نثر پژوهی ادب فارسی (ادب و زبان سابق)

زمینه: یکی از شناخته شده ترین رُمانس های عاشقانه پهلوانیِ ادب فارسی، قصه امیرحمزه صاحبقران است که به ماجرای عشق ورزی حمزه به مهرنگار، دختر انوشیروان، و ماجراجویی های او در این راه می پردازد. از حمزه نامه، تحریرهایی گوناگون به زبان فارسی در دست است که قدیمی ترینِ آن ها احتمالاً مربوط به پیش از دوران صفوی است و یکی از متأخّرترین تحریرهای آن نیز به سال 1239 هجری قمری بازمی گردد که توسط مشهدی باقر بازاری به رشته تحریر درآمده است. نکته مهم و قابلِ ذکر درباره تحریرهای گوناگون و متنوعِ حمزه نامه ها، تأثیرپذیری گسترده شان از متون حماسیِ پهلوانی است؛ به گونه ای که به باور نگارنده، از میانِ قصه های عامیانه بلند فارسی، حمزه نامه به عنوان یکی از شاخص ترین آثار از حیثِ الگوبرداری از حماسه های پهلوانی به شمار می آید. این مقاله که به روش توصیفی تحلیلی و با بهره گیری از متون منظوم و منثور پهلوانی صورت می گیرد، سعی بر آن دارد تا تأثیرپذیری دو تحریرِ قدیم و جدید حمزه نامه از متون پهلوانی را از منظر ساختار زبانی (با تأکید بر گزاره های قالبی)، الگوبرداری های داستانی، بن مایه های داستانی، عناصر ویژه متون پهلوانی، و به کارگیری نام های شاهنامه ای، مورد بررسی قرار دهد. نتیجه ای که این پژوهش به دست می دهد این است که فاصله زمانی بین دو تحریر قدیم و جدید حمزه نامه، هیچ تأثیری در کاهشِ به کارگیری عناصر متون پهلوانی در این قصه نداشته است و شائبه این که این اثرپذیری، صرفاً مربوط به تحریری خاص یا دوره ای خاص می شده است را می زداید. روش: روش تحقیق در این مقاله، تحلیلی- توصیفی و بر اساس مطالعات کتابخانهای است. یافته ها: حمزه نامه یکی از قصه های بلند عامیانه فارسی است که به گستردگی، زیرِ تأثیرِ ادب پهلوانی شامل متون منظوم پهلوانی و طومارهای نقالی بوده است. با توجه به این که از این قصه تحریرهای متعددی در دست است، نگارنده، کهن ترین و نیز یکی از متأخرترین تحریرهای این اثر را برگزیده تا با بررسی این دو تحریر، که فاصله زمانی نسبتاً زیادی از یکدیگر دارند، این شائبه که این اثرپذیریِ حمزه نامه از متون پهلوانی، مربوط به دوره یا تحریری خاص می شده است را بزداید. البته این مسأله را نیز نمی توان نادیده گرفت که تحریر کهنِ حمزه نامه، بیشتر زیرِ تأثیرِ شاهنامه و متون اصیل پهلوانی بوده است و عناصر معدودی از داستان ها، بن مایه ها و ساختارهای روایت های نقالی در آن نمود پیدا کرده است؛ درحالی که بالعکس، تحریر جدید حمزه نامه، بیشتر، از روایت ها، عناصر و شیوه نگارشِ طومارهای نقالی بهره جسته است.

