مطالب مرتبط با کلیدواژه

سبک شناسی


۲۸۱.

سبک شناسی دعای مکارم الاخلاق(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم حدیث سال ۱۹ پاییز ۱۳۹۳ شماره ۳ (پیاپی ۷۳) 3 - 27

کلیدواژه‌ها: سبک شناسی صحیفه سجادیه امام سجاد دعای مکارم الاخلاق

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲۰ تعداد دانلود : ۹۸
در معارف شیعی، دعا یکی از مهم ترین متون شناخته شده است؛ چرا که پیونددهنده ای پویا بین خالق و مخلوق به شمار می آید و یکی از والاترین نمونه های نیایش، صحیفه سجادیه است. این دعاها محصول شرایط بعد از قیام عاشورا است. شرایط آن عصر به گونه ای بود که امام سجاد7 روش دیگری برای انتقال آموزه های خود پیش گیرد و دست به آفرینش هنری والایی بزد. این که امام سجاد7 به منظور درک بهتر و تأثیر بیشتر این آموزه ها در ذهن مخاطب و مهم تر از آن، ماندگار شدن این معارف در طول تاریخ چه روشی را در پیش گرفت، از جمله مسائلی است که این مقاله در پی آن است. بررسی سبک شناسی دعای «مکارم الاخلاق»، به عنوان نمونه ای از این کتاب شریف، ما را به لایه های پنهان و تأثیرگذار این سخن رهنمون می سازد. دقت در آواها و موسیقی به کار رفته در بندهای این دعا، گزینش اسلوب های نحوی و صرفی متناسب با غرض و هدف گوینده، مانند افعل تفضیل - که نشان دهنده کمال خواهی است - از امتیازات این دعا است. امام7 در محور جانشینی، دست به گزینش مفاهیم و واژه هایی زده که با محتوا هماهنگی کامل دارد؛ به طوری که جایگزین کردن واژه ای دیگر امکان پذیر نیست. مهم ترین ویژگی سبکی این دعا تکرار است که در قالب تکرار الفاظ، معانی و جملات پدیدار می شود. این مقاله به باز خوانی دعای «مکارم الاخلاق» از دریچه ای جدید می پردازد و آن را بر اساس روش تحلیلی توصیفی بررسی می کند تا نشان دهد که امام7 از همه عوامل موسیقایی، مانند سجع و جناس و تضاد، بهره گرفته تا به ماندگار شدن تعالیمش کمک کند؛ ضمن این که ساختار شکنی ها در حوزه صرف و نحو باعث شده که مخاطب، ناگهان با هنجار گریزی رو به رو شده، از درک این پدیده احساس لذت کند.
۲۸۲.

بررسی سبک زبانی شعر «مست و هوشیار» از پروین اعتصامی و «خواندن محتسب مست خراب افتاده را به زندان» از مولوی با رویکرد تطبیقی

نویسنده:
منبع: مطالعات زبان فارسی (شفای دل) سال ۶ زمستان ۱۴۰۲ شماره ۱۶ 25 - 50

کلیدواژه‌ها: سبک شناسی پروین اعتصامی مولوی مست محتسب

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۸ تعداد دانلود : ۹۱
جلال الدین محمد بلخی شاعر و عارف سده هفتم از پیشروان شعر عرفانی و پروین اعتصامی از پیشکسوتان شعر عصر تجدد، یکی در سده هفتم و دیگری در دوران معاصر برای اصلاح جامعه با رویکرد های متفاوت شعر سروده اند. دراین پژوهش شعری از پروین اعتصامی «مست و هوشیار» و «خواندن محتسب مست خراب افتاده را به زندان» از مولوی، بررسی سبک زبانی در سه محورِ آوایی، لغوی و نحوی با رویکرد تطبیقی انجام یافته است. روش تحقیق در این مقاله کیفی و کمی، مبتنی بر تحلیلی-توصیفی است. در این دو عنوان شعر که تمثیل گونه است، هر دو شاعر نقش راوی دارند که در یک گفت وگوی داستانی بیان شده است. هدف از نوشتن این مقاله چگونگی تأثیرپذیری پروین اعتصامی از مولوی است. یافته های تحقیق نشان می دهد که  پروین اعتصامی  افزون بر اینکه از محتوای داستان متأثر بوده است از زبان داستان به ویژه در گزینش واج ها نیز از مولوی پیروی کرده است. آنچه در شعر پروین متمایز می نماید، چگونگی تصرف در مضامین و کیفیت ارائه داستان است. تفاوتی که در شعر مولوی به نظر می رسد عناصر عرفانی به کاررفته نسبت به شعر پروین اعتصامی غالب تراست؛  اما هر دو شعر از نظر موضوعی انتقادی، سیاسی و اجتماعی است. چنین نتیجه می توان گرفت که هر دو شعر از نگاه موضوع جنبه انتقادی سیاسی دارند؛ اما از نظر لحن کلام عناصر عرفانی در مثنوی نسبت به قطعه پروین اعتصامی غالب تر است.
۲۸۳.

