علوم ادبی

نمایش ۱۴۱ تا ۱۶۰ مورد از کل ۱۱٬۴۳۴ مورد.

۱۴۱.

نگاهی به بسامد اوزان عروضی در دیوان حافظ(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: شهرزاد شیدا عبدالرضا سیف

منبع: دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران ۱۳۸۴ شماره ۱۷۶

کلیدواژه‌ها: بسامد اوزان عروضی غزل حافظ

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی ادبیات علوم ادبی موسیقی شعر قافیه

تعداد بازدید : ۵۹۷۳ تعداد دانلود : ۲۳۲۱

وزن شعر به منزله قالبی است ‘ که شاعر خلاق برآن ‘ روح می دمدو با سلیقه خود بر اندامش جامه لفظ می پوشاند. از این جهت چه بسا یک وزن واحد در دیوان دوشاعر- با سبکها و سلیقه های مختلف- به ظاهر متفاوت به نظر آید. با توجه به محدود بودن وزن های عروضی ‘ به توانایی شاعران بزرگی چون حافظ که در حقیقت بحری را در کوزه ای جای داده اند بیشتر می توان پی برد. در این مقاله به چند موضوع در مورد موسیقی شعر حافظ پرداخته می شود: یکی ویژگی های برجسته شعر حافظ از لحاظ اوزان و موسیقی شعر و آنچه شعر اورا از دیگران متمایز می سازد و راز دلنشینی غزلیات او. و دیگر اوزانی که به ترتیب بیشترین بسامد را در دیوان او دارند وبررسی اشعار و وزن آنها ‘ و نیز مقایسه کلی آنها با برخی اشعار معروف شعرای نامدار که در همان اوزان سروده شده است .

۱۴۲.

پنهان ز دیده ها و همه دیده ها از اوست (بررسی کلامی مسئله رؤیت خدا و نظر مولانا)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: احمد خاتمی

منبع: فرهنگ پاییز و زمستان ۱۳۸۶ شماره ۶۳ و ۶۴

کلیدواژه‌ها: علم کلام رؤیت الهی شعر فارسی مثنوی معنوی

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۵۹۵۸ تعداد دانلود : ۱۳۳۸

ادبیات فارسی از وجوه و ابعاد مختلف ادبی، عرفانی، فلسفی، کلامی و ... قابل بررسی است و قطعاً بررسی متون منثور و منظوم فارسی به گسترش حوزه های مطالعاتی در علوم و معارف اسلامی کمک میکند و امکانات بیشتری را برای پژوهش در لایه های ادب فارسی فراهم میآورد. موضوع علم کلام از جملة موضوعات مهمی است که در ادب فارسی رسوخ کرده و با آن به گونه ای در آمیخته است که کمتر متنی را میتوان نام برد که مسائل و مباحث کلامی در آن راه نیافته باشد. از برجسته ترین شخصیت های تاریخ ادب فارسی و عرفان اسلامی، مولانا جلال الدّین، عارف و واعظ قرن هفتم هجری (672-606)، است که به دلایلی، از جمله تسلط بر مسائل کلامی، در جای جای آثار خویش، به ویژه در مثنوی معنوی، از اصطلاحات علم کلام بهره گرفته و به طرح دیدگاه های اعتقادی خود پرداخته و اندیشه ها و مذاهب دیگر را نقد و بررسی کرده است. مقالة حاضر با توجه به اهمیت پیگیری موضوعات کلامی در شعر فارسی، به بررسی مسألة «رؤیت الهی» میپردازد و پس از بیان کلّیاتی دربارة رؤیت به دیدگاه شاعران اشاراتی مینماید و سرانجام، این مسأله را از منظرِ مولانا با تکیه بر مثنوی، دنبال میکند

۱۴۳.

سوررئالیسم و ادبیات ایران

منبع: هنر تابستان و پاییز ۱۳۷۴ شماره ۲۹

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۵۹۴۴ تعداد دانلود : ۲۰۰۵

۱۴۴.

