مطالب مرتبط با کلیدواژه

فرهنگ اسلامی


۴۱.

رویکرد انتقادی به ادوار تمدن اسلامی در نگره نویسندگان امروز ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال نهم تابستان ۱۳۹۸ شماره ۳۴ 5-27

کلیدواژه‌ها: ادوار تمدن اسلامی تمدن اسلامی رویکرد انتقادی رنسانس اسلامی فرهنگ اسلامی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۲۴ تعداد دانلود : ۴۳۶
تمدن اسلامی به مثابه یک واقعیت و دارای هویت استقلالی (تمدن به مثابه حقیقت) یا امری اعتباری برآمده از نوع زیست اجتماعی مسلمانان (تمدن به مثابه یک وضعیت)، از مسائل پر چالش و قابل تأمل تمدن پژوهی است. از مباحث معطوف به تمدن اسلامی، سیر تاریخی یا دوره های حیاتی آن است. برخی آن را در گذر تاریخ بررسیده اند و عده ای برای آن الگویی حیاتمند قائل شده و مراحلی چون تکون و پیدایی، رشد، گسترش و شکوفایی، ایستایی و رکود و نیز انحطاط یا افول برشمرده اند، هر چند در خصوص زمان بندی مراحل یا ترتیب تاریخی آن هم نظر نیستند. نقطه مشترک همه اینان، پذیرش شکوفایی آن در قرن چهارم هجری است. مقاله حاضر با رهیافتی انتقادی و به روش مقایسه ای، به این پرسش محوری پاسخ می دهد که نگره های ابراز شده در خصوص ادوار تمدن اسلامی، از چه مزایا و مشکلاتی برخوردار است؟ رهاورد پژوهش آن است که بیشتر دیدگاه های موجود، به سبب داشتن ابهام ها و اختلاط مرزهای مفهومی، عدم تعیین شاخص، نامشخص بودن مبادی تاریخی و نیز کاستی های نظری به ویژه در هم آمیزی مرز وجود حقیقی یا اعتباری تمدن، از استحکام علمی قابل دفاعی برخوردار نبوده و طبعاً نیازمند بازنگری جدی و اساسی هستند. از منظر این مقاله اساساً برای تمدن اسلامی نمی توان سیری حیاتی شناسایی کرد، بلکه باید آن را در دوره های مختلف و در سرزمین های مختلف بررسی کرد، بی آنکه بتوان الگویی تغییر ناپذیر برای آن نشان داد.
۴۲.

بررسی علل تأثیرپذیری فرهنگ جامعه اسلامی از اباحه گری و راه های مقابله با آن

نویسنده:
منبع: رهیافت فرهنگ دینی سال دوم تابستان ۱۳۹۸ شماره ۶ 41 - 58

کلیدواژه‌ها: اباحه گری فرهنگ اسلامی تاثیرپذیری مکاتب غربی آزادی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۶۸ تعداد دانلود : ۶۲۴
 اباحه به معنای مباح شمردن یا جایز دانستن یک عمل نامشروع به صورت مشروع در جامعه است. خاستگاه آن در غرب است و مبانی آن را مکاتبی چون اومانیسم و لیبرالیسم بنا نهادند. هدف آنان از راه انداختن این جریان، حذف خدامحوری در جامعه و جایگزینی انسان محوری و آزادی مطلق با اهداف مادّی و دنیوی است. تأثیرگذار بودن فرهنگ غرب در حوزه عمل و نظر ابزاری در راستای دستیابی به اهداف سرمایه داری و سود برتر است. غربی ها از گذشته تاکنون به شیوه های گوناگون با متمسّک شدن به ابزارهای مختلف درصدد تحقق اهداف و آرمان های خود در جامعه اسلامی بوده اند. این مقاله با روشی توصیفی-تحلیلی و مطالعات کتابخانه ای به دنبال پرداختن به این موضوع است که، جریان اباحه گری یکی از ابزارهای نوین فکری غرب در تأثیرگذاری بر فرهنگ جامعه اسلامی است. آسیب شناسی فرهنگ اسلامی از این جریان روش مناسبی برای مقابله با آن و عدم تأثیرپذیری فرهنگ از آن است.
۴۳.

نقش «پیشرفت اقتصادی» در «جهانی سازی فرهنگ اسلامی» از منظر قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات اقتصاد سیاسی بین الملل دوره سوم بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۱ 29-51

کلیدواژه‌ها: پیشرفت اقتصادی فرهنگ اسلامی جهانی سازی قرآن

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۹۰ تعداد دانلود : ۴۹۰
جهانی سازی یا جهانی شدن فرایندی است که اکنون درجهت تحمیل ارزش های غرب به دیگر ملت ها تعریف و دنبال می شود؛ حال آن که جهانی سازی فرهنگ اسلامی از مهم ترین اهداف اسلام است که در رسیدن به نظم نوین جهان نیز نقشی اساسی دارد. یکی از راه برد های جهانی سازی فرهنگ اسلامی «پیشرفت اقتصادی» است که چگونگی ارتباط میان این دو متغیر مسئله اصلی در این مقاله است. درصورت اثبات و تبیین این راه برد، مدیریت و جهاد اقتصادی حائز مرتبه جدیدی بسیار فراتر از تأمین معیشت مسلمانان و رفاه دنیوی ایشان می شود و حکمت تمرکز ره نمودها و شعارهای رهبر انقلاب در این حوزه نیز آشکارتر می گردد. روش در این پژوهش تحلیلی و استنباطی در چهارچوب نظری اقتصاد سیاسی است و یافته ها نشان می دهد که «پیشرفت اقتصادی» برمبنای تفکر اسلامی مؤلفه هایی بسیار متفاوت با توسعه اقتصادی موردنظر غرب دارد. این متغیر از جهات مختلف ازجمله ابتنای جدی پیشرفت اقتصادی بر مبانی فرهنگ اسلامی، ایجاد رقیب و گاه بدیل مناسب برای نظام های اقتصادی سکولار، اثبات کارآمدی نظام اسلامی از طریق تأمین نیازهای اساسی مردم، اعتلای فرهنگ اسلامی در سایه نشاط و جلب مشارکت های اجتماعی، افزایش تعاملات بین الملل، تأمین هزینه های تبلیغ و رسانه، و افزایش ایمان و عرق مذهبی مسلمانان می تواند موجبات جهانی سازی فرهنگ اسلامی را فراهم کند و تحقق آن را تسریع بخشد.
۴۴.

