مهرداد امیری

موقعیت ویژه استان لرستان در غرب ایران و نقش آن در پیوند دادن جنوب ایران به غرب، شمال غرب و مرکز ایران در ادوار مختلف، سبب عبور راه های ارتباطی مهم و پرترددی از آن شده است. یکی از راه هایی که در دوران اسلامی از لرستان عبور می کرد، راه ارتباطی شاپورخواست به نهاوند و همدان است. این راه ارتباطی، تاکنون به خوبی مورد مطالعه قرار نگرفته است و از مسیرهای عبور آن، شمار و کیفیت آثار و شواهد باستان شناسی مسیر آن اطلاعات دقیقی در دست نیست. این کمبود، ضرورت انجام پژوهشی مستقل را به منظور شناسایی و معرفی شواهد باستان شناسی این مسیر ارتباطی فراهم کرده است. پژوهش حاضر با طرح دو پرسش به بررسی این محور ارتباطی پرداخته است: 1- چه شواهد باستان شناسی از راه ارتباطی شاپورخواست به نهاوند در دوران اسلامی باقی مانده است؟ 2- روند تکوین این راه در دوران اسلامی چگونه بوده است و چه جابه جایی هایی در این دوران در مسیر آن رخ داده است؟ رویکرد پژوهش، تاریخی است و یافته ها با استفاده از بازدیدهای میدانی و مطالعات کتابخانه ای به دست آمده است. در بررسی مسیر این راه، مجموعه ای از آثار معماری شامل قلعه، پل، کاروانسرا، محوطه های استقراری و کتیبه شناسایی شد که با توجه به الگوی پراکنش این آثار، مسیرهای عبور راه قابل شناسایی است. شواهد نشان داده که این راه از یک الگوی تاریخی پیروی کرده و بر یک مسیر باستانی منطبق است که تغییرات و جابه جایی های آن در دوران اسلامی جزئی بوده و منازل و ایستگاه های آن با کمترین تغییری تا دوران معاصر استفاده می شده اند.

یکی از مسایل مورد توجه زبان شناسان و به طور اخص گویش شناسان، بررسی و ثبت و ضبط گویش های بومی به عنوان بخشی از میراث فرهنگی جامعه است. پژوهش حاضر در قالب رویکردی توصیفی به بررسی چوب واژه ها و نامگذاری دست سازهای چوبی در گویش باصری فارس، به عنوان یکی از گویش های ایرانی جنوب غربی، می پردازد. داده های پژوهش با تکیه بر مطالعه میدانی و بر اساس مصاحبه با ده نفر گویشور بیسواد یا کم سواد زن و مرد ایل باصری گردآوی شده است. تجزیه و تحلیل داده ها نشان داد چوب واژه ها و به کارگیری آنها در بافت معنایی متفاوت از زبان فارسی معیار از ویژگی های بارزگویش باصری به شمار می رود. عموما" باصری ها ابزار چوبی را در حوزه های قالی بافی، دامداری، پخت و پز، و برپا کردن چادر استفاده می کنند. بنابراین، برای این ابزار نام هایی را به کار می برند که کمتر در زبان فارسی معیار شنیده می شود. تصاویر برخی از دست سازهای چوبی نیز در مقاله ارائه شده است. نتایج پژوهش حاضر می تواند مورد استفاده زبان شناسان،گویش شناسان و علاقه مندان به زبان فارسی قرار بگیرد.

مفهوم نبوت در نگاه نخست یک مسئله ی کلامی و دینی صرف به نظر می رسد، و شاید از این جهت باشد که در فلسفه کمتر به عنوان یک مسئله ی مستقل عقلی بدان پرداخته شده است. این درحالی است که با نگاهی دقیق در فلسفه ی ابن سینا با توجه به تحلیلی که وی از هستی، انسان، جامعه و چیستی وحی دارد، امری کاملاً عقلانی و مبتنی بر ضرورت عقلایی است. ایشان با توصیفی که از نبوت دارد مدعی است نبی انسانی است کامل و از هر جهت دارای کمالات ممکن که با اتصال به عقل فعال به کسب حقایق اصیل نائل می شود. وی از سه جهت وجود نبی را امری ضروری بر می شمارد؛ نخست از جهت اجتماعی به عنوان عاملی برای هدایت و کمال اجتماع، دوم به عنوان عنصری ضروری برای تحقق نظام احسن با توجه به عنایت الهی و سوم از این جهت که از نظر معرفت شناسی دریافت حقیقت اصیل بالضروره نیازمند ادراک معارف الهی است. این جستار برآن است که با نگاهی توصیفی – تحلیلی به برجستگی بحث نبوت، بویژه ضرورت آن در آثار ابن سینا پرداخته و از خلال آثار ایشان به صورتبندی سه استدلال در این باب بپردازد.   