اشعار نیمایی سهراب سپهری در ترازوی عروض شعر کلاسیک(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده: عباس ماهیار کامران شاه مرادیان

منبع: ادبیات فارسی دانشگاه آزاد خوی بهار و تابستان ۱۳۸۹ شماره ۱۵

کلیدواژه‌ها: سهراب سپهری وزن تحولات شعر نیمایی هارمونی

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۵۹۳۷ تعداد دانلود : ۱۹۴۵

سهراب سپهری یکی از معدود شاعران نوپرداز معاصر است که حضوری عمیق و اثربخش در ادبیات فارسی و شعر ایرانی داشته است. در این تحقیق سعی شده تا با سنجیدن اشعار نیمایی این شاعر در ترازوی عروض شعر کهن فارسی، رابطه شعر او و شعر کلاسیک از نظر هارمونی وزنی نشان داده شود، بدین منظور تلاش شده که پس از بررسی و مطالعه اشعار این شاعر، ضمن معرفی عنوان اشعار چهل و هشت گانه او که در حوزه قالب نیمایی سروده شده اند، با ذکر نام منبع و نام بحر، بسامد بحرهای به کار گرفته شده را با استفاده از جداول به صورت درصد درآورده و پس از بررسی هفت شعر از اشعار نیمایی او، ویژگی ها و تحولات ایجاد شده در آن اشعار در مقایسه با وزن شعر کلاسیک نشان داده شده است.

۱۴۵.

نقدی بر تعلیقات تاریخ جهانگشای جوینی (جلد اول)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: یحیی کاردگر

منبع: پژوهشنامه زبان و ادب فارسی (گوهر گویا) ۱۳۸۶ شماره ۴

کلیدواژه‌ها: نقد تاریخ جهانگشای جوینی نثر فنی تصحیح شرح و تفسیر

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی ادبیات علوم ادبی تصحیح و نقد متون

تعداد بازدید : ۵۹۲۰

تاریخ جهانگشای جوینی، اثر عطاملک جوینی، از نمونه های برجسته نثر فنی است که در قرن هفتم به نگارش در آمده است. نثر فاضلانه کتاب، استشهادات قرآنی و حدیثی فراوان، کثرت استعمال لغات و اصطلاحات مغولی و عربی، استعمال واژه‌ها در معنای نادر و کمیاب، بهره‌گیری از ابیات عربی بی‌شمار، ظرایف بیانی و سرانجام کثرت اعلام، شرح کتاب را ضروری نموده است. از این رو، در کنار تصحیح محققانه علامه قزوینی، کتب و مقالاتی چند در شرح و تصحیح این اثر به چاپ رسیده است. مقاله حاضر به نقد و بررسی تعلیقات تصحیحی می‌پردازد که اخیرا به همت آقایان عباسی و مهرکی منتشر شده و در ضمن نقد و بررسی، برخی از دشواریهای کتاب نیز، شرح و تحلیل شده است.

۱۴۶.

بررسی کتاب ؛ فاسق خانم چترلی

نویسنده: منیر برزین

منبع: ارشاد اسفند ۱۳۴۱ شماره ۱

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۵۹۰۶ تعداد دانلود : ۱۴۴۸

۱۴۷.

نشانه شناسی شعر «الفبای درد» سروده قیصر امین پور(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: سهیلا فرهنگی محمدکاظم یوسف پور

منبع: کاوش نامه زبان و ادبیات فارسی سال یازدهم پاییز و زمستان ۱۳۸۹ شماره ۲۱

کلیدواژه‌ها: نشانه شناسی شعر معاصر متن ادبی الفبای درد

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۵۸۹۹ تعداد دانلود : ۴۶۳۱

نشانه شناسی به منزله شیوه ای بین رشته ای در تحلیل متون مورد استفاده قرار می گیرد. این رویکرد که از زبان شناسی، جامعه شناسی، روان شناسی، نقد ادبی و... بهره گرفته است، روشی کارآمد برای تجزیه و تحلیل است. تحلیل نشانه شناسانه آثار ادب فارسی می تواند زمینه ساز خوانشی تازه از آنها و موجب فهم بهتر این متون شود. در این مقاله ضمن معرفی نشانه شناسیِ ادبی، شعر «الفبای درد» سروده قیصر امین پور، براساس این رویکرد تجزیه و تحلیل می شود و رمزگانهای مربوط به خالق اثر، زیبایی شناسیِ کلام، روابط بینامتنی، زمان و مکان، فرم، نحو و رمزگانهای رواییِ این اثر نمایانده می شود.