مفهوم سازی استعاری مفاهیم بدن در قرآن کریم (مطالعه معنایی- سبک شناسی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات سبک شناختی قرآن کریم سال ۸ پاییز و زمستان ۱۴۰۳ شماره ۲ (پیاپی ۱۵) 248 - 266

کلیدواژه‌ها: قرآن کریم استعاره های شناختی اعضای بدن سبک شناسی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۲ تعداد دانلود : ۸۰
تصویرسازی مفاهیم ذهنی، و ملموس و محسوس ساختن امور معنوی، در قالب پدیده های عینی، در جای جای قرآن کریم به چشم می خورد. اغلب این تصویرسازی ها از طریق استعاره های مفهومی بوده و خداوند تبارک و تعالی کلیدی ترین مفاهیم قرآنی را که نقش به سزایی در جهان بینی اسلامی و فهم عالم برای مخاطب داشته است، از طریق استعاره های شناختی برای او به تصویر کشیده است. از جمله این فضاسازی ها در آیاتی با رویکرد اعضای بدن نمود یافته است. اعضای بدن دارای معانی و کاربردهای گوناگونی است که برای ارائه ی معنایی خاص برای مفهوم سازی مفاهیم انتزاعی به کار گرفته شده است، از این رو نگارنده در پژوهش حاضر با روشی توصیفی تحلیلی به بررسی این دسته از آیات بر اساس استعاره های شناختی پرداخته اند یافته های پژوهش نشان داده است که قرآن کریم از اعضای مختلف بدن از جمله؛ قلب، وجه، پا، دهان و دست را که مفاهیمی عینی و مادی بوده برای مفهوم سازی مفاهیم انتزاعی و ذهنی به کار گرفته است و از این طریق پیام مد نظر را به مخاطب ارائه داده است.
۲۸۴.

شیوۀ هنری مولانا در کاربرد انواع حروف در مثنوی با تکیه بر نشانه هایی از مختصّات سبک خراسانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا) دوره ۱۶ بهار ۱۴۰۳ شماره ۵۹ 578 - 598

کلیدواژه‌ها: سبک شناسی مولانا مثنوی دستور حروف

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۸ تعداد دانلود : ۴۶
در بیشتر تحقیقات انجام شده بر روی مثنوی، ویژگی های سبک زبانی مولوی کمتر مورد نقد و بررسی دستوری قرار گرفته است. در این مقاله به بررسی کاربرد انواع حروف در مثنوی با تکیه بر مختصّات سبک خراسانی از منظر زبانی پرداخته شده است. سؤال اصلی پژوهش این است که مهم ترین ویژگی های سبکی مولانا در خصوص کاربرد انواع حروف در مثنوی چیست؟ روش گردآوری اطلاعات در این مقاله بر اساس مطالعات کتابخانه ای بوده و تحقیق به شیوه توصیفی-تحلیلی انجام شده است. یافته ها حاکی از آن است که مثنوی معنوی از لحاظ ویژگی های دستوری، اثری بسیار غنی با تنّوع واژگانی فوق العاده است؛ به طوری که در این پژوهش سعی شده، سبک و ساختار انواع حروف در مثنوی مورد واکاوی قرار گیرد. حاصل پژوهش نشان می دهد که مولوی با کاربردهای نامتعارف حروف در سطوح مختلف صرفی و نحوی، موجبات برجستگی زبان و در نتیجه تأثیرگذاری مضاعف مثنوی بر مخاطب را فراهم آورده است.
۲۸۵.

بررسی ویژگی های گونه شرقی زبان فارسی در شیرین و خسرو امیرخسرو دهلوی در مقایسه با خسرو و شیرین نظامی گنجوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: کهن نامه ادب پارسی سال ۱۵ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۱ (پیاپی ۳۸) 371-401

کلیدواژه‌ها: امیرخسرو دهلوی نظامی گنجوی شیرین و خسرو خسرو و شیرین گونه های زبانی سبک شناسی گونه شناسی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۸ تعداد دانلود : ۶۵
سروده های امیرخسرو دهلوی سرشار از ویژگی های تمایزبخش زبانی است که برخی از آن ها را می توان با گونه شرقی زبان فارسی مرتبط شمرد. امیرخسرو دهلوی و نظامی برخاسته از دو دوره زمانی و دو ناحیه جغرافیایی متفاوت شرق و شمال غرب ایران هستند. پرسش اصلی این است که برجسته ترین ویژگی های زبانی نمودیافته در شیرین و خسرو امیرخسرو دهلوی کدام است و تا چه حد می توان تفاوت های زبانی شیرین و خسرو و خسرو و شیرین را به تفاوت های شرق و غرب قلمرو زبان فارسی نسبت داد. یافته های پژوهش، نشانگر وجود ارتباط معناداری میان برخی از ویژگی های زبانی خاص این دو منظومه و ناحیه جغرافیایی سرایندگان آن ها است. به نظر نگارندگان، این تمایزها، اغلب به حوزه های آوایی و واژگانی زبان مرتبط اند و کمتر با نحو و جمله بندی ارتباط دارند. از میان ویژگی های آوایی و واژگانی، می توان به حذف صامت آغازین «ن»، کاربرد نون ساکن پیش از فعل ربطی «است»، سکون یا حرکت یافتن برخی از حرف ها، و کاربرد خاص «ایستاد» در شعر امیرخسرو دهلوی اشاره کرد که در شعر نظامی دیده نمی شود. نیز باید از لغت های «ته» به معنای زیر، «فرویش»، «توی/ تو»، «خله»، «گواران»، «پیش افتاد»، «هر همه»، «خیرباد» و «پیچاک» یاد کرد که زبان امیرخسرو دهلوی را از زبان نظامی متمایز می کند.
۲۸۷.

