احمدرضا نصر اصفهانی

در جهان مملوء از پیچیدگی و عدم قطعیت آینده، کاوش درباره آینده های بدیل تعلیم و تربیت و برنامه های درسی در راستای تحقق مأموریت نظام های آموزشی ضرورت می یابد. از این رو، هدف مقاله حاضر، آینده نگاری برنامه درسی دوره ابتدایی در افق 1415 بود که با استفاده از رویکرد آینده نگاری و ابزار سناریونگاری انجام شد. در نهایت، چهار سناریوی بدیل برنامه درسی ابتدایی تدوین گردید. سناریوی اول با عنوان «اتوبوس جادویی مدرسه» بیانگر «برنامه درسی به منزله نقشه راه شخصی» است. سناریوی دوم با عنوان «در جستجوی خوشبختی» موقعیت «احیای برنامه درسی» را توصیف می کند. سناریوی سوم با عنوان «عصر یخبندان» بیانگر «فروپاشی برنامه درسی» است و سناریوی چهارم با عنوان «انجمن شاعران مرده» موقعیت «برزخ برنامه درسی» را روایت می کند. نتایج نشان داد نوآوری بیش از آنکه وابسته به ساختارها باشد، از عاملیت ها ناشی می شود و مستلزم تحول دیدگاه ها درباره اهداف تعلیم و تربیت در عصر دیجیتال و نیز افزایش اختیارات و توانمندسازی مدارس است.

هدف از پژوهش حاضر، بررسی نقش و جایگاه اعضای هیأت علمی در ارزشیابی برنامه های درسی دانشگاههای برتر کشور و جهان به منظور طراحی یک مقیاس ارزشیابی برنامه درسی ویژه اعضای هیأت علمی می باشد. پژوهش بصورت ترکیبی از نوع اکتشافی-متوالی در قالب ساخت ابزار می باشد. جامعه آماری شامل چهار گروه اعضای هیأت علمی و صاحبنظران برنامه ریزی درسی و دانشگاههای برتر دولتی، مسئولین مراکز مطالعات دانشگاههای برتر دولتی، مسئولین وزارت علوم و اسناد و مدارک دانشگاههای منتخب جهان بوده است. نمونه گیری بصورت هدفمند بوده است. ابزار جمع آوری داده ها مصاحبه نیمه سازمان یافته، تحلیل مستندات و مقیاس ارزشیابی برنامه درسی محقق ساخته بوده است. روائی مصاحبه با استفاده از نظرات متخصصان و پایائی آن با استفاده از فرم تحلیل محتوا، پیاده سازی مجدد و استفاده از گروه همتا بدست آمده است. روائی مقیاس بصورت محتوائی، اعتباریابی آن از طریق ضریب لاشه و همبستگی درونی گویه ها از طریق آلفای کرونباخ برآورد شده است. یافته ها نشان داد که در دانشگاه های معتبر جهان، اعضای هیأت علمی نقش کلیدی در فرایند ارزشیابی برنامه های درسی دارند. در مقایسه با آن، در دانشگاههای ایران، ذینفعان برنامه مشارکت محدودی در ارزشیابی برنامه های درسی دارند، لکن با توجه به بسترهای فراهم شده، اعضای هیأت علمی به نسبت سایر گروههای ذینفع، مشارکت بیشتری در ارزشیابی برنامه ها دارند. پاسخگویان مواردی نظیر دعوت رسمی از اعضای هیأت علمی، اجرای ارزشیابی های سالیانه، اجرای ساز وکارهای تشویقی و برگزاری نشست های مشورتی گروههای آموزشی با استادان را از جمله راهکارهای بهبود ارزشیابی برنامه درسی می دانند. با استفاده از داده های جمع آوری شده از دانشگاههای داخل و خارج کشور، یک مقیاس هشت حیطه ای اعتباریابی شده دارای60 گویه و 6 سئوال باز، برای ارزشیابی برنامه درسی از دیدگاه اعضای هیأت علمی تدوین گردیده است.

هدف پژوهش حاضر، شناسایی مؤلفه های ضروری اشتغال پذیری دانش آموختگان رشته مهندسی عمران بوده است که از نظر هدف، از نوع کاربردی و از نظر ماهیت گردآوری داده ها از نوع میدانی است و با توجه به هدف پژوهش از روش کیفی پدیدارشناسی استفاده شده است. جامعه آماری شامل مهندسان حرفه ای عمران تحت عنوان کارفرمایان حوزه مهندسی عمران بوده و از رویکرد نمونه گیری هدفمند با روش گلوله برفی برای جمع آوری نمونه به تعداد 20 نفر استفاده شده است. شیوه جمع آوری اطلاعات مصاحبه نیمه ساختار یافته بوده و به منظور تحلیل یافته ها از مقوله بندی استفاده شده است. روش اعتباریابی داده های مصاحبه ها، از نوع روایی درونی بوده است. نتایج پژوهش نشان داد از نظر کارفرمایان حوزه مهندسی عمران مهم ترین مؤلفه های اشتغال پذیری رشته مهندسی عمران شامل6 مولفه بود که عبارتند از دانش تئوری و تخصصی، دانش بین رشته ای، دانش عملی و فنی، مهارت های کار جمعی، مهارت های شغلی و بینش مهندسی است.