۱۴۸.

نقد روان شناسانه داستان لاک صورتی جلال آل احمد

نویسنده: محمدباقر شهرامی

منبع: کتاب ماه ادبیات سال چهارم آذر ۱۳۸۹ شماره ۴۴

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۵۸۶۱ تعداد دانلود : ۳۳۵۵

۱۴۹.

بررسی افکار و اندیشه های فروغ فرخزاد(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده: سیده زهرا نبئی

منبع: ادبیات فارسی دانشگاه آزاد خوی بهار و تابستان ۱۳۸۹ شماره ۱۵

کلیدواژه‌ها: زن مرد صدا شب

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی ادبیات علوم ادبی نقد و بررسی آثار ادبی معاصر شعر

تعداد بازدید : ۵۸۴۴ تعداد دانلود : ۲۵۰۸

از دیرباز تاکنون رابطه فرهنگ و ادبیات، رابطه ای نه رقابتی بلکه متقابل و زیربنایی بوده است. گاه این فرهنگ است که ادبیات را دستخوش دگرگونی نموده و گاه نیز ادبیات، به آرامی در تغییر دیدگاه های فرهنگی موثر واقع شده است. یک شعر خوب که دارای ساختار و محتوای پربار باشد، فرهنگ ذاتی انسان را دگرگون می نماید و هر گاه این تحول درونی (فکر) ایجاد شد رفتار ظاهری به راحتی تغییر می کند. در این مقاله کوشیده شده است که افکار و اندیشه ها و دیدگاه های شعری فروغ فرخزاد بررسی شود.

۱۵۰.

وی‍ژگی زبانی شعر نیما(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: مهدی شریفیان سارا رضاپور

منبع: پژوهشنامه ادب غنایی ۱۳۸۷ شماره ۱۰

کلیدواژه‌ها: شعر نو نیما مضمون شکل ذهنی فرم

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۵۸۳۱ تعداد دانلود : ۲۸۶۰

بی هیچ شکی، نیما از برجستگان شعر معاصر فارسی است که امروزه نام او بر پیشانی شعر مدرن فارسی می درخشد. شعر معاصر فارسی در سه حوزه شعر نیمایی، سپید و موج نو همچون جویباری به جریان خود در حوزه ادب معاصر ادامه می دهد اما راه و رسم نیما طرفداران بیشتری دارد و به نظر می رسد به اوج هنری خود نزدیک می شود. اما چرا و چگونه این سنت ادبی مدرن راه خود را گشود و علی رغم تمامی ناملایمات به راه خود ادامه داد. در مقاله حاضر به راز جاودانگی و تعمیم روش نیمایی در شعر پرداخته و به محسنات، ابتکارات و خلاقیت های هنری نیما اشاره شده است. آنچه مسلم است نوآوری نیما صرفا در کوتاه و بلند کردن مصراع ها و حذف تکراری قافیه نبوده و نیست، ابتکار نیما که شیوه او را ماندگار و پر طرفدار کرده همانا در مضامین و محتوای شعری اوست. در شعر نیمایی فرم و مضمون با هم حرکت می کنند و از آغاز تا پایان تصور ذهنی روشنی به خواننده منتقل می کنند. مقاله حاضر به بررسی مضامین نو و ابتکاری شعر نیما اشاراتی کلی دارد.

۱۵۱.

