درخت حوزه‌های تخصصی

ایران اسلامی

حوزه‌های تخصصی
ادبیات اقتصاد تاریخ تربیت بدنی جغرافیا حقوق روانشناسی زبان شناسی علم اطلاعات و دانش‌شناسی علوم اجتماعی علوم اسلامی علوم انسانی علوم تربیتی علوم سیاسی فلسفه و منطق مدیریت مطالعات زنان هنر و معماری
ایران اسلامی ایران باستان ایران پیش از تاریخ تاریخ جهان فلسفه تاریخ گروه های ویژه نقد و بررسی کتاب
حکومت های ایرانی- اسلامی خلفای مسلمان
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدیدترین
فیلترهای جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۳۲۱ تا ۳۴۰ مورد از کل ۱۲٬۷۸۴ مورد.
۳۲۱.

شکل گیری مدارس فرانسوی در سنندج در اواخر عهد قاجار (1331-1310ق.)؛ کارکردها و واکنش ها(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ نامه ایران بعد از اسلام سال دوازدهم زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲۹ 153 - 184

کلیدواژه‌ها: قاجار کردستان سنندج مدارس لازاریست ها آلیانس فرانسه آلیانس اسرائیلی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۷۲ تعداد دانلود : ۳۰۹
در دوره قاجار، نهادهای مذهبی و غیرمذهبی فرانسه، با تمرکز بر آموزش اقلیت ها و ایجاد تأسیسات فرهنگی در مناطق مسیحی و یهودی نشین ایران، به تدریج وارد عرصه فرهنگی ایران شدند. در این روند، شهر سنندج مرکز اداری - سیاسی کردستان اردلان، به عنوان یکی از مراکز حضور اقلیت های مذهبی اعم از آشوری و کلدانی، در آن زمان مورد توجه این مبلغان و نهاد های فرهنگی قرار گرفت و از اواخر عهد ناصری، مدارسی در این شهر تأسیس شد که به لحاظ شیوه آموزش و مواد آموزشی با نظام آموزش رایج دوره قاجاری کاملاً متفاوت بودند. در این پژوهش تاریخی به شیوه توصیفی- تبیینی، این پرسش مورد بررسی قرار خواهد گرفت که مدارس فرانسوی در عهد قاجار در سنندج چرا و چگونه شکل گرفتند؟ این مقاله نشان می دهد که سنندج در دوره قاجار به سبب حضور اقلیت ها، مورد توجه نهادهای فرهنگی فرانسوی واقع شد و از رهگذر این توجه، مدارس لازاریست ها، آلیانس فرانسه و آلیانس اسرائیلی در آنجا شکل گرفت. این امر، نظام آموزشی اقلیت های دینی سنندج را وارد مرحله نوین نمود و در میان اقشار مختلف اجتماعی آن شهر، واکنش های متفاوت از اقبال به این مدارس تا انزجار و بدبینی در پی داشت.
۳۲۲.

بررسی نقش رویکرد حدیث محوری در گسترش تیغ زنی و قمه زنی در دوران صفویه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ نامه ایران بعد از اسلام سال دوازدهم پاییز ۱۴۰۰ شماره ۲۸ 243 - 263

کلیدواژه‌ها: تیغ زنی قمه زنی حدیث محوری دوران صفویه علمای شیعه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۷۲ تعداد دانلود : ۲۶۲
رویکردهای مختلف علمی در مطالعات اسلامی مؤثر است؛ یکی از این رویکردها حدیث محوری است. حدیث محوری هنگام تعارض ادله، محوریت و اولویت را به حدیث می دهد. علمای اخباری به صورت آگاهانه این رویکرد را داشتند، اما برخی علمای دیگر نیز در مواردی تحت تأثیر برخی روایات قرار گرفته و به صورت ناآگاهانه آن ها را بر ادله قرآنی و عقلی مقدم کرده اند. این تحقیق حول محور این پرسش بود که رویکرد حدیث محوری در گسترش تیغ زنی و قمه زنی در دوران صفویه (907-1135ق) چه نقشی را ایفا کرده است؟ به نظر می رسید رویکرد حدیث محوری برخی علمای شیعه از مهم ترین عوامل و زمینه های گسترش تیغ زنی و قمه زنی در عزاداری عاشورا در دوران صفویه بوده است. این تحقیق در پی آن بود که پشتوانه مذهبی گسترش تیغ زنی و قمه زنی در دوران صفویه را که عبارت از رویکرد حدیث محوری است، به دست آورده، توجه جوامع علمی را به آن جلب کند و ریشه فکری گسترش بدعت های عزاداری را ارائه نماید. این کار، پژوهش بنیادی، توصیفی تحلیلى بود و با توجه به میان رشته ای (تاریخی حدیثی) بودن آن، در برخی موارد از روش های نقلی، تحلیل رجالی و تحلیل متن نیز استفاده شد. درنتیجه تحقیق به دست آمد که برخی علمای عصر صفوی تحت تأثیر برخی روایات قرار گرفته، در مقابل تیغ زنی و قمه زنی در عزاداری عاشورا سکوت اختیار کردند، برخی نیز آن را تأیید نمودند و درنتیجه، هر دو گروه موجب گسترش آن در میان شیعیان شدند. با توجه به وجود ادله عقلی و قرآنی درباره حرمت این کار، موضع علمای یادشده چیزی جز حدیث محوری نیست.
۳۲۳.