اثربخشی آموزش مبانی دینی و روان شناختی ازدواج در بستر فرهنگ اسلامی بر کاهش گامافوبیا یا ترس از ازدواج در دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه تبریز(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فرهنگ در دانشگاه اسلامی سال دهم تابستان ۱۳۹۹ شماره ۲ (پیاپی ۳۵) 203 - 218
تعداد بازدید : ۲۷۸ تعداد دانلود : ۴۹۸
هدف: هدف پژوهش حاضر اثربخشی آموزش مبانی دینی و روان شناختی ازدواج در بستر فرهنگ اسلامی بر کاهش گامافوبیا یا ترس از ازدواج در دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه تبریز بود. روش: پژوهش حاضر یک پژوهش نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون و پس آزمون همراه با گروه گواه بود. جامعه پژوهش کلیه دانشجویان زن مقطع دکتری دانشگاه تبریز بودند که از میان آنها 30 نفر به صورت تصادفی در دو گروه آزمایشی(15 نفر) و کنترل(15 نفر) جایگزین شدند. از ابزار پرسشنامه محقق ساخته گامافوبیا به عنوان پیش آزمون- پس آزمون در این پژوهش استفاده شد. برنامه آموزشی طراحی شده به عنوان متغیّر مستقل در هشت جلسه یک ساعته، هفته ای دو جلسه روی آنها اجرا شد و در نهایت، داده ها با استفاده از تحلیل کواریانس و در نرم افزار اس.پی.اس.اس-۱۳ تحلیل شدند. در تحلیل داده ها از آزمون تحلیل کواریانس چندمتغیّری با طرح اندازه گیری مکرر و تک متغیّری استفاده شد. یافته ها: نتایج، کاهش معنادار میانگین نمرات پس آزمون گامافوبیای گروه آزمایشی در مقایسه با نمرات گروه کنترل را نشان داد. به طور کل، آموزش مبانی دینی و روان شناختی ازدواج در بستر فرهنگ اسلامی در سطح معناداری سبب کاهش گامافوبیا یا ترس از ازدواج می شود. نتیجه گیری: از برنامه آموزش فلسفه ازدواج بر مبنای دیدگاه اسلامی برای کاهش ترس از ازدواج دانشجویان تحصیلات تکمیلی استفاده شود.
۴۵.

مصرفِ فرهنگیِ شهر: بررسی تطبیقی فرهنگ مصرف در شهر غربی و اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فرهنگ معماری و شهرسازی اسلامی سال پنجم بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۱ (پیاپی ۷) ۷۳-۸۶

کلیدواژه‌ها: مصرف فرهنگی شهر مصرفی پست مدرن فرهنگ اسلامی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۰۶ تعداد دانلود : ۴۰۳
شهر مدرن بدون نقش تولیدی آن و شهر پست مدرن بدون در نظر گرفتن نقش مصرفی آن در تصو ر نمی گنجد. در شهر پست مدرن نه تنها کالاها و خدمات بلکه فضاهای عمومی و نیمه عمومی نیز مصرف می شو ند. امروزه نقش مصرفی در کلیه ابعاد شهر چنان رسوخ کرده است که به جزء لاینفکی از زندگی شهری پست مدرن تبدیل شده است. نگاهی گذرا به شهر ایرانی معاصر نیز حاکی از حرکت آن در راستای پیوستن به اقتصاد و جامعه مصرفی جهانی و نظام سرمایه داری حاکم بر آن است. اما کاربست نظریه های مصرف در جامعه ایرانی، با توجه به بستر فرهنگی ویژه ایرانی-اسلامی باید با احتیاط انجام شود؛ زیرا ارزش های فرهنگی، نقش مهمی در الگوهای مصرف دارند. بر این اساس، بررسی ویژگی های مصرف فرهنگی شهر و تبیین مؤلفه ها و ابعاد شهر مصرفی غربی و ایرانی در دنیای پست مدرن، ضرورت پیدا می کند. در این پژوهش، به منظور تبیین شهر مصرفی در فرهنگ غربی و مقایسه آن با فرهنگ اسلامی از رویکرد واقع گرایانه استفاده شده و به کمک روش مطالعه تطبیقی و با استفاده از نظریه اعتباریات علامه طباطبایی و مدل تولید فضای لوفور، مؤلفه ها و ابعاد مصرف فرهنگی شهرهای فوق مورد تحلیل قرارگرفته است. نتایج پژوهش حاکی از این است که زندگی مصرف محور غربی، مبتنی بر منفعت فردی است، درحالی که فرهنگ و کلیه تعالیم اسلامی به منفعت جمعی نسبت به منافع فردی، برتری می دهند. بنابراین ازآنجایی که فرهنگ و شهر یکدیگر را تولید و حمایت می کنند، شهر اسلامی نیازمند فضای شهری مخصوص خود، جهت تعالی جامعه خواهد بود.
۴۶.