زمینه: مفهوم دگراندیشی، یکی از اصول بنیادی در تعاملات اجتماعی است که به طور خاص در ادبیات کلاسیک ایران موردتوجه قرارگرفته است. «کلیله ودمنه» به عنوان یک اثر ادبی باریشه های عمیق فرهنگی و فلسفی، فرصتی مناسب برای بررسی این مفهوم فراهم می آورد. این اثر با به تصویر کشیدن روابط پیچیده میان شخصیت ها و ارائه حکایات آموزنده، می تواند به تجزیه وتحلیل دگراندیشی و اهمیت آن در جامعه انسانی کمک کند. روش: این پژوهش با روش تحلیلی-توصیفی، به بررسی متون موجود در «کلیله ودمنه» پرداخته و با تحلیل محتوای حکایات مختلف، تأثیر دگراندیشی بر رفتار شخصیت ها و نتایج داستان ها استخراج و ارزیابی شده است. یافته ها: یافته های پژوهش بیانگر آن است که «کلیله ودمنه» مفهوم دگراندیشی را، به طور مؤثری در قالب شخصیت ها و حکایات خود بازنمایی می کند. این اثر با تأکید بر اهمیت احترام به نظرات دیگران، تنوع دیدگاه ها و لزوم گفت وگو در ایجاد همزیستی اجتماعی، به خوانندگان می آموزد که دگراندیشی نه تنها یک ارزش اخلاقی، بلکه یک نیاز ضروری برای ارتقای جامعه است. به طورکلی، تحلیل دگراندیشی در «کلیله ودمنه» با تأمل در دیدگاه های اندیشمندان مذکور اندیشمند، نشان دهنده تنوع و پیچیدگی این مفهوم است. دگراندیشی می تواند به عنوان ابزاری برای مقاومت و نقد قدرت (فوکو)، تهدیدی برای نظم و ثبات اجتماعی (هابز) و عاملی برای پیشرفت و آزادی بیان (میل) در نظر گرفته شود. این تنوع در دیدگاه ها به ما کمک می کند تا دگراندیشی را در زمینه های مختلف اجتماعی و سیاسی بهتر درک کنیم و بر ضرورت پذیرش تنوع و تعامل مثبت میان افراد تأکید کنیم.

هدف: عرفات العاشقین یکی از تذکره های شاعران فارسی سرا در قرن 11ق است که اوحدی بلیانی آن را بین سال های 1022-1024ق تألیف کرده، سپس بهترین سرگذشت های آن را 12 سال بعد در سال 1036ق گزینش و در کعبه عرفان تدوین کرده است که محتوای آن مشتمل بر سه رکن حنّانی، منّانی و دیّانی استوار است. از این تلخیص پیش از این دو نسخه خطی موجود بود، اما اکنون فقط یک نسخه از آن در کتابخانه جان رایلندز دانشگاه منچستر نگهداری می شود. روش پژوهش: این مقاله بر اساس منابع کتابخانه ای و الکترونیکی انجام شده و مطالب آن برگرفته از کتاب ها، نسخه های خطی و مقالات فارسی و انگلیسی است، به طوری که نخست به بررسی کتابشناسی و نسخه شناسی کعبه عرفان پرداخته و به مباحثی مثل نام، تاریخ تدوین، ساختار، انگیزه و محرکان مؤلف، محتوا و مخاطبان و دو نسخه خطی آن اشاره شده است. ضرورت تصحیح کعبه عرفان بخش پایانی مقاله است. یافته ها: اوحدی در کعبه عرفان یا شاعرانی را معرفی کرده که در عرفات العاشقین مذکور نیست، یا اطلاعات تازه ای را پس از تألیف عرفات العاشقین به سرگذشت برخی از سرایندگان کعبه عرفان افزوده است، یا در نقل برخی از مطالب عرفات العاشقین در کعبه عرفان به تردید یا یقین رسیده است، یا جملات برخی از سرگذشت ها را تغییر داده است، یا ماده تاریخ هایی را به کعبه عرفان افزوده که برای تعیین سال فوت برخی از شاعران بسیار مفید است . نتیجه گیری : لازم و ضروری است که متن کعبه عرفان تحقیق و تصحیح انتقادی شود، زیرا این تذکره از یک سو نسبت به عرفات العاشقین هویت مستقلی دارد و اوحدی برای تدوین این دو تذکره انگیزه های خاص خودش را داشته است، از دیگرسو کعبه عرفان نسبت به عرفات العاشقین چاپی هم شامل ضبط های اصحی است که برای تصحیح ضبط های مغلوط، مشکوک و افتادگی های عرفات العاشقین بسیار کارآمد است، اما مصححان به جای استفاده از آن یا از روش قیاسی یا از منابع متاخر کمک گرفته اند.

