نمی تواند کاری از پیش ببرد و تمایل دولت ایران به مذاکره نیز ناشی از فشارهای شدید تحریم ها است. صدای آمریکا شرایط را به گونه ای تصویر می کند که رویکردهای پیشینی که با اهداف غرب تناقض بیشتری داشته، شکست خورده است و تنها راه نجات حکومت ایران اتخاذ الگوی غربی و برقراری رابطه با غرب است. این رسانه، شرایط فعلی را بهترین وضعیت برای برقراری صلح و اصلاح حکومت ایران می شمارد.

" این مقاله تلاش مى کند ضمن طرح نظریه ها و دیدگاه هاى مربوط به شکل گیرى و پیشبرد جامعه اطلاعاتى و شرایط جدیدى که اطلاعاتى شدن فرهنگ، اقتصاد و سیاست در عرصه جهانى پدید آورده است به ارزیابى نقش و عملکرد رسانه هاى نوین بپردازد و نحوه تعامل و رقابت آنها را با رسانه هاى سنتى، مورد بررسى قرار دهد. ادعاى اصلى مقاله، آن است که بر خلاف تصور شیفتگان موج جدید رسانه اى، چالش میان دو نسل رسانه اى مزبور، به حذف رسانه هاى سنتى و جایگزینى رسانه هاى نوین که دستاورد تکنولوژزى هاى جدید ارتباطى و اطلاعاتى هستند، منجر نخواهد شد. تاکید مقاله بر آن است که جامعه اطلاعاتى، بیش از هر چیز، تحولى شگرفت در زمینه ابزارها و امکانات ارتباطى و اطلاع رسانى ایجاد کرده که حامل فرصت ها و تهدیدهایى براى رسانه هاى همگانى و وضعیت کنونى جوامع در حال گذار از جمله ایران است و بر این اساس هیچ یک از دو رویکرد شیفتگى یا دفع در قبال تکنولوژى هاى نوین ارتباطى، نه مطلوب است و نه منطقى. بنابراین رسانه هاى سنتى پیش از آنکه راه حذف را بپیمایند، تحول نقش ها و کارکردها را تجربه خواهند کرد و در این مسیر از دستاوردهاى تکنولوژى هاى جدید، بهره خواهند گرفت. تکنولوژى کامپیوتر و اینترنت مى تواند براى روزنامه نگاران تا حدى، استقلال سیاسى و اقتصادى در وراى فشارهاى حرفه اى در آغاز هزاره سوم به همراه بیاورد. اینترنت، هم زمان بررسى ها و تحقیقات را براى روزنامه نگاران حرفه اى کاهش مى دهد و هم مکان و فاصله را کوچک و کوتاه مى سازد و به همین دلیل پیگیرى و تعقیب مسائل و دستیابى به افراد مورد نظر را براى آنها آسان تر مى سازد و محدودیت هاى سیاسى را کمرنگ تر مى کند. بنابراین اگر به دستاوردهاى رسانه هاى نوین به عنوان فرصت نگریسته مى شود مى توان از ظرفیت آنها در جهت پیشبرد امر توسعه و تامین عدالت اطلاعاتى و کاهش شکاف هاى معرفتى بهره جست و رسانه را در مسیر انسانى تر کردن شرایط زیست بشر به کار گرفت. "