فرایند شکل گیری شهرهای کهن در ادوار مختلف تاریخی و انجام مطالعات باستان شناختی در آنها می تواند تاثیرات بسیار مهمی در توسعه گردشگری شهری مناطق مختلف داشته باشد. دشت الشتر منطقه ای سرسبز، با آب و هوای مطبوع و خاک غنی است که از دوران پیش از تاریخ تاکنون همواره مسکن اقوام و گروه های مختلف انسانی و یکی از مقاصد گردشگری قابل توجه استان لرستان بوده است. از این رو، پژوهش حاضر با هدف مطالعه زمینه ای بررسی عوامل مؤثر بر توسعه تأسیسات و مؤسسات گردشگری در مقاصد تاریخی و باستانی (مورد مطالعه: شهر الشتر) طراحی شد. این پژوهش، به لحاظ هدف توسعه ای کاربردی، از نظر پارادایم در گروه تحقیقات کیفی و از حیث روش از نظریه بنیانی بهره برده است که مبتنی بر رویکرد استقرایی است. جامعه آماری شامل دو دسته مطلعان کلیدی (کارشناسان و گردشگران داخل و خارج این شهر) بودند که به روش نمونه گیری هدفمند، 23 نفر با روش گلوله برفی انتخاب شدند و با استفاده از مصاحبه های عمیق و نیمه ساختارمند و در نهایت رسیدن به اشباع نظری داده ها جمع آوری گردید. برای تحلیل روایت ها از روش کدگذاری سه مرحله ای باز، محوری و انتخابی استفاده گردید و سپس تئوری بنیانی براساس مدل پارادایمیک درک معنایی اثرات شکل گیری بنیان های تاریخی و باستانی شهرستان الشتر بر توسعه گردشگری ترسیم گردید. یافته ها نشان داد عوامل مؤثر بر توسعه تأسیسات و مؤسسات گردشگری در مقصد تاریخی و باستانی محدوده مورد مطالعه به ترتیب مقوله های دسترسی ها (حمل و نقل، آب و برق و ارتباطات و مدیریت تجاری منطقه، تأسیسات و تسهیلات زیربنایی (خدمات اقامتی و پذیرایی: سفره خانه ها، ویلاها، هتل آپارتمان و مسافرخانه ها)، شبکه حمل و نقل در مقصد، محیط ها و پارک های گردشگری، گردشگری روستایی و عشایری (قبرستان امیر) با اهمیت بوده اند و مهمترین مقوله (مقوله هسته) "اجزای ساختار گردشگری" شناخته شد.

عرفان یک جریان معرفتی مبتنی بر شهود و برخاسته از تهذیب نفس است که مبانی نظری آن در متون دینی و آث ارعرفانی و ادبی تجلی یافته است.مسئله طی الارض در عرفان به عنوان یکی از اقتضائات برخاسته از مراتب کشف صوری در راستای  تجلی اسماء و صفات الهی تحلیل و ارزیابی شده است. مراحل کمال آدمی از نگاه مولوی براساس تحول و تبدیل وجود انسان از نقص به سوی کمال نامنتاهی شکل می گیرد. ای ن تبدیل و تحول، افزون بر تأثیر باطنی ، در کالبد ج سم مادیّ او نیز اثر گذار است. ازاین رو از دید مولوی کیفیت طی الارض در این حوزه قابل تبیین می باشد.  بر این اساس، باطن انبیاء و اولیاء الهی دارای صفات و قابلیت های خاصی است که جسم آنان را از دیگر افراد متمایز می کند و با توجه به تکامل و تعالی  جسم در اثر  سیر و سلوک، زمینه لازم ب رای پذی رش کراماتی همچون طی الارض را فراهم م ی کند. در این جستار پس از بررسی مفهوم طی الارض و مبانی طرح این مسئله در نگاه مولوی، به تشریح و تبین کیفیت تحقق آن می پردازیم.