زمینه: گنجینه راز کتابی است از مولفی ناشناس به نام اویس بن غیاث الدین رستمداری با هدف شرح ابیاتی از خمسه نظامی که پنج نسخه از آن موجود است. کهن ترین نسخه را کاتبی به نام احمدبن محمد گیرویی در سال 1056ق. کتابت کرده و همین کاتب سال بعد نسخه دیگری از این کتاب استنساخ می کند که با نسخه پیشین تفاوت هایی چشمگیر دارد. روش: روش تحقیق در این پژوهش توصیفی تحلیلی است و بر مبنای مطالعات کتابخانه ای، سندکاوی و مقایسه تفصیلی نسخه های خطی صورت گرفته است. یافته ها: هدف از این تحقیق نظری اثبات این فرضیه است که نسخهدوم در واقع ویرایشی جدید از کتاب است که با نظارت مولف انجام گرفته؛ هر چند کاتب در ترقیمه اشاره ای نکرده که چرا و چه گونه این نسخه دوم را کتابت کرده، اما گذشته از وجود نوشته ای در صفحه آغازین نسخه دوم که بیانگر آن است که این نسخه در مالکیت مؤلف بوده، اختلاف دو نسخه در حد تصحیف و تحریف و بدخوانی و سهل انگاری کاتب نیست، بلکه اصلاح نکات دستوری و نگارشی و حتی تصحیح ابیات منقول از شاعران دیگر است که در مواردی منجر به توضیحی متفاوت از اشعار نظامی نسبت به نسخه قبل شده که می رساند مولف با تأمل در این بیت ها به برداشتی جدید رسیده و چنان که نشان داده خواهد شد، به جز مواردی اندک ضبط نسخهدوم ارجح است. یادآوری می نماید که سه نسخهدیگر عمدتاً مطابق نسخهدوم هستند. نتیجه گیری: یافته های تحقیق نشان می دهد که بخشی از اختلافات موجود میان نسخه ها ناشی از خطاهای رایج کاتبان نیست، بلکه حاصل نوعی بازبینی آگاهانه است. شواهد متعددی در متن، فرضیه بازنگری مؤلف را تقویت می کند. نخست، شرح اویس رستمداری بر ابیاتی از خمسه نظامی، به صراحت به وجود اختلافاتی در نسخ اشاره دارد که نشانگر اطلاع مؤلف یا شارح از تغییرات متنی است. دوم، مقایسه دقیق نسخه ها بیانگر آن است که نسخه دوم، علیرغم شباهت ساختاری به نسخه اول، دارای بهبودها و اصلاحاتی است که نواقص نسخه اول را برطرف کرده است.

زمینه: واکنش انسان به محیط و موقعیّت، صرفاً بر اساس زبان و نشانه های آن نیست. حرکات بدن، نگاه، گریه، خنده و تبسّم نیز می توانند ما را در ایجاد ارتباط و بیان مفاهیم درونی یاری کنند. در این میان، خنده جایگاه ویژه ای دارد، از سویی احساسات و عواطف، زمینه ساز ایجاد معانی زیادی در متون ادبی شده اند و ادبیات جلوه گاه بسیاری از حالات انسانی است. خنده وتبسّم یکی از آشکارترین این عواطف است که می تواند مانند سخن ادبی، نمودار مفاهیم و معانی گوناگونی گردند. روش: از آن جا که زمینه گفتار و سخن، رابطه تنگاتنگی با نوع معنا و علّت خنده دارد، این جستار بر آن است تا برای نخستین بار، بر پایه برخی از مهم ترین متون نثر فارسی؛ چون قابوس نامه، کلیله و دمنه، گلستان و... که در آن ها خنده به مثابه یک رفتار میان شخصیّت های انسانی و تمثیلی شکل می گیرد، به معنی شناسی خنده بپردازد.   یافته ها: بر اساس یافته های نگارندگان، آنچه را که نمی توان بر زبان آورد، با خنده به آسانی می توان بیان کرد؛ از این روی با تحلیل خنده کسی، سخن ناگفته وی قابل دریافت است. تمسخر، تعریض، انتقاد و اعتراض، خوش آمد، ایجاد ارتباط، نمایش شادی و غم، پروراندن حس انتقام و ترغیب، اخطار، خودشیرینی و بسیاری از معانی دیگر را می توان با خنده بیان نمود. از طرفی برخلاف گمان رایج، خنده برای بیان آزادی و رهایی از اسارت جهان درون و بیرون نیست، بلکه گاهی برای پنهان کردن خواست درون، احساسات و عواطف و اجتناب از درگیری و نزاع نیز به کار می رود. این خودسانسوری هنگامی که شخص، خود را در خطر می بیند و جدّی بودن، عواقب ناگواری برای او دارد، جلوه گر می شود.

