درخت حوزه‌های تخصصی

این گفت‏وگو با اشاره به تاریخچه شکل‏گیری نیروهای ملی ـ مذهبی آغاز می‏شود و به مرام سیاسی و خط مشی فکری آنان ختم می‏شود. وی جریان ملی ـ مذهبی را یکی از شاخه‏های نوگرایی می‏شمارد و پایه‏گذار آن را مرحوم مدرس می‏داند و با تفکیک میان جریان ملی ـ مذهبی از جریان روشن‏فکری دینی معتقد است که روشن‏فکران دینی به دنبال عقل آزاد و نفی هر گونه ایدئولوژی هستند؛ حال آنکه ملی ـ مذهبی‏ها به دنبال بومی کردن مدرنیته و مؤلفه‏های آن در ایران‏اند. در این گفت‏وگو جریان دوم خرداد از این زاویه مورد نقادی قرار گرفته است.

برخی بر این باورند که با توجه به رشد روزافزون جهانی شدن، هویت های خُرد قومی ناگزیر در فرهنگ واحد جهانی مستحیل خواهند شد. اما گروهی دیگر معتقدند که جهانی شدن نه تنها باعث از بین رفتن قومیت ها نخواهد شد، بلکه با ابزاری که در اختیار آنها قرار می دهد، موجبات رشد خودآگاهی قومی را فراهم کرده، منجر به تقویت جنبش های قومی می شود؛ لذا برای بررسی تاثیر جهانی شدن بایستی مؤلفه های هویت قومی بررسی شود. در این مقاله فرهنگِ هویت های قومی بررسی و این فرضیه طرح شده که جهانی شدن در کوتاه مدت، هویت های قومی را برجسته می سازد و ممکن است به جنبش های قومی نیز منجر شود، اما در نهایت به همانندسازی خرده فرهنگ ها در فرهنگ مسلط منجر خواهد شد؛ این فرآیند همانندسازی با فراز و فرود همراه خواهد بود. فرهنگ های دارای ویژگی های ذیل در فرهنگ مسلط ادغام نمی شوند: قدرت و حمایت دولتی، وجود میراث غنی مکتوب، پیوستگی با مذهب، عدم انحصار به یک کشور خاص، وجود پتانسیل های جهانی. فرهنگ و زبانِ خاص هریک از اقوام ایرانی ـ به جز زبان فارسی ـ این مؤلفه ها را ندارند یا در آن ضعیف هستند.افول زبان و آداب و رسوم اقوام، لزوماً به معنای اضمحلال هویت قومی نیست و افراد آن قوم می توانند تعاریف جدیدی از هویت قومی خویش بیان کنند.

مقاله حاضر در پی یافتن پاسخ این سؤال است که چه نسبتی میان گفتمان پست مدرنیسم و انقلاب اسلامی و نظام برآمده از آن وجود دارد؟ فرضیه مقاله این است که دو گفتمان مذکور با منطق و روش های مختلف، مبانی و مفروضات فراروایت توسعه و نوسازی مدرن را به چالش کشیده اند و این اشتراک در نقد و به چالش کشیدن الگوی توسعه مدرن، موجب هم پوشی دو گفتمان مذکور گردیده است. باید به این نکته توجه داشت که مقاله حاضر در پی این همانی کردن میان انقلاب اسلامی و پست مدرنیسم نیست، بلکه هدف نوشتار حاضر بررسی انتقادات دو گفتمان پست مدرنیسم و انقلاب اسلامی به دشمنی مشترک به نام مدرنیته و به طور دقیق تر الگوی توسعه مدرن است.

این مقاله به بررسی و تبیین مبانی نظری دو رویکرد سلبی و ایجابی به مهندسی فرهنگی در ایران پس از انقلاب پرداخته است و در این زمینه، مبانی نظری این دو رویکرد به مهندسی فرهنگی، بررسی شده است. نتایج این بررسی نشان می دهد این دو رویکرد به لحاظ تعریفی که از فرهنگ و مهندسی فرهنگی، انسان، نقش دولت در حوزه فرهنگ و نتیجه دخالت آن در مهندسی فرهنگی جامعه ارایه می‌دهد، با یکدیگر اختلاف مبنایی دارند.

