محمدتقی حیدری

در شهر زنجان 99/4 متر مربع سرانه فضای سبز وجود دارد و با سرانه 8 متر مربع برای هر شهروند در طرح تفصیلی، 01/3- مترمربع کسری سرانه فضای سبز شهری را نشان می دهد . پیامد این کمبود ، خود را در تغییر کاربری اراضی کشاورزی به شکل باغشهر در شهر زنجان نشان داده است. هدف پژوهش حاضر نیز که به روش توصیفی – تحلیلی با رویکرد اکتشافی انجام شده است و از نظر هدف از نوع کاربردی است ؛ نگرشی مجدد به نظریه باغشهر می باشد . جامعه آماری پژوهش نیز کارشناسان اداره راه و شهرسازی و جهاد کشاورزی شهر زنجان و اساتید جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه تبریزکه براساس روش گلوله برفی 30 نفر انتخاب شدند . در مرحله اول متغیرهای کلامی بصورت اعداد فازی مثلثی تعریف شدند ، سپس تحلیل داده های میدانی که شامل مصاحبه ها و پرسش نامه های باز بودند به روش تحلیل محتوای کیفی طی سه مرحله کدگذاری باز، محوری و انتخابی(گزینشی) انجام شد که در 12 مقوله ابتدایی شناسایی شدند . در مرحله کد گذاری محوری بین مقوله های ابتدایی ارتباط برقرار شد و مقوله ها در قالب 6 مقوله ی محوری دسته بندی شدند . در مرحله کدگذاری انتخابی( گزینشی ) ، مقوله های محوری شناسایی شده بصورت نظام مند و در قالب 3 طبقه کلی دسته بندی شدند. با توجه به اینکه میزان اختلاف نظر خبرگان در دو مرحله اول و دوم دلفی کمتر از حد آستانه خیلی کم(2/0) بدست آمد ، نظر سنجی در این مرحله متوقف شد . ضعف مدیریت شهری ، ضعف قوانین سازمانهای شهری ، مدیریت ناکارآمد ، نبود شفافیت های قانونی و وجود بندها و تبصره های مختلف درباره تغییر کاربری اراضی، از عوامل ایجاد کننده و به چالش کشیده شدن مساله باغشهر در شهر زنجان بوده اند. لذا شفاف سازی قوانین و نقش آن در جلوگیری از تغییر کاربری اراضی و کاهش موازی کاری بین سازمانهای دولتی پیشنهاد می گردد.

رسالت این نوشتار در پی ارزیابی میزان تاب آوری کالبدی بافت منطقه 8 شهر شیراز است. این منطقه دربرگیرنده هسته اولیه شهر شیراز است و سوای بناهای تاریخی که دارای ارزش میراث فرهنگی هستند. قسمت اعظمی از این منطقه مسکونی است و جمعیتی بالغ بر 35727 نفر را در خود اسکان داده است. روش این پژوهش توصیفی – تحلیلی و مبتنی بر داده های مکانی مربوط به ابنیه موجود در این منطقه است. شاخص های مورداستفاده در این پژوهش عبارت اند از شاخص قدمت بنا، کیفیت بنا، اسکلت بنا، تعداد طبقات بنا، مساحت بنا و مصالح نمای بنا می باشند. مدل های به کار گرفته شده در این پژوهش شامل مدل رگرسیون فضایی برای کشف روند الگو که با استفاده از نرم افزار Geoda انجام شده است؛ و مدل موران جهانی (Moran’s I) برای کشف الگوی فضایی (خوشه ای، تصادفی، پراکنده) تاب آوری کالبدی در منطقه و مدل انسلین محلی موران برای مشاهده خوشه های تشکیل شده در نرم افزار ArcGis به کار گرفته شده است. نتایج پژوهش نشان داد که از مجموع 12717 واحد ابنیه ای که در این منطقه وجود دارد 2371 واحد معادل 6/18 درصد در وضعیت تاب آوری مطلوب هستند؛ و 3587 واحد معادل 20/28 درصد در وضعیت تاب آوری نامطلوب هستند و 6759 واحد معادل 14/53 درصد نیز در وضعیت تاب آوری متوسط هستند. به طورکلی بخش اعظم بافت منطقه 8 شهر شیراز در خوشه های غیرتاب آور و تاب آوری متوسط قرارگرفته است؛ که در صورت بروز سانحه مستعد تلفات جانی و مالی بسیار هستند؛ بنابراین نیازمند اقدام سریع در راستای ایجاد تاب آوری هستند.

یکی از اهرم های اصلی در موفقیت طرح ها و برنامه های توسعه شهری، هماهنگی میان سازمان ها و کنشگران توسعه شهری است. چرا که، تمرکزگرایی یا تعدد سازمان ها و نهادهای اداره کننده شهری موجب سردرگمی و اتلاف منابع شهری و ناموفق بودن تهیه و اجری طرح های توسعه شهری خواهد شد. این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی بدنبال تحلیل نقش کنشگران طرح های توسعه شهری در ساماندهی و توسعه کالبدی-فضایی در منطقه3 شهر زنجان است. گردآوری داده ها با مطالعات میدانی و کتابخانه ای انجام شد. جامعه آماری با روش نمونه گیری گلوله برفی 30نفر انتخاب شد. برای تحلیل داده ها از تحلیل عاملی، مدل معادلات ساختاری و مدل چندموضوع-چندبازیگر با نرم افزارSPSS، SmartPLS و Mactor استفاده شد. نتایج نشان داد که شاخص های الگوی توسعه شهری مطلوب با ضریب 824/0؛ آلودگی با ضریب 833/0 ؛ توسعه گردشگری با ضریب 837/0؛ و تقویت امنیت با ضریب 829/0 بیشترین ارتباط و همبستگی را با تهیه و اجرای طرح های توسعه شهری داشته است. همچنین، بیشترین تأثیر کنشگران برای سازه اجتماعی با ضریب تأثیر 801/0 و سازه زیست محیطی با ضریب 592/0 است. علاوه براین، شهرداری رابطه مستقیم با اداره راه و شهرسازی و شرکت های مهندسین مشاور در تهیه و اجرای طرح های شهری دارد و نهادهای محلی و شهروندان چندان مورد توجه قرار نگرفته اند.