زمینه: عطاملک جوینی در تاریخ جهانگشا، تنها درپی روایت تاریخ نیست و اغلب بیان کوتاه، ساده و مستقیمی را که در گزارش های تاریخی رایج است، فرونهاده و از ترفندها و آرایه های ادبی که از زبان آشنایی زدایی می کنند، بهره می جوید تا علاوه بر لذّت آفرینی، به القای غیرمستقیم برخی از حقایق بپردازد. یکی از ابزارهای مهم او در این امر، استفاده از جملات معترضه است که به عنوان شگردی زبانی در ساخت نثر تاریخ جهانگشا و انتقال بهتر مفاهیم و برخی از ظرایف زیبایی شناختی متن، نقشی ویژه دارد و البتّه نویسندگان نثر فنّی، جملات معترضه را برای ابراز هنر در فنّ نویسندگی و به منظور تبیین مفاهیم، بیان دیدگاه ها و تزیین عبارات به کارگرفته اند. روش: این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی به بررسی و تبیین کارکردهای زیبایی شناسانه این جملات در بلاغت و صنعت پردازی، تقویت موسیقی کلام و حمایت از معنا در تاریخ جهانگشا و همچنین شناخت مناسبات این کارکردها با موضوعات متنی پرداخته است.  یافته ها: یافته های پژوهش، حاکی از آن است که جملات معترضه از منظر زیبایی شناسی در آفرینش و تقویت تصاویر و عملکرد آن ها در متن، ایجاد موسیقی کلام و انتقال بهتر احساس و عاطفه، نقش مهمّی دارند و بستر مناسبی را برای توصیفات مؤلّف و آمیختگی و آراستگی متن با آیات، روایات، عبارات عربی و دیگر ترفند های بیانی و بدیعی فراهم کرده اند . به علاوه بیشتر واژگان موجود در این جملات نیز به منظور شکل گیری تناسب و تجانس لفظی و معنوی با سایر عبارات جهانگشا انتخاب شده اند.

زمینه : از ویژگی های مهم متون ادب عرفانی پیوند آنها با کلام است که می تواند نشان دهنده اهمیّت مباحث کلامی از نظرگاه عارفان باشد. این پژوهش می کوشد ضمن بررسی و تبیین پیوند و شیوه تعامل کلام و عرفان و بازتاب مباحث کلامی در آثار علاءالدّوله سمنانی، اثبات کند که علم کلام در راستای رسیدن سالک به غایت و هدف، کمال مقدّمی و پیشینی شایسته ای به شمار می آید. روش : با توجه به این ویژگی ها در این مقاله  به روش توصیفی تحلیلی، نحوه پیوند کلام و عرفان در آثار علاءالدوله سمنانی بررسی و تبیین می شود. یافته ها : سالک با کاربرد ابزارکلام می کوشد به تدریج معارف خود را ارتقاء دهد تا از حیطه معرفت کلامی بیرون آید و به معرفت شهودی دست یابد. بررسی شیوه تعامل کلام و عرفان در آثار علاءالدّوله نشان می دهد که کلام به سه صورت در مباحث عرفانی تأثیرگذار است: 1 طرح مباحث نوین(طرح مسأله)؛ 2 شرح و تبیین مسأله و تدارک زیرساخت های لازم؛ 3 تغییر زبان و وسعت دایره واژگانی. از سوی دیگر عرفان نیز در چهار بخش بر کلام اثر می گذارد: 1 طرح مباحث نوین(طرح مسأله)؛ 2 نقد آموزه های کلامی؛ 3 تبیین ابهامات و تکمیل آموزه های کلامی؛ 4 شرح و تعمیق تأمّلات کلامی در مسائل مختلف.