پژوهش حاضر، به واکاوی مهم ترین موانع اجرای موفق برنامه درسی آموزش فنی وحرفه ای رسمی با استناد به تجارب زیسته هنرآموزان باسابقه هنرستان ها پرداخته است. روش پژوهش کیفی و از نوع پدیدارشناسی است. داده های تحقیق با رعایت اصل اشباع نظری از طریق مصاحبه های نیمه ساختاریافته با 18 هنرآموز شاغل در هنرستان ها جمع آوری شد. هنرآموزها با روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شده بودند. برای تجزیه وتحلیل داده ها از روش هفت مرحله ای کلایزی استفاده شد. واکاوی داده ها نشان داد مهم ترین موانع مرتبط با اجرای موفق برنامه درسی آموزش فنی وحرفه ای رسمی در سه مضمون کلی قابل انتزاع است: موانع فنی (هدایت تحصیلی نامناسب، کمبود نیروی انسانی متخصص، فقدان توانمندسازی هنرآموزان، توزیع نامتوازن رشته ها، فضا و تجهیزات قدیمی و فقدان حمایت از هنرجویان) و موانع سیاسی (موانع قانونی، کمبود منابع مالی، تصمیم گیری غیرتخصصی، ارتباط نداشتن با بازار کار و نبود پشتیبانی سایر سازمان ها) و موانع فرهنگی (فقدان بسترسازی فرهنگی و نگرش منفی).

اخیراً نرم افزارهایی که به منظور کمک در انجام مراحل مختلف پژوهش های کمی و کیفی طراحی شده اند، رشد کم سابقه ای داشته است. لذا هدف مقاله حاضر بررسی کاربردهای مختلف رایانه و اینترنت در مراحل مختلف پژوهش های علوم تربیتی و علوم اجتماعی است. روش پژوهش در این مطالعه، کتابخانه ای است. جامعه این تحقیق شامل کلیه سایت ها، کتب، مقالات و اسناد مکتوب می باشد. نتایج مطالعات با ابزار فیش برداری و فرم ها، ثبت و نگهداری و در پایان به طبقه بندی و بهره برداری از آن ها اقدام شده است. یافته ها نشان داد که استفاده از نرم افزارهای پژوهشی، رایانه و اینترنت در مراحل مختلف پژوهش، باعث رفع بسیاری از نگرانی های ناشی از کمبود زمان در جریان پژوهش می شود. علاوه براین، بهره گیری از ابزارهای استاندارد تحلیل داده ها برای اطمینان از صحت نتایج لازم و ضروری است. بنابراین، اینترنت، رایانه و نرم افزارهای تحلیل می تواند در همه مراحل تحقیق محققان را یاری کند. رایانه، اینترنت و نرم افزارها با نظارت بر مسیر انجام پژوهش به استانداردسازی پژوهش ها منجر می شوند.

پژوهش حاضر با هدف شناسایی شاخص های محتوای مطلوب برای دروس رشته های علوم انسانی دانشگاه ها و میزان توجه به آن ها انجام شد. در پژوهش حاضر، از طرح ترکیبی و از نوع اکتشافی متوالی استفاده شد. در بخش کیفی با 20 نفر از متخصصان و اعضای هیئت علمی دانشگاه های کشور که در حوزه محتوای دروس اهل نظر هستند، مصاحبه نیمه ساختاریافته به عمل آمد. ابزار جمع آوری داده های پژوهش مصاحبه نیمه ساختاریافته و پرسشنامه محقق ساخته (12 سوالی) استخراج شده از بخش کیفی، بوده است. جامعه آماری بخش کمی دانشجویان کارشناسی دانشگاه ها بودند که به روش خوشه ای چندمرحله ای، تعداد 360 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. تمامی پرسشنامه ها دریافت شده و مبنای تحلیل های کمی قرار گرفتند. در بخش کمی، از روش توصیفی – پیمایشی بهره گرفته شده است. برای تعیین روایی سؤال های مصاحبه و پرسشنامه از روایی صوری و محتوایی و برای برآورد پایایی پرسشنامه از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد. برای تحلیل داده های پژوهش در بخش کیفی از روش مقوله بندی باز و در بخش کمی از آمار توصیفی و استنباطی بهره گرفته شد. یافته های پژوهش حاکی از آن بود که دوازده شاخص از منظر مصاحبه شوندگان مهم ترین شاخص های محتوا یاددهی و یادگیری مطلوب بودند. یافته های کمی نشان داد میانگین عمل به شاخص های محتوای یادگیری برای دروس رشته های علوم انسانی دانشگاه ها نامطلوب بوده و نیاز به توجه بیشتری دارد.

هدف پژوهش حاضر مطالعه ترجیحات روش شناختی پژوهشگران حوزه مدیریت آموزشی در سه حیطه راهبرد، روش و تکنیکهای پژوهش و همچنین بررسی سمت و سوی راهبرد پژوهش در آن بود. روش پژوهش توصیفی، از نوع تحلیل محتوای کمی وجامعه آن شامل تمامی مقالات چاپ شده در سه سال اخیر، در دو مجله انگلیسی زبانEAQوJEA و دو مجله ایرانی مدیریت و برنامه-ریزی در نظام های آموزشی و رهیافتی نو در مدیریت آموزشی بود که تمامی مقالات چاپ شده در مجلات مذکور مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. نتایج پژوهش نشان داد؛ در حیطه راهبرد، در ایران،81/88درصد مقالات چاپ شده دارای راهبرد کمی، 89/7 درصد دارای راهبرد کیفی و 28/3 درصد دارای راهبرد ترکیبی و در غرب، 04/32 درصد مقالات چاپ شده دارای راهبرد کمی، 69/54 درصد دارای راهبرد کیفی و 25/13 درصد دارای راهبرد ترکیبی بودند.در حیطه روش، در ایران، روش غالب، روش پیمایشی و همبستگی است؛ در غرب روش غالب، روش های برخاسته از راهبرد کیفی است. در حیطه ابزار هم در ایران، 52/85درصد مقالات چاپ شده با استفاده از پرسشنامه، ابزار مورد علاقه و محبوب پژوهشگران ایرانیانجام شده،در حالی که پژوهشگران غربی عموماً از ابزارهای ترکیبی استفاده کرده اند. و بالاخره اینکه پژوهشگران حوزه مدیریت آموزشی در غرب حرکت روزافزونی به سمت راهبرد کیفی و بهره گیری از روش های آن دارند. ضمن اینکه، در مغرب زمین راهبرد ترکیبی هم از مقبولیت برخوردار است و رشد صعودی امیدوار کننده ای دارد. واژگان کلیدی؛ روش شناسی، مدیریت آموزشی، ایران، غرب

