برنامه ریزی و توسعه گردشگری

زمینه و هدف: پژوهش حاضر با هدف شناخت سیر تحول موضوعی پژوهش های حوزه برنامه ریزی گردشگری در بیش از چهار دهه (1978-2022) و شناسایی زمینه های پژوهشی آتی انجام شده است. روش شناسی: این پژوهش از انواع پژوهش های توصیفی- تحلیلی و یک مطالعه کمی و کاربردی بوده است. در این مطالعه، ابتدا با تعریف راهبرد جست جوی روشن شامل کلیدواژه ها، معیارهای شمول و خروج در پایگاه اطلاعاتی اسکوپوس، پژوهش های پیشین جست جو و پس از مرور عنوان، چکیده و کلیدواژه ها و حذف سندهای غیرمرتبط، 836 سند نمایه شده با استفاده از رویکرد کتاب سنجی تحلیل و به منظور ترسیم نقشه علم و تحلیل شبکه های تماتیک، از نرم افزار سایمت استفاده شد. یافته ها: نتایج منجر به شناسایی مهم ترین شبکه های تماتیک در پنج دوره زمانی گردید. همچنین، سه ناحیه تماتیک به هم مرتبط مدیریت گردشگری، توسعه پایدار گردشگری و مشارکت جامعه مشخص شد. نتیجه گیری و پیشنهادات: نتایج این پژوهش منجر به شناسایی مهم ترین موضوع ها در پژوهش های آتی در حوزه برنامه ریزی گردشگری گردید که از این میان ذی نفعان گردشگری اگرچه از دوره اول مورد توجه پژوهشگران بوده است، همچنان در آینده یکی از مهم ترین موضوع ها خواهد بود. نوآوری و اصالت: با توجه به اینکه پیش از این مطالعه ای با هدف ترسیم ساختار دانش حوزه پژوهشی «برنامه ریزی گردشگری» و شناسایی تحولات موضوعی آن انجام نشده است، این تحقیق به ارائه تصویری کلان و جامع از موضوع های اصلی در پژوهش های انجام شده در این حوزه و سیر تحول آن ها در بیش از چهار دهه پرداخته است. نتایج این مطالعه، پژوهشگران و فعالان حوزه برنامه ریزی و توسعه گردشگری را با روندها و زمینه های پژوهشی آتی آشنا می سازد.

زمینه و هدف: گردشگری به عنوان یکی از مهم ترین صنایع توسعه پایدار، فرصت بزرگ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی برای کلان شهرها و مادرشهرهای جهانی به وجود می آورد. رقابت در جهت توسعه گردشگری پایدار با توجه به ارائه نیازهای گردشگران، باید مورد اهمیت و برنامه ریزی مدیریت گردشگری و مدیریت شهری قرار گیرد. به این ترتیب پژوهش پیش رو نحوه تأثیر پیشرفت اجتماعی و آزادی اقتصادی بر تقاضای گردشگری کشورهای با سطح فساد متفاوت را بررسی می کند. روش شناسی: آمارهای مربوط به شاخص ادراک فساد، تقاضای گردشگری، شاخص پیشرفت اجتماعی و شاخص آزادی اقتصادی در 79 کشور برگرفته از بانک های اطلاعاتی شفافیت بین المللی، بانک جهانی، شاخص پیشرفت اجتماعی و بنیاد هریتیج است. به منظور بررسی تأثیر متغیرهای مذکور بر تقاضای گردشگری از روش داده های تابلویی استفاده و با نرم افزار Eviews12 مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفته است. یافته ها: نتایج برآورد داده های تابلویی در سال های 2020-2011 نشان داد کیفیت بالاتر پیشرفت اجتماعی در کشورهای تا حدودی فاسد، تا حدودی عاری از فساد و عاری از فساد باعث شده است، تقاضای گردشگری در این گروه از کشورها تأثیر مثبت و معناداری از پیشرفت اجتماعی بپذیرد. همچنین، آزادی اقتصادی در بین کشورهای تا حدودی عاری از فساد و عاری از فساد، ارتباط مثبت و معنادار با تقاضای گردشگری دارد. نتیجه گیری: ازآنجایی که تقاضای گردشگری از پیشرفت اجتماعی و آزادی اقتصادی تأثیرپذیری دارد، برای تداوم و رشد گردشگری لازم است به عوامل اجتماعی و اقتصادی توجه کرد.

