هرمنوتیک

امروزه دموکراسی به عنوان مطلوب ترین شیوه زیست سیاسی مطرح شده است و همه نظام های سیاسی برای کسب مشروعیت و تداوم حیات خود از برچسب دموکراسی سود می جویند و با ایجاد بعضی از نهادهای سیاسی دموکراتیک مدعی چنین حقانیت و مشروعیتی هستند. با وجود این، هر متفکری سعی در ارائه تعریفی خاص از آن را دارد. در این جستار سعی می شود دموکراسی در آراء و اندیشه دکتر علی شریعتی به عنوان یک روشنفکر دینی، در چارچوب روش شناسی هرمنوتیک اسکینر بررسی شود. شریعتی در اندیشه های خود دو نوع دموکراسی را مورد توجه قرار می دهد: یکی دموکراسی آزاد و دیگری دموکراسی متعهد. دموکراسی آزاد همان است که با راٌی مردم روی کار می آید و تعهدی جز آنچه مردم می خواهند ندارد. دموکراسی متعهد حکومت گروهی است که می خواهد بر اساس یک برنامه انقلابی مترقی افراد را، بینش افراد را، زبان و فرهنگ مردم را، روابط اجتماعی و سطح زندگی مردم و شکل جامعه را دگرگون کند و به بهترین شکلش براند. ایشان با ارائه فهم و تفسیری متفاوت از دموکراسی، تحت عنوان دموکراسی متعهد که بر اساس سازواره برآمده از کلیت «اسلام مدرن شیعی» است تأثیر بسزایی در گفتمان های فکری و سیاسی جریان های انقلابی منتهی به انقلاب 1357 داشته است.

هدف: هدف از انجام این پژوهش، تقریر مبانی هرمنوتیکی فهم متون دینی در اندیشه محمدرضا حکیمی (۱۳۱۴-۱۴۰۰ش) و ارزیابی آنها بر پایه دیدگاه های علامه جوادی آملی (زادهٔ ۱۳۱۲ش) بود. روش: جستار حاضر با روش توصیفی- تحلیلی به تقریر و ارزیابی مبانی هرمنوتیکی فهم متون دینی پرداخته است. یافته ها: تفسیر و فهم متون دینی از یک سلسله مبانی هرمنوتیکی بهره می برد که خود، در سایه روش ها، پیشفرض ها و رویکردهای مختلف، تقریرهای مختلفی دارد. «مکتب تفکیک» علی رغم قرائت های مختلف، تقریر ویژه ای از مبانی هرمنوتیکی فهم متون دینی دارد. در این میان، محمدرضا حکیمی ضمن ارائه قرائت نسبتاً معتدل و ملائم از مکتب تفکیک، به تقریر و مدلل سازی مبانی هرمنوتیکی و آموزه های روش شناختی فهم دین پرداخته است. نتیجه گیری: محمدرضا حکیمی بر چهار مؤلفه هرمنوتیکیِ «جداسازی وحی ناب از یافته های مشوب بشری»، «تخلیه ذهن از پیشفرض ها در فرایند فهم دین»، «قلمدادنمودن «اختلاف» به مثابه رهاورد دخالت یافته های عقلی و شهودی در فهم دین» و «قلمدادکردن «تأویل» به مثابه رهاورد دخالت یافته های بشری در فهم دین » تأکید دارد. علامه جوادی آملی ضمن بررسی میزان انطباق اینها با فرهنگ نقلی و برهان عقلی، برخی را ناتمام و برخی را میان مکتب تفکیک و جریان حکمی مشترک می دانند.

ادبیات یک جامعه بخشی از فرهنگ مکتوب آن به شمار می روند که دربر دارنده عادات، رسوم و بسیاری از عناصر فرهنگ مهم جامعه و مشکلات آن بوده و حتی جامعه آرمانی نویسنده یا شاعر را نشان می دهند. هدف این پژوهش فهم رد پای کنشگر سبز در شعر "آب را گل نکنیم" سهراب سپهری، یکی از شاعران نام آشنای ایران زمین است. در بررسی رد پای "کنشگر سبز"، از توسعه پایدار، حفاظت جمعی از محیط زیست، مکتب محیط زیست گرایان رادیکال، نظریه جامعه مخاطره آمیز و زیست بوم گرایی سخن به میان آمده است. در این مقاله شعر منتخب سهراب به روش هرمنوتیک که به معنای هنر تفسیر کردن است، مورد بررسی قرار گرفته است. یافته های پژوهش ذیل مفاهیم «حال و آینده سبز»، «شیطان سبز؛ مصنوع انسان»، «رهایی بخشی کنش جمعی؛ باهم بودگی سبز» و «همان بودگی زمین؛ همان بودگی انسان» می گنجد. نتایج پژوهش نشان می دهد که شعر سهراب، آیینه تمام نمای توسعه پایدار و توجه به آیندگان است. این شعر، در عین همگانی دانستن دفاع از محیط زیست، متذکر پیامدهای سیاهی می شود که خود کنشگران می توانند آن را به وجود بیاورند. در بوران این سیاهی، سهراب در پی کنشگر سبز، کنشگری از جنس خود طبیعت است.