مناسبات «فرهنگ اسلامی» با «علوم انسانی» در تفکر آیت الله مرتضی مطهری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: راهبرد فرهنگ سال سیزدهم تابستان ۱۳۹۹ شماره ۵۰ 119 - 142

کلیدواژه‌ها: فرهنگ اسلامی علوم انسانی اسلامی نظریه به هم آمیختگی نسبی فطرت الهی انسان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۲ تعداد دانلود : ۳۸۳
مقاله حاضر به این سوال می پردازد که در رهیافت نظریِ آیت الله استاد شهید مرتضی مطهری، میان فرهنگ و علوم انسانی چه نوع مناسباتی برقرار است؟ برای این منظور، ابتدا دو مفهوم اساسی فرهنگ و علوم انسانی براساس دیدگاه های مطهری تعریف شده و خصایص و مؤلفه های هر یک مشخص شده اند. آنگاه نظریه مطهری درباره مناسبات فرهنگ و علوم انسانی تقریر شده که دربردارنده چهار بخش زیر است: به هم آمیختگیِ نسبیِ فرهنگ و علوم انسانی، فرهنگ اسلامی و علوم انسانی، حلّ معضله نسبیت در فرض مدخلیّت فرهنگ اسلامی در علوم انسانی و چگونگی تعامل مسلمانان با فرهنگ و علوم انسانیِ بیگانه. در نهایت این نتیجه به دست آمد که مدخلیّتِ قهری و حتمی فرهنگ در علوم انسانی، به صورت «موجبه جزئیّه» است نه موجبه کلیّه؛ یعنی چنین نیست که همه قضایای علوم انسانی، متأثر از فرهنگِ محیط بر آن باشند، بلکه در این میان، قضایای «تجربی» و «عقلی» محض نیز وجود دارند که فرافرهنگی اند. از سوی دیگر برخلاف تصور شایع، همه گونه های فرهنگ، «نسبی» و «غیرواقع نما» نیستند، بلکه فرضِ وجود فرهنگِ «مطلق» و «عام» که گزاره هایش «استدلال پذیر» باشد، موجّه است و «فرهنگ اسلامی» از این نوع است. در نهایت، با مدخلیّت و فعلیت یافتن فرهنگ اسلامی در علوم انسانی، «علوم انسانیِ اسلامی» شکل می گیرد.
۴۷.

مقایسه تطبیقی ارزش های اسلامی با یهود و مسیحیت

نویسنده:
منبع: پژوهش های نوین در آموزه های قرآن و سنت سال سوم بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۵ 82-103

کلیدواژه‌ها: فرهنگ اسلامی فرهنگ غربی معاد خانواده

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۸۹ تعداد دانلود : ۴۰۳
بى شک بالاترین و والاترین عنصرى که در موجودیت هر جامعه، دخالت اساسى دارد " فرهنگ " آن جامعه است . اساسا فرهن گ هر جامعه، هویّت آن جامعه را تشکیل مى دهد و با انحراف فرهنگ، هرچند جامعه قدرتمند و قوى باشد، ولى پوچ و پوک و میان تهى است . اگر فرهنگ جامعه اى وابسته و روزی خوار از فرهنگ مخالف باشد، ناچار ابعاد دیگر آن جامعه، به همان جانب گرایش پیدا مى کند. در این مقاله با استفاده از روش کتابخانه ای به مقایسه ی دو فرهنگ اسلامی و غربی که از هر نظری در بین جوامع غربی و شرقی مشهور است می پردازیم. تفاوت عمده این دو فرهنگ، به تعریف آنها از ماهیت انسان مربوط مى شود. بر حسب فرهنگ غربى، انسان موجودى است که معنویت، فرع و روبناى زندگى اوست؛ انسان در عصر تکنولوژى به درجه اى از پیشرفت رسیده که دیگر نیازى به ارتباط با یک مبدأ قدسى و آسمانى ندارد. این تصور باطل که در فرهنگ غرب رشد پیدا کرد، انسان محورى را جایگزین خدا محورى کرده و بر همه ارزش هاى الهى وآسمانى خط بطلان کشیده است چیزی که فرهنگ های دینی خاصه اسلام دنیا را صرفا ابزاری برای رسیدن به آخرت معرفی کرده اند.
۴۸.

جایگاه مدرسه ها در گسترش فرهنگ اسلامی ورارود (مطالعه موردی: مدرسه میرعرب بخارا (1297-942ق/1880-1553م))(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات اوراسیای مرکزی سال سیزدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۲ (پیاپی ۲۷) 371 - 390

کلیدواژه‌ها: بخارا تبلیغات دینی علوم دینی فرهنگ اسلامی مدرسه میرعرب مقررات آموزشی ورارود

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۴۸ تعداد دانلود : ۳۷۳
مدرسه میرعرب را در سال 942ق/1535م سید عبدالله یمنی حضرموتی ملقّب به میرعرب از شیوخ طریقت نقشبندیه و امام جمعه بخارا در دوره حکمرانی عبیدالله خان شیبانی (حک: 940-947 ق/ 1534-1539م) بنا کرد. زمانی نبرد که این مدرسه در کنار دیگر مدرسه های بخارا به کانونی مهم برای سپری کردن دوره تحصیلات عالی دینی تبدیل شد و طلبه های علوم دینی از سرتاسر مناطق مسلمان نشین روسیه و دیگر روستاهای هم جوار برای ادامه تحصیل وارد بخارا شدند. بسیاری از طلبه های تاتاری و باشقیری که در بخارا تحصیل می کردند بعد از بازگشت به موطن خود به عنوان بخارایی شناخته می شدند و علاوه بر اعتبار قابل توجهی که برای جامعه خود به ارمغان می آوردند، از جایگاه اجتماعی و مذهبی ممتازی نیز بهره مند بودند. در این نوشتار می خواهیم با استفاده از منابع تاریخی و آرشیوی و به شیوه توصیفی- تحلیلی، به این پرسش پاسخ دهیم که مدرسه های بخارا چه جایگاهی در گسترش فرهنگ اسلامی ورارود داشته اند؟ از این رو برای پاسخ به این پرسش، مدرسه میرعرب که در شمار مهم ترین و بزرگ ترین مدرسه های بخارا به شمار می آید را در قالب مطالعه موردی بررسی می کنیم تا جایگاه برجسته مدرسه های بخارا در گسترش فرهنگ اسلامی ورارود را تبیین کنیم. دستاوردهای نوشتار روشن می کند، مدرسه های بخارا که مدرسه میرعرب نمونه شاخص آن ها است کانون حفاظت از گفتمان سنت اسلامی این سرزمین بوده اند، علاوه بر آن در تبلیغ و گسترش فرهنگ اسلامی در میان مردم ترک و تاتار دشت قپچاق و پاسداری از هویت اسلامی این مردم در برابر تسلط روسیه تزاری و شوروی، نقش مهم و مؤثری داشتند.
۴۹.