ازکل محدوده شهر کلوانق مساحتی به میزان 632112 متر مربع به کاربری مسکونی اختصاص دارد که معادل 16/50 درصد از کل محدوده شهر را شامل می شود. با توجه به جمعیت سال 1395 که برابر 7465 نفر برآورد شده، 84 متر مربع به ازاء هر نفر می باشد که 34 مترمربع از حداکثر سرانه ی مسکونی مصوب برای شهرهای زیر20000 نفر(که برابر60 مترمربع می باشد) بیشتر است. مساحت کاربری مسکونی 195912 مترمربع بیشتر از مساحت مطلوب بوده و نشانگر عدم کمبود در زمینه مسکن در شهر کلوانق می باشد که با پیش بینی 8718 نفر برای افق سال 1408 تعداد نیاز به واحد مسکونی در وضع موجود برای شهر کلوانق برابر 409 واحد می باشد. که با توجه به اینکه در داخل محدوده شهر حدود 29 هکتار زمین بایر و اراضی کوچک مقیاس وجود دارد که 60 درصد این کاربری در طرح پیشنهادی به مسکونی اختصاص خواهد یافت، علنا کمبود مسکن شهر کلوانق در داخل محدوده برطرف می گردد؛ ولی نبود شفافیت های قانونی و وجود بندها و تبصره های مختلف درباره تغییر کاربری اراضی، مشخص نبودن مسئولیت نظارتی و تصمیم گیری باعث شده است تا توسعه ی شهر بیش تر با از بین بردن اراضی کشاورزی صورت گیرد. تحقیق حاضر از نظر نوع کاربردی و از نظر ماهیت و روش ترکیبی می باشد ، در تحقیق حاضر با استفاده از امکاناتی که در تابع FUZZY از نرم افزار IDRISI Kilimanjaro وجود داشت برای استاندارد سازی نقشه ها استفاده شد، که با هدف حفاظت از اراضی کشاورزی و باغی خارج از محدوده شهر انجام گرفته است.نتایج بیانگر قابلیتهای سامانه Gis در استفاده از المان ها و شاخص های برجسته کشوری درپهنه بندی مناطق مستعد(بایر) محدوده شهر برای گسترش آتی شهری است تا کمترین آسیب به اراضی کشاورزی و باغی وارد آید.

افزایش شمار جمعیت انسانی و نیاز به توسعه فضاهای فرهنگی و اجتماعی انسانی از یکسو و لزوم ایجاد فضاهایی عمومی با هویت برای این جمعیت از دیگر سو باعث توجه به مبحث هویت فرهنگی در قالب فضاهای عمومی، طی دهه های اخیر شده است. دراین بین پاتوق های فرهنگی (باغ –کتاب) به عنوان نهادی عمومی و فضایی حیاتی در فرآیند توسعه فرهنگی و اجتماعی در عرصه فضای شهری ایفای نقش می نمایند و امر کتاب و کتاب خوانی و میزان گرایش به مطالعه، امروزه یکی از شاخصه های توسعه و ارتقا شهر به شمار رفته و در سایه کتاب خوانی پیشبرد اهداف فرهنگی و اجتماعی جامعه میسرتر می شود. با این رهیافت نوشتار حاضر می کوشد به امکان سنجی خلق باغ- کتاب (پاتوق فرهنگی) در فضاهای عمومی شهر با رویکرد ترویج فرهنگ کتاب خوانی در سبزه میدان شهر زنجان بپردازد. روش شناسی این تحقیق توصیفی- پیمایشی و به لحاظ هدف کاربردی بوده است. جهت بررسی ارجحیت شاخص ها در خلق باغ کتاب در سبزه میدان شهر زنجان، تعیین وزن هریک از آنها و درنهایت مقدار سازگاری از مدل بهترین-بدترین استفاده شده است، سپس جهت بررسی چگونگی پیاده سازی شاخص های ازلحاظ اهمیت /عملکرد و مقدار تطابق آنها از روش (اهمیت/عملکرد) استفاده شده است. نتایج نشان داد که طراحی خلاقانه عناصر طبیعی با اختلاف زیاد نسبت به دیگر فاکتورها با مقدار 14/0 رتبه اول را به خود اختصاص داده است و برای خلق این فضا نسبت به دیگر شاخص ها دارای وضعیت ارجحیت بوده است. محیطی که همچون کیفیت دل نشین باغ ایرانی با تأثیرات روانی خود، اما با خوانشی متفاوت، حس مکان را غنی سازد و بتواند با به کارگیری فضاهای باز و انعطاف پذیری فضاهای خلاق جمعی که زمینه ساز پویایی اجتماعی و آموزش ناخودآگاه هستند، مکمل فضاهای بسته کتابخانه در طرح باشد و در افقی دورتر با استفاده از فرصت های تفریحی، فرهنگی و توریستی با توجه به اهداف و چشم انداز طرح سبزه میدان، به سیاستی جهت تبلیغ فرهنگ کتاب خوانی و نمایش اهمیت فرهنگ غنی ایرانی، به گردشگران نیز تبدیل شود. انتظار می رود از نظرات و دیدگاه های کاربران و مشارکت آنها استفاده ش ود تا بتوان مکانی برای بروز فعالیت های اجتماعی، ش کل گی ری خاطرات جمعی و هویت بخشی به ساکنان ایجاد کرد.