مسئله این پژوهش نقد کتاب هرمنوتیک، کتاب و سنت مجتهد شبستری است. نقد دیدگاه های وی به روش توصیفی تحلیلی به دو بخش تقسیم می شود: نقد پیش فرض های برون دینی او با نگاه کلی به مقوله دین و نقد آرای خاص درون دینی او به ویژه مرتبط با قرآن و سنت. یافته های پژوهش نشان می دهد که آرای مجتهد شبستری به سبب خوش بینی به نظرهای هرمنوتسین های غربی و درمقابل، بدبینی به جامعه سنتیِ دینی، توأم با دغدغه کشاندنِ دین به عرصه زندگی، شاذ و گاهی التقاطی به نظر می آید. در بخش نخست نقد مبنایی دیدگاه های او، نسبیت گرایی، محدود انگاری کارکردهای دین، عدم اعتقاد به فطری بودن دین، نگاه برون دینی او به مقوله های دینی را دچار چالش جدی می سازد. غیرمعرفت بخش خواندن گزاره های قرآن و اجتهادی دانستن تفسیر قرآن به قرآن و ظنی دانستن دلالت سنت از دیدگاه های خطاکارانه مجتهد شبستری در کتاب یادشده است که نقد مبنایی بر آن در این مقاله وارد شده است.

بحث در مورد شر یکی از مهم ترین مسائل زنده جهان است که در ایران به آن به اندازه کافی پرداخته نشده است . هدف از نوشتن این مقاله بررسی ایده منحصربه فرد ریکور نسبت به شناخت موضوع معمایی «شر» است. اهمیت طرح چنین مباحثی از این جهت است که می توانیم به بینش حاصله و حکمت عملی اسطوره های نمادین پی ببریم. حکمتی که ما را به شناخت بخش جدانشدنی وجود انسان رهنمون می کند. ریکور با تفسیر زبان نمادین اسطوره ها، شر را پدیده ای رمزی اعلام می کند که می تواند گویای پیامی در مورد وضعیت انسان در جهان باشد. به طورکلی مسأله اصلی نوشتار حاضر این است که انسان امروزی نیاز به بینشی درون نگرانه برای پی بردن به تناهی وجودی خود دارد که تفسیر نمادین اسطوره ها می تواند، راه کاری برای رشد اخلاقی انسان باشد. بنابراین در این مقاله سعی کرده ام تا مشخص کنم؛ از نظر ریکور شر از کجا می آید و چگونه انسان به شر آلوده می شود؟ آیا وجود شیطان به بهترین نحو برای رشد اخلاقی درک می شود؟ آیا ریکور توانایی جداکردن جوهر نمادهای بدوی و انتقال حقیقت آنها به بینشی فلسفی، برای داشتن یک زندگی بهتر را داشته است؟ و آیا این مقاله می تواند کمکی در جهت از بین بردن شکاف معنایی انسان مدرنی، که گرفتار دام علم زدگی شده است، باشد؟ برای پاسخ به این مسائل از روش توصیفی- تحلیلی استفاده شده است.

موضوع پژوهش، محورهای سه گانه آینده پژوهی (ابعاد زمانی، اجزا و ارکان) است. در ابتدا بر مبنای «هرمنوتیک»، به تاریخ فلسفه غرب پرداخته می شود که در آن «حقیقت» سه مرحله را طی کرده است؛ حقیقت افلاطونی، کانتی و نیچه ای. این سه، طیفی با دو کرانه مطلق و یک ناحیه میانی را تشکیل می دهند. در سه ناحیه آینده «ذهنی، بِینی و عینی» و سه رویکرد «نظری، نظری-عملی و عملی» ماتریسی 3*3 شکل گرفته و چینش پانزده حوزه مطالعات آینده، که همگی به عنوان زیرمجموعه «آینده اندیشی» به شمار می آیند، سامان می یابند. هدف؛ معرفت شناسی حوزه های مطالعات آینده است. در ادامه، با تبیین ارتباط آینده اندیشی با مدیریت و رهبری، جایگاه آینده اندیشی در ساختارهای سازمانی و سیاسی تعیین می شود. دو نقش آینده اندیشی (حلقه مفقوده مدیریت و رهبری)؛ نقش همگرا ساز و نقش هم راستاساز است. جایگاه آینده اندیشی در ساختارهای سازمانی و سیاسی، ماورای مدیریت و قوای سه گانه (مجریه، مقننه و قضاییه) و مادون رهبری است. درنهایت با تمایز «آینده آینده پژوهی» و «پساآینده پژوهی»؛ سیر روند برنامه ریزی، آینده پژوهی و پساآینده پژوهی طرح می شود. برنامه ریزی، ماهیتی مدیریتی و سیاسی؛ آینده پژوهی، ماهیتی اجتماعی و جامعه شناسی و پساآینده پژوهی، از ماهیتی حاکمیتی و سیاسی برخوردار است. هدف غایی آینده پژوهی، آینده آینده پژوهی (حلقه واسط مابین آینده پژوهی و پساآینده پژوهی) و پساآینده پژوهی به ترتیب عبارت است از ساختن جامعه آرمانی، جهانی ساختن آن و ساختن حکومت آرمانی جهانی.