ویژگی های سبکی و فضایل اخلاقی در غزلیات صابر همدانی در مقایسه با نقاشی های کمال الملک(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات هنر اسلامی سال ۱۹ زمستان ۱۴۰۲ شماره ۵۲ 188 - 212

کلیدواژه‌ها: تحلیل سبک غزلیات صابر همدانی سبک شناسی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۵ تعداد دانلود : ۴۸
سبک شناسی به معنای حقیقی خود در ایران سابقه ای نداشته است و نخستین آثار در تذکره ها دیده می شود. تذکره نویسان، ضمن به کار بردن عبارات مشحون از صنایع لفظی و معنوی درباره وجهه امتیاز سبک وی به تسامح گذرانده، گفتار را به تمجید اغراق آمیز خداوند ترجمه به پایان می رسانند. ضرورت انجام پژوهش حاضر در فقدان مطالعات جامع در باب سبک و ساختار شعر شعرای معاصر همدان به خصوص دو شاعر معروف (صفاءالحق، صابر) می باشد. این ضرورت وقتی مضاعف می گردد که بدانیم شاعران مذکور بعضاً در حوزه غزل به نوعی تشخص سبکی داشته اند. همچنین یادآوری این نکته ضرورت دارد که تاکنون پژوهش های منسجم علمی در مورد صابر، انجام نشده است. باتوجه به سبک شناسی شعر و ادوار شعر فارسی، ویژگی های هرکدام از سبک های رایج در ایران (خراسانی، عراقی، هندی و بازگشت)، عمده مسئله ما در این پژوهش، بررسی و تحلیل سبک غزلیات شاعران همدانی از منظر زبانی و فکری مطابق با مؤلفه های موجود و تطبیق غزلیات آن ها با آن مؤلفه ها و تعیین سبک شعر و شاعری آنان است. کمال الملک نیز به عنوان یکی از نقاشان برجسته دوره قاجار در آثار خود به زندگی اجتماعی و اخلاق توجه کرده است.اهدف پژوهش:بررسی و تحلیل سبک غزلیات شاعران همدانی از منظر زبانی و فکری مطابق با مؤلفه های موجود.بررسی ویژگی های سبکی و اخلاقیات در آثار کمال الملک.سؤالات پژوهش:ویژگی های سبکی غزلیات شاعران همدانی مطابق با کدام یک از سبک های رایج ادبی است؟ویژگی های سبکی و اخلاقیات در آثار کمال الملک چگونه بود؟
۲۸۸.

بررسی تأثیرپذیری اسیر شهرستانی از سبک حافظ و تطبیق آن با زیبایی شناسی موجود در نسخه مصور حافظ محفوظ در موزه دهلی نو(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات هنر اسلامی سال ۱۹ زمستان ۱۴۰۲ شماره ۵۲ 831 - 852

کلیدواژه‌ها: سبک شناسی حافظ قران اسیر شهرستانی نظیره گویی و تأثیر شعری

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۲ تعداد دانلود : ۶۱
یکی از شاعران بی بدیل درسبک عراقی، حافظ شیرازی می باشد. این شاعر پرآوازه، تحولی عظیم در زمینه شعر و غزل به وجود آورد. حافظ به لحاظ ارزش واژگانی و زیبایی وزنی و غنای محتوایی شعری خود، بر شاعران متأخر خویش، به خصوص شاعران سبک هندی (یا اصفهانی) تأثیر عمیقی گذاشته است؛ به طوری که در آثار منظوم شاعران از قرن نهم گرفته تا شاعران معاصر، کم و بیش نشانه هایی از سبک و سیاق غزل های حافظ مشاهده می شود. جلال الدین بن میرزا مؤمن اسیر اصفهانی، یکی از شاعران برجسته و نامی و کم تر مطرح دوره سبک هندی می باشد که تحت تأثیر اشعار خواجه، در غزلیات متعددی اقدام به نظیره سرایی از وی نموده است. جُستار پیش رو، مطالعه و تحقیقی نظری است که به شیوه پژوهش کتابخانه ای انجام گرفته است. محدوده و جامعه مورد مطالعه، دیوان غزلیات و چکامه های اسیر شهرستانی، در مقایسه با آثار شعری حافظ می باشد. نظیره گویی اسیر اصفهانی از سبک شعری خواجه شیرازی، صرفاً به تتبع شعری و سرمشق گیری و تقلید از مضمون، وزن و قافیه و کلیت شعری از آثار منظوم حافظ، محدود نمی شود؛ بلکه حوزه های دیگری از سبک حافظ، اعم از مضمون، ساختار، زیب ایی شناسی، آهنگ و وزن بیرونی و حاشیه ای و اندیشه کلامی را دربرمی گیرد. این ویژگی سبکی حافظ منجر به ایجاد وجوه زیبایی شناسی در نگاره های نسخه مصور حافظ نیز شده است. یکی از این نسخ مصور در موزه دهلی نو در هند نگهداری می شود.اهداف پژوهش: بررسی تأثیر سبک حافظ بر سروده های اسیر در حوزه های مختلف.بررسی زیبایی شناسی در نسخه مصور حافظ محفوظ در موزه دهلی نو.سؤالات پژوهش:تأثیرگذاری سبک حافظ بر سروده های اسیر در حوزه های مختلف چگونه می باشد؟وجوه زیبایی شناسی در نسخه مصور حافظ محفوظ در موزه دهلی چگونه است؟
۲۸۹.