هدف پژوهش حاضر امکان سنجی و توسعه پارک های جیبی در شهرهای ایران با رویکرد مشارکت شهروندان در محلات الهیه و کوی فرهنگ شهر زنجان در پاسخ بر این امر که مؤلفه های مؤثر بر مشارکت شهروندان در امکان سنجی و خلق توسعه پارک های جیبی در محلات شهر زنجان و راهکارهای مؤثر بر توسعه مشارکتی پارک های جیبی کدام است؟ است. پژوهش حاضر از نظر نوع تحقیق، کاربردی و ماهیت آن منطبق بر روش توصیفی- تحلیلی می باشد. روش گردآوری، کتابخانه ای و مشاهده میدانی (مصاحبه با ابزار پرسشنامه) و روش نمونه گیری از نوع احتمالی به صورت تصادفی ساده بوده است. تاکنون در حوزه امکان سنجی خلق و توسعه پاکت پارک ها با رویکرد مشارکت شهروندان بررسی های مهم صورت نپذیرفته و ارزش عملی پژوهش نیز به نوبه خود در تغییر، بهبود و اصلاح روش ها و الگوهای مواجهه با برنامه ریزی برای پایداری شهرها در ایران خواهد بود. نتایج نشان داد اعتماد نقش مهمی در توسعه پارک های جیبی داشته و برای توسعه پارک های جیبی و افزایش پویایی محله، اعتماد به یکدیگر و مدیریت شهری زیربنای خلق چنین فضاهای مطلوبی بوده است. همچنین وضعیت مؤلفه های «سمن ها» و «احساس امنیت» در دو محله الهیه و کوی فرهنگ مشابه نیست و شرایط کوی فرهنگ نامناسب تر از الهیه است. در نهایت برای توسعه چنین فضاهایی متغیر «احساس امنیت» بیش ترین تأثیر را بر توسعه پارک های جیبی در این محلات خواهند داشت.

زمینه و هدف: ستیز ناشی از تصادفات درون شهری به عنوان یکی از مسائل جدی و پیش آمده در شهرها از اهمیت بالایی برخوردار است، بنابراین این پژوهش به تحلیل زمینه مؤثر بر ستیز ناشی از تصادفات درون شهری در بافتار شهر زنجان پرداخته است. روش: این پژوهش با استفاده از روش تحقیق ترکیبی و با ماهیت کاربردی به تحلیل ستیزهای ناشی از تصادفات درون شهری شهر زنجان پرداخته است. یافته ها: به نتایج پژوهش نشان داد در شهر زنجان، بیش ترین تعداد تصادفات درون شهری در ماه های اوایل مهر تا اواخر بهمن ماه رخ می دهد. هم چنین، بیش ترین تعداد تصادفات در ساعات 11 صبح تا 14 ظهر اتفاق می افتد. از ساعت 14 ظهر تا 17 عصر، تعداد تصادفات کاهش می یابد؛ اما از ساعت 17 تا 18 عصر دوباره به اوج خود برمی گردد. این الگوها ممکن است به عواملی مانند ترافیک، فعالیت های روزمره، ساعات اوج ترافیک و وضعیت روزهای ماه مرتبط باشد. برای مثال، ممکن است در ماه های اوایل مهر تا اواخر بهمن، ترافیک بیش تر باشد و روزهای بلندتر ممکن است باعث افزایش تعداد تصادفات شود. هم چنین، ساعات 11 صبح تا 14 ظهر معمولاً ساعاتی است که افراد درحرکت هستند و بیش ترین فعالیت رانندگی را دارند، با استفاده از تحلیل دلفی فازی، مؤلفه های مؤثر در بروز ستیز و نزاع در تصادفات شهری در محلات مختلف شهر زنجان شناسایی شده است. بی پروایی و یاغی گیری، استرس پس از تصادف، بدحرف زدن و زمان بر بودن تعمیر ماشین، به عنوان مؤلفه های اصلی شناسایی شده اند.نتیجه گیری: برای کاهش ستیز و نزاع در تصادفات شهری در محلات مذکور، نیازمند توجه به بهبود رفتارهای رانندگان، کاهش استرس پس از تصادف، ارتقای مهارت های ارتباطی و احترام متقابل و ارائه خدمات تعمیر و نگهداری سریع و کارآمد برای تعمیرات ماشین ها در محله های مذکور است.

اهداف : بیش از پنج دهه از تهیه طرح های شهری در قالب طرح های هادی و جامع شهر به عنوان ابزارهای قانونی هدایت و کنترل توسعه ی شهر در ایران می گذرد لیکن بررسی وضع موجود شهرها حاکی از شکاف زیاد میان واقعیت ها و تصاویر ارائه شده در طرح مذکور است. این طرح ها به منظور ایجاد زمینه توسعه کالبدی موزون و هماهنگ تهیه می شوند، گرچه تغییرات قابل توجهی در منطقه بندی کاربری ها و رعایت ضوابط و مقررات ساختمانی داشته اند اما بنا به دلایلی به تمام اهداف اصلی مورد نظر دست نیافته اند که از این جمله می توان به عدم توانایی در کنترل روند فزاینده ی تبدیل اراضی کشاورزی و باغات به کاربری مسکونی و سایر کاربری ها اشاره نمود. هدف این مطالعه ارزیابی معماری مدرن در قالب طرح های توسعه شهری در کوچک سازی تفکیک های شهری و پیامدهای آن بر اراضی کشاورزی در شهر زنجان می باشد.روش تحقیق: این تحقیق از نظر ماهیت از نوع پژوهشهای آمیخته کیفی-کمی و پیمایشی با رویکرد اکتشافی بوده و از نظر هدف از نوع کاربردی است . جامعه آماری نیز متشکل از دو گروه کارشناسان اداره راه و شهرسازی و جهاد کشاورزی که براساس روش گلوله برفی 30 نفر انتخاب شدند و شهروندان شهر زنجان بوده و از محلات با تفکیک های متفاوت که بصورت تصادفی سیستماتیک 142 نفر انتخاب شدند.یافته ها: یافته های حاصل ازروش دلفی و آزمون t تک نمونه ای که ماحصل پخش پرسشنامه مابین دو گروه نخبگان و شهروندان بود ؛ نمایانگر پیامدهای معماری مدرن در عدم توجه به فضاهای باز و نیمه باز و حذف حیاط و جایگزینی آن با بالکن که از نتایج کوچک سازی مسکن بوده است. نتایج: نتایج حاصل از تحقیق به آسیب شناسی طرح های توسعه شهری درکوچک سازی مساکن شهری به همراه عدم توجه به نظام باغشهری و پیامدهای آن در تغییر کاربری اراضی کشاورزی پرداخته است. لذا پیشنهاد این تحقیق در گنجاندن نظام باغشهری در طرح های توسعه شهری است که تاحد زیاد از قربانی شدن اراضی کشاورزی درجه اول به نفع خانه باغها جلوگیری می کند.