اهداف کاربست مدارا با مخالفان در سیره نبوی و علوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی سال دوازدهم زمستان ۱۴۰۰ شماره ۴۵ 35-58

کلیدواژه‌ها: مدارا مخالفان سبک زندگی سیره نبوی سیره علوی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۱۸ تعداد دانلود : ۲۹۳
کاربست مدارا در سیره رسول خدا (ص) و امام علی (ع) با اهداف مختلفی همچون حفظ دین، رسالت هدایت گری، ایجاد الفت در جامعه، ترمیم گسست های اجتماعی و ... انجام می گرفت؛ به گونه ای که از بخش های بسیار مهم زندگی ایشان را دربرمی گیرد. پژوهش حاضر با رویکرد تاریخی- تحلیلی و با هدف بررسی مهم ترین گزاره های مربوط به مدارا در سیره ایشان به منظور دستیابی به اهداف معصومان (ع) در عمل به مدارا برای مخاطب سامان یافته است. تولید و بازسازی اندیشه ها، پایه های فرهنگی و نرم افزاری جامعه ایرانی اسلامی متناسب با اهداف و شعارهای سیاسی خود و نیز کسب قدرت معرفتی و علمی لازم برای صیانت از هویت فرهنگ اسلامی در جهت تحقق تمدن اسلامی در عرصه جهانی، ضرورتی است که این پژوهش را ایجاب نمود. نتیجه به دست آمده، خویشتن داری ایشان از خشونت و منازعه تا سرحدّ امکان و مبادرت به مدارا با مخالفان در جهت نیل به اهداف موردنظر است.
۳۲۴.

بررسی ساختار نظام اداری و سیاسی در آذربایجان عصر ناصری و مظفری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ نامه ایران بعد از اسلام سال دوازدهم پاییز ۱۴۰۰ شماره ۲۸ 131 - 155

کلیدواژه‌ها: قاجار آذربایجان تبریز نظام اداری و سیاسی دوره های ناصری و مظفری

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۴۰ تعداد دانلود : ۲۷۲
آذربایجان به مرکزیت تبریز به دلیل مجاورت با روسیه و عثمانی و استقرار ولیعهد در آن از جایگاه خاصی برخوردار بود و لذا اداره آن سازوکار متفاوتی را می طلبید. در رأس این مجموعه دیوانیان اعزامی از مرکز بودند ولی زیرمجموعه این نظام محلی به دلیل سابقه سیاسی و اداری تبریز از ظرفیت های بومی و گاه غیربومی تأمین می شد. نقش اشکالات و نواقص ساختاری اداری و سیاسی تبریز در بروز نابسامانی های اداریِ این شهر ولیعهدنشین به عنوان مسئله در تحقیق حاضر مورد بررسی قرار می گیرد و با روش توصیفی و تبینی به این سؤال های اساسی پاسخ داده می شود که ساختار اداری و سیاسی تبریز در ایران عصر ناصری و مظفری از کدام نواقص و مشکلات رنج می برد. نتایج تحقیق حاکی از آن است که در نظام اداری تبریز این دوره ولیعهد و پیشکار ستون های اصلی نظام اداری و سیاسی تبریز بودند، ازاین روی مناسبات این دو در روند امور این شهر تأثیر مهمی داشت. عدم شفافیت نظام اداری و سیاسی در تعیین حدود وظایف ولیعهد و پیشکار همواره زمینه ساز بروز تعارضاتی میان آنان بود. همچنین تداخل کارکردهای مناصب فوقانی امری بغرنج در ساختار اداری و سیاسی تبریز در این دوره بود. ضعف نظام اداری و سیاسی مداخلات نمایندگان سیاسی دول انگلیس و روسیه را در امور تبریز به همراه داشت. افزون بر این جایگزینی تجمیع قدرت به جای اصل تفکیک قدرت این ساختار را متزلزل تر نمود نتیجه این تزلزل شورش های اجتماعی پیش از مشروطه است.
۳۲۵.

