درخت حوزه‌های تخصصی

این مقاله اثر شیوه آموزش ارزشهای دینی مبتنی بر دیدگاه منش پروری توماس لیکنا را در تربیت منش عفاف بررسی می کند. شیوه های آموزشی، روش تدریس و محتوی آموزسی مبتنی بر این دیدگاه برای گروه آزمایش و روش تدریس رایج برای گروه کنترل به کار رفته است. جامعه مورد مطالعه 100 نفر از دانش آموزان پسر مقطع دبیرستان غیر انتفاعی جاویدان شهر قم بودند که نمونه آن 28 نفر در دو گروه 14 نفره آزمایش و کنترل مورد مطالعه و بررسی قرار گرفتند. تجزیه و تحلیل داده های این پژوهش از طریق ترسیم جدولهای توزیع فراوانی، نمودار درصدی (آمار توصیفی) و آزمون تی (آمار استنباطی) با استفاده از نرم افزار اس پی اس اس به روش تحلیل واریانس یکراهه و همبستگی پیرسون انجام شده و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتایج نشان داد میان برنامة درسی آموزش ارزشهای دینی مبتنی بر دیدگاه منش پروری و پرروش منش عفاف در دانش آموزان تفاوت معناداری وجود دارد که نشان از تغییر نگرش و طرز تلقی دانش آموزان نسبت به این ارزش در ابعاد اهمیت عفاف، عفت گفتاری، پوششی، دیداری، شنیداری و جنسی است.

آموزش نادرست علوم اسلامی می تواند همراه با آسیب و خطر باشد. این خطر برای فراگیرانی که قصد ندارند به شکل تخصصی به علوم اسلامی مشغول شوند بیشتر است. حتی اگر آموزش دقیق و کامل باشد، این پرسش باقی است که آیا این آموزش مفید خواهد بود؟ وضعیت نامطلوب برخی از پرورش یافتگان در نظام تربیتی مبتنی بر آموزش آکادمیک علوم اسلامی، باعث شده است فایده آموزش علوم اسلامی مورد تردید قرارگیرد؛ به گونه ای که برخی در گفتار و رفتار، به عدم آموزش مستقیم علوم اسلامی برای مخاطب عمومی توصیه می کنند. این مقاله با نادرست دانستن مطلق بودن این نتیجه گیری، در تلاش است با تفصیل مسئله بر حسب نوع دانش و مخاطب، هدف مطلوب و معیاری از شیوه مطلوب آموزش را بر اساس تصویر مفروض خویش از دینداری، مبانی فکری رفتارها و سطوح علم آموزی در مقام ""باید"" و ساختار علوم اسلامی مدون در مقام ""هست"" تبیین کند. مدل پیشنهادی ""نظام تربیتی مبتنی بر آموزش آکادمیک"" در این مقاله، دو شکل از آموزش آکادمیک را تجویز می کند: الف) آموزش علوم اسلامی در مقام ""به کاربستن""، که با عنوان ""آموزشهای اسلامی"" یا ""علوم اسلامی کاربسته"" از آن یاد می شود.ب) آموزش علوم اسلامی با تاکید بر اهداف نگرشی و به شکل مرتبه دوم، که با عنوان ""چشم انداز کلی از علوم اسلامی"" از آن یاد می شود.

پرورش کرامت انسانى را مى توان به عنوان یکى از مهم ترین اهداف در نظام تربیتى اسلام در نظر گرفت. منظور، نه کرامت ذاتى انسان، بلکه کرامت اکتسابى مراد است. شاید بتوان ادعا نمود که غایت همه فعالیت هاى تربیتى شکوفا ساختن و بالفعل رساندن این نوع کرامت در ساحت وجودى انسان مى باشد. این نوشتار با روش توصیفى تحلیلى، از بین عوامل گوناگون تأثیرگذار بر پرورش کرامت، عاملیت «خانواده» و «مدرسه» را مورد بررسى قرار داده است که نقشى ویژه در پرورش کرامت اخلاقى آنها ایفا مى نمایند. برهمین اساس در یک سو، «توجه به جنبه الگویى والدین»، «رابطه عاطفى والدین و فرزندان» و «اعتدال در محبت ورزى» در خانواده؛ و در سوى دیگر، «توجه به اهداف تربیت» و «الزامات اخلاقى مربیان و رابطه آنها با متربیان» و نیز عامل «دوستان و همسالان» در مدرسه، از جمله مؤلفه هایى هستند که متناسب با ویژگى هاى خانواده و مدرسه، محوریت یافته و در شکوفایى و پروراندن کرامت اخلاقى فرد اثرگذار خواهند بود.