کلانشهر تهران در دهه های اخیر با آلودگی های محیط زیستی زیادی مواجه بوده است و کیفیت آن تحت تأثیر قرار گرفته است. این وضعیت با افزایش روزافزون جمعیت و به تبع آن افزایش چشمگیر اتکا به وسایل حمل و نقل موتوری جهت سفرهای درون و برون شهری در این کلانشهر مقارن بوده است. هدف از این پژوهش، ارزیابی کیفیت محیط زیست شهر تهران و پیوستگی فضایی آن با متغیرهای حمل و نقل سواره محور و دوچرخه/پیاده محور می باشد. این پژوهش با روش کمی و با استفاده از داده های سالنامه آماری استان تهران در سال ۱۳۹۸ انجام شده است. از روش وزندهی آنتروپی شانون و تکنیک تصمیم گیری چندمعیاره پرومتئه برای ارزیابی و رتبه بندی مناطق شهر تهران از نظر کیفیت محیط زیست، از خوشه بندی سلسله مراتبی در محیط SPSS برای خوشه بندی مناطق ۲۲گانه و از تحلیل خودهمبستگی موران دو متغیره در نرم افزار Geoda برای بررسی پیوستگی فضایی متغیرهای حمل و نقل با کیفیت محیط زیست استفاده شده است. نتایج بیانگر وجود تفاوت های فضایی عمده میان مناطق مختلف کلانشهر تهران از نظر کیفیت محیط زیست می باشد و مناطق 22گانه در چهار خوشه عمده تقسیم بندی شده اند. روابط مثبت و منفی بین متغیرهای حمل و نقل با کیفیت محیط زیست در قالب الگوهای مختلف فضایی در مناطق مشاهده گردید و خوشه ها و ناخوشه های فضایی مورد تحلیل قرار گرفتند. نتایج نشان داد تولید فضای سواره محور و افزایش تولید سفر، تحت تأثیر ساخت فضای مصنوعی جاده ها در چرخه دوم انباشت سرمایه و سبک تولید انبوه خودرو فوردیسم، همبستگی فضایی منفی با کیفیت محیط زیست شهری دارد.

صنعت گردشگری به عنوان یکی از سودآورترین صنایع خدماتی جهان، اولویت درآمد اقتصادی در کشورهای بسیاری است. در این مقاله، با توجه به اهمیت جایگاه کلیدی دولت در اقتصاد به دلیل اینکه دولت بازیگر اصلی در فرآیند سیاسی توسعه گردشگری است، نقش سیاست های اقتصادی آن بررسی می شود. تحقیق حاضر ازلحاظ هدف، از نوع کاربردی؛ ازلحاظ روش انجام، از نوع توصیفی - تحلیلی و ازلحاظ شیوه گردآوری اطلاعات، از نوع پیمایشی و روش مقطعی بوده و از مصاحبه به عنوان ابزار جمع آوری داده ها استفاده شده است. منابع اطلاعاتی استفاده شده در این روش، مبانی نظری، پیشینه تحقیق، مشاهدات، مستندات، مصاحبه های عمیق با صاحب نظران، مدیران و کارشناسان باتجربه هستند. جامعه آماری بررسی شده شامل تمامی دست اندرکاران حوزه صنعت گردشگری است. نمونه آماری مصاحبه شده مشتمل بر 30 نفر از صاحب نظران علمی دانشگاهی و خبرگان در امر سیاست گذاری گردشگری و اقتصاد ایران بوده است. روش های نمونه گیری استفاده شده برای مصاحبه عمیق نیمه ساختاریافته با افراد مصاحبه شونده، روش نمونه گیری هدفمند قضاوتی و روش گلوله برفی هستند و تا مرحله اشباع نظری در موضوع مقاله انجام می شوند. تحلیل ساختاری بررسی ساختار عاملی بین متغیرهای مرتبه دوم بر متغیرهای مرتبه اول نشان می دهد ساختار عاملی بین متغیر مرتبه دوم توسعه گردشگری با متغیرهای مرتبه اول (توسعه کارآفرینی و فرصت های شغلی، رقابت بین مناطق مستعد، سرمایه گذاری دولت در بخش گردشگری، سیاست گذاری اقتصادی دولت در زمینه گردشگری، مشارکت حداکثری جامعه و بخش خصوصی) روابط علّی معناداری دارند. در رابطه متغیر مرتبه دوم (توسعه گردشگری) با متغیر مرتبه اول، سیاست گذاری اقتصادی دولت در زمینه گردشگری (89/0=B) و رقابت بین مناطق مستعد (60/0=B) به ترتیب، در رتبه نخست و آخر قرار گرفتند. نتایج نشان می دهند مؤلفه سیاست گذاری اقتصادی دولت در زمینه گردشگری با ضریب 89/0، مؤلفه توسعه کارآفرینی و فرصت های اشتغال با ضریب 88/0 و مؤلفه سرمایه گذاری دولت در بخش گردشگری با ضریب 83/0 بیشترین تأثیر را در توسعه گردشگری در ایران دارند. همچنین مؤلفه مشارکت حداکثری جامعه و بخش خصوصی با ضریب 66/0 و مؤلفه رقابت بین مناطق مستعد با ضریب 60/0 کمترین تأثیر را در ارتقا و توسعه گردشگری دارند.