تطبیق سبک شناسی نهاد خانواده در قرآن کریم و داستان های شهرنوش پارسی پور و نمونه های تصویری آن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات هنر اسلامی سال ۱۹ زمستان ۱۴۰۲ شماره ۵۲ 892 - 906

کلیدواژه‌ها: شهرنوش پارسی پور آثار داستانی سبک شناسی خانواده

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۰ تعداد دانلود : ۳۸
نهاد خانواده و تأثیر تربیتی آن همواره مورد توجه اندیشمندان بوده است. خانواده کانونی است که بذر هویت، فرهنگ و شخصیت هر فرد در آن پایه گذاری می شود. شناخت عواملی که به تحکیم بنیاد این نهاد مدد می رساند امری ضروری و بدیهی است. در بین تمام نهادها، سازمان ها و تأسیسات اجتماعی، خانواده نقش و اهمیت خاص و به سزا دارد. تمام آنان که در باب سازمان جامعه اندیشیده اند، همه مصلحین، حتی رویاگرایان و آنان که به ناکجاآباد روی کردند، بر خانواده و اهمیت حیاتی آن بر جامعه تأکید ورزیده اند. به درستی هیچ جامعه ای نمی تواند ادعای سلامت کند، چنان چه از خانواده هایی سالم برخوردار نباشد. در این مقاله که به شیوه توصیفی و تحلیلی نگاشته شده، پس از طرح مباحثی در مورد خانواده، به بررسی وضعیت خانواده های منعکس شده در آثار داستانی مورد نظر پرداخته شده است. در نهایت، نشان می دهد خانواده در آثار داستانی پارسی پور از پایه و اساس سست و متزلزل است و عوامل متعددی سبب از هم گسیختگی خانواده ها در آثار داستانی این نویسنده شده است. مهم ترین عوامل در آثار داستانی پارسی پور که باعث فروپاشی خانواده ها شده، طلاق و جدایی، غیبت غیرارادی و امراض روحی جسمانی یکی از اعضا می باشند. نویسنده در آثار خود از خانواده های مردسالاری سخن به میان می آورد که مقام و جایگاه زن را نادیده می گیرند و برای جنس زن ارزشی قائل نیستند. شخصیت های داستانی به دلیل شرایط بدی که در خانواده ها دارند، ناشاد و بدبخت هستند که در جهان آثارش بی هیچ امید و هدفی پرسه می زنند.اهداف پژوهش:نشان دادن واقعیت های اجتماعی جامعه در حوزه خانواده.بررسی نوع نگاه جامعه به زن در آثار شهرنوش پارسی پور.سؤالات پژوهش:آیا نهاد خانواده و ساختار آن از خلال آثار داستانی شهرنوش پارسی پور نمایان است؟آیا با مطالعه و بررسی آثار برگزیده داستانی شهرنوش پارسی پور می توان به روابط و مناسبات حاکم بر خانواده های ایرانی پی برد؟  
۲۹۰.

مقایسه و تحلیل سبک شناسی دو سطح فکری و ادبی در تحمیدیّه های حدیقه سنایی و منطق الطیّر عطار(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات هنر اسلامی سال ۲۰ تابستان ۱۴۰۳ شماره ۵۴ 106 - 125

کلیدواژه‌ها: تحمیدیه سبک شناسی حدیقه منطق الطیر

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۴ تعداد دانلود : ۷۱
حدیقه سنایی اثری پیشرو در منظومه سرایی ادب فارسی است و به دنبال آن منطق الطّیر نقش مکمل را  برعهده دارد. با این وجود، از جهاتی با حدیقه متفاوت است و سبک شخصی خود را داراست. این پژوهش به دنبال مطالعه و بررسی شباهت ها و تفاوت های فکری و ادبی دو تحمیدیه مهم ادب عرفانی (حدیقه و منطق الطّیر) به منظور درک دقیق تر آرا و اندیشه های دو نگارنده آن هاست. همچنین کشف عناصر زیبایی شناسی ادبی و هنری آن ها در نحوه پردازش اندیشه های عرفانی در تحمیدیّه های شان مدنظر است. در تحقیق پیش رو دو سطح فکری و ادبیّ دو تحمیدیّه براساس دیدگاه ساخت گرایان مورد بررسی قرار می گیرد. نتایج این تحقیق نشان می دهد، مَنِشِ عرفانی سنایی خردمدارانه تر و محتاطانه تر از عطّار است و عناصر ادب تعلیمی در حدیقه او غالب تر است.در مقابل، مَنِشِ عرفانی عطّار، شورانگیزتر و بیقرارانه تر است و عناصر هیجانات عاشقانه به همین دلیل در شعر او بیشتر دیده می شود. در حدیقه، خردِ اجتماعی بازرتر است و در منطق الطّیر، عشق و فردیّت تظاهری بیشتر دارد. تفاوت های موجود به دلیل اندیشه مسلّط توحید عرفانی بر آن ها، به وحدت عقیده شان آسیب نمی زند.اهداف پژوهش:شناخت سطح فکری و ادبی تحمیدیّه های دو اثر بزرگ عرفانی.شناخت دلایل تفاوت های موجود فکری و ادبی دو تحمیدیّه حدیقه و منطق الطیر.سؤالات پژوهش:خردورزی سنایی در تحمیدیّه، مرهون چیست؟عطار در مقابل الگوی خردورزی اجتماعی سنایی، چه الگویی را ارائه می کند؟
۲۹۱.