نواندیشان دینی جهان عرب (2): آدونیس و نقد بنیادین سنت اسلامی

نویسنده:
منبع: آینه پژوهش سال ۳۱ مرداد و شهریور ۱۳۹۹ شماره ۳ (پیاپی ۱۸۳) 81 - 95

کلیدواژه‌ها: آدونیس علی احمد سعید. آدونیس سنت اسلامی فرهنگ اسلامی تقلید نوآوری ایستایی پویایی شاعران عرب شعر عربی نقد دیدگاه اندیشه های آدونیس ثابت متحول سنت تجدد علی احمد سعید

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۹۱ تعداد دانلود : ۳۹۷
وجه تمایز آدونیس از هم نوعانش در جهان عرب و ایران، توجهش به ابعاد گوناگون سنت اسلامی و بستر شکل گیری شعر عربی است. وی هرگونه نقد بنیادین بر ساختار شعر را نیازمند آگاهی از سرچشمه هایی می داند که الهام بخش آن بوده اند. نگارنده، نوشتار حاضر را با هدف آگاهی مخاطبان از اندیشه های آدونیس در زمینه فرهنگ اسلامی به رشته تحریر درآورده است. وی در راستای تحقق این هدف، پس از معرفی آدونیس، مقصود از «ثابت» و «متحول» در اندیشه او را تبیین می کند. بعلاوه، جلوه هایی از تقلید و نوآوری در فرهنگ اسلامی را در آراء آدونیس در عرصه سیاست، شعر و ادبیات، و ... ارائه می دهد. در انتها، با بیان این مسئله که نقدهایی بر دیدگاه های آدونیس در زمینه سنت و فرهنگ اسلامی، به نگارش درآمده است، به نکاتی که در نقدهای رایج مورد توجه قرار نگرفته اند، اشاره می نماید.
۵۰.

متغیرهای تأثیرگذار بر تحصیل سعادت در فرهنگ اسلامی(مقاله ترویجی حوزه)

نویسنده:
منبع: اخلاق سال دهم زمستان ۱۳۹۹ شماره ۴۰ (پیاپی ۶۲) 199 - 224

کلیدواژه‌ها: متغیرهای مؤثر تحصیل سعادت فرهنگ اسلامی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۷۸ تعداد دانلود : ۲۸۲
این مقاله با روش تحلیل محتوا به بررسی متغیرهای تأثیرگذار بر تحصیل سعادت در فرهنگ اسلامی می پردازد. جامعه آماری، منابع مرتبط با موضوع تحقیق است که به روش نمونه گیری هدفمند انجام شده است. در بخش توصیفی، اطلاعات به شیوه کتابخانه ای جمع آوری شده و تجزیه و تحلیل به صورت کیفی و از طریق یادداشت برداری صورت گرفته است. برای دستیابی به پاسخ پرسش های پژوهش، ضمن مطالعه پیشینه، منابع مرتبط با موضوع سعادت و فرهنگ اسلامی مطالعه گردید. یافته های پژوهش حاکی از این است که سعادت به منزله برترین غایتی که انسان در جست وجوی آن است، به دو گونه پنداری و واقعی تقسیم می شود و متغیرهای زیادی بر آن تأثیر دارند؛ از جمله: وراثت، شرایط هنگام انعقاد نطفه، تغذیه، عوامل محیطی، تربیت، تهذیب نفس، اراده، ایمان، خودشناسی، ملازمت با فضایل اخلاقی، الگوگیری از چهره های سعادت در قرآن، عبرت آموزی از چهره های شقاوت در قرآن. لذا توجّه به همه متغیرها در فرهنگ اسلامی به منزله عامل تأثیرگذار بر تحصیل سعادت، ضروری به نظر می رسد.
۵۱.