زمینه های ایجاد، عملکرد و دگرگونی های منصب سرداریِ خراسان در دوره متأخّر صفوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ نامه ایران بعد از اسلام سال دوازدهم زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲۹ 97 - 124

کلیدواژه‌ها: سرداری خراسان خراسان ساختار اداری امور نظامی صفویه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۱۸ تعداد دانلود : ۳۲۰
اگرچه صفویه ساختار اداری حکومت های پیشین را اخذ کردند؛ لیکن با توجّه به دگرگونی ها و تحوّلات کوچک و بزرگی که خود در پی آن بودند، در این ساختار نیز دگرگونی ها و تحوّلاتی پدید آوردند؛ ازجمله این تغییرات، ایجاد منصبی نوین در امور نظامی ایالت خراسان و سرزمین های پیرامون آن به نام منصب «سرداری خراسان» بود. این منصب در دوره شاه صفی به دیگر مناصب نظامی افزوده شد و تا پایان حکومت صفوی، بخش بزرگی از امور نظامیِ جغرافیایِ وسیعی از طریق آن سامان یافت. این جغرافیا شامل نواحی مختلف خراسان (هرات، مرو و مشهد) و همچنین کم وبیش سرزمین های پیرامون آن مانند استرآباد، قندهار و سیستان بود. در جستار حاضر نگارندگان کوشیده اند به این پرسش پاسخ دهند که زمینه های ایجاد منصب سرداری خراسان و همچنین عملکرد و دگرگونی ها و تحوّلات آن چه بوده است؟ جستار به روش توصیفی تحلیلی و از طریق گردآوری داده های موجود در منابع صورت گرفته است. یافته ها بیانگر آن است که سرداری خراسان، نتیجه احساس ضرورت به نشان دادنِ واکنشی یکپارچه و هماهنگ در آغاز در برابر یورش ها و حملات ازبکان و سپس اقوام دیگری چون گورکانیان، بلوچ ها و افغان ها و همچنین در راستای سیاست نفوذِ هرچه بیشترِ حکومت مرکزی در امور ایالات بوده است. این امر با گماشتن یکی از بزرگانی که عموماً وابسته به دربار بوده اند به سرداری و اعزام به خراسان صورت پذیرفته است و بسته به عواملی مانند میزان قدرت و اقتدار شاهان و اهتمام به امور خراسان در دوره هایی مانند دوره شاه سلیمان و مقطعی از پادشاهی شاه سلطان حسین به شدّت تضعیف شده است. همچنین این منصب در تاریخچه خود دچار دگرگونی هایی ازجمله جمع بین سرداری و ایالت شده و تا واپسین سال های حکومت صفوی (سقوط اصفهان) و حتّی پس از آن ادامه یافته است.
۳۲۶.

فرآیند عصری سازی افعال پیامبر(ص)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی سال دوازدهم زمستان ۱۴۰۰ شماره ۴۵ 109-130