مسئله و هدف: توسعه توانمندی های اعضای هیئت علمی در قالب برنامه های سازمان یافته در مراکز توسعه اعضای هیئت علمی صورت می گیرد. این مراکز که در کشورهای خارجی فراگیر هستند، انواع خدمات توانمندسازی در بسترهای حضوری و مجازی ارائه می دهند. هدف پژوهش حاضر، بررسی وضعیت برنامه های مراکز توسعه توانمندی های اعضای هیئت علمی در دانشگاه های منتخب کشورهای خارجی و سپس مقایسه میزان کاربست فناوری ها در این برنامه ها است. روش شناسی: روش پژوهش به شیوه کیفی، با روش مطالعه تطبیقی از نوع بردی بوده است. بر این اساس، ده دانشگاه برتر خارجی بر اساس رتبه بندی تایمز سال ۲۰۲۱ به صورت هدفمند انتخاب شد و در دو بستر حضوری و مجازی مورد مقایسه قرار گرفت. داده های مطالعه از اطلاعات مندرج در تارنمای مراکز توسعه منتخب جمع آوری شده است. یافته ها: نتایج پژوهش نشان داد انواع برنامه های توانمندسازی وابسته به کارکردی که برای آن ها متصور است و همچنین متأثر از عناصری مانند زمان، مکان، محتوا و تعامل در هر یک از بسترهای حضوری یا مجازی و یا به صورت ترکیب دو بستر اجرا می شوند. به طورکلی برنامه های آموزش عمومی در هر دو بستر، پشتیبانی فردی، پشتیبانی مالی و ارزیابی آموزش در بستر حضوری، اشتراک گذاری جمعی، ارائه منابع آموزشی و منابع فناوری در بستر مجازی، پرکاربردتر هستند. نتیجه گیری: درنهایت دانشگاه های خارجی روند رو به رشدی را برای اضافه کردن برنامه های توانمندسازی به بستر فناوری در پیش گرفته اند؛ بااین حال این روند تدریجی و متناسب با کارکردهای ذاتی هر یک از انواع برنامه ها متفاوت خواهد بود.

هدف پژوهش، شناسایی رویکردهای انتخاب موضوع و تهیه پیشنهاده در پایان نامه دکتری و مقایسه آن بین دانشجویان سه گروه علوم انسانی، فنی و مهندسی و علوم پایه دانشگاه اصفهان، در وضع موجود و مطلوب است. رویکرد پژوهش ترکیبی از نوع اکتشافی متوالی است. در بخش کیفی با استفاده از مصاحبه نیمه ساختاریافته با 27 نفر از مدیران، معاونان و اعضای هیأت علمی، با روش نمونه گیری هدفمند داده ها گردآوری شده است. یافته ها برای شناسایی رویکردهای انتخاب موضوع و ساخت ابزار کمی بکار رفت. در بخش کمی پرسشنامه 12 سوالی محقق ساخته با مقیاس 5 درجه ای، در بین دانشجویان دکتری در سه گروه آزمایشی علوم انسانی، فنی و مهندسی و علوم پایه با روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای متناسب با حجم بین 95 نفر اجرا شد. یافته های کیفی تحت سه عنوان کلی مضامین پایه (20 مضمون شامل مصادیق و نکات کلیدی در هر مضمون سازمان دهنده)، سازمان دهنده (چهار رویکرد در انتخاب موضوع و سه رویکرد در تدوین پیشنهاده) و فراگیر (رویکرد انتخاب موضوع و تدوین پیشنهاده) تحلیل گردید. نتایج در بخش کمی نشان داد که علی رغم کاربرد بیش تر رویکرد استاد محور در وضع موجود، دانشجویان به رویکردهای کاربردی تر مثل توجه به اولویت های پژوهشی سازمان ها تمایل دارند. نتایج آزمون های تعقیبی، بیانگر وجود اختلاف بین گروه های علوم پایه و فنی و مهندسی با علوم انسانی در این زمینه است. در بحث تدوین پیشنهاده نیز از میان سه رویکرد استاد محور، دانشجو محور و سازمانی استخراج شده، رویکرد دانشجو محور پرکاربردتر و پرطرفدارتر از سایر رویکردها به ویژه در بین گروه علوم انسانی نسبت به سایر گروه ها بود.

ارزشیابی به عنوان یکی از ابزارهای بسیار ارزشمند ارتقای کیفیت تدریس و یادگیری محسوب می شود، زیرا می تواند بازخورد مفیدی برای استادان و دانشگاه در مورد کیفیت عناصر برنامه درسی فراهم سازد. پژوهش حاضر با هدف شناسایی شاخص های مطلوب ارزشیابی عملکرد دانشجویان در رشته های علوم انسانی دانشگاه ها و میزان توجه به آنها انجام شد. در پژوهش حاضر، از طرح آمیخته اکتشافی متوالی از نوع ابزارسازی استفاده شد. در بخش کیفی، از روش مطالعه موردی کیفی و در بخش کمی، از روش توصیفی _ پیمایشی بهره گرفته شده است. در بخش کیفی با 20 نفر از متخصصان و اعضای هیئت علمی دانشگاه های کشور که در حوزه ارزشیابی اهل نظر هستند، مصاحبه نیمه ساختاریافته به عمل آمد. جامعه آماری بخش کمی دانشجویان کارشناسی دانشگاه ها بودند که به روش خوشه ای چندمرحله ای، تعداد 360 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. داده های پژوهش در بخش کمی از طریق پرسشنامه محقق ساخته مستخرج از بخش کیفی جمع آوری شد. برای تعیین روایی سؤال های مصاحبه و پرسشنامه از روایی صوری و محتوایی و برای برآورد پایایی پرسشنامه از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد. برای تحلیل داده های پژوهش در بخش کیفی از روش های ساختاری و تفسیری و در بخش کمّی از آمار توصیفی و استنباطی بهره گرفته شد. نتایج نشان داد که ده شاخص از منظر مصاحبه شوندگان مهم ترین شاخص های ارزشیابی بودند و می توان از شاخص های شناسایی شده برای ارزشیابی و بازنگری ارزشیابی عملکرد دانشجویان در دروس رشته های علوم انسانی دانشگاه ها استفاده نمود. یافته های کمی نشان داد میانگین توجه به شاخص های ارزشیابی عملکرد دانشجویان در دروس رشته های علوم انسانی دانشگاه ها نامطلوب بوده و نیاز به توجه بیشتری دارد.