مقاله حاضر به بررسی نحوه پوشش خبری رسانه ها درباره تحولات مربوط به روابط خارجی تحت تأثیر گفتمان سیاست خارجی حاکم می پردازد. برای این منظور، نحوه بازنمایی آمریکا و انگلیس به عنوان دو کشور غربی در مطبوعات شاخص طی دو دوره اصول گرایی و اصلاح طلبی مورد بررسی قرار گرفت. پس از طراحی سؤالات پژوهش، «بازنمایی آمریکا و انگلیس» به عنوان متغیر وابسته و «دوره سیاسی» (گفتمان حاکم) به عنوان متغیر مستقل در سطح اسمی در نظر گرفته شد. تحلیل محتوا به عنوان روش تحقیق مورد استفاده قرار گرفت. سپس داده ها جمع آوری و پس از کدگذاری و تهیه جداول آماری (توصیفی و تحلیلی) توسط نرم افزار SPSS تحلیل شد. در بخش تحلیلی، رابطه آماری میان بازنمایی مطبوعاتی آمریکا و انگلیس و دوره سیاسی بررسی شد. یافته های این پژوهش نشان می دهد مطبوعات شاخص در ایران هنگام پوشش اخبار تحولات مربوط به آمریکا و انگلیس، تحت تأثیر گفتمان حاکم بر سیاست خارجی قرار داشته و این دو کشور غربی را بر اساس سیاست رسمی جمهوری اسلامی در هر دوره بازنمایی کرده اند. در دوره اصلاح طلبی که سیاست خارجی بر تنش زدایی پی ریزی شده بود، مطبوعات شاخص، آمریکا و انگلیس را مثبت، اما در دوره اصول گرایی که تنش ها با غرب افزایش پیدا کرد، آن دو کشور را منفی جلوه دادند.

تغییرات گسترده دنیای امروز به ویژه در عرصه ارتباطات، افزایش نقش روابط عمومی ها را به دنبال داشته است که نیازمند حضور کارشناسان و متخصصان حرفه ای در هر یک از بخش های مختلف این حرفه است. این امر برخورداری کارکنان روابط عمومی از شایستگی های خاص این حرفه را به ضرورت تبدیل کرده است. از سوی دیگر، شایستگی های مدیران به عنوان کلیدی ترین منابع انسانی و به دنبال آن مدیران روابط عمومی، از اهمیت بیشتری برخوردار است. هدف اصلی این مقاله، ارائه چهارچوب مفهومی الگوی شایستگی مدیران روابط عمومی با بهره مندی از رویکردهای نظری علم مدیریت و علم ارتباطات است. مقاله در دو مرحله اجرا شده است: طراحی چهارچوب مفهومی اولیه پژوهش، و اعتبارسنجی چهارچوب مفهومی طراحی شده. برای شناسایی شایستگی ها از تلفیق رویکردهای رجوع به ادبیات علمی، و بررسی شاخص های جذب گروه متمرکز با مدیران استفاده شده است. ابتدا ابعاد، مؤلفه ها و شاخص ها از الگوهای شایستگی ملی و بین المللی و مبانی نظری علم ارتباطات و روابط عمومی استخراج و سپس اعتبار چهارچوب با استفاده از نظر خبرگان بررسی و تأیید شد. جامعه آماری متشکل از خبرگان حوزه علوم ارتباطات، روابط عمومی و مدیریت بودند. با تشکیل گروه کانونی، گروه نمونه پانزده نفره ای از جامعه آماری که به روش قضاوتی انتخاب شدند طی دو مرحله پس از تأیید ابعاد و مؤلفه های چهارچوب مفهومی، شاخص یابی این ابعاد و مؤلفه ها را انجام دادند. با توجه به افزایش نقش روابط عمومی ها در توانمندی ارتباطی و موفقیت سازمان ها، چهارچوب مفهومی ارائه شده در این مقاله می تواند مورد استفاده مدیران سازمان ها قرار گیرد.