کاستیهای ترجمه و تصحیح رساله قشیریه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: سیده مریم روضاتیان

منبع: پژوهشنامه زبان و ادب فارسی (گوهر گویا) ۱۳۸۶ شماره ۱

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی ادبیات علوم ادبی تصحیح و نقد متون

تعداد بازدید : ۵۸۳۰

رساله قشیریه یکی از منابع مهم تصوف اسلامی است که به وسیله ابوالقاسم قشیری، از علما و محدثان بزرگ سده پنجم هجری به زبان عربی نوشته شده است. از این کتاب ترجمه ای در دست است که ظاهرا توسط یکی از شاگردان قشیری به نام ابوعلی عثمانی صورت گرفته و با تصحیح و استدراکات استاد بدیع الزمان فروزانفر به چاپ رسیده است. با وجود آنکه در قدیم بیشتر ترجمه ها به صورت آزاد صورت می گرفته- مانند مصباح الهدایه که ترجمه ای آزاد از عوارف المعارف است - و مترجمان کمتر به ترجمه تحت الفظی نظر داشته اند، به نظر می رسد مترجم رساله قشیریه توجهش بیشتر به ترجمه لفظ به لفظ بوده است. مقابله دقیق این ترجمه با متن عربی و تامل در متن مصحح نشان می دهد که در ترجمه فارسی کاستیهایی وجود دارد که در برخی قسمتها سبب اختلال در بیان موضوع و انتقال مفهوم اصلی رساله قشیریه شده است. مصحح کتاب به برخی از این کاستیها اشاره کرده و بخش دیگری از آنها مغفول مانده است. همچنین در تصحیح متن، به سبب موضوع اشکالاتی راه پیدا کرده و موجب شده است که در پاره ای از عبارتهای کتاب ابهام به وجود آید. در این مقاله چهار باب توبه، ورع، زهد و خلوت از این منظر مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته و کاستیهای ترجمه و تصحیح در این چهار باب تبیین شده است.

۱۵۲.

صنایع بدیعی در شعر نو

نویسنده: تقی پورنامداریان ناهید طهرانی ثابت

منبع: ادبیات پارسی معاصر سال اول بهار و تابستان ۱۳۹۰ شماره ۱

کلیدواژه‌ها: شعر نو نیما سپهری اخوان شاملو صنایع بدیعی

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۵۸۲۹ تعداد دانلود : ۳۰۷۸

صنایع بدیعی از دیرباز مورد توجه شاعران و نویسندگان بسیاری بوده است. علی رغم تفاوت های آشکاری که شعر نو در عرصه وزن و قافیه و نیز عاطفه و مضامین آن با گذشته دارد، و با وجود اظهارات صریح نیما مبنی بر ناکارآمدی دانش بدیع، حضور آرایه های ادبی را در شعر نو نمی توان نادیده گرفت. بررسی بدیع در اشعار چهار تن از شاعران معاصر ـ نیما، سپهری، اخوان ثالث و شاملو ـ نشان می دهد که فنون بدیعی در شعر نو، جنبه تصنعی خود را از دست داده و به صورت طبیعی و براساس انواع تداعی ظهور یافته است. آنچه در این زمینه در شعر ایشان بیشتر به چشم می خورد، آن دسته از فنون لفظی بدیع است که علاوه بر ایجاد موسیقی، در ایجاد انسجام نیز نقش مؤثری ایفا می کند. فنون معنوی بدیع، در شعر نو چندان ظهور و بروزی ندارد. مواردی که در این بخش دیده می شود، اغلب بر تضاد و تناسب استوارند. در این مقاله، ضمن بیان تفاوت های شعر نو و شعر کلاسیک، فنون بدیعی در نمونه هایی از اشعار شاعران مذکور بررسی و با یکدیگر مقایسه شده است.

۱۵۳.

ترجیع بند صبر یا سرو قامت دوست

نویسنده: مهشید مشیری

منبع: سعدی شناسی اردیبهشت ۱۳۸۵ دفتر نهم

کلیدواژه‌ها: سعدی ترجیع بند

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۵۸۱۶ تعداد دانلود : ۱۹۹۰

این مقاله به تفسیر و شرح ترجیع بند صبر یا سرو قامت دوست میپردازد وبا توضیحی پیرامون این ترجیع بند به نمادها و نشانههای آن اشاره نموده و در آن به شناخت اندیشه و شخصیت سعدی میپردازد که در ابیات این ترجیع بند نهفته است.

۱۵۴.