پرورش پژوهشگر یکی از وظایف مهم آموزش عالی در راستای رسالت تولید و گسترش دانش است و روش تحقیق از جمله دروسی است که برای تحقق این وظیفه و پرورش توانمندی های پژوهشی در دانشجویان طراحی و در برنامه های درسی تمامی سطوح آموزش عالی و در رشته های مختلف علوم اجتماعی گنجانده شده است. کسب مهارت های پژوهشی برای پیشرفت دانشجویان ضروری است زیرا این مهارت ها با موفقیت های تحصیلی و حرفه ای آن ها مرتبط هستند و آن ها را قادر می سازند تا مصرف کننده آموزش دیده اطلاعات باشند. لذا یکی از دغدغه های جهانی آموزش عالی، تهیه یک درس روش تحقیق با کیفیت و مرتبط است. علی رغم اهمیت درس روش تحقیق، پژوهش هایی که در زمینه برنامه درسی آن انجام شده است، چشم گیر نیست و نیازمند توجه بیشتری است. از آنجا که پژوهشی به طور جامع از منظر عناصر برنامه درسی از قبیل اهداف، محتوا، فعالیت های یاددهی-یادگیری، روش تدریس و ارزشیابی، برنامه درسی روش تحقیق را به طور خاص در علوم تربیتی مورد بررسی قرار نداده است، هدف پژوهش حاضر واکاوی طرح درس های روش تحقیق دوره تحصیلات تکمیلی 10 دانشگاه برتر جهان در رشته ی علوم تربیتی از منظر هدف، محتوا، روش تدریس، فعالیت های یادگیری و ارزشیابی، به منظور پی بردن به وضعیت مطلوب این عناصر است.سوالات پژوهش1- دانشگاه های منتخب چه اهدافی را از آموزش روش تحقیق به دانشجویان تحصیلات تکمیلی رشته علوم تربیتی دنبال می کنند؟2- دانشگاه های منتخب چه محتوایی را برای درس روش تحقیق دانشجویان تحصیلات تکمیلی رشته علوم تربیتی مدنظر قرار داده اند؟3- دانشگاه های منتخب از چه روش هایی برای تدریس درس روش تحقیق به دانشجویان تحصیلات  تکمیلی رشته علوم تربیتی استفاده می کنند؟4- دانشگاه های منتخب چه نوع فعالیت های یادگیری را برای درس روش تحقیق در دوره تحصیلات تکمیلی رشته علوم تربیتی در نظر گرفته اند؟5- دانشگاه های منتخب از چه شیوه هایی برای ارزشیابی درس روش تحقیق در دوره تحصیلات تکمیلی رشته علوم تربیتی استفاده می کنند؟روش پژوهشرویکرد مطالعه حاضر، کیفی و به روش اسنادی است که با استفاده از فن تحلیل محتوا به واکاوی برنامه های درسی منتخب، پرداخته است. داده های مورد نیاز این پژوهش از طریق طرح درس های روش تحقیق دانشگاه های برتر جهان در رشته علوم تربیتی جمع آوری شد و سپس در مقوله های مجزا طبقه بندی و مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. در این پژوهش بر اساس نمونه گیری هدفمند از نوع موارد مطلوب 13 طرح درس روش تحقیق که مربوط به دوره های تحصیلات تکمیلی رشته علوم تربیتی بودند، از 10 دانشگاه معتبر که بر اساس نظام رتبه بندی شانگهایی در بین 100 دانشگاه برتر جهان در این حوزه قرار داشتند، انتخاب و بر اساس 5 عنصراساسی برنامه درسی یعنی هدف، محتوا، روش تدریس، فعالیت های یادگیری و ارزشیابی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. در انتخاب طرح درس ها سعی شد که جدیدترین طرح درس های موجود انتخاب و مورد بررسی قرار گیرد. بر این اساس طرح درس های منتشر شده بین سال های 2010 تا 2019 برای بررسی و تحلیل انتخاب شدند.یافته هادر زمینه اهداف درس روش تحقیق، یافته های پژوهش حاکی از آن است که دانشگاه های منتخب به ترتیب اهمیت، اهدافی از قبیل آشنایی با انواع روش ها در تحقیقات آموزشی و ارزیابی نقاط قوت و ضعف آنها، تقویت شایستگی های رویه ای پژوهش از جمله توانایی در شناسایی و صورت بندی سوال تحقیق و کسب مهارت در خواندن و بررسی ادبیات، درک مبانی فلسفی پژوهش، ایجاد آمادگی برای برنامه ریزی و انجام تحقیق، نقد پژوهش های منتشر شده و فراهم کردن فرصت برای اصلاح پژوهش، را از آموزش درس روش تحقیق به دانشجویان تحصیلات تکمیلی دنبال می کنند. در زمینه محتوا بر اساس یافته های پژوهش، مباحث پیرامون روش تحقیق کمی در طرح درس های مورد بررسی، شامل شناسایی مسئله و سوال تحقیق، طرح تحقیق، متغیرها، بررسی ادبیات و چهارچوب های نظری تحقیق، انواع روش های تحقیق کمی، ابزار اندازه گیری، نمونه گیری، مباحث مربوط به طرح های آزمایشی، جمع آوری و تحلیل داده ها، آمار توصیفی و استنباطی و گزارش پژوهش است. در این میان مباحث شناسایی مسئله و سوال تحقیق، انواع روش های تحقیق کمی، ابزار اندازه گیری و جمع آوری و تحلیل داده ها، از اهمیت بیشتری برخورداراند. مباحث پیرامون روش تحقیق کیفی نیز مباحث ویژگی های تحقیق کیفی، انواع روش های تحقیق کیفی، سوال تحقیق، طرح تحقیق، نمونه گیری، ابزار جمع آوری داده ها، تحلیل داده ها و گزارش پژوهش را شامل می شود که در این بین مباحث تحلیل داده های کیفی و انواع روش های تحقیق کیفی از اهمیت بیشتری برخوردارند. مباحث مشترک بین دو رویکرد، مباحثی از قبیل دسته بندی روش ها و رویکردهای مختلف به تحقیق، اصول و فرایند تحقیق، مبانی فلسفی و نظری تحقیق، اخلاق در پژوهش را شامل می شود که در این میان مباحث، مبانی فلسفی و نظری تحقیق و اخلاق در پژوهش، از اهمیت ویژه ای برخوردار هستند.در زمینه روش تدریس یافته های پژوهش نشان می دهد تمامی دانشگاه های مورد بررسی، از ترکیبی از روش های تدریس مختلف برای آموزش درس استفاده می کنند. اما رایج ترین روش برای تدریس درس روش تحقیق در دانشگاه های مورد بررسی روش مسئله محور و پروژه محور است. بر اساس یافته های پژوهش دانشگاه های مورد مطالعه برای درس روش تحقیق در دوره تحصیلات تکمیلی فعالیت های یادگیری متنوعی از قبیل تدوین پروپزال پژوهشی در طول ترم، ارزشیابی و نقد پژوهش های منتشر شده، انجام پروژه های پژوهشی فردی و گروهی، تحلیل داده ها و گزارش یافته ها، نوشتن مقاله بر اساس پروژه کلاسی، انجام تکالیف هفتگی در زمینه های مختلف از جمله اندازه اثر، انتخاب نمونه تصادفی، نوشتن خودشرحالی، گرفتن مجوز از هیئت اخلاق دانشکده و انجام خود ارزیابی را در نظر گرفته اند. شواهد حاکی از آن است که در این میان تدوین پروپزال پژوهشی از اهمیت ویژهای برخوردار است و نقد پژوهش های انجام شده در درجه بعدی اهمیت قرار دارد. در زمینه شیوه ارزشیابی یافته های پژوهش حاکی از آن است که اکثر دانشگاه های مورد مطالعه از ترکیب چند شیوه به منظور ارزشیابی درس استفاده می کنند. مهمترین معیار ارزشیابی درس بر اساس کیفیت پروپزال تهیه شده توسط دانشجو است.بحثآموزش انواع روش های تحقیق به دانشجویان و توانمند کردن دانشجویان در عمل تحقیق، یک پیامد آموزشی بسیار مهم برای دانشجویان تمامی رشته ها از جمله علوم تربیتی است و برنامه ریزان درسی و اساتید درس روش تحقیق می بایست به هماهنگی تمامی عناصر برنامه در این راستا اهتمام ورزند. توجه متوازن به روش های پژوهش کمی و کیفی در محتوای درس ضرورت دارد و از هر گونه افراط و تفریط در این زمینه باید پرهیز کرد. در زمینه محتوای روش تحقیق کمی، مباحثی از قبیل شناسایی مسئله و سوال تحقیق، روش های آزمایشی و شبه آزمایشی، روایی و پایایی ابزار اندازه گیری و روش تحلیل داده ها نیازمند توجه و تأکید بیشتری است. در خصوص روش پژوهش کیفی نیز با توجه به جایگاه روش های مذکور در پژوهش های رشته علوم تربیتی، ایجاد زمینه مناسب برای آشنایی عمیق تر دانشجویان با انواع روش های کیفی، فهم تفاوت آنها و کاربرد هریک در موقعیت مناسب ضرورتی انکار ناپذیر است که باید مورد توجه جدی اساتید و برنامه ریزان قرار گیرد. همچنین به آموزش مباحثی از قبیل مبانی فلسفی و نظری پژوهش و اخلاق پژوهش باید توجه بیشتری شود. از آنجا که که قابلیت انجام تحقیق فقط از طریق تجربه ی فرایند تحقیق بدست می آید، به کارگیری روش های تدریس فعال و فراگیر محور همچون روش های مسئله محور و پروژه محور که تجربیات واقعی برای یادگیری درس فراهم می کنند، ضرورت دارد. بدین منظور می بایست آن دسته از فعالیت های یادگیری که باعث درگیر شدن دانشجو در فرایند تحقیق می شوند، برای درس تدارک دیده شود. همچنین استفاده از روش های فرایند محور مانند ارزشیابی از کیفیت پروپزال تهیه شده توسط دانشجو و توانایی نقد پژوهش های دیگران، در ارزشیابی درس روش تحقیق، ضروری است و باعث بهبود یادگیری دانشجویان می شود.