آسیب های فرهنگی موجود در جهان اسلام و نقش آموزه مهدویت در حل آن ها

نویسنده:
منبع: مطالعات مهدوی سال یازدهم بهار ۱۳۹۹ شماره ۴۷ 33-61

کلیدواژه‌ها: فرهنگ فرهنگ اسلامی آسیب آسیب شناسی امام مهدی (عج) انتظار

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۰۸ تعداد دانلود : ۲۳۹
شریعت مقدس اسلام نقشه راه زندگی انسانی در عرصه های مختلف و ابعاد گوناگون وجودی آن به ویژه فرهنگ انسان زیستی را دربر دارد. اگرچه عصر دوری امامان اهل بیت% از حکومت و دوران آخرالزمان که دوره نبود ظاهری جانشین پیامبر بوده، امت اسلامی را دچار آسیب های مختلف به خصوص در عرصه فرهنگ کرده است. حقیقتی که توجه بیشتر و جدّی تر محققان را برای بازکاوی این مشکل و یافتن راه برون رفت از آن می طلبد. بر این اساس، ما با این پرسش مواجه هستیم که آسیب های فرهنگی جهان اسلام چیست و چگونه می توان با آن ها برخورد کرد. به نظر می رسد مهدویت و آموزه انتظار موعود می تواند به عنوان کارآمدترین راه حل مطرح شود. هدف این نوشتار آن است که نسخه شفابخش آلام جوامع اسلامی را در پرتو کالبدشکافی عنصر انتظار نشان دهد. این نوشتار برای نیل به چنین هدفی روش توصیفی - تحلیلی را دنبال می کند. ارائه تعریف درست از انتظار و تبیین دو عنصر کلیدی آن: 1. آینده معلوم و حتمی؛ 2. وظایف و برنامه ها و نیز معرفی امام مهدی4 به عنوان محور وحدت امت اسلامی و همچنین، اشاره به وظایف مردم و جوامع اسلامی در راستای فرهنگ انتظار از نتایج این مقاله است.
۵۲.

ارزیابی ضوابط و مقررات شهرسازی ملاک عمل در ساختار فضایی محله یاغچیان با نگرش مولفه های فرهنگ اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: دانش شهرسازی دوره ۵ بهار ۱۴۰۰ شماره ۱ 87 - 111

کلیدواژه‌ها: ساختار فضایی فرهنگ اسلامی ضوابط و مقررات طرح جامع محله یاغچیان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۵۲ تعداد دانلود : ۳۳۱
بیان مساله: شهر و محلاتی که با تنوع فرهنگ و سلایق شهروندان، فارغ از برنامه ریزی دو بعدی «طرح جامع» فضای زندگی و رُشد ساکنین بوده، هم اکنون در چارچوب الگوی تقلیدی تعیین سرانه و کاربری طرح های جامع و تفصیلی -که با غفلت از مبانی نظری فرهنگ اسلامی و سبک زندگی ایرانی همراه بوده - زندگی و سلامت شهروندان را با مخاطره روبرو نموده است. هدف: این موضوع ضرورت بازبینی و آسیب شناسی وضعیت موجود را به متخصصین و مدیران شهری یاد آور می نماید. روش: روش این مقاله تطبیقی است، بدین معنا که در پاره ای از موارد با تجزیه و تحلیل همبستگی ها، داده های پرسشنامه ای را مورد کنکاش قرار می دهد و در پاره ای دیگر از طریق پالایش دادها و استخراج اشتراکات، رویکرد کیفی را در تجزیه و تحلیل داده ها در پیش می گیرد. تکنیک این مقاله دلفی است که به کمک 30 نفر از متخصصان تکمیل گردیده است. یافته ها: با در نظر گرفتن تمام معیارهای ارتباط انسان با خدا، جامعه، طبیعت و تاریخ، معیار ادراکی و بصری رتبه اول را دارا بوده و پس از آن به ترتیب معیارهای فعالیتی، زیست محیطی و کالبدی جای می گیرند. در نهایت این نتیجه مستفاد می گردد که معیارهایی که باید برحسب ضوابط و مقررات شهرسازی اسلامی امتیازبندی گردند باید دارای این درجه بندی باشند. نتیجه گیری: تحلیل های مولفه فرهنگی ارتباط انسان با طبیعت، تاریخ، خدا و جامعه از منظرهای کالبدی و کاربری، فعالیت، ادراکی و بصری و زیست محیطی در مجموع ماتریسی بوجود آورده است که در قسمت تحلیل های این مقاله بدان پرداخته شده است. این تحلیل ها در محله یاغچیان مطابقت داده شده و رهاورد آن ها تحلیل های راهبردی ای است که در زمینه ضوابط و مقررات ملاک عمل در ساختار فضایی آن محله مثمر ثمر می باشد.
۵۳.

واکاوی مفاهیم ادب و اخلاق در فرهنگ اسلامی و بررسی نسبت میان آن دو

نویسنده:
منبع: پویش در آموزش علوم انسانی سال ششم زمستان ۱۳۹۹ شماره ۱ (پیاپی ۲۱) 15 - 28

کلیدواژه‌ها: اخلاق ادب تحلیل فرهنگ اسلامی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۹۲ تعداد دانلود : ۲۶۰
در زبان عربی علاوه بر واژه «اخلاق»، واژه «ادب» نیز در معنای اخلاق کاربرد دارد. این دو واژه پس از ظهور دین اسلام کاربرد فراوان یافتند. مقاله حاضر با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و با مطالعه اسناد و منابع و مقالات و نسخ مرتبط با موضوع به بررسی مفهوم لغوی و کاربردی اخلاق و ادب در فرهنگ اسلامی پرداخته و سپس بر اساس واکاوی این مفاهیم در فرهنگ اسلامی، به تبیین نسبت میان این دو مفهوم و تدقیق مفاهیم می پردازد.یافته ها نشان می دهد موضوع اخلاق، امر اخلاقی است اما موضوع ادب تمامی موضوعاتی است که درست و نادرست بر آنها صدق می کند. همچنین، اخلاق از نظر لغوی و پیشینه کاربرد آن، امری شخصی و ناظر بر رفتاری فردگرا است. اما ادب امری اجتماعی و ناظر بر رفتارهای جامعوی افراد بوده است. به عبارت دیگر خاستگاه ادب جامعه و خاستگاه اخلاق، سرشت و خلقیات ناشی از طبیعت انسان است و در مواردی که ادب مرتبط با اخلاق است، جنبه فضیلت گرایانه پیدا می کند و هدف آن به کار انداختن فاعلیت اخلاقی انسان و انجام درست ترین کار اخلاقی است.
۵۴.