بررسی فرآیند نوستالژی غم غربت در اشعار فریدون مشیری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: مهدی شریفیان

منبع: فصلنامه علمی پژوهشی علوم انسانی دانشگاه الزهرا ۱۳۸۶ شماره ۶۶

کلیدواژه‌ها: نوستالژی غم غربت شعر معاصر فارسی فریدون مشیری

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی ادبیات علوم ادبی سبک شناسی مفاهیم کلی سنتی سطح فکری

تعداد بازدید : ۵۸۱۰ تعداد دانلود : ۲۶۵۴

این مقاله پژوهشی درباره «نوستالژی (غم غربت) در شعر معاصر فارسی» است. این موضوع به عنوان یکی از رفتارهای ناخودآگاه فرد، در شعر «فریدون مشیری» بررسی شده است. پس از ریشه شناسی و تعریف این واژه، با توجه به فرهنگ ها و بهره گیری از نظرات روان شناسان، به عوامل ایجاد غربت اشاره و در ادامه به ارتباط نوستالژی و خاطره پرداخته شده است. در بخش خاطره فردی به نوستالژی دوری از وطن به عنوان غم غربت و در بخش نوستالژی اجتماعی تحت عنوان شاعران و خاطره جمعی به دلتنگی شاعران برای اسطوره های ایران، با ذکر شواهد شعری پرداخته شده است.

۱۵۵.

تحلیل گفتمان غالب در رمان سووشون سیمین دانشور

نویسنده: حسینعلی قبادی فردوس آقاگل زاده سید علی دسپ

منبع: نقد ادبی تابستان ۱۳۸۸ شماره ۶

کلیدواژه‌ها: سووشون تحلیل گفتمان انتقادی ادبیات انتقادی سیمین دانشور نورمن فرکلاف

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی ادبیات علوم ادبی نقد و بررسی آثار ادبی معاصر ادبیات داستانی

تعداد بازدید : ۵۷۶۰ تعداد دانلود : ۲۷۹۱

تحلیل گفتمان از اندیشه¬های زبان شناسان، نشانه شناسان، محققان هرمنوتیک و آرای میشل فوکو1 (1926- 1992م) سرچشمه گرفته است. با اینکه این شیوه از تحلیل در رویکردهای نقد ادبی با ساختارگرایی، فرمالیسم و هرمنوتیک بیشتر پیوند دارد، برخلاف رویکردهای یادشده بر هر دو جنبه صورت و معنای متن توجه می¬کند؛ از این رو، رویکردی جامع در تحلیل متن است. صاحب نظرانی چون نورمن فرکلاف2، روث وداک3، تئون ون دایک4، راجر فاولر5 و گونتر کرس6 در معرفی و رشد تحلیل گفتمان انتقادی به عنوان گرایشی نو در تحلیل متن نقش داشته اند. در این پژوهش از میان رویکردهای یادشده، رویکرد نورمن فرکلاف به عنوان روش خاص این تحقیق انتخاب شده است. در پژوهش حاضر سعی بر این است که رمان سووشون (1348) با استفاده از این رهیافت تحلیل و تبیین گردد و چگونگی نگرش نویسنده در پردازش رمان بررسی شود. همچنین با عرضه روشی تازه لایه های مختلف معنا و درون مایه، که معنای نزدیک تر به رمان دارد، کشف شود. نتیجه پژوهش این است که دانشور با نگاه و رویکردی ویژه که به تحولات سیاسی و اجتماعی دوره معاصر داشته، میان عناصر اجتماعی، سیاسی و اسطوره¬ای پیوند برقرار کرده است. این رویکرد و نگرش ویژه با دیدگاه های دیگران متمایز بوده است که می توان از آن به جهان¬نگری و ایدئولوژی ویژه وی نام برد. از دیدگاه تحلیل گفتمان انتقادی، سیمین دانشور در این اثر با انتخاب واژگان خاص، استفاده از جنبه¬های حماسی و اساطیری و پیوند آن با مذهب و تعمیم دادن این عنصر به دوره معاصر، هویت مستقل انسان ایرانی را جست وجو کرده است. وی موفق شده است از طبقه متوسط جامعه قهرمان ضداستعماری بسازد و نیز تحول طبیعی و تدریجی نقش پذیر زن را از همسری خانه¬دار تا مصلحی اجتماعی ارتقا دهد.