راهنمایان گردشگری یکی از اصلی ترین بازیگران صنعت گردشگری هستند که برای برآوردن انتظارات این بخش و رونق بخشیدن به آن لازم است آموزش ها ی مناسب را دریافت و مهارت های لازم را کسب کنند. از طرفی، یکی از روش های تعیین اثربخشی و کارآمدی بخش آموزش ارزیابی برنامه های درسی آن است. بنابراین، هدف پژوهش حاضر ارزیابی دروندادهای برنامه درسی رشته راهنمای گردشگری شاخه کاردانش با رویکرد برنامه درسی پیامدمحور بوده است. این پژوهش به روش ترکیبی - اکتشافی انجام شد. جامعه آماری شامل 13 هنرآموز، 171 هنرجو و 63 دانش آموخته رشته راهنمای گردشگری شاخه کاردانش شهر اصفهان بوده اند. برای نمونه گیری در بخش کیفی از روش سرشماری و در بخش کمّی از دو مرحله طبقه ای نسبتی و تصادفی ساده استفاده شد. داده ها با استفاده از ابزارهای مصاحبه نیمه ساختاریافته و پرسش نامه محقق ساخته جمع آوری شدند. روایی سؤالات مصاحبه و پرسش نامه با استفاده از روایی محتوایی و پایایی سؤالات پرسش نامه با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ (89/0 ≤ α ≤ 79/0) تأیید شد. یافته ها در بخش کیفی به روش تحلیل محتوا و در بخش کمّی با کمک نرم افزار 23SPSS  تحلیل شدند. یافته ها نشان داد هنرآموزان محتوای برنامه درسی امکانات و تجهیزات و ویژگی های ورودی ها را نامطلوب و ویژگی ها و توانمندی های هنرآموزان را در حد متوسط ارزیابی کرده اند. همچنین، بین دیدگاه هنرجویان و دانش آموختگان در بُعد دروندادها (محتوای برنامه درسی و توانمندی های هنرآموزان) تفاوت معناداری وجود داشت. نتیجه گیری کلی آن است که بُعد درونداد برنامه درسی رشته راهنمای گردشگری شاخه کاردانش در مؤلفه توانمندی های هنرآموزان در حد متوسط پیامدمحور است و در سایر مؤلفه های آن پیامدمحور نیست.