زمینه: فهرست نگاران نسخ خطی فارسی که از مراکز فرهنگی چین بازدید کرده اند، از کتابی فارسی با نام های متعدد «خُطَب الرسول»، «اَربعین» و «چهل خطبه» نام برده اند. آنها، تألیف متن عربی این اثر را به تاج الدین حافظی بخاری نسبت داده اند و معتقدند که حسام الدین بن علاءالدین النوجابادی در سال 835 هجری، ترجمه فارسی کنونی آن را به پایان رسانده است. پرسش اساسی پژوهش حاضر این است که اطلاعات کتاب شناختی ارائه شده درباره این اثر- که در هیچ یک از نسخه های خطی در دسترس، یافت نمی شود- بر چه مبنایی استوار است. افزون بر این، بررسی و تحلیل محتوایی و سبکی  کتاب از دیگر اهداف این پژوهش است. روش: پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی-تحلیلی به معرفی و بررسی محتوایی کتاب «خُطَب» می پردازد. یافته ها : کتاب «خُطَب» یکی از «سیزده جلد درسی» مسلمانان چین بوده است. معرفی های صورت گرفته از این کتاب کاملاً  نادرست و در واقع مربوط به کتاب دیگری با نام «اَربعین الفقراء» است. از نظر سبکی، کتاب دارای شاخصه های نثر بینابین است. نتایج: نام اصلی کتاب «خُطَب» یا «خُطبات» است. شارح فارسی آن حسام الدین روح آبادی است و حسام الدین علاءالدین نوجابادی، شکل تحریف شده همین نام است. این کتاب شرح فارسی کتابِ «اَربعون الودعانیه» ابن ودعان موصلی است. تاریخ تقریبی تالیف این اثر اواخر قرن هفتم است. گرایش نویسنده به فارسی نویسی، برجسته ترین ویژگی زبانی این متن به شمار می رود. بیشترین استفاده در میان صنایع ادبی از صور خیال، به ویژه تشبیه، صورت گرفته است. محوری ترین اندیشه،  مفهوم مرگ با نگرشی عرفانی است که از تعامل محتوای خطابی و اندرزی کتاب و بافت سیاسی-اجتماعی آن دوره پدید آمده است.

زمینه: دوران مدرنیته، هر چه به رشد بیشتر تکنولوژی دست پیدا می کند از تفکر درباره هستی و امر متعالی دور می شود. هایدگر فیلسوف معاصر آلمانی این مسأله را به بحران تفکر تأویل می کند. بحرانی که انسان را به سردرگمی دچار کرده است؛ چنان که با وجود انبوه اطلاعاتِ درباره انسان، شناخت او در هاله ای از ابهام باقی مانده است. از این رو جهان در منظر انسان، تیره و تاریک است و بحران شناسایی انسان که در نتیجه فقدان تفکر پیش آمده است، موج سرگشتگی و تردید را در ذهن انسان مدرن به حرکت درآورده است.تأثیر این دیدگاه را می توان در برخی از رمان های مدرن دهه هفتاد و هشتاد ایران که غالباً توسط نویسندگان روشنفکر نوشته شده است، ملاحظه کرد. روش: این مقاله بنا دارد با استفاده از جامعه متنی برخی رمان های درگیر مدرنیته در دهه هفتاد و هشتاد( همنوایی شبانه ارکستر چوب ها، کافه پیانو و چراغ ها را من خاموش می کنم)، ضمن نمونه خوانی مصداق ها، بحران تفکر و بحران شناسایی انسان را از دیدگاه هایدگر مورد بررسی و تحلیل قرار دهد. یافته ها: گریز از تفکر درباره هستی، طرح نظرات سطحی و پرسش های گذرا درباره انسان و امر  متعالی، بیان تردیدها و تناقضات درونی شخصیت ها در تقابل با چالش های مدرنیته از جمله نتایجی است که از مطالعه رمان های مورد نظر به دست آمد.