۱۵۶.

شعر جدولی آسیب شناسی نسل خردگریز

نویسنده: محمدرضا شفیعی کدکنی

منبع: ایران شناسی سال دهم پاییز ۱۳۷۷ شماره ۳۹

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۵۷۶۵ تعداد دانلود : ۲۶۶۵

۱۵۷.

نگاهی تطبیقی به « بلاغت تصویر » دکتر محمود فتوحی و « صور خیال در شعر فارسی » دکتر شفیعی کدکنی

نویسنده: سعید گنج بخش زمانی

منبع: کتاب ماه ادبیات سال دوم آبان ۱۳۸۷ شماره ۱۹

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی ادبیات علوم ادبی بلاغت

تعداد بازدید : ۵۷۳۰ تعداد دانلود : ۲۸۳۵

۱۵۸.

نقد و تحلیل شرحهای اسکندرنامه نظامی گنجوی(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده: غلامحسین غلامحسین زاده ابوالقاسم رادفر خورشید نوروزی

منبع: ادبیات فارسی دانشگاه آزاد مشهد پاییز ۱۳۸۷ شماره ۱۹

کلیدواژه‌ها: نظامی گنجوی اسکندرنامه تصحیح و شرح ابیات و نقد و تحلیل

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی ادبیات علوم ادبی نقد و بررسی آثار ادبی معاصر

تعداد بازدید : ۵۷۲۱ تعداد دانلود : ۲۳۵۶

بخش عمده تحقیقات ادبی درباره اسکندرنامه نظامی، به شرح ابیات و معنی لغات و اصطلاحات این منظومه اختصاص دارد. در این مقاله ابتدا به معرفی شرحهای اسکندرنامه نظامی و نقد شکلی و محتوایی آن ها پرداخته شده و سپس ریشه های اختلاف نظر شارحان در سه حوزه زیر، با ذکر مثالهایی از آن منظومه، تبیین و تحلیل شده است:الف) واژگان؛ گاه اختلاف نظر شارحان در معانی حقیقی واژه ها، معانی استعاری واژه ها و یا حقیقی یا استعاری بودن واژگان، سبب اختلاف معانی ابیات شده است.ب) عبارت؛ گاه اختلاف نظر در معانی حقیقی یا کنایی عبارت و یا معانی مختلف کنایی موجب اختلاف معنای ابیات شده است.ج) کل بیت؛ گاهی نیز تعقید لفظی و معنوی، استعداد تاویل پذیری ابیات و نحوه خواندن بیت، سبب بروز معانی مختلف گردیده است. همچنین در پاره ای موارد، اختلاف در چگونگی تصحیح نیز، موجب تفاوت ابیات و به تبع آن تفاوت در معانی آنها شده است.

۱۵۹.

بررسی غزلیات حافظ از دیدگاه نظریه زیبایی شناسانه نیچه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: علی اکبر باقری خلیلی رضا غلامحسین زاده غریب