بـرانـدازى نرم در اصطلاح به معناى ((اجراى برنامه اى حساب شده ، مسالمت آمیز و دراز مدت براى نفوذ در ارکان سیاسى یک نظام )) است که به منظور تغییر سیستم سیاسى یک کـشـور و یـا ایـجـاد تـغـیـیـر و تـحـول اساسى در ارزش هاى اساسى حاکم بر مدیران آن صورت مى گیرد. آمریکا در سال هاى اخیر از این روش براى براندازى رژیم هاى مخالف خـود بـارهـا اسـتـفـاده کـرده است . تضعیف رهبرى ، تفرقه اندازى و نبرد رسانه اى از مهم ترین فعالیت ها در براندازى نرم است و تقویت اتحاد خودى ها و تضعیف اتحاد مخالفان نـظـام اسـلامـى ، جـدیـت در نـظـارت ، تاءیید صلاحیت ، حفاظت اطلاعات و حراست ها، تقویت دروس عـقـیـدتـى ، سـیـاسـى (بـا تاءکید بر درس اخلاق )، زیر نظر گرفتن رفتارهاى مـخـالفـان نـظام و خنثى سازى سریع شایعات دشمن ، افزایش آگاهى هاى مردم و تقویت روحـیـه امـیـد و پـایـدارى در بـیـن آنان ، اطاعت از رهبرى و همراهى با روحانیت متعهد در خط رهبرى و تلاش براى جذب مجدد کسانى که از نظام اسلامى کدورت پیدا کرده اند، از جمله فـعـالیـت هـاى مـقـابـله با آن است . تعریف مفاهیم ، تاریخچه ، راهکارهاى براندازى نرم ، مـراحـل ، الزامـات و خـصوصیات براندازى نرم و چگونگى مقابله با آن مباحثى است که در این مقاله مطرح مى شوند.

منابع طبیعی مشترک منابعی هستند که در حالت طبیعی و بدون دخالت انسان از مرزهای زمینی یا دریایی یک کشور عبور می کنند و وارد قلمرو کشور دیگر می شوند. در عین حال، اصطلاحاتی چون منابع طبیعی فرامرزی و منابع طبیعی بین المللی برای تبیین این مفهوم به کار می روند. این واژگان در کلیت خود شامل منابع طبیعی واقع در مناطق مورد اختلاف کشورها نیز می شوند. اگرچه حقوق بین الملل حق حاکمیت دولت ها بر منابع طبیعی واقع در فلات قاره را به رسمیت شناخته است، اما در خصوص منابع طبیعی مشترک بین دو یا چند دولت، خلا حقوقی قابل توجهی وجود دارد. با وجود این، رویه دولت ها و مراجع بین المللی و دکترین حقوقی حاکی از وجود یک قاعده حقوقی شکلی بر مبنای همکاری دولت های ذی ربط در بهره برداری از این منابع است. رویه دولت های ساحلی خلیج فارس نیز حاکی از تثبیت قاعده همکاری است. با وجود حدود ده میدان نفت وگاز مشترک بین ایران و همسایگان خود در خلیج فارس، به دلایل مختلف بهره برداری از آنها به صورت یک جانبه صورت می گیرد که در جهت منافع اقتصادی ایران نیست.

ترکیب جمعیت ایران به نحوی است که اطلاق جامعه چند قومی به آن چندان دور از واقعیت نیست. حضور و زندگی قومیت های مختلف چون فارس ها، ترک ها، کردها، لرها، بلوچ ها، ترکمن ها و عرب ها در جوار یکدیگر و در چارچوب جغرافیایی سیاسی واحد بیانگرتنوع قومی ـ فرهنگی جامعه ایران است. به همین جهت عمدتا نطفه بحران هویت در درون آنها وجود داشته است، که در برهه های زمانی خاص جنبه بحران سیاسی یافته اند، نظیر آنچه در آذربایجان، کردستان، ترکمن صحرا و… اتفاق افتاده است. مساله قومیت ها در ایران و چگونگی تعامل آنها با یکدیگر و با حکومت مرکزی به عنوان یک واقعیت مهم در گذشته، حال و آینده مطرح بوده و خواهد بود. پرسش این نوشتار آنست که آیا سمت و سوی بازسازی هویت قومی در ایران در راستای فرایندهای هویت بخش مدرن است یا اینکه نوعی بازگشت به گذشته های سنتی مفهوم قومیت می باشد؟ در این نوشتار سعی بر آن است تا در سطح کلان ضمن گذری بر مساله قومیت ها در ایران به بررسی وضعیت کنونی و جایگاه قومیت ها در کشور، و تبیین سمت و سوی بازسازی هویت قومی، خصوصا در بین دانشجویان پرداخته شود.