کاربرد نقوش امام زاده های شهرستان دماوند استان تهران در طراحی نشانه های گرافیکی معاصر ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نگارینه هنر اسلامی سال سوم زمستان ۱۳۹۵ شماره ۱۲ 45 - 59

کلیدواژه‌ها: نقوش تزیینی امام زادگان شهرستان دماوند طراحی نشانه هویت بصری ایرانی فرهنگ اسلامی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۲۵ تعداد دانلود : ۲۱۶
معماری اسلامی و تزیینات وابسته به آن، همواره بستری مناسب برای حضور عناصر تجسمی مختلف، ب هویژه آرایه های تزیینی بوده است. بناهای مذهبی اما مزاد هها مملو از نقوش تزیینی پرباری است که به سبب برخورداری از طرح های هنری و نقوش نمادین، م یتواند در بخ شهایی از هنر معاصر گرافیک، هم چون طراحی نشانه، مورداستفاده قرار گیرد. این مقاله، کوششی است برای مطالعه، طبقه بندی، شناخت هویت و ویژگی های بصری و ریشه های اعتقادی و مفاهیم پنهان و نمادین نقوش تزیینی اما مزاده های شهرستان دماوند و کاربرد آ نها در طراحی نشانه ها. روش انجام تحقیق بر مبنای ماهیت توصیفی- تحلیلی بوده است و شیوه گردآوری اطلاعات به صورت ترکیبی )کتابخانه ای و میدانی( است. جامعه آماری این پژوهش، 93 امام زاده در حوزه عملکرد اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان دماوند استان تهران است و روش نمون هگیری به شکل انتخابی می باشد. هشت نقش شاخص را از مجموعه نمونه های موردمطالعه انتخاب و سپس نمونه های تصویری، طراحی آن ها ارائه شده است. ه مچنین برای بررسی کاربرد عملی نشان هها، 81 نشانه از نقوش موردنظر برای ارائه به مراکز و ارگان های مختلف در جدولی جداگانه طراحی شده است. نتایج حاصل از این مطالعه، گویای آن است که منطقه موردمطالعه، ب هعنوان بخشی کوچک از پهنه فرهنگی ایران، توانایی ارائه نمونه های کاربردی نشان هها را در حد گسترده ای در خود دارد و این نشانه ها قابلیت ترکیب، تغییر و ب هروزرسانی را دارا می باشند. این قابلیت ها، قاب لتعمیم به دیگر مناطق کشور و حوز ههای فرهنگی هستند.
۵۵.

بررسی تحلیل محتوایی نتایج جستجو درباره کتب حوزه تمدن اسلامی در سایت رسمی خانه کتاب(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علم و تمدن در اسلام سال دوم بهار ۱۴۰۰ شماره ۷ 10 - 23

کلیدواژه‌ها: تمدن اسلامی خانه ی کتاب تحلیل محتوا فرهنگ اسلامی تاریخ

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۶۱ تعداد دانلود : ۲۵۰
هدف کلی تحقیق تحلیل محتوای نتایج جستجو درباره کتب با موضوع "تمدن اسلامی" در سایت رسمی خانه کتاب می باشد. تمدن اسلامى در دنیای کنونى حضوری انکارناپذیر دارد. نشانه آشکار آن،جمعیت رو به رشد مسلمانان، وجود منابع ارزشمند فکری و میراث علمىدر این حوزه است. لذا این پرسش برای پژوهشگر ایجاد شد که وضعیت کتاب های موجود به زبان فارسی در پایگاه خانه کتاب چگونه است؟ روش تحقیق حاضر از نظر استراتژی توصیفی، از نظر مسیر اجرا تحلیل محتوا، و از نظر هدف کاربردی است. جامعه آماری شامل400 جلد کتاب مربوط به حوزه تمدن اسلامی موجود در سایت خانه کتاب تا تاریخ 31/05/1400 بود که به صورت تمام شمار بررسی شد و برگه کدگذاری به عنوان ابزار جمع آوری داده ها استفاده شد.نتایج نشان داد به لحاظ سال انتشار 47 درصد از کتاب ها در محدود سال های 1400-1396به چاپ رسیده اند. در بین نویسندگان این حوزه آقای یوسف بیک باباپور با 8 عنوان کتاب بالاترین تعداد کتاب را در این حوزه تالیف کرده اند بنابراین جز نویسندگان پر تالیف در این حوزه محسوب می شوند. از بین ناشران، انتشارات "دفتر نشر معارف" بیشترین کتاب را در این زمینه داشته است که بیانگر فعالترین انتشارات در حوزه تمدن اسلامی باشد. از میان کتاب هایی که در این حوزه به چاپ مجدد رسیده اند کتاب "فرهنگ و تمدن اسلامی" تالیف "علی اکبر ولایتی" از انتشارات " دفتر نشر معارف" به چاپ 87 رسیده است بنابراین یکی از پر فروش ترین کتاب ها در این حوزه محسوب می شود.
۵۶.