روند رو به رشد شهرنشینی در سال های بعد از انقلاب صنعتی باعث کاهش ظرفیت شهرها در برآورده ساختن نیاز شهروندان و توانمندی آن ها شد. در این راستا وقوع حوادثی غیرمنتظره چون شیوع کرونا لزوم سنجش انعطاف پذیری شهرها را بیش ازپیش مطرح کرده است تا تناسبی بین ظرف و مظروف شهری برقرار گردد. اگرچه شیوع کرونا حادثه ای غیرمنتظره است؛ ولی سال های گذشته از طریق سارس به شهرها هشدار داده شده بود تا جامعه بشری به طور عام و شهرها به طور اخص سیاست هایی را در برابر حوادثی چون بیماری های عفونی با شیوع بالا اتخاذ کنند، اما تاکنون به مسائل بیماری های عفونی در شهرها توجه نشده است، در نتیجه وقتی شهرها با چنین حوادثی روبرو می شوند، سردرگمی و ناتوانی بیشتری به نمایش گذاشته می شود. تحقیق حاضر با هدف تاب آوری شهرها در برابر بیماری های عفونی درصدد است، تمام آثاری را که بیماری های عفونی می تواند بر شهرها ایجاد کند، شناسایی و در نهایت بهترین راهکارهای مقابله را ارائه دهد. برای این منظور از روش اسنادی –میدانی برای جمع آوری اطلاعات استفاده شده است و به منظور تحلیل و ارزیابی از تکنیک های FEMA و FAAO و جهت نمایش گرافیکی ازGIS بهره برده شده است. نتایج تحقیق نشان داده است که؛ تعطیلی حرفه های کوچک، ناتوانی اقشار ضعیف در تأمین مایحتاج زندگی، رنگ باختن عدالت اجتماعی-فضایی در توزیع و بهره مندی خدمات، اثرات روحی و روانی نامطلوب در شهروندان در معرض بیماری، اثر معکوس حمل ونقل عمومی در بیماری، کمیابی و احتکار مواد غذایی-درمانی، تعطیلی و تعلیق فعالیت های آموزشی، ناهماهنگی نهادهای مدیریت شهری مقابله با کووید-19، اثر معکوس رشد تراکمی در برابر بیماری عفونی، مهم ترین اثرات بیماری عفونی بر شهرها بوده اند، در این راستا عملکردهایی جهت کنترل و تاب آوری شهر قبل و بعد از شکست ارائه شده اند که نتایج حاصل از آن ها موفقیت آمیز بوده اند.

نوسازی بافت فرسوده در اثر اقدامات سرمایه گذاری توسط دولت با گروه های محلی به عنوان یک رویکرد توسعه درونزا روی می دهد. یکی از مهمترین اقدامات نوسازی، اقدامات اعیان سازی با مشارکت گروه ها و کنشگران متعددی بصورت بخش عمومی، خصوصی و حتی تعاونی می باشد. لذا، تبیین نقش و چگونگی عملکرد کنشگران در اعیان سازی بافت فرسوده، تاثیر قابل توجهی در ساماندهی پروژه های نوسازی دارد. این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی، بدنبال تحلیل نقش کنشگران تاثیرگذار در توسعه اعیان سازی بافت فرسوده شهری با مدل مکتور در شهر زنجان است. گردآوری داده ها با روش کتابخانه ای و میدانی انجام شد. جامعه آماری با روش نمونه گیری گلوله برفی، 30 نمونه انتخاب شد. برای تحلیل داده ها از رویکرد تحلیل اثرات متقابل ساختاری و مدل چندموضوع-چندبازیگر با کمک نرم افزارهای MIC MAC و Mactor استفاده شد. نتایج تحقیق نشان داد که30 عاملی اصلی در ابعاد مختلف بر اعیان سازی بافت فرسوده در شهر زنجان تاثیر مستقیم دارند. و پیشرانهای کلیدی اعیان سازی بافت فرسوده شامل «مساحت مسکن؛ استحکام مسکن؛ تعهدپذیری؛ وضعیت کاربری معابر؛ تناسب مسکن با نیاز ساکنین؛ سیمای ساختمانها؛ سرزندگی؛ تناسب هزینه و درآمد؛ سرانه کاربری خدماتی؛ کاربری های ناسازگار و مزاحم؛ وامنیت» است. طبق مدل چندموضوع-چندبازیگر، عامل اصلی اعیان سازی در شهر زنجان، مثلث روابط بین شهرداری-بخش خصوصی و اداره عمران و بهسازی است و محوریت اصلی نیز با بخش خصوصی می باشد. لذا برای تقویت نوسازی بافت فرسوده، افزایش استحکام مسکن؛ ایجاد شورای هماهنگی؛ و نظارت بر قراردادهای مشارکتی ضروری می باشد.

موضوع اسکان غیررسمی، یک پدیده چندبعدی و سیستماتیک است که ناشی از سازوکار و روابط متقابل کنشگران عوامل پنهان و آشکار اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و مدیریتی است. با این رویکرد نوشتار حاضر با روش توصیفی- تحلیلی، به دنبال تحلیل نقش کنشگران تأثیرگذار در ساماندهی سکونتگاه غیررسمی محله اسلام آباد با مدل مکتور در شهر زنجان است. گردآوری داده ها با روش کتابخانه ای و میدانی انجام شد. جامعه آماری شامل گروه متخصصین و نخبگان شهرسازی در شهر زنجان است که با روش نمونه گیری گلوله برفی، 25 نمونه انتخاب شد. برای تحلیل داده ها از رویکرد تحلیل عاملی، مدل معادلات ساختاری و مدل چندموضوع-چند بازیگر با کمک نرم افزارهای SPSS و Lisrel و Mactor استفاده شد. طبق مدل معادلات ساختاری کنشگران بیشترین روابط علی را با شاخص زیست محیطی با ضریب 05/7 و کمترین روابط را با شاخص کالبدی با ضریب 12/3 داشته اند. طبق مدل چندموضوع-چند بازیگر، عامل اصلی ساماندهی اسکان غیررسمی محله اسلام آباد، مثلث روابط بین شهرداری-ساکنین محله و نهادهای محلی است و محوریت اصلی نیز با شهرداری می باشد. با توجه به جایگاه شهرداری در کنشگری شهری این محلات باید در نظر داشت اولویت دادن به تأمین منافع انحصاری نهفته در نوسازی تک بنا که بر سوداگری زمین و مسکن شهری را دامن می زند و با قرار گرفتن این موارد در کنار وظایف مانده دولت و نهادهای بخش عمومی مثل شهرداری و غفلت از تعهدات خود در قبال این محلات، علاوه بر القا و تشدید فرسودگی، سبب حضور بیشتر غیررسمی شدن فضا خواهند شد.