هدف: پایبندی به اصول اخلاقی در پژوهش ها، از اهمیت ویژه برخوردار است. لذا پژوهش حاضر بر آن است تا با مبنا قرار دادن نهج البلاغه، به عنوان یکی از مهم ترین و جامع ترین منابع اسلامی، به تدوین این اصول بپردازد. روش: روش به کار رفته برای تحقق این هدف، پدیدارشناسی توصیفی بود که شامل چهار مرحله است: 1. طرح سؤال پژوهشی، 2. نمونه گیری، 3. جمع آوری داده ها، 4. تحلیل داده ها. در تحلیل داده ها نیز از الگوی هفت مرحله ای کلایزی بهره گرفته شد. یافته ها: یافته ها نشان داد که از دیدگاه نهج البلاغه، هر پژوهشگر ملزم است قبل، حین و پس از اجرای پژوهش، مجموعه ای از اصول اخلاقی را مورد عنایت قرار دهد. انتخاب موضوع مناسب و تقسیم کار شایسته، اصول اخلاقی پیش از پژوهش می باشند. در حین اجرای پژوهش، پژوهشگر باید به استفاده از منابع موثق، بی طرفی، پرهیز از جمع آوری اطلاعات زیاد و استقبال از آرای گوناگون پایبند باشد و بالاخره پس از اجرای پژوهش، در مرحله تجزیه و تحلیل اطلاعات، عدم تحریف و کتمان حقایق و در مرحله گزارش نتایج به دست آمده، اصول مربوط به محتوای گزارش، همکاران پژوهش و عمل به یافته ها حائز اهمیت است. نتیجه گیری: این یافته ها بیانگر امکان تدوین اصول اخلاقی پژوهش بر اساس منابع اسلامی می باشد.

 در آموزش علوم و آموزش مهندسی، به عنوان حوزه های جدیدی که زمان زیادی از شکل گیری و تکوین آنها نمی گذرد، عموماً از رویکردها و شیوه های پژوهشی یکسانی استفاده می شود. موضوع اصلی این دو قلمرو؛ یعنی «آموزش» که به مقوله یاددهی و یادگیری علوم پایه و علوم مهندسی می پردازد، باعث شده است تا اشتراکات زیادی در روندهای پژوهش رشته های مذکور وجود داشته باشد. از سوی دیگر، قرابت در ماهیت و محتوای علمی علوم پایه و علوم مهندسی زمینه ساز نزدیکی بیشتر این حوزه ها در روشهای برنامه ریزی درسی، آموزش و ارزشیابی شده است. همه این موضوعات به همراه زیر مجموعه های آنها زمینه های تحقیق مناسبی را برای پژوهشگران این حوزه های جدید علمی فراهم آورده است. در این مقاله با بررسی شیوه های کلی پژوهش در آموزش، به معرفی، تحلیل و تبیین نقاط قوت و ضعف هر یک از رویکردهای به کار رفته در تحقیقات مربوط به این قلمروهای علمی در آموزش عالی پرداخته شده است.