شاخص اصلى روشنفکرى این است که منتقد و مخالفِ نظام فکرى مسلط بر جامعه است. در تاریخ معاصر ایران، روشنفکران را مى‏توان به پنج گروه دسته‏بندى کرد: رمانتیک‏ها، عقل‏گرایان، احیاگرها، ایمان‏گرایان و کسانى که در حال گذار از مدرنیته هستند. روشنفکران دینى در سال‏هاى اخیر به روشنفکران سکولار نزدیک شده‏اند؛ ولى این نزدیکى چندان قوى نیست.

ظهور تاریخ نگاری ملی گرایانه در دوران قاجاریه و مشروطه یکی از مهم ترین محورهای شکل گیری هویت ملی نوین در ایران معاصر به شمار می رود. از زمان ورود ناسیونالیسم به عنوان یک ایدئولوژی مدرن به ایران در سده نوزدهم میلادی، بسیاری از مسایل فرهنگی ایران، از جمله تاریخ نگاری و نحوه نگاه به گذشته تحت تاثیر این ایدئولوژی قرار گرفت و به تدریج نوع جدیدی از تاریخ نگاری و بازنمود وقایع گذشته در میان منورالفکرهای دوران قاجار و مشروطیت پدید آمد که طی آن تاریخ نویسان ایرانی با محور قرار دادن ملی گرایی، به بازنویسی تاریخ ایران در قرون گذشته پرداختند و در این میان، به ویژه با برجسته کردن تاریخ ایران باستان و قرار دادن این دوره به عنوان دوران حیات ملی ایران و ایرانیان، بنیان های هویت ملی ایران نوین بر اساس هویت باستانی ایرانیان را پی ریزی کردند. در این مقاله کوشش شده است تا با مبنا قرار دادن اصلی ترین معاصرنویسی های دوران مورد بحث، میزان تاثیر تاریخ نگاری های ملی گرایانه بر توسعه نگاه های ناسیونالیستی به تاریخ ایران و جست جوی بنیان های هویت ملی در تاریخ ایران باستان در میان روشنفکران و رجال سیاسی و فرهنگی معاصر ایرانی شناسایی و مشخص شود.

انقلاب اسلامی ایران به عنوان نقطه آغاز خیزش بیداری اسلامی در نیمه دوم قرن بیستم، نویدبخش دوره جدیدی از ظهور اسلام بود که سایر ملت های اسلامی از جمله شیعیان لبنان را به تکاپو وادشته و شیعیان این کشور و به خصوص جنبش حزب الله، به برکت انقلاب اسلامی، به تدریج نقش فزاینده ای را در تحولات سیاسی اجتماعی ایفا کرده اند. انقلاب اسلامی ایران با تاثیرگذاری در عرصه فرهنگی (تقویت هویت شیعی)، سیاسی (سهم بیشتر در قدرت) و اجتماعی (بهینه شدن وضعیت شهروندی)، سهم بسزایی در رشد و پیشرفت و انجام اقدامات سیاسی ـ اجتماعی و کسب موفقیت های شیعیان لبنان به خصوص جنبش حزب الله داشته است.