تاکنون و با استناد به کتب تاریخی  و مذهبیِ قرون اولیه اسلامی، اطلاعات بسیار ارزشمندی در ارتباط با مذهب تشیع منتشر شده است. با استناد به همین منابع چنین مشخص شده که در این بازه زمانی، مذهب تشیع در شهرها و مناطق مختلف ایران از پیروان زیادی برخوردار بود. اما زمانی که به بررسی یافته های باستان شناسی این دوره زمانی ایران پرداخته می شود که مرتبط با مذهب تشیع باشند، اطلاعات جامع و چندانی در این زمینه منتشر نشده است. با توجه به این امر ضرورت داشت که در پژوهش مستقل و هدف مندی به بررسی چنین شواهدی در سرزمین فعلی ایران پرداخته شود. پرسش اصلی پژوهش حاضر چنین است که آیا شواهد باستان شناسی مانند کتیبه های به کار رفته در آثار تاریخی موجود نیز مؤید نفوذ و گسترش مذهب تشیع در ایرانِ قرون اولیه اسلامی هستند یا خیر؟ در نتیجه، پژوهش حاضر با هدف بررسی آثار تاریخی قرون اولیه اسلامی ایران که به نحوی در ارتباط با مذهب تشیع باشند، تدوین شده است. نظر به اینکه از قرون اول و دوم هجری شواهد باستان شناسی اندکی مرتبط با مذهب تشیع در ایران شناسایی شد، در مقاله حاضر عمدتاً به بررسی آثار قرون سوم تا پنجم هجری پرداخته می شود. روش پژوهش حاضر توصیفی – تحلیلی بوده و شیوه گردآوری اطلاعات آن بر پایه بررسی منابع کتابخانه ای و مطالعه برخی آثار تاریخی موجود در موزه های مختلف داخل و خارج از کشور است..

بی تردید تبیین عقلی و دفاع منطقی از آموزه های دینی، نقش برجسته ای در بالندگی و رشد دین دارد در این میان، امامان معصوم(ع) به ویژه امام صادق(ع) جایگاه ویژه ای در تبیین و تثبیت مباحث اعتقادی تشیع دارند. بخش مهمی از مباحث کلامی امامیه از ناحیه ایشان تبیین شده، به گونه ای که آموزه های منقول از آن حضرت(ع)، اساس دیدگاه های کلامی مذهب تشیع را در عموم مسائل اعتقادی تشکیل می دهد.سوال اصلی جستار این است که امام صادق(ع) چگونه از بدیهیات منطقی در استدلال های کلامی استفاده کرده است؟ این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی به بررسی روش به کارگیری بدیهیات منطقی در احادیث کلامی امام صادق (ع) به نحو مصداقی پرداخته است. امام صادق(ع) با تسلط به معارف الاهی از یک سو و در نظر گرفتن سطح درک مخاطبان از سوی دیگر، با صورت بندی متناسب، بدیهیات منطق را به نحو اکمل در استدلال های کلامی خویش به کار بسته و با توجه به تنوع مخاطبان، از همه انواع شش گانه یقینیات منطق در استدلال بهره گرفته است. متواترات و حدسیات در مباحث غیر توحیدی و مشاهدات در برهان نظم، کاربرد بیشتری داشته اند. هم چنین استفاده از تجربیات برای غالب مردم فهم پذیر تر بوده است.

ولایت تکوینی یکی از مراتب و شئون نبوت و امامت است که ابعادی گسترده دارد. دخل و تصرف تکوینی در نفس انسان ها برای مهذب شدن و تغییر باطن از جمله ابعاد این نوع ولایت به شمار می آید. بر این اساس، اولیاء الهی با علم و قدرتی که از جانب خداوند متعال به ایشان إعطا شده، با علم به ضمیر انسان های مستعد قادر به تغییر نفوس آن ها می باشند. نقش تکوینی اولیاء الهی در تحول باطن و تهذّیب  نفوس، هم نقش فاعلی عام و هم نقش فاعلی خاص است. در نقش فاعلی عام، اولیاء الهی سبب و واسطه رسیدن فیض الهی به همه مخلوقات از جمله انسان ها هستند که این مختص به چهارده معصوم می باشد. نقش فاعلی خاص که نمود آن در تصرفات تکوینی اولیاء الهی دیده می شود، به دو قسم حداکثری و حداقلی تقسیم می گردد. نقش حداکثری هدایت به امر و ایصال به مطلوب (ایصال الی المطلوب) تعبیر می شود. معنای حداقلی خاص، جایی است که شخص هنوز به این قابلیت دست نیافته است؛ در اینجا گاه، ولیّ خدا با تصرف در کائنات، مسیر تهذیب نفس را برای وی هموار می سازد تا او با گوهر ذاتی خود یعنی اختیار، راه بپیماید و قابلیت هدایت خاص را پیدا کند. جستار پیش رو با نگاهی توصیفی- تحلیلی، جوانب مختلف مفهوم ولایت تکوینی را تشریح نموده و چرایی تأثیر ولایت تکوینی امام بر تهذیب نفوس را تبیین می کند.