نقش نور طبیعی به مثابه کامل ترین و مطلوب ترین نور انکارناپذیر است. تحقیقات سال های اخیر نشان می دهد که نور روز علاوه بر نقش و اهمیتی که در حفظ و بهبود چرخه حیاتی انسان ایفا می کند، اثر درمانی ویژه ای بر بعضی از بیماری های جسمی و روانی داشته و می تواند تا حد زیادی در درمان این گونه بیماران موثر باشد. با این رویکرد نوشتار حاضر اعتقاد دارد نور و کیفیت بخشی آن بر زندگی انسان بر رفتارهای فردی و اجتماعی انسان تاثیر دارد و به سهم خود می کوشد نور و کیفیت بخشی آن را بر بهزیستی ذهنی را در بزنگاه کووید 19 مورد مداقه قرار دهد. تحقیق حاضر از نظر نوع کاربردی و به لحاظ ماهیت روش ترکیبی شامل راهبردهای کیفی و همبستگی می باشد. پژوهش حاضر به لحاظ قلمرو زمانی مقطعی (بهمن 1399) بوده است که محقق با توجه به سکونت در محدوده مورد مطالعه طی انجام کار میدانی اقدام به اخذ داده های مورد نیاز کرده است. جه ت جم ع آوری داده ه ای بهزیستی ذهنی شهروندان بر اساس تحلیل و مشاوره با متخصصین روانشناسی از پرسشنامه مقیاس بهزیستی روان شناختی کییز (1995) بهره گرفته شده است. نتایج نشان می دهد  نور تاثیر قابل توجهی در بهزیستی ذهنی ساکنان مجتمع های مسکونی ثمین داشته است. امری که پسایند آن انطباق و شکوفایی اجتماعی را برای ساکنین (تعامل در قالب روابط و شبکه خانوادگی، گروه دوستان و ارتباطات اجتماعی با ساکنین مجتمع) و (امید به بهبود شرایط زندگی، معنادار دانستن زندگی، باور به پیشرفت اجتماعی) بوده است. همچنین بر اساس آزمون کروسکال-والیس با هدف بررسی اختلاف بهزیستی ذهنی ساکنان بین بلوک های پنج گانه با زیربنای عدالت نور؛ نتایج نشان داد بلوک های جنوبی؛ شرقی و غربی دارای سطح بهزیستی ذهنی مطلوبتری بوده و بر اساس تحلیل رگرسیونی، میزان ارتباط و دوسویگی عدالت نور با بهزیستی ذهنی شهروندان محرز گردید در نتیجه برای ارتقاء بهزیستی ذهنی ساکنان مجتمع های مسکونی، باید برنامه ریزی ویژه ای در زمینه طراحی و معماری ساختمان ها و مجتمع ها جهت برقراری تعادل در دریافت نور انجام شود.

شهرها به عنوان دومین انقلاب در فرهنگ بشری با پیشینه درخشان درزمینه مدیریت شهری در عصر حاضر با یکی از بزرگ ترین چالش های خود با عنوان بافت های فرسوده دست وپنجه نرم می کند. این تحقیق با تحلیل های ساختار شکنانه از روند برنامه ریزی مرسوم زمان حال؛ بر تحلیل بازآفرینی بافت های فرسوده شهر زنجان در بازه زمانی آینده تأکید دارد. بدین منظور جهت جمع آوری اطلاعات از دو روش میدانی-کتابخانه ای بهره برده شده و برای تحلیل از 40 شاخص در قالب 3 مؤلفه ( اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی و کالبدی-فضایی) استفاده شده است. برای ارزیابی روابط بین شاخص ها و عملکرد هریک از آن ها درروند بازآفرینی شهری از نظر کارشناسان متخصص در این زمینه و از نرم افزار MICMAC استفاده شده که درنهایت 12 شاخص به عنوان کلیدی ترین عوامل شناسایی و متناسب با آن 6 گمانه محتمل با اجماع نظر کارشناسان طراحی شده و برای ارزیابی گمانه ها از نظرات 4 گروه ( شهروندان، کسبه، اجتماعات محلی، مدیران شهری) در محیط SMIC استفاده شده است. نتایج حاصل از ارزیابی یافته های تحقیق نشان داده است که بازآفرینی بافت های فرسوده شهر زنجان دارای 64 سناریو با درجات احتمال تحقق مختلف بوده است. در این میان 30 سناریو با ضریب احتمال 0 وجود داشته و در مقابل 20 سناریو با ضریب احتمال قوی شناسایی شده است و سناریوهای 64 و 50 محتمل ترین سناریوها بوده اند که بر ایستا بودن وضعیت درآمد- اشتغال و روند تسهیلات دولتی، افزایش میزان آلودگی، افزایش عمر ابنیه و کاهش کیفیت آن ها دلالت دارد که با توجه به نتایج تحلیل های صورت گرفته، در مرحله اول باید زمینه بهبود تعلق خاطر در شهروندان ایجاد و در مرحله بعدی با بهبود زمینه های ارائه تسهیلات دولتی، زمینه را برای گروه های مختلف به منظور فعالیت هرچه بیشتر فراهم کرد.

تحقیق حاضر سعی دارد با رویکرد آینده نگاری وضعیت های احتمالی وفاداری گردشگری استان زنجان را مورد بررسی قرار دهد تا با مشخص سازی چشم انداز وفاداری، بستر شفاف تصمیم گیری برای مسئولان ایجاد گردد و گردشگری در مسیر مطلوب وفاداری قرار گیرد. برای این منظور نیز از 92 شاخص در 16 بعد استفاده شده است که برای تجزیه و تحلیل از نرم افزار Micmac برای تحلیل وضعیت، جایگاه و استخراج عوامل کلیدی استفاده شده است و از نرم افزار ScenarioWizard برای استخراج سناریوها بهره برده شده است. نتایج حاصل از تحقیق نشان داده است که الگوی وفاداری گردشگری استان در محیط میک مک ناپایدار بوده و روند آن به صورت قطری توزیع شده است، همچنین نتایج مستخرج از سناریو ویزارد بیانگر 43 سناریو محتمل بوده که احتمال تحقق وضعیت های نامطلوب با این ویژگی: (توجه به مسئله گردشگری به روز کاهش یافته است و متعاقبا به کارگیری نیروهای متخصص کم شده، در نتیجه برنامه ریزی مناسب برای متنوع سازی تفرجگاه ها و عرضه خدمات متفاوت مورد نیاز گردشگران وجود نخواهد داشت. همچنین بی توجهی به برگذاری رویدادها و جشنواره ها باعث ناشناس ماندن آثار و جاذبه ها و همچنین برندهای استان شده است، و در نهایت یک فضای گردشگر ستیز را موجب خواهد شد.