زمینه و هدف: با توجه به گسترش پژوهش های گردشگری سلامت، پژوهش حاضر تلاش دارد تا تصویری کلی از تکامل گردشگری سلامت ارائه داده و روندها و جریان های پژوهشی آینده آن را با بهره گیری از تکنیک های کتاب سنجی و مصورسازی شناسایی کند.روش شناسی: پژوهش حاضر از نوع توصیفی-تحلیلی و با رویکرد کتاب سنجی انجام گرفته است. داده ها در بازه زمانی سال 1997 تا ماه می 2024، محدود به مقالات مروری و پژوهشی و به زبان انگلیسی، از پایگاه وب آوساینس  (1489 مقاله) بازیابی و چکیده و کلمات کلیدی مورد بررسی قرار گرفتند. تجزیه و تحلیل داده ها و اجرای تحلیل های هم تألیفی و هم آیندی واژگان نیز با استفاده از نرم افزار VOSviewer انجام گرفت.یافته ها: یافته هی پژوهش، پراستنادترین پژوهشگران، مجلات، کشورها و دانشگاه های حوزه را معرفی می کند. یافته های تحلیل هم تألیفی کشورها نشانگر توسعه روزافزون گردشگری سلامت در کشورهای آسیایی است. تحلیل هم آیندی واژگان، علاوه بر توسعه گردشگری تندرستی، مهم ترین رویکردهای نوآورانه بازاریابی از جمله بازاریابی تجربی، هم آفرینی ارزش و شخصی سازی خدمات و فناوری های نوین و رسانه های اجتماعی و برندسازی را به عنوان جریان های پژوهشی آینده، نشان می دهند.نتیجه گیری و پیشنهادات: نیاز است تا پژوهشگران و فعالان گردشگری سلامت با توجه ویژه به گردشگری تندرستی و نیز مفاهیم نوین بازاریابی و فناوری های روز همچون پزشکی از راه دور، پوشیدنی ها و بسیاری دیگر، به توسعه گردشگری سلامت در سطح کسب و کار و مقصد یاری رسانند.نوآوری و اصالت: پژوهش حاضر علاوه بر ارائه تصویری جامع از ادبیات گردشگری سلامت، روندتکاملی، جریان ها و موضوعات پژوهشی جدید را به پژوهشگران و فعالان نشان می دهد.

زمینه و هدف: امروزه، تجربیات به یادماندنی به عنوان یکی از عوامل مهم و مؤثر در بازدید مجدد گردشگران از مقاصد گردشگری محسوب می شود. این پژوهش به بررسی ارتباط سطح مهارت زبان راهنمایان تور و توانایی آن ها در خلق تجربیات به یادماندنی با تمرکز بر دیدگاه های راهنمایان تور و گردشگران خارجی در ایران می پردازد.روش شناسی: پژوهش حاضر از نظر هدف، توصیفی-اکتشافی، از نظر مخاطب، یک پژوهش بنیادی و بر اساس نحوه گردآوری داده ها از نوع پژوهش آمیخته (کمّی-کیفی) است. جمع آوری داده های کمی از طریق پرسش نامه و داده های کیفی با استفاده از مصاحبه های نیمه ساختاریافته انجام شد. جامعه آماری این پژوهش در بخش کمی 65 نفر گردشگر و در بخش کیفی 18 نفر راهنمای تور و 24  نفر گردشگر خارجی بودند.یافته ها: نتایج بخش کمی نشان داد که بین تجربیات به یادماندنی گزارش شده توسط گردشگرانی که تحت راهنمایی افرادی با تسلط زبانی بالا قرار داشتند، در مقایسه با کسانی که توسط راهنمایان تور با مهارت های زبانی پایه راهنمایی شدند، تفاوت معنی داری وجود دارد. همچنین نتایج تحلیل محتوای بخش کیفی پژوهش پنج مضمون را از دیدگاه راهنمایان تور نشان داد که شامل: درک اشتراکات فرهنگی و تاریخی، موانع زبانی و تأثیرات آن ها، داستان گویی و تسلط بر زبان، بازخورد منعکس کننده اثربخشی زبان و مهارت زبانی به عنوان ابزاری برای ارتباط مؤثر بودند. نتایج تحلیل مضمون از دیدگاه کنشگران در قالب شش مضمون، اثرگذاری ارتباطی، تجربه لذت از تور، تأثیر عاطفی، سازگاری و انعطاف پذیری، حرفه ای بودن و چالش ها و موانع مورد بررسی قرار گرفت.