عفاف و حجاب به عنوان نماد فرهنگ دینی همواره مورد توجه مسلمانان بوده است.،با این حال امروزه بد حجابی و عدم رعایت عفاف در پوشش به عنوان یک آسیب اجتماعی و فرهنگی مورد توجه پژوهشگران دینی قرارگرفته است. پژوهش حاضر با هدف آسیب شناسی عوامل موثر بر حجاب دانشجویان دختر دانشگاه لرستان صورت گرفته است و برآن است تا با یافتن رابطه معنا داری بین پرسش ها و فرضیه های پژوهش و عدم رعایت حجاب مناسب دربین برخی از دانشجویان دانشگاه لرستان است. ابتدا به شیوه ی کیفی و با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند، نمونه های مورد نظر از میان دانشجویان انتخاب شده و با انجام مصاحبه و جمع بندی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. سپس با تجزیه وتحلیل داده ها و کد گذاری مصاحبه ها در نهایت 5 مولفه ی اصلی تاثیر گذار بر حجاب دانشجویان ؛« تربیتی»، « اجتماعی- فرهنگی»، « روانشناختی»، « سیاسی» و « مولفه اقتصادی» دسته بندی شده و در نهایت با گفتگو با صاحب نظران متناسب با هر مولفه پرسش هایی مشخص و با طراحی پرسشنامه و توزیع میان دانشجویان تجزیه و تحلیل انجام گرفته است. تجزیه و تحلیل داده های پرسشنامه از طریق نرم افزار Spss 5 مولفه ی استنتاج شده مصاحبه را تایید و در نهایت متناسب با این مولفه ها راهکارهای برای تقویت مسئله ی حجاب در سطح استان لرستان ارائه شده است.

در فرهنگ شیعی در کنار معرفت به توحید، نبوت و معاد هیچ اصلی به اهمیت و عظمت اصل امامت نمی رسد. در این میان مسئله ی ضرورت هستی شناسانه ی وجودامام از جمله موضوعات کلامی- فلسفی است که مورد توجه برخی اندیشمندان اسلامی قرارگرفته است.  صدرالمتالهین به عنوان یک حکیم متأله شیعی، بر پایه استدلال و شهود، در مهم ترین آثار فلسفی و کلامی خویش به بررسی ابعاد مسأله امامت پرداخته است. ایشان با تکیه بر مبانی فلسفی خویش جایگاه امام را در مراتب هستی مورد تحقیق قرار داده  و برمبنای اصالت وجود و حرکت جوهری  به تبیین رابطه ی خداوند، انسان کامل و عالم هستی می پردازد و با رویکردی هستی شناسانه براساس قاعده امکان اشرف، قوس نزول و قوس صعود و حرکت جوهری ضرورت وجود امام را به اثبات رسانده و امام را واسطه ی فیوضات حق نسبت به ممکنات معرفی و بر مبنای تداوم واستمرار فیض الهی جایگاه ایشان را مشخص می سازد. این پژوهش تلاش دارد با رویکرد توصیفی – تحلیلی، ضرورت وجود امامت را در حکمت متعالیه براساس مبانی فلسفی و هستی شناسانه آن مورد تشریح و تبیین قرار دهد.

مفهوم سعادت به لحاظ نظری و عملی بیانگر بالاترین کمالی است که هر فرد انسانی می تواند آن را برای خویش ترسیم کند. این مفهوم، هرچند از نظر کاربرد مشترک به نظر می رسد، به لحاظ تعیین مصادیق متفاوت است و از این رو، از نظر تاریخی همواره مورد اقبال متفکران و صاحب نظران قرار گرفته است. ابن سینا با تعریف سعادت به عنوان مطلوب بالذات در مقابل مطلوب غیربالذات و غایت بالذات در مقابل غایت غیربالذات یا لغیره، با ظرافت خاصی سعادت را به دو لحاظ تقسیم می کند: نخست سعادت در قیاس با قوای مختلف نفس؛ و دیگری س عادت در ارتب اط ب ا خ ود انسان که در هر دو مورد، معرفت یافتن به سعادت و عمل بر اساس آن، طریق دستیابی به آن محسوب می شود؛ هرچند نصیحت پذیری را همواره به عنوان یکی از اصول اصلی تعلیم و تربیت مورد تصدیق قرار می دهد. رساله ارزشمند ظفرنامه به عنوان یک رساله ادبی تعلیمی که منشوری از نصایح طرق سعادتمند شدن به شمار می رود، به بررسی و نصیحت درباره سعادت فردی در سه حیطه جسمانی، نفسانی و عقلانی می پردازد و در نهایت آن را به معنای آرامش یافتن در این سه حیطه مورد توجه قرار می دهد. مقایسه وجه فردی سعادت در تفکر ابن سینا و رساله ظفرنامه، بیانگر این مهم است که هم در تلقی ابن سینا و هم نصایح ظفرنامه سعادت غایت نهایی برای هر کس و کسب فضایل راه رسیدن به آن محسوب می شود.