پژوهش حاضر با هدف شناسایی مشارکت کنندگان تاثیر گذار بر فرآیند تدوین رشته های دانشگاهی صورت گرفته است تا از طریق مقایسه دیدگاه اعضای هیات علمی در خصوص مشارکت کنندگان، فاصله بین وضع موجود و مطلوب را تعیین و الگوی مناسبی را برای بهبود مشارکت در برنامه درسی رشته ها پیشنهاد نماید. به همین منظور پژوهشی ترکیبی - اکتشافی با رویکردهای کیفی و کمی در دانشگاه های دولتی ایران (اصفهان، تهران و فردوسی مشهد) انجام گردید. در بخش کیفی با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند و مصاحبه نیمه ساختاریافته با 22 نفر و در بخش کمی پژوهش بر اساس روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای 125 نفر از اعضای هیات علمی تدوین کننده حداقل یک رشته دانشگاهی انتخاب شدند. داده های بخش کمی با استفاده از پرسشنامه 7 سوالی محقق ساخته با مقیاس یازده درجه ای جمع آوری شد. روایی پرسشنامه توسط متخصصان برنامه درسی و پایایی ابزار از طریق آزمون ضریب آلفای کرونباخ (92/ ) تایید گردید. داده ها با استفاده از تحلیل محتوای مایرینگ، آمار توصیفی و استنباطی تجزیه و تحلیل شد. در مجموع، یافته های کیفی مبتنی بر تجارب عینی شرکت کنندگان در مطالعه، بیانگر دو گروه مشارکت کننده "درون دانشگاهی و برون دانشگاهی" تاثیر گذار در فرآیند راه اندازی رشته جدید در دانشگا ه هاست. یافته های بخش کمی نیز گویای این واقعیت است که از دیدگاه اعضای هیات علمی میزان مشارکت این گروه ها در وضع موجود نسبت به وضع مطلوب به میزان معناداری کمتر است. بیشترین فاصله بین وضع موجود و مطلوب مربوط به مشارکت کنندگان برون دانشگاهی و کمترین فاصله مشاهده شده مربوط به مشارکت کنندگان درون دانشگاهی است. نتایج پژوهش ضعف در بهره گیری از دانش و تجربیات مشارکت کنندگان برون دانشگاهی را نشان داد. این ضعف می تواند کیفیت رشته های جدید را خدشه دار نماید، لذا این فرآیند در بخش مشارکت کنندگان برون دانشگاهی، نیازمند بهبود است و لازم است مسئولان با استفاده از نظرات اعضای هیات علمی برای کاهش این فاصله و تقویت نقاط ضعف اقدام نمایند.

هدف کلی این پژوهش بررسی علل افزایش ورود زنان به دوره های کارشناسی ارشد از منظر تمایل های علمی و خانوادگی و میزان برآورده شدن آن از طریق برنامه های درسی دوره ها در دانشگاه اصفهان است. روش به کار رفته ترکیبی (کمی کیفی) است و ابزار استفاده شده پرسشنامه محقق ساخته و مصاحبه نیمه سازمان یافته است که روایی آن ها از طریق نظر متخصصان و پایایی پرسشنامه از طریق ضریب آلفای کرونباخ محاسبه و 89 / 0 برآورد شده است. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه دانشجویان زن سال آخر دوره کارشناسی ارشد دانشگاه اصفهان در سال تحصیلی 1390 1391 بوده و حجم نمونه پژوهش با استفاده از فرمول حجم نمونه کوکران 254 نفر برآورد شده است. یافته های کمّی بیانگر مؤثر بودن عامل علاقه به علم و رشد شخصی و بی تأثیربودن بهبود زندگی خانوادگی در ورود به دوره ارشد است. همچنین، یافته ها نشان داد متغیرهای جمعیت شناختی بر میزان تأثیر مؤلفه ها تأثیری نداشت.  نتایج کمّی در رابطه با میزان برآورده شدن انتظارهای از طریق برنامه درسی بیانگر آن بوده که برنامه درسی انتظار دانشجویان را برآورده نکرده است.

 یکی از عوامل برخورداری از آموزش عالی با کیفیت، ایجاد ساختارها و برنامه های آموزشی نوینی است که مورد نیاز جامعه باشد. در حال حاضر، آموزش علوم به عنوان بخشی از دانش بشری در دوحیطه ساختار و محتوا پیشرفت فراوانی در جوامع توسعه یافته داشته است. با این حال، بررسی ها نشان می دهد که ساختار فعلی آموزش علوم در آموزش عالی و دانشگاه های کشور تفاوت اساسی با کشور های توسعه یافته دارد. این مسئله به ویژه در زمینه امکانات کالبدی و نیروی انسانی متخصص آموزش علوم نمایان است. بر این اساس، در پژوهش حاضر امکانات کالبدی مورد نیاز و شرایط علمی استادان و دانشجویان متقاضی ورود به دوره های کارشناسی ارشد آموزش علوم در کشور بررسی شده است . جامعه آماری شامل کلیه متخصصان آموزش علوم کشور و از مصاحبه نیمه ساختار یافته برای جمع آوری داده ها استفاده شده است. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از تکنیک مقوله بندی انجام شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که امکاناتی چون آزمایشگاه هایی با ماهیت کارگاهی، کارگاه تولید مواد آموزشی علوم و کارگاه آموزش IT در زمینه آموزش علوم برای تأسیس این دوره ضروری است. بهترین افراد برای ورود به این دوره نیز دانشجویانی با مدارک کارشناسی مرتبط با رشته های علوم است و ورود افرادی با پایه علوم تربیتی به این دوره توصیه نمی شود. استادان این دوره باید متخصصان آموزش علوم باشند؛ البته، متخصصان علوم تربیتی که بتوانند دانش خود را به این رشته مرتبط سازند، می توانند در این دوره تدریس کنند. نتایج این پژوهش می تواند مسئولان نظام برنامه ریزی آموزش عالی و وزارت آموزش و پرورش کشور را برای تأسیس این دوره یاری کند و زمینه راه اندازی دوره را فراهم سازد. شایان ذکر است که در این پژوهش موضوعات دیگرمرتبط با راه اندازی دوره مانند ساختار آموزشی مناسب، برنامه درسی و سرفصل های دوره بررسی شده، لکن به دلیل تفصیل مطالب در مقاله جداگانه ای مورد بحث قرار گرفته است.