هدف تحقیق حاضر تبیین شاخص های بازآفرینی بافت های فرسوده شهر ارومیه بود تا ضمن بررسی ارجحیت و تعیین وزن شاخص ها در بازآفرینی، اهمیت و عملکرد این شاخص ها و چگونگی تعقیب آن ها از سوی نهادهای ذی ربط بررسی شود و درنهایت اولویت های اول در بازآفرینی تعیین شوند. روش پژوهش تحقیق حاضر از نوع توصیفی-تحلیلی بود که برای تبیین بازآفرینی بافت های فرسوده شهر از 24 شاخص استفاده شد که براساس پیشینه، مبانی نظری و مطالعات میدانی شناسایی شدند. برای بررسی ارجحیت شاخص ها در بازآفرینی، تعیین وزن هریک از آن ها و درنهایت مقدار سازگاری از مدل بهترین-بدترین استفاده شد. سپس به منظور بررسی چگونگی پیاده سازی شاخص های بازآفرینی از لحاظ اهمیت/عملکرد و مقدار تطابق آ ن ها از روش (اهمیت/عملکرد) استفاده شد. نمونه بررسی شده در تحقیق حاضر، خبره محور به تعداد 20 نفر بوده و به روش گلوله برفی انتخاب شدند. یافته های تحقیق نشان داد، شاخص های بازآفرینی بافت های فرسوده با مقدار مناسب  039/0 سازگار بودند که در این میان شاخص مشارکت دارای بهترین و شاخص تراکم جمعیت دارای بدترین ارجحیت در میان شاخص ها بودند. همچنین نتایج حاصل از مدل IPA، نشانگر تناقض زیاد میان اهمیت و عملکردهای شاخص های بازآفرینی بود؛ به طوری که بیشترین تلاش، سرمایه، هزینه و وقت برای بازآفرینی روی شاخص های با اولویت پایین گذاشته شده است؛ درحالی که در شاخص های با اهمیت زیاد، سطح عملکرد ثبت شده خیلی کم بوده است. براساس نتایج تحقیق، اولویت اول تمرکز بازآفرینی بافت های فرسوده در شهر ارومیه باید بر شاخص های مشارکت فردی-گروهی، بهبود جاذبه های تاریخی، بهبود اشتغال و درآمد باشد.  

مبسوط پیشینه و هدف: پژوهشگران و متخصصان برنامه ریزی و مسکن ازجمله؛ میتلین (2007)، العقبری و همکاران (2011)، لیتمن (2016)، اورج (2019)، زیاری و همکاران (1389)، آرشین و سرور (1396)، به موضوع مسکن گروه های کم درآمد پرداخته اند. هدف پژوهش حاضر دستیابی به فرضیه اصلی پژوهش یعنی؛ بررسی پیامدهای بحران اقتصادی مسکن بر امنیت پایدار خانوارهای کم درآمد (در این پژوهش منظور از خانوارهای کم درآمد خانوارهایی هستند که به دلیل حقوق پایین ماهیانه و یا بیکاری موقتی و دائمی توانایی تهیه مسکن به عنوان یک نیاز اولیه را چه به صورت خرید، اجاره و یا رهن را ندارند هست) در کلان شهر تهران پرداخته شود تا درنهایت عوامل اقتصادی اصلی که در نوسانات بازار مسکن و درنتیجه افزایش قیمت مسکن در تهران نقش آفرینی می کنند مور ارزیابی قرار گیرد.    مواد و روش ها: پژوهش حاضر، کاربردی و روش آن توصیفی، تحلیلی است. جهت گردآوری اطلاعات و داده ها از روش های کتابخانه ای، پایگاه های الکترونیکی داده ها و همچنین مطالعات میدانی مصاحبه و پرسشنامه محقق ساخته استفاده شد. جامعه آماری را متخصصان حوزه مسکن، برنامه ریزان شهری (شامل اساتید و دانشجویان رشته های برنامه ریزی شهری و شهرسازی) و کارشناسان مسکن مشغول به فعالیت در شهرداری ها و اداره شهرسازی شهر تهران تشکیل می دهند. تکمیل پرسشنامه ها و مصاحبه به صورت مجازی و از طریق کانال های ارتباطی گوناگون بوده است. برای تعیین حجم نمونه 100 نفر از متخصصان برنامه ریزی شهری و مسکن در شهر تهران بر اساس نمونه گیری گلوله برفی انتخاب شدند. با استفاده از این نمونه گیری بصورت مجازی با تعدادی از افراد نمونه ارتباط برقرار و مصاحبه ها انجام و پرسشنامه ها تکمیل شدند. روش کلی تکمیل پرسشنامه ها و مصاحبه با استفاده از روش نمونه گیری نمایی بدون تبعیض انجام گرفت. پس از تکمیل پرسشنامه ها شامل 30 گویه اصلی در مورد موضوع اصلی پژوهش و 6 سؤال درزمینه سطح اطلاعات افراد نمونه از موضوع پژوهش و 5 سؤال در مورد ویژگی های آن ها بود. برای تجزیه وتحلیل اطلاعات از نرم افزار SPSS26 و آمار توصیفی و آمار استنباطی (آزمون تی تک نمونه ای، فریدمن) و برای سنجش پایایی پرسشنامه از آلفای کرونباخ استفاده شد. مقدار آلفا در 30 گویه اصلی پژوهش 0.918 بوده که پایایی درونی سؤالات را نشان داد. یافته ها و بحث: نتایج نشان می دهد مواردی چون عدم دسترسی به مسکن ارزان قیمت برای شهروندان، نوسانات قیمت مسکن و پس انداز خانوارها، نوسانات ساخت وساز مسکن، نقش آفرینی شهرداری ها و افزایش قیمت مسکن، نقش سازندگان در نوسانات بازار مسکن، قیمت زمین و تأثیر آن بر نوسانات قیمت مسکن، حضور دلالان در بازار مسکن و افزایش قیمت مسکن و نبود قوانین محکم در تعیین قیمت مسکن و رواج سوداگری در نوسانات قیمت مسکن تهران نقش دارند. نتایج حاصل از اولویت بندی بحران های اقتصادی مسکن نشان می دهد که حضور دلالان در بازار مسکن با میانگین رتبه (7.70)، در رتبه اول و قیمت زمین و تأثیر آن بر نوسانات قیمت مسکن در آخرین رتبه قرارگرفته است. نتیجه گیری: نتایج نشان می دهد عوامل اقتصادی نقش آفرین در نوسانات قیمت مسکن بر امنیت پایدار خانوارهای کم درآمد در شهر تهران تأثیرگذار بوده اند و تأثیر هریک از عوامل اقتصادی نقش آفرین در نوسانات قیمت مسکن بر امینت پایدار خانوارهای کم درآمد متفاوت است و حضور دلالان در بازار مسکن در رتبه اول و عدم دسترسی به مسکن ارزان قیمت در آخرین رتبه ازنظر اهمیت قرارگرفته است.