سبک شناسی سوره فرقان

نویسنده:
منبع: مطالعات زبان فارسی (شفای دل) سال ۷ بهار ۱۴۰۳ شماره ۱۷ 140 - 166

کلیدواژه‌ها: سبک شناسی قرآن کریم سوره فرقان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۴ تعداد دانلود : ۴۲
سبک‌شناسی متون، از جمله روش‌هایی است که ما را به معنا و مفهوم‌سازی‌های متکلم و جنبه‌های زیبایی متون راهنمایی می‌کند. امروزه سبک‌شناسی به عنوان یکی از علومی که با دانش زبان‌شناسی و بلاغت ارتباط تنگاتنگی دارد، جایگاه ویژه‌ای را در میان پژوهش‌های ادبی به خود اختصاص داده است. از جمله اثری که از لحاظ سبک‌شناسی قابل تأمل است، قرآن کریم می‌باشد. روشن است برای درک قرآن کریم و فهم بیشتر آن باید با ویژگی‌های مختلف آن از جمله اسلوب‌های ادبی و زبانی کاربردی‌اش آشنا شد و قطعاً دانش سبک‌شناسی برای رسیدن به این مقصود می‌تواند نقش چشمگیری داشته باشد. در این جستار با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی سورة فرقان در سطوح واژگانی، بلاغی و نحوی مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد: در سطح زبانی سورة فرقان، به نکات صرفی و نحوی توجه شده است. در سطح ادبی، استفاده از عناصر بلاغی چون استعاره، تشبیه، تکرار، التفات، استفهام و غیره، در زمینة موسیقایی و زیبایی‌شناختی تأثیرگذار بوده است و همه این موارد بر وجوه اعجاز بیانی سورة فرقان افزوده است. همچنین وجود بعضی از صناعات ادبی علاوه بر اینکه موجب شیوایی و تأثیرگذاری سوره شده‌اند، همگی در راستای هدف آیات است.
۲۹۲.

تحلیل سبک شناختی نثر فارسی در دوره رشد و تکوین برمبنای فرایند خروج سازه ها

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه زبان ادبی دوره ۲ تابستان ۱۴۰۳ شماره ۲ 101 - 136

کلیدواژه‌ها: خروج بند موصولی خروج سازه متون روایی فارسی نو دورهء رشد و تکوین سبک شناسی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۴ تعداد دانلود : ۵۶
پژوهش حاضر با بررسی ماهیت اختیاری خروج سازه هایی چون بند موصولی و گروه حرف اضافه ای که در نقش توصیف کننده هسته اسمی ظاهر می شوند، به مطالعه این عوامل در دوره رشد و تکوین زبان فارسی و تأثیر آن بر زبان ادبی آثار این دوره پرداخته است. به این منظور، با نمونه گیری تصادفی نظام مند از ۱۲ اثر این دوره، بخش هایی به تعداد ۱۲۰,۰۰۰ واژه بررسی شد. نتایج پژوهش نشان داد که بیش ترین سازه خروج یافته در دوره رشد و تکوین فارسی نو متعلق به بند موصولی است، بعد از آن گروه حرف اضافه ای قرار دارد. هم چنین با تقسیم این دوره از حیات زبان فارسی به دو زیربخش سبک شناختی نثر مُرسل و نثر فنی، مشاهده شد که تفاوت معناداری میان فراوانی و وزن دستوری سازه های خروج یافته در این دو دوره وجود دارد. فراوانی خروج سازه در دوره نثر مرسل بیشتر و در دوره نثر فنی به شکل معناداری کمتر است. براساس تحلیل های سبک شناختی در نثر مرسل که نثری ساده، نزدیک به زبان روایی با جملاتی کوتاه و پردازش آسان است، میزان خروج سازه که پردازش متن را تسهیل می کند، بالاتر بوده است. در مقابل، نثر فنی که پیچیده و دیریاب، با جملات بلند و درهم تنیده است، میزان خروج سازه های کمتری دارد. ازاین رو، همسویی معنادار فراوانی خروج سازه ها با مطالعات سبک شناسی پیشین، نشان دهنده آن است که معیار نحوی خروج سازه ها می تواند شاخصی باشد در کنار سایر معیارهای معمول، و در مطالعات سبک شناسی نثر فارسی به کار گرفته شود.
۲۹۳.

بررسی سبک شناسانۀ مثنوی اسرار الشهود اسیری لاهیجی

نویسنده:
منبع: مطالعات زبان فارسی (شفای دل) سال ۷ تابستان ۱۴۰۳ شماره ۱۸ 146 - 183

کلیدواژه‌ها: سبک شناسی سطح زبانی سطح ادبی سطح فکری اسیری لاهیجی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۰ تعداد دانلود : ۳۴
اسیری لاهیجی از مشایخ سلسله نوربخشیه در قرن نهم و دهم هجری قمری است. در این پژوهش، مثنوی اسرارالشهود لاهیجی در سه سطح زبانی و فکری و ادبی مورد بررسی قرار گرفته است. پژوهش حاضر با توجه به ماهیت نظری آن به روش توصیفی – تحلیلی و بر مبنای مطالعات کتابخانه ای و الکترونیکی صورت پذیرفته است. از نظر زبانی بحر رمل مسدس محذوف در سرودن این مثنوی رعایت شده است. براساس یافته های این پژوهش، واژگان و ویژگی های زبانی کهن به ندرت در این مثنوی یافت می شود. عشق، اصلی ترین بن مایه شاعر است. تکرار وسیع واژه عشق در این مثنوی، گواه بر اهمیت آن در آراء لاهیجی است. از نظر ادبی تشبیه و استعاره پربسامدترین، فنون بلاغی در کلام شاعر است. بسامد «کنایه از فعل» نیز نسبت به سایر کنایات در مرتبه بالاتری قرار دارد. لاهیجی در این مثنوی همسو با مختصات فکری سبک عراقی، به مضامین عرفان اسلامی و اخلاقی پرداخته است. شاعر برای افزایش موسیقی درونی از صنایع بدیعی تکرار، واج آرایی، جناس، تضمین و تضاد بهره برده است. تشبیهات مرسل و مفصل به اعتبار برخوردار بودن از ادات و وجه شبه، بسامد بالاتری نسبت به سایر تشبیهات دارد. در استعاره، لفظ مستعار دور از ذهن نیست. مثنوی اسرار الشهود سرشار از تلمیحات است. از نظر فکری مضامین اخلاق گرایانه و عرفان گرایانه آراء مؤلف را در مثنوی اسرارالشهود تشکیل می دهند. لاهیجی عموم مضامین اسرار الشهود را به مباحث عرفان اسلامی از جمله تعالیم سالکین، متابعت از پیر، آداب و اخلاق صوفیه، وحدت وجود، انسان کامل، فنا و بقا، مرآت تجلی، مضامین قلندرانه، غم گرایی، جبرگرایی، تسلیم و رضا اختصاص داده است.
۲۹۴.

