درخت حوزه‌های تخصصی

علی‎رغم افزایش خیره‎کنندة تعداد کانال‎های تلویزیونی که از طریق ماهواره‎ها اقدام به پخش برنامه‎های رادیویی و تلویزیونی برای بخش اعظمی از کشورهای دنیا و یا حتی تمام کشورهای دنیا می‎کنند و علی‎رغم افزایش روزافزون تعداد کشورهایی که وارد قلمرو پخش برنامه‎های تلویزیونی ماهواره‎ای به عنوان مهم‎ترین رسانه جهانی روز دنیا شده‎اند، متأسفانه تاکنون جامعه جهانی نتوانسته است پدیده «پخش برنامه‎های تلویزیونی ماهواره‎ای» را به عنوان یکی از موضوع‎های مهم ارتباطات و حقوق بین‎الملل قانونمند کند. این مسئله، یعنی قانونمند نبودن پخش برنامه‎های تلویزیونی ماهواره‎ای در حقوق بین‎الملل به بروز مسائل و مشکلاتی در عرصه ارتباطات و حقوق بین‎الملل منجر شده است که اگر همچنان ادامه یابد قطعاً در آینده به مشکلات و مسائل بیشتری در جامعه جهانی دامن خواهد زد و علاوه بر خدشه‎دار کردن سلامت ارتباطات بین‎المللی حتی صلح و امنیت بین‎المللی را نیز به مخاطره خواهد افکند. بیان این نکته به معنای آن نیست که جامعه جهانی (دولت‎ها و مجامع بین‎المللی) به مقوله ضرورت قانونمند کردن پخش برنامه‎های تلویزیونی ماهواره‎ای توجهی نداشته‎اند و برای حصول به این هدف اهتمامی نورزیده‎اند؛ بلکه همان گونه که در ادامه این مقاله خواهد آمد تقریباً تمامی تلاش‎های دولت‎ها و مجامع بین‎المللی برای قانونمند کردن پخش برنامه‎های تلویزیونی ماهواره‎ای در حقوق بین‎الملل به موانعی برخورد کرده است که دست یافتن به این هدف را تا حد زیادی دشوار می‎سازد. در این مقاله، موانع و دلایل ناکامی جامعه جهانی در خصوص عدم تصویب کنوانسیون یا معاهده جامع و خاصی که متضمن تمامی جنبه‎های پخش تلویزیونی ماهواره‎ای باشد به ترتیب در چهار مبحث تحت عنوان مسائل سیاسی، حقوقی، فرهنگی و فنی مورد بحث و بررسی قرار می‎گیرد تا هم با وقوف بر این مسائل و موانع، سیاست‎های کلان ملی در خصوص پخش و دریافت برنامه‎های تلویزیونی ماهواره‎ای با مطالعه و احتیاط بیشتری تدوین شود و هم با استفاده از ابزارها و توانمندی‎های بالقوه و بالفعل ملی و بین‎المللی در شکل‎گیری و قانونمندی حاکم بر پدیده مهم پخش برنامه‎های تلویزیونی ماهواره‎ای در حقوق روابط بین‎الملل مشارکت داشته باشیم. در پایان این اشاره کوتاه باید یادآور شد که نگارنده به هیچ وجه معتقد نیست تاکنون هیچ معاهده یا کنوانسیونی که ولو به طور جزئی به مقوله «پخش برنامه‎های تلویزیونی ماهواره‎ای» پرداخته باشد تنظیم نشده است زیرا غیر از کنوانسیون 1936 ژنو که مبین اصول حقوق بین‎الملل عام در خصوص پخش برنامه‎های رادیویی است1 معاهدات فضا و بعضاً معاهدات دیگری نیز وجود دارند که به صورت جزئی به بعضی از جنبه‎های پخش تلویزیونی ماهواره‎ای پرداخته‎اند اما صرف نظر از این که بین دولت‎ها و حقوقدانان اختلافات جدی‎ای در خصوص شمول برخی از کنوانسیون‎های مذکور بر این امر وجود دارد، وضعیت فعلی حکایت از آن دارد که این کنوانسیون‎ها پاسخگوی اکثر قریب به اتفاق مسائل و جنبه‎های حقوقی، سیاسی، فرهنگی و حتی فنی مسئله نیستند و تلاش‎های جامعة جهانی نیز به دلیل موانعی که موضوع بحث این مقاله است تاکنون منجر به وفاق عام دولت‎ها نشده است.