خطوط ریلی یکی از مهم ترین و امن ترین راههای حمل ونقل در بخش گردشگری است. نوشتار حاضر می کوشد در چارچوب این امر که گردشگری بدون بهبود و توسعه گسترده شبکه و کیفیت حمل ونقل میسر نیست، برنامه های قطارهای گردشگری را به مثابه پیشرانی (گردشگری موجب به حرکت درآمدن چرخ های اقتصادی و استفاده بهتر از منابع می شود) در توسعه گردشگری منطقه و وفاداری گردشگران به جامعه میزبان مورد مداقه قرار دهد. واحد تحلیل این پژوهش قطار گردشگری استان لرستان بوده و جامعه نمونه از گردشگرانی انتخاب شده است که در یک سفر با این قطار به مقصد لرستان سفر می کنند. تجزیه و تحلیل داده های به دست آمده با استفاده از نرم افزار Smart pls و سناریوی ویزارد صورت گرفته است. نتایج یافته ها نشان می دهد مهم ترین مؤلفه های تأثیرگذار بر برنامه های مبدأ- مقصد قطار گردشگری، توجه به انتظارات و خواسته های گردشگر، گردشگری خلاقانه و به روز مقصد و خلق مقصد جذاب، وجود آثار گردشگری متعدد و جذاب و به کارگیری افراد آموزش دیده و مجرب در فعالیت ها بوده است. با توجه به یافته های پژوهش و در چهارچوب ظرفیت سازی گردشگری با تأکید بر تکرار سفر گردشگران سناریوهایی مطرح شده و بیشترین ضریب تحقق برای سناریوهای با وضعیت نامطلوب بوده است. این مسئله می تواند نشان دهنده وضعیت شکننده اقتصاد گردشگری در جوامع گردشگرپذیر باشد؛ زیرا با شیوع ویروس کرونا در جامعه، گردشگری با رکود روبه رو شده و مشاغل مرتبط با خود را نیز تحت الشعاع قرار داده است. با توجه به ظرفیت های گردشگری ایران به نظر می رسد این موضوع از طریق قطارهای گردشگری و توسعه آن در پهنه سرزمینی جبران پذیر باشد.

همه گیری و شیوع گسترده ویروس کرونا با شتابی کم سابقه، زیست بشری و به طور خاص شهرها را در معرض یک مخاطره دشوار داده که این بار بیش از آسیب های موضوعی و موضعی، کلیت و بقای جوامع شهری را در تمام ارکان آن، در معرض آسیب قرار داده است. مدیریت بحران اجتماع محور به عنوان روشی نوین در مدیریت بحران به منظور مشارکت تمام اقشار جامعه در زمینه ی مخاطرات، اثرات بسزایی در کاهش آسیب پذیری و درنتیجه زمان پایداری در برابر بلایا در شهرها دارد لذا هدف پژوهش حاضر تحلیل عوامل مؤثر برافزایش تاب آوری جوامع در برابر همه گیری کرونا با رویکرد مدیریت بحران اجتماع محور است. این پژوهش به لحاظ روش توصیفی-تحلیلی و ازلحاظ هدف کاربردی است. شناسایی مؤلفه های پژوهش از طریق بررسی مبانی نظری و تئوریک پژوهش و انجام تحلیل دلفی با مشارکت متخصصین رشته برنامه ریزی شهری در دانشگاه ها و مراکز پژوهشی به عنوان اعضای پانل صورت گرفته است. برای گردآوری داده های موردنیاز از روش کتابخانه ای و از روش پیمایشی به صورت پرسشنامه استفاده شد. در بخش تجزیه وتحلیل از مدل تحلیل عاملی تأییدی در قالب مدل سازی معادلات ساختاری در نرم افزار AMOS نوع مؤلفه ها با توجه به اثرگذاری و اثرپذیری بر سایر مؤلفه ها مورد تحلیل قرار گرفت. تحلیل ساختار ارتباطی عوامل مؤثر شناسایی شده با استفاده از تحلیل عاملی تأییدی نشان می دهد که عوامل شناسایی شده دارای ارتباط ساختاری معنادار در خلق جوامع تاب آور در برابر کرونا در شهر زنجان می باشد. نتایج همچنین نشان می دهد که عامل مشارکت و شبکه های اجتماعی (F1) با بار عاملی 89/0، عامل سرمایه اجتماعی (F2) با بار عاملی 88/0، دانش و مهارت ها (F3) با بار عاملی 85/0 و آگاهی (F4) با بار عاملی 75/0 بیشترین تأثیر را در خلق جوامع تاب آور در برابر بیماری کرونا دارند.