هدف : کتاب جوامع الحکایات و لوامع الروایات اثر سدیدالدین محمد عوفی، یکی از مهم ترین متون نثر فارسی در سده هفتم هجری است که مجموعه ای گسترده از حکایات اخلاقی، اجتماعی، تاریخی و عرفانی را در بر دارد. این پژوهش با هدف شناسایی و تحلیل الگوهای تکرارشونده احساسی و روایی در این حکایات و بررسی کارکرد فرهنگی آن ها در بازنمایی ارزش های جامعه ایرانی اسلامی آن دوره انجام شده است. به طور خاص، این مطالعه به دنبال پاسخ به این پرسش است که چگونه ساختارهای احساسی، نقاط عطف روایی و ژانرهای فرهنگی در این حکایات، بازتاب دهنده نظام ارزشی و فرهنگی جامعه ایرانی در سده هفتم هجری هستند. روش پژوهش : این پژوهش از روش کیفی با رویکرد تحلیل محتوای متون روایی بهره گرفته است. نمونه گیری به صورت هدفمند انجام شده و از میان حکایات کتاب جوامع الحکایات، 2100 حکایت برای تحلیل انتخاب شده اند. ابزار اصلی تحلیل، نظریه روایت شناسی فرهنگی پاتریک کولم هوگان است که بر شناسایی طرح های احساسی، نقاط عطف روایی و ژانرهای فرهنگی در متون روایی تمرکز دارد. داده ها با استفاده از کدگذاری باز و محوری تحلیل شده و الگوهای تکرارشونده استخراج گردیده اند. یافته ها : یافته های پژوهش نشان می دهد که در میان 2100 حکایت مورد بررسی، طرح احساسی «خشم و انتقام» با 28 درصد، «وفاداری و فداکاری» با 21 درصد و «ترس و تهدید» با 17 درصد، بیشترین بسامد را به خود اختصاص داده اند. این طرح های احساسی، بازتاب دهنده تنش ها و ارزش های محوری در جامعه ایرانی اسلامی آن دوره هستند. از نظر ساختار روایی، 47 درصد حکایات دارای یک نقطه عطف اصلی، 27 درصد دارای دو نقطه عطف و 12 درصد دارای ساختار چندمرحله ای هستند که نشان دهنده تنوع در پیچیدگی روایی حکایات است. همچنین، از منظر ژانری، ساختار حکمت آموزی با 39 درصد، طنز اجتماعی با 24 درصد و عرفانی با 17 درصد، ژانرهای غالب در این مجموعه هستند که هر یک به نحوی به انتقال مفاهیم فرهنگی و ارزشی می پردازند. نتیجه گیری :   نتایج این پژوهش بیانگر آن است که جوامع الحکایات و لوامع الروایات، فراتر از یک مجموعه حکایات سرگرم کننده، به عنوان یک متن روایی فرهنگی عمل می کند که از طریق بازنمایی احساسات بنیادین مانند خشم، وفاداری و ترس و با بهره گیری از ساختارهای تحول محور روایی، درونی ترین لایه های ارزش مدار فرهنگ ایرانی را در قالبی داستانی صورت بندی کرده است. این اثر، با تأکید بر ژانرهای حکمت آموز و طنز اجتماعی، نقش مهمی در آموزش اخلاقی و اجتماعی و همچنین نقد فرهنگی در جامعه آن روزگار ایفا کرده است .

زمینه: تاریخ جهانگشای جوینی اثری ادبی - تاریخی به نثر فنی است که به مناسبت موضوع اصلی با عاطفه اندوه و در نتیجه، پیدایش محتوای سوگ سروده ها در ارتباط است. این مرثیه ها علاوه بر انعکاس تاثّر نویسنده از مرگ انسان ها، بیان کننده عواطف و احساسات او در قبال نابودی بسیاری از ارزش ها است. مؤلفه های ایجاد محتوای مرثیه آمیز، همچنین شناسایی انواع مرثیه ها به همراه ارائه نمونه ها و شواهد گوناگون در اثر، حائز اهمیت و بررسی است. روش: این پژوهش به شیوه تحلیلی-توصیفی و با استفاده از منابع کتابخانه ای تهیه شده. انواع مرثیه های مورد مطالعه، با توجه به کتاب «مرثیه سرایی در ایران» اثر نصرالله امامی، مورد بررسی قرار گرفته و منبع اصلی «تاریخ جهانگشای جوینی» است. یافته ها: محتوای مراثی تاریخ جهانگشای به دلیل دلبستگی جوینی به انعکاس ارزش های اجتماعی و عواطف ناشی از حوادث ناگوار، اغلب از نوع اجتماعی و شامل: مرثیه بر نابودی شهرها، از دست رفتن جان هم وطنان و هتک حرمت نوامیس است. مرثیه های مذهبی شامل: رثا بر نابودی مذهب، نابودی مساجد و کتاب آسمانی و در خطر قرار گرفتن جان ائمه مذهبی است. در مرثیه های اخلاقی سوگ بر از بین رفتن اخلاقیاتی مانند: جوانمردی، صداقت و سایر فضایل اخلاقی و مرگ انسان های فاضل مورد بررسی قرار می گیرد. به کار بردن آرایه هایی مانند: تضاد و تقابل، تشبیه، استعاره و تلمیح همچنین مؤلفه های دیگر مانند روابط بینامتنی با آثار دیگر و سایر موارد، شیوه هایی مناسب ایجاد فضای رثا و انتقال عواطف نویسنده به مخاطب است.