نتیجه گیری و پیشنهادات: نتایج این پژوهش مؤید این مطلب است که تسلط زبانی راهنمایان تور یک جزء اساسی در راهنمایی مؤثر در گردشگری می باشد. یافته های این پژوهش نیاز به سرمایه گذاری مداوم را در آموزش زبان برای راهنمایان تور برجسته می کند. با انجام این کار، صنعت گردشگری می تواند اطمینان حاصل کند که گردشگران نه تنها با دانش بیشتر بلکه با خاطرات گرانبهایی سفرهای خود را به پایان می رسانند.نوآوری و اصالت:  این پژوهش تلاش دارد با برجسته نمودن نقش مهارت زبانی راهنمایان تور در این حوزه، به درک نقش عنصر مهم زبان در خلق تجربیات به یادماندنی برای مدیران گردشگری کمک کند و با تولید ادبیات جدید در این ارتباط، رویکرد پژوهشگران را در توجه به موضوعات بین رشته ای تحت تأثیر قرار دهد.

زمینه و هدف: یکی از کاربردهای اصلی متن کاوی، کمک به کشف دانش نهفته در میان متون مختلف  است که فعالان دنیای کسب وکار به دنبال اکتساب آن هستند. هدف پژوهش حاضر، کشف دانش از متن کاوی مقالات مرتبط با حوزه بازاریابی گردشگری سلامت است. روش شناسی: در گام اول با استفاده از جست وجوی عبارت "بازاریابی گردشگری سلامت" در پایگاه های داده و موتورهای جست وجو معتبر در مجموع 456 مقاله بین سال های 2010 تا 2024 انتخاب شدند. محققین از طریق مرور عنوان، چکیده و متن اصلی مقالات و در مراحل مختلف غربال مقالات، در نهایت 42 مقاله مرتبط با موضوع بازاریابی گردشگری سلامت را به منظور انجام فرآیند.  متن کاوی انتخاب کردند. در گام دوم پس از پیش پردازش داده ها، با استفاده از تحلیل خوشه ای غیر سلسله مراتبی، تعداد 3 خوشه بهینه بر حسب شاخص دیویس بولدین به دست آمد و برای هر خوشه ابرواژه ترسیم شد، سپس با استفاده از شاخص های پشتیبان، اطمینان و جذابیت قواعد انجمنی هر خوشه استخراج و مورد تحلیل قرار گرفت. در گام سوم با استفاده از نتایج گام های اول و دوم، نمودار استخوان ماهی پژوهش ترسیم و خلاصه نتایج در قالب یک نمودار ارائه شد. یافته ها: به کارگیری تحلیل خوشه ای منجر به قرارگیری مقالات در سه خوشه بر اساس شاخص دیویس-بولدین شد که در خوشه های صفر، اول و دوم به ترتیب کلمات خدمات، بیمار و گردشگری مرکزیت خوشه را به خود اختصاص دادند و به منظور ارائه دید بهتر ابرواژگان هر خوشه ترسیم شد. به کارگیری قواعد انجمنی منجر به شناسایی قواعد اگر-آنگاه به تفکیک هر خوشه شد که از بین هزاران قاعده استخراجی، بر اساس شاخص های جذابیت، پشتیبان، اطمینان و نظرات کارشناسان 15 قاعده به تفکیک هر خوشه ارائه شد. نتیجه گیری و پیشنهادات: جمع بندی نتایج و طراحی نمودار استخوان ماهی نشان داد به منظور بهره برداری از مزایای گردشگری سلامت، به سازی و استفاده بهینه از زیرساخت های طبیعی، سخت، نرم و بازاریابی ضروری است. نوآوری و اصالت: انجام تحقیقات فراوان در حوزه گردشگری سلامت نشان از اهمیت و منافع خرد-کلان این حوزه دارد. لذا درک و تبیین پژوهش های این حوزه از طریق متن کاوی می تواند آغاز راهی جهت بهره برداری از دانش انباشته شده در آن باشد.