کلیدواژه‌ها: معاصرسازی سنت فعلی سیره نبوی روش شناسی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۷۱ تعداد دانلود : ۲۷۱
الگوگیری از افعال پیامبر(ص) همیشه میسور نیست و گاه بهره گیری از افعال ایشان با دشواری همراه است. چنانکه فاصله تاریخی بین پیامبر(ص) و مخاطب امروز، تأسّی به پیامبر(ص) را با محدودیت مواجه کرده و پیروی از برخی افعال ایشان را نامیسور ساخته است. ازاین رو، لازم است تا با در نظر گرفتن اقتضائات و شرایط زمان، افعال ایشان متناسب با فرهنگ زمانه «عصری سازی» گردد. مقاله پیش رو تلاش دارد تا با تبیین مراحلی عملی، چگونگی عصری سازی افعال پیامبر(ص) را نشان دهد و روش بهره گیری از افعال تاریخی پیامبر(ص) را تبیین کند. حاصل تلاش یادشده فرایندی پنج مرحله ای است که مسیر روزآمدسازی افعال پیامبر(ص) را متناسب با فضای فرهنگی و محیطی امروز هموار می سازد. امکان سنجی تأسی، احراز محدودیت تاریخی، تشخیص آموزه متغیّر، کشف مقصود و بازسازی فعل پیامبر(ص)، پنج مرحله ای است که می توان برای عصری سازی افعال پیامبر(ص) به کار گرفت .
۳۲۷.

ابعاد فرهنگی مشارکت ایران در نمایشگاه جهانی 1873 وین و تأثیر آن بر تولید و صادرات قالی ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ نامه ایران بعد از اسلام سال دوازدهم بهار ۱۴۰۰ شماره ۲۶ 149 - 176

کلیدواژه‌ها: نمایشگاه جهانی وین 1873 قالی ایران انقلاب صنعتی فرهنگ و هنر

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۶۳ تعداد دانلود : ۳۶۴
با وقوع انقلاب صنعتی در اروپا و رواج تولید انبوه، نمایشگاه های جهانی با هدف عرضه توانمندی های فنی و فنّاورانه و یافتن بازارهای جدید صادراتی شکل گرفتند. پس از چهار دوره برگزاری این نمایشگاه ها در انگلیس و فرانسه، نمایشگاه جهانی پنجم با شعار «فرهنگ و آموزش» در سال 1873 در شهر وین اتریش برگزار شد. کشور ایران نیز به طور رسمی و با برنامه ریزی قبلی در این رویداد شرکت کرد. هدف از این پژوهش، شناسایی ابعاد مختلف مشارکت ایران در این نمایشگاه و مطالعه تأثیر این حضور در رونق تولید و صادرات قالی ایران به عنوان سرآمد هنرهای صناعی کشور است. به نظر می رسد حضور و بازدید رسمی ناصرالدین شاه قاجار از این نمایشگاه، نگاه شرق سوی حاکم بر جامعه اروپایی را تقویت و پاویون ایران را در کانون توجهات قرار داد. دراین بین، نمایش قالی های دستبافت ایرانی که تحسین نخبگان فرهنگی و منتقدان تولید انبوه را به همراه داشت، نقش مهمی در گرایش جوامع غربی نسبت به خرید قالی های دستبافت به عنوان مظاهر فرهنگی ایران و احیای تولید و صادرات این فرآوده سنتی ایرانی را در عصر قاجار در پی داشته است.
۳۲۸.

اهمیت و جایگاه کوهستان الوند در دورۀ اشکانی با استناد به یافته های تاریخی و باستان شناختی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام و ایران سال ۳۱ زمستان ۱۴۰۰ شماره ۵۲ (پیاپی ۱۴۲) 193 - 224

کلیدواژه‌ها: همدان کوهستان الوند اشکانی دشت میشان قزلر قلعه سی (سوغ بلاغ)

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۹۶ تعداد دانلود : ۲۸۱
همدان در غرب ایران یکی از مناطق مهم در مطالعات تاریخی و باستان شناسی در ادوار مختلف، از جمله دوره اشکانی بوده است. با بررسی متون تاریخی مشخص می شود که هرگاه نامی از همدان برده شده، بلافاصله از کوهستان الوند یاد شده و درواقع، نام هگمتانه یا اکباتان هیچ گاه بدون کوهستان الوند ذکر نشده است. با توجه به اهمیت موضوع، پرسش های مهمی مطرح شده است؛ از جمله آنکه مهم ترین آثار دوره اشکانی شناسایی شده در ارتفاعات کوهستان الوند کدامند؟ آثار دوره اشکانی شناسایی شده در کوهستان الوند با آثار کدام منطقه و دوره شباهت دارند؟ دلایل شکل گیری و ایجاد این آثار در ارتفاعات کوهستان الوند چیست؟ ماهیت پژوهش حاضر بنیادی است و رویکرد آن توصیفی تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات به شیوه میدانی و مطالعات کتابخانه ای است. مهم ترین آثار شناسایی شده در کوهستان الوند عبارتند از نگارکندهای نویافته دشت میشان و دره یخچال است که با نگارکندهای منطقه الیمایی در دوره اشکانی، نظیر تنگ سروک II، نقش ضلع شرقی تنگ سروک IV و سنگ ماهی شباهت دارد. از سایر آثار کوهستان الوند در دوره اشکانی، می توان به قلعۀ تاریخی «قزلر قلعه سی» اشاره کرد که با موقعیت استراتژیک، در منتهی الیه شرقی کوهستان الوند واقع است. این قلعه در تأمین امنیت مسیرهای ارتباطی منتهی به شهر اکباتان نقش کلیدی داشته است.
۳۲۹.