مقاله حاضر، موانع و راه کارهای ممکن برای اندازه گیری و بهبود بهره وری در آموزش عالی را مورد بررسی قرار می دهد. ارزیابی بهره وری در آموزش عالی مستلزم اندازه گیری کارایی و اثربخشی است. بهره وری در آموزش عالی، می تواند برحسب استانداردها، مانند نسبت استاد به دانشجو یا برحسب ارزش ها مانند شایستگی دانش آموختگان تعریف شود. سازمان های آموزشی، برای اینکه بتوانند بهره وری آموزش عالی را بهبود بخشند، باید روش های تدریس و سازمان یادگیری را ارتقاء دهند، اما قبل از اقدام اندازه گیری یا بهبود بهره وری، باید چند مسئله اساسی در این زمینه روشن شود که عبارت اند از: تعیین اهداف آموزشی، تعریف درون دادها و برون دادها، اندازه گیری بهره وری و ارائه نشانه های بهبود در بهره وری؛ پس از مشخص شدن این موارد، راه کارهای بهبود بهره وری می تواند تحلیل شود. اندازه گیری میزان بهره وری حتی در بخش صنعتی و دولتی مشکل است و آموزش عالی نیز قطعاً از این قاعده مستثنا نیست؛ از طرف دیگر، دست اندرکاران، باید تصمیم بگیرند که بهره وری در چه سطح یا سطوحی از سازمان اندازه گیری شود. نکته مهم دیگر، در اندازه گیری بهره وری، این است که معیارها نباید قبل از تعیین اهداف تهیه شوند. انجام چنین کاری، دست اندرکاران آموزش عالی را به جای اندازه گیری مقولات با ارزش، به اهمیت دادن به مواردی که قابل اندازه گیری است، هدایت می کند. راه کارهای مختلفی برای بهبود بهره وری در آموزش عالی وجود دارد که شامل: خصوصی سازی، تمرکززدایی، بهبود کیفیت یادگیری دانشجویان و افزایش انعطاف پذیری در شاخص های اعضای هیئت علمی است. بیشتر این راه کارها، نیازمند تغییر در فرهنگ اداری و ذهنیت اعضای هیئت علمی و مدیران عالی رتبه است. اجرای این راه کارها ممکن است با مقاومت و حتی چالش های قانونی از طرف سازمان ها و انجمن های حرفه ای مختلف رو به رو شود. نگارندگان معتقدند که بهبود بهره وری، یک مفهوم چند وجهی و دارای سطوحی چندگانه است و نظریه های مربوط به بهره وری در بخش های صنعتی و دولتی پس از بررسی و پژوهش می تواند با موفقعیت مراکز آموزش عالی منطبق شود و مورد استفاده قرار گیرد. در پایان بحث، الگویی برای بهبود بهره وری نظام آموزش عالی در سطوح مختلف پیشنهاد شده است.

این پژوهش با هدف بررسی میزان آگاهی اعضای هیأت علمی گروه های فنی و مهندسی شاغل به کار در دانشگاه صنعتی اصفهان و دانشگاه اصفهان از نوآوری در مؤلفه های اساسی برنامه ریزی درسی و ارائه پیشنهادهایی جهت تدوین برنامه درسی های اجرا شده است. در این راستا میزان آگاهی نسبت به عناصر مطرح در برنامه ریزی درسی شامل نوآوری در شیوه های انتخاب هدف های آموزشی، شیوه های انتخاب محتوا، شیوه های تنظیم تجربه های یادگیری، شیوه های تدریس، و شیوه های ارزشیابی مورد بررسی قرار گرفت؛ تا نقاط قوت و ضعف مشاهده شده، جهت استفاده اعضای هیأت علمی در میزان پذیرش نوآوری برنامه درسی مورد استفاده قرار گیرد. جامعه آماری این نمونه آماری پژوهش بخشی از جمعیت اعضای هیأت علمی گروه های فنی و مهندسی شاغل به کار در دانشگاه صنعتی اصفهان و دانشگاه اصفهان هستند. در انتخاب اعضای هیأت علمی از روش نمونه گیری طبقه بندی متناسب با حجم استفاده شده است و 90 نفر از دانشگاه ( 20نفرفنی مهندسی دانشگاه اصفهان و 72 نفر فنی مهندسی دانشگاه صنعتی) به عنوان نمونه انتخاب گردیدند. داده های مورد نیاز پژوهش از طریق دو ابزار، اسناد پرسشنامه محقق ساخته گردآوری شده است.ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه محقق ساخته بر اساس طیف لیکرت بوده است که روایی آن بر اساس نظرخواهی از متخصصین محرز گردید و پایایی آن برابر 0.92 بدست آمد. یافته های تحقیق نشان داد که میزان آگاهی اعضای هیأت علمی از نوآوری در مؤلفه های انتخاب محتوا، روشهای تدریس، و شیوه های ارزشیابی در سطح «زیاد» و در مؤلفه های انتخاب هدف های، شیوه های تنظیم تجربه های یادگیری در سطح «متوسط» می باشد.

هدف اصلی از اجرای پژوهش حاضر، شناسایی متخصصان رشته برنامه درسی از راه بررسی مقاله های آنان و تعیین حوزه خاص پژوهشی هر کدام است. این پژوهش از نوع کاربردی و به روش توصیفی- تحلیلی است که طی سه گام اجرا شده است. درگام اول، نام افراد دارای پنج مقاله یا بیشتر در مجلات تخصصی برنامه درسی مورد تأیید وزارت علوم، استخراج شد که تعداد آنها به 57 نفر رسید و به عنوان مبنای کار قرار گرفت. در گام دوم، به منظور تهیه فهرست موضوعی مقاله ها، نام پژوهشگران منتخب در دو پایگاه مجلات نور و جهاد دانشگاهی جستجو شد. در این مرحله با بررسی مقاله های ده نویسنده اول از نظر تعداد مقاله، فهرستی از حیطه های موضوعی تهیه شد. در گام سوم، مقاله های هر پژوهشگر در دسته بندی موضوعی جایگذاری شد. این فهرست شامل چهار دسته به شرح زیر است: 1-دسته بندی کلی؛ 2- آموزش عالی، 3- آموزش متوسطه و 4- آموزش ابتدایی که هر کدام دربردارنده عناصرطراحی، اجرا، هدف، محتوا، روش، ارزشیابی از برنامه درسی، معلم، فراگیر، زمان و مکان و کاربرد فناوری هستند. بر این اساس، فهرست نام های متخصصان رشته برنامه درسی به همراه تعداد مقاله های هر کدام در 4 حیطه به دست آمد و نقشه راهی تدوین شد.