زمینه و هدف: پایه اصلی پژوهش بر اساس نظریه تعامل اجتماعی بنیاد نهاده شده است. با توجه به نظریه فوق به بررسی نظرات ساکنین شهر خرم آباد از طریق پرسش نامه و انجام مصاحبه پرداخته شد. روش شناسی: پژوهش بر مبنای نوع تحقیق، کاربردی و روش پژوهش توصیفی-تحلیلی و برای گردآوری اطلاعات از دو روش کتاب خان ه ای و میدانی استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش شهر خرم آباد و تعداد 385 نفر از طریق فرمول کوکران با توجه به جمعیت خرم آباد انتخاب شدند. با تأکید بر نظریه تبادل اجتماعی و در بازه زمانی فصل بهار 1403 پژوهش به انجام رسید. برای تحلیل نتایج از نرم افزار Spss و Minitab و از آمار توصیفی (درصد، فراوانی)، آزمون تی تک نمونه ای و از آزمون تحلیل واریانس یک طرفه (ANOVA) و برای سنجش پایایی پرسش نامه از آلفای کرونباخ (مقدار 0/915) استفاده شد. یافته ها: از مجموع نمونه 385 نفره (انتخاب از طریق فرمول کوکران) 206 زن و 179 مرد، اکثریت جامعه دارای تحصیلات کارشناسی و ساکن در شهر خرم آباد بودند. نتایج آزمون تی تک نمونه ای برای بررسی تأثیر توسعه گردشگری بومی بر جامعه محلی خرم آباد نشان می دهد که به این دلیل که P-value به دست آمده برای تمام شاخص ها (0/000) کوچک تر از سطح معناداری 0/05 است در نتیجه فرض صفر رد می شود؛ لذا با اطمینان 95% اطمینان می توان نتیجه گرفت توسعه گردشگری بومی بر توسعه محلی شهر خرم آباد اثرات مطلوبی خواهد داشت. بر اساس نتایج حاصل از تحلیل واریانس یک طرفه، از نظر تأثیرگذاری توسعه گردشگری بومی بر توسعه جوامع محلی شهر خرم آباد تفاوت معناداری وجود دارد. به دلیل اینکه مقدار P-value به دست آمده که برابر با 0/000 است و نتیجه گیری می شود که بین شاخص های توسعه گردشگری بومی از نظر تأثیرگذاری بر جوامع محلی شهر خرم آباد تفاوت وجود دارد. نتیجه گیری و پیشنهادات: با توجه به نظریه تعامل اجتماعی بررسی نظرات ساکنین شهر خرم آباد نشان می دهد که توسعه گردشگری بومی بر توسعه جوامع محلی شهر خرم آباد تأثیرگذار خواهد بود. لذا، پیشنهاد می شود که پژوهش های مرتبط با توسعه گردشگری بومی و اثرات آن بر شهر خرم آباد و سایر شهرهای ایران به شکل فراگیر ادامه پیدا کند و از آنجایی که شاخص خدمات و زیرساخت ها کم ترین میانگین تأثیرپذیری را از توسعه گردشگری بومی داشتند، مسؤولین توجه ویژه ای به این بخش داشته باشند. نوآوری و اصالت: با توجه به وجود جوامع محلی و فرهنگ ها و سنن مختلف و بسیار جذاب و زیبا در اقصی و نقاط ایران تاکنون توجه چندانی به پژوهش در این زمینه صورت نگرفته است. به کارگیری روش تعامل اجتماعی نوآوری دیگر این پژوهش است که از این دریچه به بررسی عنوان پژوهش پرداخته شد.