بررسی سبکی و محتوایی منظومه حماسی بهمن نامه سروده ایرانشاه بن ابی الخیر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا) دوره ۱۶ تابستان ۱۴۰۳ شماره ۶۰ 431 - 457

کلیدواژه‌ها: منظومه حماسی بهمن نامه ایرانشاه بن ابی الخیر تحلیل محتوایی سبک شناسی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۳
بهمن نامه حماسه ای رزمی و پهلوانی، اثر ایرانشاه بن ابی الخیر، شاعر سده پنجم و ششم هجری، در ذکر پهلوانی های بهمنِ اسفندیار و اهتمام او به انتقام جویی از خاندان زال پس از مرگ رستم است. در این منظومه حماسی، ایرانشاه بن ابی الخیر به توصیف چهل سال از زندگی بهمن و نبرد او با خاندان رستم پرداخته است. در این پژوهش بر اساس روش توصیفی – تحلیلی، ضمن معرّفی مختصری از شاعر و معرّفی بهمن نامه به بررسی مختصّات سبک شناسانه این اثر پرداخته شده است. ابی الخیر در این منظومه حماسی درصدد آن است تا در قالب کلامی موزون و منظوم و با بهره گیری از صناعات شعری و آرایه های ادبی به معرّفی بهمن نامه بپردازد. شاعر برای غنی کردن سروده ها و اندیشه های خود از تصویرسازی بهره جسته است. نکته قابل توجّه این است که در تصویرسازی و تصویرآفرینی در منظومه حماسی بهمن نامه، ایرانشاه بن ابی الخیر، متأثر از شاهنامه فردوسی بوده است. اهمیّت بهمن نامه، بیشتر از نظر زبان فارسی و زنده نگه داشتن یکی از داستان های ایران باستان و به کار بردن واژه های فارسی در آن است که منبع آن غیر از شاهنامه فردوسی و دیگر کتب تاریخی است. بررسی سطوح ادبی، زبانی و فکری این اثر، بی شک، مسیر شناخت تفکّر و رویّه علمی و ادبی این شاعر را برای علاقه مندان و پژوهشگران هموارتر می سازد.
۲۹۵.

ویژگی سبکی شعر ناصرخسرو در خصوص نقش قاعده افزاییِ وزنِ عروضی در برجسته سازیهای زبانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا) دوره ۱۶ پاییز ۱۴۰۳ شماره ۶۱ 73 - 94

کلیدواژه‌ها: ناصرخسرو فن عروض برجسته سازی زبانی سبک شناسی زبان فارسی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۸ تعداد دانلود : ۳۷
در شعر ناصرخسرو هنجار گریزی هایی در سطوح مختلف زبان دیده می شود هرکدام از آنها موجب برجسته سازی زبان ادبی او شده است. دو گونه از این برجسته سازی زبانی یعنی قاعده کاهی واژگانی و قاعده کاهی نحوی که بسامدِ وقوع بیشتری دارند، از طریق قاعده افزاییِ وزنِ عروضی ایجاد شده اند. برخی از محققان وجهِ امتیازِ زبان ادبی از زبان خودکار را در برجسته سازی یا فورگراندینگ دانسته اند و انواع برجسته سازیِ زبان را در دو گروهِ قاعده افزایی و قاعده کاهی جای داده اند. قاعده افزایی به معنی افزودن قواعدی بر زبان خودکار است و بیشتر جنبه موسیقایی دارد و وزن و قافیه از ابزارهای اصلی آن است. قاعده کاهی یا هنجار گریزی به معنیِ کاستنِ قواعدِ عادیِ زبان است و انواع مختلفی دارد. سبک شناسی لایه ای شیوه ای تازه در حوزه نقد ادبی است که به تحلیل لایه های مختلف اثر ادبی می پردازد. این پژوهشِ که به شیوه توصیفی-تحلیلی و ابزار گردآوری اطلاعات کتابخانه ای انجام گرفته به بررسی و تحلیلِ قصاید ناصرخسرو پرداخته است. نتیجه پژوهش بیانگر آن است که قاعده افزایی وزن عروضی تأثیر معنی داری در برجسته سازی زبانی شعر او داشته است. این برجسته سازی در لایه آوایی با حذف، کاهش، افزایش و تغییر کمیت در واج ها رخ داده است. در لایه نحوی نیز گونه های مختلف جابجایی ارکان جمله، شناور بودن ضمیر متصل و الحاق آن به انواع کلمه دیده می شود. نتیجه پژوهش نشان می دهد که قاعده افزایی وزن عروضی در شعر ناصرخسرو، عامل قاعده گاهی های آوایی و نحوی بوده و این دو نوع قاعده کاهی از ویژگی های سبکی این شاعر محسوب می شود.
۲۹۶.