نقش سیاسی و اجتماعی مغیره بن شعبه در تثبیت وتداوم پایه های حکومت اموی

نویسنده:
منبع: تاریخ ایران اسلامی سال نهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱ 221-238

کلیدواژه‌ها: مغیره بن شعبه معاویه بن ابوسفیان استلحاق یزید ولایت عهدی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۵۴ تعداد دانلود : ۲۵۹
مغیره بن شعبه به یکی ازدهات عرب مشهور است .او ازجمله شخصیت های تاثیر گذار در روند حوادث تاریخ صدر اسلام می باشد . از آنجایی که وی در امور مختلف ایفا گر نقش های کلیدی بوده است . محقق قصد دارد تا عملکرد مغیره را با استناد به منابع اصلی ، مورد بررسی قرار دهد ، تا نقش سیاسی واجتماعی او را در صحنه های پنهان وپیدای دوران خلافت معاویه مورد کنکاش قرار دهد. مغیره در دوره پیامبر در ردیف صحابی وی قرار گرفت اما پس از رحلت آن حضرت با چرخشی سیاسی ، به حمایت همه جانبه از خلفای راشدین مبادرت نمود و پس از آنکه معاویه عنان قدرت را بدست گرفت ، وی ضمن همسو کردن سیاست های خود با معاویه، بمنظور تثبیت پایه های حکومت اموی نخست در ماجرای استلحاق تلاش نمود و سپس پیشنهاد ولایت عهدی یزید را مطرح و تبلیغات آنرا برعهده گرفت .از اینرودر این جستار در صدد پاسخگویی به سوال اصلی میباشد. اندیشه وعملکرد مغیره بن شعبه چه تاثیری بر روند تثبیت وتداوم خلافت معاویه بن ابوسفیان و یزید گذاشته است ؟ در پاسخ به سوال فوق الذکر این فرضیه مطرح می شود که : بررسی گزارش های مورخین حاکی از آن است که اندیشه وعملکرد مغیره بن شعبه نقش قابل ملاحظه ای بر تثبیت وتداوم پایه های خلافت معاویه و یزید بر جای گذاشته است . روش این پژوهش توصیفی تحلیلی وبر اساس داده های کتابخانه ای می باشد .
۳۳۰.

بایسته های تحقق علوم انسانی متناسب با تمدن نوین اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی سال دوازدهم بهار ۱۴۰۰ شماره ۴۲ ۳۳-۵۲

کلیدواژه‌ها: علوم انسانی تمدن اسلامی مبانی علم نظام سازی علوم اسلامی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۵۷ تعداد دانلود : ۴۵۰
پژوهش حاضر با هدف تبیین بایسته های علوم انسانی به عنوان یکی از پایه های فکری در ایجاد تمدن نوین اسلامی و بررسی وظایف اندیشمندان مسلمان با روش توصیفی – علّی سامان گرفته است. یافته های پژوهش نشان می دهد بخشی از بایسته ها جنبه مقدماتی داشته که عبارتند از: «هویت بخشی به دانشمندان مسلمان» که مانع نگاه پرستش گرایانه به جلوه های مادی تمدن غربی است، «وحدت و انسجام میان اندیشمندان اسلامی» که با ترویج مفهوم «امت» و اندیشه منجی (عج) صورت می پذیرد و «توانایی فهم متون عربی اسلامی» که سبب شناخت عمیق قرآن و احادیث در جهت تولید علم می گردد. بخش دیگر بایسته ها، به مرحله أخذ علم مرتبط بوده که عبارتند از: «تولید علم با اتکای بر مبانی اسلامی» و «نظام سازی بر اساس علوم انسانی اسلامی» که بر اساس مبانی اسلامی، نظام های منسجم که متشکل از گزاره های دینی است ایجاد می شود.
۳۳۱.