تئوری نفرین منابع با توجه به تجربه کشورهای دارای منابع غنی بیان می دارد که درآمدهای ناشی از فروش منابع طبیعی نه تنها به رشد اقتصادی بیشتر منجر نشده، بلکه اثرات سوء اقتصادی برجای گذاشته است. این مقاله نشان می دهد که منابع طبیعی فی نفسه نمی تواند نفرین تلقی شود؛ بلکه نحوه مدیریت درآمدهای حاصله است که با اهمیت می باشد. تاسیس حساب ذخیره ارزی در ایران با هدف کنترل نوسانات ناشی از تغییرات قیمت نفت بود اما عملکرد حساب ذخیره ارزی به مرور از اهداف خود دور شد. در مقابل، کشور نروژ به عنوان الگویی موفق از چنین مکانیسمی شناخته می شود. این نوشتار مدیریت ذخیره ارزی در ایران و نروژ به روش مقایسه ای بر اساس سه شاخص مکانیسم، شفافیت و عمکرد را مورد بررسی قرار داده تا نشان دهد که اثر درآمدهای حاصل از منابع اولیه مانند نفت بر اقتصاد ملی مدیریت درآمدها بستگی دارد.

با گذشت زمان، نه تنها کشورهای در حال توسعه، بلکه کشورهای توسعه یافته نیز، در مسیر پیشرفت اقتصادی با مسایل تازه یی روبرو می شوند که راه حل انها، تنها با ابزارهای نظری و عملی نو میسر است. یکی از جدیدترین و موثرترین ابزارهای اقتصادی، سرمایه گذاری خارجی است که گذشته از تامین سرمایه، عامل تعیین کننده نرخ رشد اقتصادی برای اینده نیز به شمار می اید...

محدودیت منابع آب شیرین در جهان و افزایش روزافزون مصرف، موجب کشیده شدن آب به عرصة رقابت کشورها و گروههای مختلف شده و آب ایفاگر نقش اساسی در شکل دهی به روابط اجتماعی- سیاسی میان گروههای اجتماعی می باشد. در قرن بیست و یکم کمبود آب به عنوان با ارزشترین منبع در زندگی بشر، موجب تهدید معاش بسیاری از انسانها در کشورهای مختلف بویژه در مناطق خشک جهان شده و نیاز روزافزون به آب، تغییر الگوهای مصرف، آلودگی، از بین رفتن منابع طبیعی و توسعه بیابانها بشر را به سوی بحران جهانی آب سوق داده است. به طوری که برخی معتقدند که جنگهای آینده و خشونت های مدنی و اجتماعی عمدتاً از کمبود منابع آب و مواد غذایی ناشی خواهد شد و حتی با توجه به چالشهایی که در این زمینه متوجه حکومتها خواهد بود، کمیسیون توسعه پایدار سازمان ملل معتقد است: «بحران آب در دنیا یک بحران حکمرانی است نه بحران کمیابی آب». در سال 1995 نایب رئیس بانک جهانی نیز اعلام داشت که «جنگهای آینده بر سر آب خواهد بود، نه نفت». شاخه ای از علم جغرافیای سیاسی که به مطالعة نقش آب در رفتارهای سیاسی در مقیاسهای مختلف می پردازد، هیدروپلیتیک نامیده می شود. ایران به عنوان یکی از کشورهای خشک و نیمه خشک جهان در منطقه خاورمیانه، از جمله کشورهایی است که با بحران آب مواجه است و این مسئله یکی از اصلی ترین عوامل محدود کننده توسعه کشور در دهه های آینده به شمار می رود و مسائل و مشکلات بالقوه و بالفعل قابل توجهی را برای کشور به دنبال خواهد داشت. مقاله حاضر با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و با شیوه کتابخانه ای، هیدروپلیتیک ایران را بویژه از جنبه پراکنش جغرافیایی نواحی بحرانی در حال حاضر و همچنین در افق سال 1404 و سند چشم انداز، براساس «شاخص تنش آب» مورد بررسی قرار می دهد. یافته ها و نتایج تحقیق نشان می دهد که با توجه به روند افزایش جمعیت و همچنین افزایش مداوم مصرف سرانه آب در کشور، سرانة آب تجدید شونده در حال حاضر حدود 1800 مترمکعب است که در حال نزدیک شدن به «آستانه بحران» یعنی کمتر از 1700 مترمکعب می باشد و در حال حاضر تعداد 11 استان کشور در مرحله پایین تر از آستانه مذکور می باشند. در سال 1404 نیز سرانه آب تجدید شونده کشور به 1530 مترمکعب خواهد رسید و تعداد 13 استان در مرحله بحران آب قرار خواهند گرفت و در این میان وضعیت استان تهران با سرانه 100 مترمکعب به مراتب بدتر خواهد شد