شبکه های ماهواره ای فارسی زبان و هویت ملی و اسلامی جوانان (مطالعه موردی شهرستان اراک- 1390)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات ملی سال ۱۴ تابستان ۱۳۹۲ شماره ۲ (پیاپی ۵۴) 145 - 168
تعداد بازدید : ۴۱۷ تعداد دانلود : ۲۱۴
در دهه اخیر علاوه بر تاثیر برنامه های شبکه های ماهوار ه ای بر نگرش جوانان به مسائل سیاسی، شاهد تغییر در الگوهای فرهنگی جوانان کشور با توجه به جوان بودن جمعیت کشور، نسبت به بسیاری از مسائل از جمله ارزش ها، دین باوری، ملی گرائی، فرهنگ، مد و پوشش و... هستیم. مقاله حاضر به تأثیر رسانه ها بر هویت جوانان و نیز اثرات برنامه های شبکه های ماهواره ای فارسی زبان بر باورهای دینی و ملی جوانان شهرستان اراک می پردازد. این مطالعه به روش پیمایش و جمعیت نمونه 400 نفری و جامعه آماری 16تا 24سال صورت گرفته است. نتایج ضریب همبستگی شاخص نقش ماهواره در کاهش گرایش جوانان به ارزش های دینی و فرهنگ ملی در سطح یک درصد، رابطه معناداری نشان می دهد مبنی بر این که هر چه مدت تماشای ماهواره از سوی جوانان افزایش می یابد ارزش های دینی جوانان سست تر و از گرایش آنان به فرهنگ ملی کاسته می شود. در چنین شرایطی، سیاست گذاران فرهنگی جامعه باید حرکت خلاقانه وآگاهانه ای را برای کاهش اثرات منفی برنامه های شبکه های ماهواره در پیش گیرند. در این میان نقش رسانه در تغییرات فرهنگی جامعه و تأثیر گذاری بر مخاطبان بخصوص قشر جوان، محوری اساسی به شمار می رود .
۵۷.

رهیافت مشارکت چندبخشی؛ الگویی مبتنی بر ایمان برای توسعه زیرساخت های حوزه سلامت در جوامع اسلامی(مقاله پژوهشی وزارت بهداشت)

نویسنده:
منبع: پژوهش در دین و سلامت دوره ۷ پاییز ۱۴۰۰ شماره ۳ 124-139

کلیدواژه‌ها: الگوی مبتنی بر ایمان بخش سوم توسعه زیرساخت حوزه بهداشت و درمان خیران و واقفان سیاست گذاری فرهنگ اسلامی مشارکت دولتی - خصوصی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۸۴ تعداد دانلود : ۳۳۱
سابقه و هدف: امروزه راهبرد مشارکت های دولتی-خصوصی برای تأمین خدمات و زیرساخت های اقتصادی و اجتماعی پذیرفته شده است و سیاست گذاران بخش عمومی از الگو های متنوع آن بهره می برند. با توجه به تجربه کامیابی ها و ناکامی های کشورها و نیازهای روز افزون حوزه بهداشت و درمان، این سؤال پیش می آید که چگونه این نوع مشارکت ها به عنوان راهبردهای توسعه سلامت و آن هم در کشورهای در حال توسعه اسلامی می تواند جذابیت و کارآمدی لازم را داشته باشد. هدف پژوهش حاضر بررسی توسعه مشارکت ها با رویکرد دین محور، با بازبینی الگوی مشارکت چندبخشی بود. روش کار: این پژوهش از نوع توصیفی-تحلیلی است که علاوه بر مطالعه آیات و روایات اسلامی و اسناد معتبر داخلی در حوزه موقوفات بیمارستانی؛ کلیدواژه های مورد نظر با عملگرهای منطقی در پایگاه های علمی معتبر بین المللی جست وجو و درنهایت بیشتر از 40 مقاله اصیل و مروری مرتبط تر با بحث، انتخاب، تحلیل خوانی و تفسیر شد. مؤلفان مقاله هیچ گونه تضاد منافعی گزارش نکرده اند. یافته ها: این مقاله ضمن مرور مبانی نظری موضوع و بررسی روند توسعه مشارکت های دولتی-خصوصی؛ بر استفاده از ظرفیت های بخش سوم تأکید می کند و با باز بینی وقف و امور خیریه در چهارچوب مشارکت های چند بخشی به دنبال توسعه بهداشت و درمان در جامعه با همه ظرفیت های موجود است. در الگوی ارائه شده؛ در سه مرحله پذیرش، به کارگیری و ارزیابی عملکرد مشارکت ها، عناصر مربوط یعنی عوامل انگیزشی، عوامل موفقیت و دستاوردهای مشارکت و ابعاد و مؤلفه های متناظر شناسایی شد. نتیجه گیری: الگوی مشارکت دولتی-خصوصی-مردمی که در نظریه های نوین مدیریت دولتی و همچنین باورها و ارزش های اسلامی و ایرانی ریشه دارد می تواند رهیافتی برای ناکامی های موجود در توسعه زیرساخت های عمومی جامعه و کاستی های بخش بهداشت و درمان کشور گردد که البته راه های دستیابی به این هدف وابسته به اعتمادسازی و متعادل سازی منافع طرف های مشارکت است.
۵۸.

بررسی فرایند موقعیتی تولید معنا در فضاهای شهری از منظر نظریه ادراکات اعتباری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فرهنگ معماری و شهرسازی اسلامی سال پنجم پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۱۰) 93-81