تناسخ یکی از راهکارهای توجیه و تبیین مطرح شده در حوزه ی جاودانگی و حیات ابدی است. هرچند در تعریف و تبیین آن وجه نظرهای مختلفی مطرح شده است اما، ابن سینا هرگونه قائل شدن به حلول نفس در کالبدی غیر از کالبد نخستین را به عنوان یک باور تناسخی معرفی می کند.از دید وی اگرچه اهل تناسخ ممکن است در باب سبب، چگونگی یا نوع کالبدی که نفس پس از مفارقت، بدان وارد می شود با هم اختلاف نظرهایی داشته باشند، اما همه ی آنها در تمایز قطعی نفس و بدن و وجود پیشینی نفس نسبت به بدن با هم اشتراک دارند. ابن سینا با تفسیر خویش از پیوند لزومیه ذاتیه میان نفس و بدن و حدوث نفس با بدن به دوگونه به نقد آراء اهل تناسخ می پردازد؛ در نقد اول با پذیرش مقدمات اهل تناسخ نشان می دهد که نظریه تناسخ حتی با پیش فرض های خویش ناسازگار و توجیه ناپذیر است و در نقد دوم بر اساس مبانی حکمت مشاء تناسخ را امری محال می داند . این جستار تلاش دارد باتکیه بر آثار ابن سینا بویژه «رساله ی اضحویه» با رویکرد توصیفی- تحلیلی از یک سو نگاه خاص ایشان را درباب تناسخ تشریح و تبیین نموده و از سوی دیگر به نحو منسجم انتقادات وی را بر این دیدگاه بیان دارد

افراط و مبالغه در معرفی امامان معصوم (ع) از جمله چالش های پیش روی تشیع در طول تاریخ اسلام بوده است. فهم نادرست از دین، ارادت بی تعقل، جهل و استفاده ابزاری از بیان کرامات معصومان(ع) از جمله عوامل ایجاد نحله ای به نام غالیان بوده است. آن ها در کنار غلو در باره ائمه(ع)، بخشی از احکام شریعت را انکار نموده و با تفسیرهای انحرافی درباره مفاهیم دینی، خود را از عمل به آن ها معاف نموده و زمینه انحراف و بدعت در اعتقادات دینی را فراهم آوردند. با مطالعه سیره معصومین (ع) به روشنی می توان دریافت که آنان در گفتار و رفتارشان، غلو را مذموم دانسته اند و با به کارگیری روش هایی چون تبیین شاخصه های دین داری صحیح، معرفی ماهیت واقعی غلات، اظهار برائت ، نفرین، تکفیر و حتی دستور به مبارزه با آن ها راه نفوذ آنان را در میان تشیع واقعی بسته اند. مقاله حاضر به دنبال آن است با نگاهی تحلیلی-توصیفی، از یک سو مبانی و عقاید غالیان و از سوی دیگر روش امامان معصوم(ع) در مقابله با آن ها را مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار دهد.

هرمنوتیک در حوزه معرفت شناسی به عنوان روشی برای رسیدن به حقیقت الفاظ و عبارات، از جمله شیوه هایی است که در قرن اخیر از جانب بسیاری از صاحب نظران غربی مورد توجه قرار گرفته است. در این شیوه تلاش شده است با تکیه بر برخی اصول و مبانی خاص و با پیگیری معناشناسانه الفاظ و مفاهیم، به حقیقت مدنظر گوینده دست یابند. متناسب با این شیوه غربی، در عالم اسلام متفکران مسلمان، از مفهومی به نام تأویل سخن به میان آورده اند. ملاصدرا به عنوان یکی از متفکران اصیل اسلامی در بحث تأویل، معتقد است که با ریشه یابی دقیق الفاظ در عوالم سه گانه و با روش های عرفانی، فلسفی و کلامی به معنای ملکوتی آن ها رسیده و بسیاری از مشکلات و اختلافات را در باب متشابهات قرآنی از این طریق پاسخ داده است. این جستار بر آن است که با روش توصیفی- تحلیلی، پس از بررسی معنای هرمنوتیک و نسبت معنایی آن با تأویل، روش خاص ملاصدرا در تفسیر آیات قرآن را مورد ارزیابی قرار دهد.