علی اصغر بوندشهریاری

در شعر ناصرخسرو هنجار گریزی هایی در سطوح مختلف زبان دیده می شود هرکدام از آنها موجب برجسته سازی زبان ادبی او شده است. دو گونه از این برجسته سازی زبانی یعنی قاعده کاهی واژگانی و قاعده کاهی نحوی که بسامدِ وقوع بیشتری دارند، از طریق قاعده افزاییِ وزنِ عروضی ایجاد شده اند. برخی از محققان وجهِ امتیازِ زبان ادبی از زبان خودکار را در برجسته سازی یا فورگراندینگ دانسته اند و انواع برجسته سازیِ زبان را در دو گروهِ قاعده افزایی و قاعده کاهی جای داده اند. قاعده افزایی به معنی افزودن قواعدی بر زبان خودکار است و بیشتر جنبه موسیقایی دارد و وزن و قافیه از ابزارهای اصلی آن است. قاعده کاهی یا هنجار گریزی به معنیِ کاستنِ قواعدِ عادیِ زبان است و انواع مختلفی دارد. سبک شناسی لایه ای شیوه ای تازه در حوزه نقد ادبی است که به تحلیل لایه های مختلف اثر ادبی می پردازد. این پژوهشِ که به شیوه توصیفی-تحلیلی و ابزار گردآوری اطلاعات کتابخانه ای انجام گرفته به بررسی و تحلیلِ قصاید ناصرخسرو پرداخته است. نتیجه پژوهش بیانگر آن است که قاعده افزایی وزن عروضی تأثیر معنی داری در برجسته سازی زبانی شعر او داشته است. این برجسته سازی در لایه آوایی با حذف، کاهش، افزایش و تغییر کمیت در واج ها رخ داده است. در لایه نحوی نیز گونه های مختلف جابجایی ارکان جمله، شناور بودن ضمیر متصل و الحاق آن به انواع کلمه دیده می شود. نتیجه پژوهش نشان می دهد که قاعده افزایی وزن عروضی در شعر ناصرخسرو، عامل قاعده گاهی های آوایی و نحوی بوده و این دو نوع قاعده کاهی از ویژگی های سبکی این شاعر محسوب می شود.

میهن دوستی پدیده ای است که در سده اخیر بر ادبیّات معاصر، تأثیر ویژه ای داشته است. عارف قزوینی و فرخی یزدی، نمونه ای از شعرای معاصری هستند که میهن دوستی در شعر آن ها جلوه خاصی دارد. شعر تاجیکستان نیز به دلیل تهاجم اقوام بیگانه و سال ها، سیطره کمونیسم، نیاز به دمیدن روحی تازه از غرور ملی و میهن دوستی دارد تا در جهت حفظ وحدت ملی و نیل به توسعه، به یاری قوم تاجیک بیاید. لایق شیرعلی، شاعر ملی تاجیکستان و یکی از شاخص ترین چهره های اشعار میهن دوستانه است که در سروده هایش، عشق به میهن و وطن خود را نشان داده است. مقاله حاضر به روش توصیفی با رویکرد تحلیل محتوا، به بررسی تحلیل بازتاب اندیشه های میهن دوستانه در اشعار لایق شیرعلی شاعر وطن پرست، پرداخته است. جنبه های مختلف میهن دوستی در شعر لایق شامل یادکرد گذشته باشکوه قوم تاجیک، اهمیّت زبان فارسی به عنوان زبان مادری، تأثیرپذیری از شاهنامه، دعوت به صلح و  اندیشه های جهان وطنی می باشد. نویسندگان با تکیه بر اندیشه صاحب نظران، اشعار لایق را مورد بررسی قرار داده و به این نتیجه رسیده اند که اندیشه های میهن دوستانه لایق، ریشه های عمیق انسان دوستانه دارند. لایق، خواهان صلح، پیشرفت، برابری و هم زیستی مسالمت آمیز همه ملّت های جهان است و این آرمان، زمانی محقق خواهد شد که هر انسانی به ارزش های ذاتی خودش پی ببرد؛ بنابراین لازمه صلح جهانی از دیدگاه لایق شیرعلی، خودشناسی و خودآگاهی فردی است.