هدف این پژوهش، ساخت و هنجاریابی پرسشنامه «فرزندپروری در نگرش اسلامی» است. در همین راستا، پرسشنامه ای درباره فرزندپروری بر اساس عوامل اسلامی تدوین، و برای تعیین روایی محتوایی از متخصصان علم تربیت و مشاوره نظرخواهی شد. پس از اعمال نظر ایشان، پرسشنامه نهایی همزمان با پرسشنامه فرزندپروری بامریند بر روی 1220 نفر از دانش آموزان مقطع متوسطه سال 1394 در نواحی 1، 2و 3 شهرستان اصفهان اجرا گردید. با استفاده از نرم افزار SPSS و با اجرای تحلیل عاملی، شش عامل از پرسشنامه استخراج شد که در مجموع، 54 سؤال از 182 سؤال طرح شده را در بر گرفت و 56 درصد از واریانس سؤالها را تبیین کرد. برای به دست آوردن عاملهای پرسشنامه از روش تحلیل عاملی استفاده شد. این روش با استفاده از شیوه تحلیل عوامل اصلی و چرخش واریماکس و در نظر گرفتن اندازه های ویژه بیشتر از یک انجام شد. پس از آن به نامگذاری عوامل از طریق تحلیل عاملی اکتشافی پرداخته شد که عبارت است از: اخلاص والدین در تربیت، ارزشهای تربیتی، منطق در تربیت فرزندان، ارتباط انسان در تربیت، اهتمام والدین به نقش خدا در زندگی، بی مبالاتی والدین در تربیت دینی. همسانی درونی سؤالات با ضریب آلفای کرونباخ محاسبه شد که 941/0 را به دست داد. هم چنین، ضریب همبستگی پرسشنامه با خرده مقیاسهای آزادگذاری، استبدادی و اقتدار منطقی از پرسشنامه «فرزندپروری بامریند» محاسبه شد که به ترتیب عبارت است از: 179/0-، 140/0- و 586/0. بنابراین، اعتبار و روایی پرسشنامه در حد مطلوبی است و این ابزار، فرزندپروری را در نگرش اسلامی بخوبی می آزماید.

این پژوهش کیفی، با روش توصیفی تحلیلی و اسنادی و با هدف تبیین و شناخت مفاهیم قرآنی متناظر با عوامل و عناصر تشکیل دهندة برنامة درسی، دربارة اهداف، محتوا، روش ها و ارزشیابی تعلیم و تربیت در قرآن کریم تدوین یافته است. در نظام تعلیم و تربیت قرآن، اهداف به دو صورت اهداف غایی و اهداف میانی ترسیم شده اند. از لحاظ محتوایی، به طور کلی قرآن دربردارندة مجموعه ای از مفاهیم، اصول، قوانین، روش ها و فعالیت هاست که با استفاده از معیارهایی همچون توالی، استمرار، تعادل، وسعت و وحدت و روش های تربیتی همچون تمثیل و شبیه سازی، مشاهده، پرسش، اردوی علمی، الگویی، موعظه و تذکر، و استدلال، در صدد دستیابی به تربیت معنوی و جسمی یا پرورش همه جانبة انسان است. رسیدن به این مقصود نیازمند خودارزیابی و ارزیابی بیرونی از طریق روش هایی مانند ابتلا، فتنه، محاسبه و مراقبه می باشد.

در این مقاله واگذاری وظیفه امر به معروف و نظارت اجتماعی به عهده دولت و اجرای حکومتی آن، با استفاده از تجربه های تاریخی، مورد بررسی قرار می گیرد و ثابت می شود که دخالت دولت در اجرای امر به معروف، اجتناب ناپذیر است و بدون استفاده از امکانات و اطلاعات نظام حکومتی کاری از پیش نخواهد رفت؛ با این وجود نگرش حکومتی به این مسئله و انحصار آن در روش دولتی و حکومتی، پیامد های نامطلوبی را به بار می آورد و می تواند این اصل مهم دینی و عقلی و ارزشی را در مسیری مخالف با اهداف آن قرار دهد یا به انزوا و بن بست بکشاند. بعضی از این پیامدهای نامطلوب عبارتند از: ظاهر گرایی، کم رنگ شدن بُعد مردمی، افراط و تفریط در امور، ایجاد زمینه خودکامگی و ایجاد مصونیت کاذب.

پژوهش حاضر با هدف تعیین میزان انطباق روش تدریس دبیران درس دین و زندگی پایه سوم متوسطه با کتاب راهنمای تدریس و از طریق روش توصیفی- پیمایشی، انجام گردید. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه دبیران رسمیِ مرد درس دین و زندگی پایه سوم متوسطه شهر مشهد بوده که پس از انتخاب ناحیه دو آموزش و پرورش شهر مشهد و با استفاده از روش سرشماری در نمونه گیری، کلاسهای تدریس همه دبیران درس دین و زندگی پایه سوم متوسطه در هر 9 دبیرستان پسرانه این ناحیه طی 39 جلسه مورد مشاهده و ارزیابی دقیق قرار گرفت و برای تکمیل اطلاعات پژوهش با همه دبیران مصاحبه انجام شد.نتایج نشان داد که در ارتباط با مولفه های کلیات و تمهیدات، میزان انطباق فعالیت های دبیران با توصیه های کتاب راهنمای تدریس در هیچ یک از موارد در حد مطلوبی نیست و نیز انطباق فعالیت های دبیران و مشارکت دانش آموزان در بخش سازماندهی فعالیت های یاددهی- یادگیری با توصیه های کتاب راهنمای تدریس در بیشتر موارد در حد مطلوبی نبود. همچنین اکثر دبیران اظهار داشتند که آگاهی، تسلط و استفاده آنان از کتاب راهنمای تدریس بسیار کم است. در مجموع، یافته ها نشان داد که از روش تدریس توصیه شده در راهنمای تدریس تا حد زیادی غفلت شده است. این امر اثربخشی برنامه درسی درس"" دین و زندگی"" را با چالشی جدی مواجه می سازد.