در ادیان باستان آیین قربانی وجود داشته، در دین اسلام و هندآیین قربانی دارای اهمیت مطالعه و پژوهش است. قربانی از مهم ترین آیین دینی تلقی می شد. در هند آیین قربانی رفته رفته از آیینی ابتدایی به چنان نظام پیچیده ای بدل شد که در دورهایی برای برگزاری آن حضور چندین دین یار ضروری بود و نظام تمام کائنات وابسته به این عمل تصور می شد. بر اساس، این پژوهش در صدد پاسخ دهی به این سؤال است که سابقه تاریخی قربانی در دین اسلام و هندو چه فرایندی داشته و قربانی در متون دینی اسلامی و هندو چگونه بازتاب یافته است؟ نتایج پژوهش حاکی از ان است که شرح این آیین با جزئیات تمام در متونی موسوم به براهمنه ها نقل شده است. براهمنه ها در واقع بازتاب دورهایی از حیات دین هندوست که در آن آیین گرایی محض حکمفرما بود و دین یاران (افرادی که امور سیاسی و اجتماعی دین را بر عهده داشتند) هندو حاکمان مطلق جامعه بودند. در هند این آیین به سبب باطن گرایی دوره های بعد افول کرد. ولی در دین اسلام همواره دارای اهمیت بود و با اهداف مختلفی انجام می شده است.
پژوهش در تاریخ اجتماعی برای کاربردی کردن پژوهشهای تاریخی
اهمیت شایانی یافته است. تاریخ های محلی در این مطالعات اجتماعی، به
روشن نمودن حیات مدنی و میراث های فرهنگی و تمدنی کمک شایانی
کردهاند. حمام های عمومی، به عنوان یکی از میراث های معماری ایران، و
دستاوردهای اجتماعی و فرهنگی آن، برای پژوهش در تاریخ اجتماعی و
محلی ایران، و یافتن آداب و سنن فرهنگی و اخلاقی ایرانیان، بسیار مهم
است. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانهای
و با بهره گیری از شیوه میدانی و روایات شفاهی، در پییافتن پاسخی برای
این پرسش است که معماری و آداب و کارکردهای اجتماعی حمام های
عمومی در سوادکوه چگونه بوده است؟ یافته های پژوهش حاکی از آن است
که علاوه بر تأمین بهداشت و سلامت عمومی، حمامها در تعاون، معاشرت
مردم، تبادل اطلاعات و افزایش آگاهی های اقشار روستایی، جامعهپذیری،
آشنایی با شکاف های طبقاتی و اجتماعی، توجه به فرایض دینی مانند نماز،
بروز اختلافات ملکی و ارضی و ارثی، خاطرهگویی و انتقال تجربیات به
نسل های پسین روستا، ارائه موسیقی اصیل سنتی منطقه و آوازخوانی، و تداوم
سنت ها و آداب اجتماعی و فرهنگی منطقه تأثیر به سزایی داشته است.
در حوزه معماری، حمام ها، تحت تأثیر جغرافیا و اقلیم منطقه قرار داشته است
هم از جهت سبک معماری، و هم از جهت مصالح و مواد اولیه. در آغاز دوره
پهلوی، حمام های خانگی جای خود را به حمام های بزرگ و عمومی داد. این
تغییر، موجب کارکرد اجتماعی حمام ها در حیات روستایی سواد کوه شد.
شهر کرج ابودلف یکی از مهم ترین شهرهای دوران اسلامی است که در سده های اولیه این دوره شکل گرفت و در قرون میانی به شکوفایی رسید. شناخت از این شهر تا سه دهه گذشته صرفاً به اشارات متون تاریخی مربوط می شد. حال با انجام بررسی های میدانی باستان شناسی و مطالعه اسناد تاریخی می توان به شناخت بیشتری از موقعیت مکانی شهر یادشده و آثار و بقایای به جای مانده از آن دست یافت. یکی از مهم ترین آثار قابل مطالعه کرج ابودلف، خانقاه ها است. خانقاه ها به عنوان مراکزی برای آموزش مبانی دین و اصول طریقت، از قرن چهارم هجری قمری در بلاد اسلام شکل گرفته و به بسط تصوف پرداختند. در این میان، شهر کرج ابودلف دارای چند خانقاه بوده که هدف این نوشتار بررسی آن ها با بهره گیری از بررسی باستان شناسی و مداقه در اسناد و متون تاریخی است. پرسش های تحقیق عبارتنداز: 1. اسناد مکتوب و شواهد تاریخی، چه زمانی را برای شکل گیری و توسعه خانقاه ها در شهر کرج ابودلف پیشنهاد می کنند؟ 2. نقش اسناد و شواهد باستان شناسی مرتبط با خانقاه ها در انطباق مکان کرج با شهر آستانه چیست؟ 3. خانقاه های شهر کرج چه جایگاهی در ساختار فضایی شهر کرج داشته اند؟ روش پژوهش در این جستار، تاریخی و با رویکرد توصیفی-تحلیلی است و شیوه گردآوری اطلاعات، میدانی و کتابخانه ای است. تاکنون پژوهشی مستقل درباب خانقاه های شهر کرج صورت نگرفته است و براساس مطالعه اسناد موجود و بررسی های باستان شناسی، سوای از انطباق موقعیت شهر فعلی آستانه با شهر کرج ابودلف می توان بیان داشت که خانقاه های شهر کرج در سده های میانی دوران اسلامی به عنوان بخشی از ساختار فضایی شهر مذکور شکل گرفته و پیوند های کارکردی خود را پس از زوال کرج با بقایا یا دیگر آثار معماری شهر حفظ کرده اند.
استخاره کردن به شیوه های مختلف، تاریخی کهن در جهان اسلام دارد. می توان شواهد متنوعی حاکی از کاربرد فراوان آن در زندگی شخصی و اجتماعی مسلمانان سراغ داد. رواج گسترده این منسک، بی تردید خاستگاه های نظری نیز داشته و از تحول گفتمانهای فکری جامعه نیز اثر پذیرفته است. شخصیت های متعددی در ادوار گوناگون فرهنگ اسلامی بدان توجه نشان داده و هر یک از منظری به این منسک نگریسته و با ملاحظات انتقادی خویش به تکاملش مدد رسانده اند. این مطالعه کوششی است برای شناخت چنین عالمانی و تلاش های نظری آنان؛ همچنان که از یک سو شناخت بستر فرهنگی ظهور هر دیدگاه، و از دگر سو، پی جویی اثر هر یک بر تحول فرهنگ استخاره را نیز هدف گرفته است.