زمینه و هدف: از مهم ترین مسائل در حوزه جغرافیای گردشگری، توزیع فضایی اماکن مرتبط با فعالیت گردشگری است. هتل ها شاید تنها جنبه محصول گردشگری شهری باشند که گردشگران عملاً تنها مصرف کنندگان آن هستند. هدف این مقاله کشف الگوهای فضائی و بررسی مدل های توزیع و ساختار فضایی هتل ها در شهرهای گردشگری و تاریخی اصفهان، شیراز و یزد است. روش شناسی: در این پژوهش از داده های مکانی هتل ها و روش های آمار فضایی همچون شاخص موران جهانی (GMI) و شاخص موران محلی (LMI) استفاده شده است. یافته ها: علی رغم اینکه توزیع فضایی هتل ها از مدل های مختلفی پیروی می کند، نتایج این پژوهش نشان می دهد که سه شهر گردشگرپذیر ایران از مدل توسعه تاریخی و مرکز تجاری شهر پیروی می کند و اکثر هتل ها در این بخش از شهرها متمرکز شده اند. به لحاظ آمار فضائی نیز با استفاده از شاخص GMI، الگوی فضایی توزیع هتل مورد آزمون قرار گرفت؛ نتایج آزمون نشان داد الگوی فضایی هتل به صورت خوشه ای است. همچنین نتایج شاخص LMI نشان می دهد خوشه های فضائی با الگوی بالا-بالا در بافت تاریخی و تجاری شهر متمرکز شده است. نتیجه گیری و پیشنهادها: این الگوی فضایی، باعث ایجاد مزیت هایی برای سایر هتل ها در مجاورت یکدیگر می شود. با توجه به این توزیع خوشه ای هتل ها، برنامه ریزی مناسب برای سامان دهی خدمات گردشگری و مدیریت تقاضا، ممکن است بهبود قابل توجهی در تجربه مسافران و ارتقای صنعت گردشگری شهرهای تاریخی و گردشگرپذیر داشته باشد. نوآوری و اصالت: در این پژوهش با در نظرگرفتن جنبه های ابعاد فضائی برای نخستین بار درکشور به کشف و بررسی ساحتار فضائی هتل ها در شهرهای گردشگرپذیر و تاریخی پرداخته شده است.

زمینه و هدف: در راستای بهره برداری بهینه از ظرفیت های ژئوتوریسم در راستای نیل به توسعه پایدار روستایی، فراهم نمودن بستر شناختی و علمی، از الزامات اساسی است. از این رو هدف اصلی این پژوهش، شناسایی چالش ها و راهکارهای توسعه ژئوتوریسم در سکونتگاه های روستایی است که به صورت مطالعه موردی در سه روستای یوزباشی کندی، قوری قلعه و علیصدر انجام گرفته است. روش شناسی: از نظر روش شناسی این مطالعه کمی و کاربردی با ترکیبی از روش های توصیفی تحلیلی و همبستگی اکتشافی انجام گرفته است. جامعه آماری شامل تمامی ساکنان روستاهای منتخب است که در نهایت 314 نفر به عنوان نمونه آماری در نظر گرفته شده اند. ابزار اصلی جمع آوری داده ها، پرسشنامه محقق ساخته است که روایی و پایایی آن تأیید شده است.یافته ها: نتایج تحلیل عاملی اکتشافی نشان داد مهم ترین چالش های توسعه ژئوتوریسم به ترتیب اهمیت عبارت اند از: ضعف تبلیغات و محدودیت اقامتگاه های گردشگری (352/15 درصد)، ضعف مدیریت محلی و زیرساخت های حمل و نقل (576/11 درصد)، محدودیت های اداری و ضعف دانش و بنیه مالی (37/11 درصد)، ضعف بازاریابی و تنوع مقصد (429/10 درصد)، چالش های فرهنگی امنیتی (294/8 درصد) و ضعف زیرساخت های بهداشتی (507/7 درصد). نتیجه گیری و پیشنهادات: راهکارهای ارائه شده توسعه ژئوتوریسم از سوی جامعه محلی، تا حد زیادی بر چالش های شناسایی شده منطبق بوده و جامعه محلی درک جامعی را از چالش-ها و راهکارهای توسعه ژئوتوریسم دارند.نوآوری و اصالت: در کشورمان تاکنون در خصوص چالش ها و راهکارهای توسعه ژئوتوریسم از دیدیگاه جامعه محلی مطالعه ای انجام نگرفته است و پژوهش حاضر می تواند مبنایی برای سایر مطالعات در آینده باشد.