کلیدواژه‌ها: شناخت موقعیتی نظریه اعتباریات فرهنگ اسلامی فضای شهری

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۰۱ تعداد دانلود : ۲۰۷
فضای شهری به عنوان یک بستر فرهنگی، فضایی شامل جنبه های فضایی و ذهنی است و حضور انسان و کنش های وی در آن فضا، در معنابخشی آن بسیار اهمیت دارد. اهمیت تحقیق در مقوله معنا، صرف نظر از اهمیت آن به عنوان مقوله ای کلی در اغلب حوزه های معرفت بشری، از اهمیت معنای فضای شهری به عنوان مهم ترین جنبه های کیفی در مباحث انسان- محیط ناشی می شود. در واکاوی این فرایند، بهره گیری از علوم مرتبط با ساختارهای شناختی و ادراکی فرد برای تبیین فرایند تولید معنا در فضای شهری ضروری به نظر می رسد و امکان مطالعه فرایندهای موقعیتی دخیل در شکل گیری ادراک معنا را فراهم می کند. از طرفی فرایند شناختی-موقعیتی ادراک معنا در فرهنگ اسلامی ذیل نظریه اعتباریات قابل مطالعه بوده و در سطح فلسفی گامی برای بومی سازی و شناخت فرایند شناختی- فرهنگی تولید مفاهیم محیطی به شمار آید. این مطالعه به دنبال تببین جایگاه اعتباریات در معنای موقعیتی فضای شهری است و بدین منظور با مطالعه تطبیقی مفاهیم و فرایند ادراک معنا از منظر نظریه شناخت موقعیتی و نظریه ادراکات اعتباری علامه، از دو حوزه دانش علوم شناختی و فلسفه اسلامی بهره می گیرد. با بررسی عوامل تولید معنای اعتباری در فضای شهری در تطبیق با نظریه شناخت موقعیتی، فرایند موقعیتی تولید معنا در فضای شهری از منظر ادراکات اعتباری ارائه می شود. طبق یافته های پژوهش فرایند موقعیتی تولید معنا طبق نظریه اعتباریات در دو فرایند زمینه ساز و فرایند ارادی قابل تبیین است. فرایند زمینه ساز تولید معنا مبتنی بر حقایق عینی و فرایند ارادی تولید معنا مبتنی بر معانی اعتباری از محیط می باشد.
۵۹.

آسیب شناسی، چالش ها و موانع فرهنگ اسلامی با رویکرد قرآنی

نویسنده:
منبع: تفسیرپژوهی سال دوم بهار و تابستان ۱۳۹۴ شماره ۳ 81 - 45

کلیدواژه‌ها: فرهنگ اسلامی اتحاد آینده پژوهی تهاجم فرهنگی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۸ تعداد دانلود : ۱۷۹
فرهنگ اسلامی در عصر حاضر کاستی هایی دارد که باید در رفع آنها بکوشد، تا خود را زایا و بارور نماید. برای رسیدن به فرهنگ اسلامی ایده آل راهی بس دشوار و موانعی سخت وجود دارد. از میان موانع ریز و درشت می توان به موارد ذیل اشاره نمود. عدم فهم صحیح اسلام، عدم توجه به کارو تلاش و جهل و ناآگاهی. همچنین برای اینکه فرهنگ اسلامی به قدرت و قوت مورد نظر خود برسد، با چالش های اساسی مواجه است. امت اسلامی بدون ترس و واهمه، باید با این چالش ها روبرو شده و بر آنها چیره گردند. چالش های اساسی عبارتند از؛ باز اندیشی نسبت اسلام یا مدرنیته، تهاجم فرهنگی، عدم توان پیش بینی حوادث، مقابله با هرگونه افراطی گری و تاکید بر عنصر گفتگو، اتّحاد و افزایش قدرت داخلی؛ حل این مسائل باید سریع صورت گیرد. تا زمانی که امت اسلام تکلیف خود را با این مسائل، روشن ننموده است، رسیدن به نقطه ایده آل، محال و ناممکن خواهد بود.
۶۰.

مرور جامعه شناختی سبک پوشش بانوان در ایران و تحلیل عوامل موثر بر آن (82-95)

نویسنده:
منبع: جستارنامه فرهنگ و هنر اسلامی دوره اول پاییز ۱۴۰۱ شماره ۱ 82-95

کلیدواژه‌ها: سبک پوشش فرهنگ اسلامی سبک زندگی مدرن هویت رسانه مدگرایی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۶۷ تعداد دانلود : ۲۴۵
مسئله پوشش در جامعه ی امروز، علاوه براینکه یک ضرورت اصلی و طبیعی محسوب می شود، از منظر "اجتماعی و فرهنگی" نیز بسیار حائز اهمیت بوده و کارکردها و معانی مختلفی را به نمایش می گذارد. مطالعه ی سبک های رایج پوشش بانوان در جامعه، شناخت لازم درخصوص فرهنگ فعلی، و تحولات و تغییرات احتمالی را میسر می سازد، و می تواند نقاط قوت و ضعف فرهنگی را به تصویر بکشد، از این رو این پژوهش با هدف «مرور جامعه شناختی سبک پوشش بانوان در ایران و تحلیل عوامل موثر برآن» و با روش توصیفی- تحلیلی انجام شده است. بررسی های انجام شده نشان داد که 1. امروزه معنا و مفهوم سبک پوشش نزد بانوان تغییر کرده و سبک پوشش برای نمایش سبک زندگی، سبک های زیبایی شناختی، پایگاه طبقاتی- اقتصادی، هویت یابی و نوع عقیده (یا حداقل نشان دادنِ وابستگیِ خود به یک قشر و طبقه ی اجتماعی خاص و هویت یابیِ کاذب و نمایش نقش و نوع فرهنگ) استفاده می شود. 2. با توجه به تحولات دهه های اخیر در سبک پوشش بانوان، عواملی همچون «فرهنگ اسلامی، ویژگی های سبک زندگی مدرن، مصرف گرایی و مدگرایی، مدرنیته، رسانه ها به خصوص رسانه های اجتماعی نوین و ساختارهای فرهنگی– اجتماعی مانند مقایسه های اجتماعی» بیشترین نقش را در تغییرات نوع پوشش و رواجِ انواع سبک های پوشش در جامعه داشته اند. بنابراین، با توجه به فرهنگ جامعه ایرانی که فرهنگی دینی و اسلامی است، برخی از سبک های رایج پوشش در جامعه در تعارض با آن قرار دارد و نیاز است که مدل های بومی شده ی ایرانی-اسلامی بیشتر مورد توجه طراحان لباس قرار گیرد و سعی شود، سبک هایی از پوشش در جامعه رواج داده شود که علاوه بر سازگاری با سبک زندگی مدرن، به ارزش ها و هنجارهای اسلامی- ایرانی نیز پایبند باشد.