بررسی ویژگی های سبکی و محتوایی نسخه خطی ثَلاثَهُ العَرایِس وَ لِذَّهُ النَفایِس اثر حاجی علی بن حاجی الله وردی کاشی ساز مشهدی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا) دوره ۱۶ پاییز ۱۴۰۳ شماره ۶۱ 181 - 196

کلیدواژه‌ها: نسخه خطی حاجی علی بن حاجی الله وردی کاشی ساز مشهدی ثَلاثَهُ العَرایِس وَ لِذَّهُ النَفایِس سبک شناسی عصر صفوی داستان نویسی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۶ تعداد دانلود : ۳۷
تاریخ گذشته این سرزمین در بطن خود حاوی حوادث و وقایعی است که به قطع و یقین بسیاری از پژوهش ها به آن اشاره ای نکرده اند؛ بنابراین پرواضح است که معرّفی متون تاریخی گذشته، نقش بسیار مؤثری در آشکار ساختن زوایا و خفایای مبهم و تاریک گذشته را دارد. نسخه خطی ثَلاثَهُ العَرایِس وَ لِذَّهُ النَفایِس، اثر حاجی علی بن حاجی الله وردی کاشی ساز مشهدی، یکی از نویسندگان گمنام عصر صفوی در قرن دوازدهم هجری قمری است. نویسندگان در این مقاله به روش اسنادی و کتابخانه ای و به شیوه توصیفی- تحلیلی به معرّفی نویسنده و اثر ارزشمند وی پرداخته اند. موضوع کتاب، حکایاتی است که نویسنده آنها را از جرح و تعدیل و تحریف وقایع معروف تاریخی و روایات مشهور فراهم آورده است. در قسمت هایی از حکایات، توجّه به ائمه (ع) به چشم می خورد. نویسنده در کتاب خود، همانند گذشتگان سعی نموده است از شیوه زبانی آنان، تقلید نماید تا اثرش مورد عنایت اهل فضل قرار گیرد؛ به همین سبب به وفور از کاربردهای قدیم زبان، استفاده کرده است. نثر این کتاب از نمونه های نثر مرسل قرن یازدهم است. نثری آمیخته به نظم دارد و سرشار از عبارت پردازی، ابیات و اشعار دیگر شاعران است. از ویژگی های مهم متن، اطناب و به کارگیری جملات طولانی است و از میان صناعات ادبی، می توان به انواع سجع، موازنه، جناس و هم آوایی اشاره نمود که نقش بسیار گسترده ای در ایجاد موسیقی کلام دارد. همچنین از میان صورخیال، تشبیه و استعاره هم زیاد به کار رفته است. اکثر اشعار به کار رفته در متن، از شاعران گذشته همچون فردوسی، سعدی و حافظ است.
۲۹۷.

مضامین معنوی و عرفانی در اشعار عربی و ملمّعات سعدی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: عرفان اسلامی سال ۲۱ بهار ۱۴۰۴ شماره ۸۳ 199 - 220

کلیدواژه‌ها: ملمّع سبک شناسی عرفان و تصوف انسان گرایی فلسفه عشق

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۱ تعداد دانلود : ۴۳
سعدی در ادبیات عرب و در عرفان و تصوف نیز شناخته شده بود. آثار او نشان می دهد که به عارفان بزرگ ارادت داشته و بسیاری از گفته های آن ها را نقل کرده است و خود سیر و سلوکی داشته که اغلب غزل های او را عرفانی نموده و اصطلاحات صوفیانه را فراوان به کاربرده است. این آموزگار اخلاق در اشعار عربی و ملمعات خود که ابیات و مصراع های عربی را آورده است، به امور معنوی و عرفانی می پردازد که کمتر موردتوجه قرارگرفته اند. در این مقاله آن موارد تحلیل شده است. این تحقیق از روش کتابخانه ای و شیوه تحلیل منطقی و مستند به منابع اصلی بهره جسته و با استنتاج از یافته های پژوهش، نشان می دهد که سعدی در اشعار عربی خود نیز همان فلسفه عشق و اخلاق مداری را آموزش می دهد و صوفی کامل نیست بلکه اندیشه های صوفیانه را در جهت اهداف انسانی و اخلاقی استفاده می کند.
۲۹۸.

سبک شناسی صدوق در کتاب «کمال الدین»

نویسنده:
منبع: جامعه مهدوی سال ۵ پاییز و زمستان ۱۴۰۳ شماره ۲ (پیاپی ۱۰) 91 - 116

کلیدواژه‌ها: سبک شناسی شیخ صدوق کمال الدین لایه واژگانی لایه ایدئولوژیک

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۹ تعداد دانلود : ۳۶
راهیابی به اندیشه نگارنده یک اثر، از راه های گوناگونی چون شناخت سبک نویسنده ممکن می شود. سبک شناسی شیوهٔ کاربرد زبان در یک بافت معیّن به وسیله شخص معیّن و برای هدفی مشخّص است و کاربست این روش در بررسی آثار پیشینی در عرصه مهدویت، داده های نوینی در اختیار پژوهشگران این حوزه قرار می دهد. شیخ صدوق را باید یکی از غیبت نویسان سرآمد در سده چهارم قمری دانست که با کتاب کمال الدین و تمام النعمه، روشی نوین در طرح مباحث مهدویت درانداخته است. سبک شناسی شیخ صدوق در کتاب کمال الدین با آگاهی از حوزه مباحث واژگانی و معنایی، ساختار متن، مباحث مرتبط با بن مایه متن و روش شناسی بدست می آید. مقالهٔ حاضر با توصیف و تحلیل داده های کتاب کمال الدین شیخ صدوق درصدد شناخت سبک وی برآمده است. شیخ بر خلاف دانشیان پیش از خود چون صفّار و کلینی، «خلیفه» را به عنوان واژگان کلیدی و به تکرار زیاد بکار می برد. کندوکاو در سبک صدوق نشان از آن دارد که ایشان در نظریه های کلامی خویش، «خلیفه» را نمایان گر ماهیت اصلی امامت می داند و پایداری نظام هستی را در گرو وجود خلیفه می داند؛ همچنین بازشناسی این واژه را مدخل مناسبی برای پیوند با مسائل غیبت می یابد. واژه «غیبت» نیز در سراسر کتاب در معنای پنهان بودن و در برابر «عدم» دنبال می شود. افزون بر آن در مسائل مرتبط با مهدویت از همانندیابی امام مهدی(عج)با انبیای گذشته بهره می برد و بخش روایات کمال الدین با تئوری های کلامی اثر، سازگار است.
۲۹۹.