فیلم های پویانمایی به مثابه رسانه، از تمهیدات گوناگون برای انتقال پیام به مخاطبان خود استفاده می کند. روایت و روایت گری عامل مهمی در شکل دهی پویانمایی ها است. روایت ها، عموماً بیانگر گونه ای نگرش به جهان و چگونگی ادراک آن به شمار می روند. بخشی عظیمی از محبوبیت فیلم های داستانی از روایت های آنها کسب می شود؛ روایت ها به برنامه سازان کمک می-کنند از روش القاء مستقیم پیام به مخاطب فاصله بگیرند و ضمن جلوگیری از دلزدگی مخاطب، رسانه را در رساندن به اهداف کلان خود یاری رسانند. به همین دلیل نحوه شکل گیری، عناصر سازنده و مفاهیم صریح و ضمنی روایت ها باید مورد تحلیل علمی قرار گیرد. بر همین مبنا هدف از این مقاله، تحلیل عناصر روایی و بصری اثر کوتاه پویانمایی «قاصدک» که از آثار فاخر تولیدات پویانمایی صدا و سیمای مرکز همدان است. به منظور دستیابی به این هدف از رویکرد روایت شناسی و نظریه «رولان بارت» و «ژرار ژنت» برای تحلیل روایت عناصر روایی و بصری فیلم مورد بررسی استفاده شد. در نهایت یافته ها نشان داد عناصر بصری در خدمت بیان داستان و مفاهیم تصویری هستند و به خوبی مفاهیم اصلی داستان را روایت کرده اند. بطوریکه عناصر بصری، مفاهیم صریح و ضمنی متن را در ارتباط با موضوع فیلم به خوبی بیان می کنند. همچنین عناصر زیباشناختی بصری این فیلم توانسته است درغنای محتوایی و زیبایی تصویری فیلم پویانمایی قاصدک تأثیر داشته باشد.

رسانه ها منابع اطلاعاتی سریع و مفیدی برای تصمیمات سیاسی به شمار می روند. تلاش برای همسو کردن افکار عمومی بین المللی با اهداف و سیاست های هر کشور از طریق پوشش رسانه ای، اهمیت خبر و شبکه های خبری بین المللی بویژه تلویزیونی را افزایش می دهد. تبلیغات شبکه های خبری بین المللی در باره فعالیت های هسته ای جمهوری اسلامی ایران، به گونه ای است که می تواند بر دیپلماسی و سیاست خارجی کشورها در قبال ایران بسیار تأثیرگذار باشد. این تحقیق با توجه به فعالیت گسترده شبکه های خبری تلویزیونی عربی و غربی در پوشش اخبار و گزارش های مربوط به فعالیت های هسته ای جمهوری اسلامی ایران، نحوه پوشش این اخبار را در شبکه های خبری غربی شامل بی بی سی (انگلیس)، سی ان ان و فاکس نیوز (امریکا)، فرانس 24 (فرانسه) و شبکه های عربی شامل الجزیره (قطر) و العربیه (عربستان سعودی) بررسی می کند. یافته ها نشان می دهد، شبکه های خبری غرب تلاش می کنند برنامه هسته ای ایران را برنامه ای نظامی جلوه دهند که این موضوع در مورد شبکه های خبری عرب زبان در برخی مؤلفه ها مشابه و در برخی دیگر متفاوت است.