" تصور و ذهنیت مردم از کشورهاى خارجى، عمدتآ برگرفته از وسایل ارتباط جمعى، به ویژه تلویزیون و آن هم اخبار خارجى این رسانه است. بیش تر مردم معمولا از پنجره اى که اخبار خارجى به سوى سایر کشورها مى گشاید، دنیا را نظاره مى کنند و مى شناسند. اخبار خارجى نیز در هر کشور تابعى از سیاست خارجى است و بازتاب بیش تر رویدادهاى خارجى همراه با جهت گیرى صورت مى پذیرد؛ بدین معنى که رویداد کشورهایى که دوست تلقى مى شوند با جهت گیرى مثبت و رویداد کشورهایى که دشمن و مخالف تلقى مى شوند، با جهت گیرى منفى پخش مى شود و ما کم تر شاهد انعکاس بى طرفانه رویدادهاى خارجى هستیم. در پژوهش حاضر، اخبار خارجى سیماى جمهورى اسلامى ایران با روش تحلیل محتوا از این منظر مورد بررسى قرار گرفته است. یافته هاى پژوهش نشان مى دهد که بخش هاى خبرى خارجى سیما، از کشورهاى هم پیمان معمولا رویدادهایى را که خبر مثبت دارند و نشانه ثبات این کشورهاست، انتخاب و توام با جهت گیرى مثبت ارائه مى کنند و از کشورهایى که مخالف و دشمن تلقى مى شوند، غالبآ رویدادهاى منفى که نشانه بى ثباتى است، انتخاب و توام با جهت گیرى منفى پخش مى شود. بازتاب طولانى چنین شیوه اى در گزینش و ارائه رویدادهاى خارجى، تصویرى مثبت از کشورهاى هم پیمان و تصویرى منفى از کشورهاى مخالف در ذهنیت مخاطبان ایجاد مى کند. بنابراین، تصویرى که مخاطبان از کشورهاى خارجى در ذهن دارند، مخدوش است و با واقعیت فاصله دارد. "

به درستی مشخص نیست مجموعه فرایندهایی که امروزه تحت عنوان جهان گستری شناخته می‌شوند از چه زمانی آغاز شدند. تنها می‌دانیم که از مدت‌ها پیش، این احساس که سرعت و ماهیت تحولات، موجب سرعت گرفتن سرسام‌آور گروهی از فرایندهای موجود و تغییر ماهیت برخی از آن‌ها و نیز پایداری فرایندهای جدید شده، به وجود آمده بود. خلق مفهوم جهان گستری که به منظور ساده‌سازی، درک بهتر و اندیشیدن درباره این تحولات صورت گرفت، درحوزه نظر و عمل تلاش‌های فشرده‌ای را به همراه آورده است. پیروان ادیان و مذاهب الهی و مادی، مکاتب فکری بزرگ در علوم اجتماعی، اقتصاد، سیاست و فرهنگ، هریک از منظر خود مباحثی را درخصوص فضای مفهومی این واژه مطرح کرده و به نظریه‌پردازی درباره گذشته، حال و آینده جهان در پرتو آن پرداخته‌اند.سؤالات بی‌شماری نیز مطرح‌اند، ازجمله این که: ماهیت این فرایند چیست؟ آیا جهان گستری فرایند جدیدی است یا سابقه‌ای دیرینه دارد؟ آیا مجموعه تحولاتی که امروزه در حوزه این واژه جدید قرار می‌گیرند، تحولاتی خودجوش Spontanous هستند یا توسط گروهی خاصی از کنشگران اداره می‌شوند؟ آیا آنچه که امروزه در حوزه‌های فناوری، اقتصاد، سیاست و فرهنگ می‌بینیم جهانی شدن است یا جهانی سازی؟ آیا پروژه است یا پروسه؟ این تحولات چه آثاری به همراه خواهند داشت؟ برسر حاکمیت دولت‌ها، اقتصادهای ملی، فرهنگ‌های بومی و هویت ملی و سنتی چه خواهد آمد؟ کنشگران عمده درجهان آینده کیان‌اند، کدام یک تاثیر گذارترند؟ جامعه آینده از حیث ماهیت و نوع تعاملات و کنش‌ها چگونه جامعه‌ای خواهد بود؟

ارزشیابی مرحله‎ای یا ارزشیابی اصلاحی به عنوان یکی از روش‎های معمول نظارت و ارزیابی به ویژه در تولید برنامه‎های رادیو تلویزیونی کارایی بسیار دارد. این شیوه ارزشیابی با هدف اصلاح دائم رویه‎ها و روش‎های تولید یک برنامه دنباله‎دار همچون مجموعه‎های نمایشی مورد استفاده قرار می‎گیرد. نگارنده در این مقاله ضمن ارائه تعریف عملیاتی از این شیوه ارزشیابی، مراحل گوناگون، موضوعات، ساختار مورد نیاز و روش‎های مورد استفاده در ارزشیابی مرحله‎ای از جمله مشاهده، آزمون تئاتری، استفاده از پرسشنامه، مصاحبه و روش S.B را به بحث می‎گذارد و شرایط لازم جهت انجام موفق آن را برمی‎شمارد

به‌نظر آقای آذرنگ، جهان گستری دور تازه‌ای است در تمدن رایج کنونی حاکم برجهان که براثر انقلاب‌ها و تحولات در عرصه اطلاعات و ارتباطات پیش آمده است. او براین عقیده است که هر بحرانی الزاما نگران کننده نیست، باید آن را درست شناخت و راه حل‌ مناسب در پیش گرفت. وی پیشنهاد می‌کند که در ماجرای جهانی شدن تصمیم‌گیری‌ها را برپایه بررسی‌ها و دیدگاه‌های کارشناسی - تخصصی استوارکنیم. به زعم او، برخی پدیده‌ جهانی شدن را حتی با پدیده اطلاعات یکی دانسته‌اند. از این دیدگاه، چنانچه اطلاع را در اختیار داشته‌ باشیم، می‌توانیم روند امور را در مسیر دل‌خواه به شکل دل‌خواه تغییر دهیم.