منبع: پژوهشهای ادبی بهار ۱۳۸۷ شماره ۱۹

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۵۷۱۳ تعداد دانلود : ۲۶۰۲

در فلسفه پدیدارشناسی، کل عالم، فرآیندی هستی شناسانه دارد و انسان دارای آگاهی استعلایی است و غایت آن نموداری پدیده ها نسبت به هم و شناخت حسی و عینی از یکدیگر است. نیچه در بررسی دوران اساطیری و تاریخ کهن بشری معتقد است که انسان یونان باستان، نوعی شناخت هستی شناسانه داشته و طبیعت و فرآیند آن را چنانکه بوده، می شناخته و زندگی وی با آن هماهنگ بوده و به واسطه آن معنا پیدا می کرده است. او زندگی را تراژدی می داند و با خلق خدایان، الهه ها و رب النوعها و انتساب حوادث هولناک به آنها و یاری جستن از آنها، زندگی را تحمل پذیر ساخت و در این زمینه از تلفیق دو عنصر بهره جست: یکی، عنصر دیونوسوسی که به دیونوسوس، خدای بی نظمی و آشفتگی، رقص و شادی و شراب و مستی منسوب بوده و دیگری، عنصر آپولونی که به آپولون، خدای نظم و آرامش، عقل و فرهنگ، شعر و موسیقی و زیبایی منسوب بوده است. بنابراین، نیچه هنر تراژدی را به عنوان اولین آفرینش هنری یونانیان باستان، زاده دو عنصر تقابلی دیونوسوسی و آپولونی می داند و فلسفه هنر و زیبایی شناسی خود را بر آن دو بنا می نهد. در این مقاله، غزلیات حافظ بر اساس این نظریه بررسی، و خوانشی نیچه ای، اما متناسب با مقتضیات هنری، فرهنگی، دینی و آیینی ایرانیان ارایه می شود. عنصر دیونوسوسی در بیتهایی از غزلیات حافظ، که رابطه انسان با دنیا، آشوب زمانه، بی اعتباری و نا امنی کار و بار جهان را تشریح می کند، حضور دارد و عنصر آپولونی در بیتهایی که به تبیین رابطه انسان با خدا و پناه بردن به عشق و عرفان و رندی می پردازد، حافظ را به شادی فرا می خواند و اعتبار یار به عرفان. بدین ترتیب، میان آن بی نظمی (دیونوسوسی= بی اعتباری دنیا) و این نظم (آپولونی= عاشقی) اعتدال و ارتباط ایجاد می کند.

۱۶۰.

چند مفهوم روان شناختی در اندیشه های مولوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: احمد کتابی

منبع: فرهنگ پاییز و زمستان ۱۳۸۶ شماره ۶۳ و ۶۴

کلیدواژه‌ها: خود نهاد نفس اماره نفس لوامه فرافکنی ضمیر ناخودآگاه والایش ساز و کار (مکانیسم) های دفاعی فراخود نفس مطمئنه توجیه (دلیل تراشی) خود فریبی تقابل بین اجزاء شخصیت انسان روانکاوی (تحلیل روانی) تعبیر رویا

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۵۷۱۴ تعداد دانلود : ۲۳۷۶

در بین سخنوران و اندیشمندان بزرگ ایران زمین کمتر کسی را میتوان یافت که همانند مولانا جلال الدین محمد بلخی به جنبه های روان شناختی رفتار انسان توجه کرده باشد؛ تا آنجا که در جایجایِ آثار منثور و منظوم او ـ به ویژه در مثنوی معنوی ـ تحلیل های عمیق روان شناسی و حتی برخی از مسائل و مفاهیم نوین این دانش نظیر «فرافکنی»، «توجیه» (دلیل تراشی)، «خودفریبی»، «ضمیر ناخودآگاه»، «تقابل بخش های مختلف شخصیت»، «والایش» (تصعید) و امثال آن... به کرات مشاهده میشود. در این میان، آنچه به خصوص معرفِ نبوغ استثنایی و شایانِ تحسینِ این متفکرِ سُتُرگ است، ژرف نگری و نازکاندیشی او در بررسی و تحلیل پیچیدگیها و تضادهای روح آدمی و سختکوشی وی برای راهیابی به خفایا و تاریکخانه های شخصیت انسان است. از این رو، مبالغه نیست که مولانا را یکی از پیشگامان «روانکاوی» ـ به مفهوم عام کلمه ـ تلقی کنیم.در این مقاله، انعکاس چندین مفهوم جدید روان شناختی در آثار مولانا ـ به ویژه در تمثیل های نمادین او در مثنوی ـ ردیابی و بررسی شده است؛ به این ترتیب که نخست با مراجعه به متون نوین روان شناسی تعریف یا توضیحی اجمالی از هر یک از مفاهیم مورد بررسی ارائه گردیده و سپس به استنادِ شواهدِ مستخرج از آثار مولانا، از طریق تطبیق و مقایسه، به بررسیِ وجوهِ تشابه (و یا احیاناً وجوه افتراق) آنها پرداخته شده است.

درخت حوزه‌های تخصصی