در سال های اخیر به دنبال ورود تلفن های همراه هوشمند، عرصه ارتباطات موبایلی شاهد دگرگونی های فراوانی بوده است. ازآنجاکه یکی از قابلیت های تکنولوژی درنوردیدن مرزهای جغرافیایی است، جامعه ما نیز شاهد تغییرات اجتماعی برآمده از این نوآوری رسانه ای بوده است. در این میان، زندگی روزمره جوانان به عنوان گروهی که عموماً در پذیرش تکنولوژی های نوین پیش قدم می شوند، تحت تأثیر این فضای تکنولوژیک تغییر کرده است. در مقاله حاضر به مطالعه فرآیند پذیرش و اهلی سازی تلفن های همراه هوشمند در زندگی روزمره جوانان ایرانی پرداخته ایم. از خلال مصاحبه های نیمه استاندارد با دانشجویان مقطع کارشناسی شهر تهران، شش مقوله اصلی در نحوه مصرف تلفن همراه هوشمند توسط جوانان به دست آمد که در سطوح فردی و اجتماعی زندگی روزمره آن ها تجلی پیداکرده اند. این مقوله های شش گانه عبارت اند از: مصرف اطلاعاتی که شامل چک کردن واقعیت ها، آگاهی از اخبار و دسترسی به اطلاعات در لحظه است. مقوله بعد را مصرف مبتنی بر موقعیت نام نهادیم که نمایش موقعیت، نظارت بر موقعیت و احساس امنیت را شامل می شود. سومین مقوله مصرف ارتباطی است که در کاربری شبکه های اجتماعی، اپلیکیشن ها پیام رسان و گسست از جمع های واقعی تجلی پیدا می کند. مقوله چهارم با عنوان انطباق تکنولوژیک شامل همه جا بودن، سهولت یادگیری کاربری و سیالیت تکنولوژی است. ابزار استقلال فردی نیز عنوان مقوله پنجم بوده که به معنای استقلال از خانواده و شکل دهی به روابط گزینشی است. آخرین مقوله در فرآیند اهلی سازی تلفن همراه هوشمند تسلط بر مصرف تکنولوژی است که کنترل شیوه کاربری و تسلط بر بازنمایی هویت مجازی را شامل می شود.

اقب ال کاربران به شبکه های اجتماعی هر روز بیشتر می ش ود و ب ه نظ ر می رسد دنیا به تسخیر این شبکه ها درآمده است. با توجه به استفاده گسترده جوانان از شبکه های اجتماعی موبایلی، این مقاله به مطالعه نحوه الگوپذیری جوانان از این شبکه ها و شکل گیری سبک زندگی نوین پرداخته است. روش این پژوهش، کیفی بوده و داده ها با تکنیک مصاحبه گروه های کانونی جمع آوری و با نظریه زمینه ای تحلیل شده است. جمعیت آماری، کاربران جوان و نوجوان شبکه های اجتماعی موبایلی شهر همدان است که به روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شده اند. براساس یافته های تحقیق، جوانان و نوجوانان، متأثر از شبکه های اجتماعی موبایلی دچار دگرگونی در زمینه اعتقادات مذهبی، ارزش های اخلاقی، مصرف گرایی، مدگرایی و پوشش فردی، هیجان خواهی، انزواطلبی و دگرگونی ارتباطات میان فردی شده و مواردی همچون مد و آرایش، فراغت مجازی، هواداران مجازی، به اشتراک گذاری حریم خصوصی، هیجان خواهی، بازی های آنلاین، دوستیابی، تغییرگرایش های دینی، استقلال گرایی، سرگرم شدن، تغییر پوشش، دگرگونی روابط خانوادگی ودسترسی آسان به اطلاعات را در سبک زندگی جدید خود به عنوان عوامل هنجارشکن و هنجاربخش برگزیده اند.

مقالة پیش رو در پی پاسخ به پرسش تأثیر تغییر گفتمان های سیاسی بر طنز مطبوعاتی است. به این منظور روزنامه های نماینده دو جناح اصولگرا (کیهان) و اصلاح طلب (جامعه،  توس و شرق) در سال های اول ریاست جمهوری دولت های هفتم، نهم و یازدهم مورد بررسی قرار گرفته اند. چارچوب نظری این پژوهش نظریه های سه گانة طنز، نظریة کارناوال میخائیل باختین و مسئولیت اجتماعی رسانه هاست و به این منظور طنزهای مکتوب و تصویری 144 شماره از این روزنامه ها به روش تحلیل محتوای کیفی مورد بررسی قرار گرفته اند. در این بررسی مشخص شد که روزنامه های جناح اصلاح طلب بر عکس روزنامه جناح اصولگرا متأثر از تغییر گفتمان های سیاسی هستند و برعکس نظریه باختین طنز مطبوعاتی نه در فضای بسته بلکه در فضای بازتر سیاسی به سمت طنز انتقادی پیش می رود.