تحلیل سبک شناسی آوایی و واژگانی دعای افتتاح(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: دعاپژوهی سال ۴ پاییز و زمستان ۱۴۰۳ شماره ۷ 100 - 123

کلیدواژه‌ها: سبک شناسی تحلیل زبانی تحلیل آوایی تحلیل واژگانی دعای افتتاح

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۸ تعداد دانلود : ۴۲
       این پژوهش با هدف تحلیل سبک شناسی آوایی و واژگانی دعای شریف افتتاح، یکی از متون پرکاربرد عبادی در فرهنگ اسلامی، انجام شده است. دعای افتتاح به لحاظ محتوایی سرشار از مفاهیم توحیدی، ولایی و اخلاقی است که در شب های ماه رمضان قرائت می شود. با بهره گیری از روش توصیفی تحلیلی و رویکرد سبک شناسی لایه ای، ساختار زبانی این دعا در دو سطح آوایی و واژگانی بررسی شده است. در سطح آوایی، ویژگی هایی چون تکرار حروف، قافیه داخلی، ردیف، سجع، جناس و وزن هجایی، باعث ایجاد موسیقی درونی و تأثیر عاطفی بر مخاطب شده است. در سطح واژگانی، گزینش دقیق واژگان با بار معنایی عمیق، تکرار واژگان کلیدی و استفاده از ترکیبات مترادف و متضاد، نشان دهنده ظرافت ادبی دعاست. یافته ها نشان می دهد که دعای افتتاح نه تنها یک متن عبادی، بلکه اثری هنری با ساختاری هدفمند و زبانی ادبی است که به انتقال مفاهیم دینی، القای عواطف معنوی و ماندگاری فرهنگی کمک می کند. این مقاله می تواند الگویی برای تحلیل سبک شناسی سایر متون دینی باشد.
۳۰۰.

بررسی در زمانی مؤلفه های سبکی عناوین روزنامه های فارسی زبان با تأکید بر ویژگی های نحوی(مطالعۀ موردی: بررسی ویژگی های نحوی مؤثر در سبک تیترهای اول روزنامۀ اطلاعات سال های 1357 و 1399)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زبان و زبان شناسی دوره ۲۰ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۳۹ 193-222

کلیدواژه‌ها: نحو سبک شناسی تیتر اول روزنامه اطلاعات

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۶ تعداد دانلود : ۴۰
در این مقاله تلاش شده که از ویژگی های نحوی عناوین اول خبری روزنامه اطلاعات، به عنوان عاملی برای مشخص کردن سبک نوشتاری این روزنامه در دو دوره مختلف استفاده شود. پرسش های اصلی تحقیق عبارت از این است که «چه ویژگی های نحوی را می توان به عنوان مؤلفه های سبکی برای بررسی سبک نگارش تیترهای اول روزنامه معرفی کرد؟» و «این ویژگی ها در روزنامه اطلاعات سال های 1357 و 1399 چه تغییراتی داشته است؟» برای این منظور پس از بیان مقدمه ای در رابطه با اهمیت، دلیل و چگونگی انتخاب موضوع، به برخی از پژوهش های مرتبط، که قبلاً انجام شده است، به عنوان پیشینه تحقیق اشاره گردید. در ادامه روش تحقیق و چگونگی انتخاب نمونه آماری و دسته بندی نمونه ها بیان شد. پس ازآن، با توجه به این که مقاله از یک سو به سبک شناسی و از سوی دیگر به دستور زایشی مرتبط بود، درباره هر یک از این موضوعات مطالبی، به عنوان چارچوب نظری تحقیق به اختصار ارائه گردید. در بخش بحث و بررسی با توجه به نمونه های ارائه شده، مواردی همچون میزان استفاده از گروه های اسمی و جمله های مستقل، میزان استفاده از افعال دارای وجه امری و التزامی، میزان نسبی استفاده از فرایندهای گشتار خروج و مبتداسازی و تعداد ساخت های همپایه، مورد بررسی قرار گرفت. در پایان نتیجه ای که به دست آمد این بود که تفاوت های معناداری در عنوان های اول خبری این روزنامه در سال های 57 و 99 بر اساس موارد مذکور وجود دارد. همچنین نتیجه گرفته شد که تمایل روزنامه نگاران در سال99 به استفاده از بندهای خودایستا به عنوان تیتر اول، استفاده از وجه التزامی و بهره گیری از گشتار خروج نسبت به سال 57 بیشتر بوده است در حالی که تمایل به استفاده از گشتار مبتدا ساز وبهره گیری از ساخت های همپایه در عنوان های خبری در سال 57 نسبت به سال 99 بیشتر بوده است.