وضعیت درآمد و هزینه های مشروطه خواهان و استبدادطلبان در دوره استبداد صغیر با تکیه بر روزنامه حبل المتین کلکته

نویسنده:
منبع: تاریخ ایران اسلامی سال نهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱ 25-38

کلیدواژه‌ها: حبل المتین استبداد صغیر استقراض جواهرات سلطنتی اقتصاد

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۵۴ تعداد دانلود : ۲۴۰
پژوهش حاضر در پی جستجو و بررسی وضعیت اقتصادی و منابع تأمین هزینه افراد و جریانهایی است که طی دوره موسوم به« استبداد صغیر» برای بازیابی مشروطیت و بازگشایی مجلس شورای ملی و اجرای قانون اساسی رو در روی حاکمیت استبدادی محمدعلی شاه قرار گرفته بودند. با بررسی های به عمل آمده وضعیت اقتصادی ایران در دوره مورد نظر وضعیت مطلوب و رو به رشدی نبوده است. بنابراین پرسشی که مطرح می شود این است که با توجه به اوضاع بد اقتصادی و فقر عمومی، هم حاکمیت و هم معارضان آن چگونه توانستند هزینه مبارزات و مقاومت ها را تهیه کنند؟ یافته های پژوهش نشان می دهد که مجاهدان مشروطه خواه با استفاده از ترفندهای گوناگون از جمله کمکهای مردمی، ضیط و توقیف گمرکات جنوب و حتی زینت آلات زنان علاقمند به آزادیخواهی، توانستند هزینه های خود را تأمین نمایند. شاه و دربار نیز دست به ترفندهایی مانند اخذ وام خارجی و فروش جواهرات سلطنتی زد ولی ناموفق بود. این نوشتار به روش توصیفی و بر مبنای گزارش های روزنامه حبل المتین کلکته در دوره استبداد صغیر و تطبیق این گزارش ها با منابع معتبر و دست اول گردآوری شده است.
۳۳۲.

کاربرد نقشه ها و مستندات تاریخی در مکان یابی و فهم ساختار فضایی شهرهای باستانی؛ مطالعه موردی شهر ری در قرون نخستین اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام و ایران سال ۳۱ پاییز ۱۴۰۰ شماره ۵۱ (پیاپی ۱۴۱) 121 - 148

کلیدواژه‌ها: ری قرون نخستین اسلامی مکان یابی ساختار شهری نقشه ها و مستندات تاریخی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۷۱ تعداد دانلود : ۳۹۹
استفاده از محتوای پژوهش های منتشرشده و بهره گیری از نقشه های ارائه شده در این پژوهش ها، یکی از مهم ترین مسیرها برای دریافت و درک درست از موقعیت شهرهای باستانی و تحلیل فضایی آنها است. این پژوهش بر آن است تا با استناد به مستندات و نقشه های تاریخی، از جمله نقشه های رابرت کرپورتر و پاسکال کُوست، ولفرام کلایس، تصاویر هوایی اریک اشمیت و نقشه حسین کریمان، موقعیت جغرافیایی شهر باستانی ری و ساختار شهری آن را شناسایی کند. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و با استناد به تحلیل محتوای منابع و متون منتشرشده به سرانجام رسیده است. به طور کلی نقشه ها و مستندات تاریخی در جایابی و مکان یابی شهر ری در قرون نخستین اسلامی نقش به سزایی را ایفا می کند. نتایج این پژوهش نشان می دهد که برخی از نقشه ها دارای نواقصی هستند که باید در کنار هم مطالعه شوند. با مطالعه این مستندات مشخص شد که کهندژ در شمال شهر و در امتداد کوه طبرک قرار داشته است. منطقه شارستان نیز در جنوب کهندژ به وسیله حصار و بارویی مجزا شده است. بخش حومه و ربض شهر نیز به وسیله بارو و حصاری مستحکم محصور شده است. این حصار و بارو در غرب با عبور از کنار قلعه ای در شمال غرب، بقعه امامزاده عبدالله را احاطه کرده و در ادامه در جنوب با عبور از قلعه گبری به عنوان دروازه جنوبی شهر به دامنه های غربی شهر منتهی می شود. بر اساس مطالعه و بررسی نقشه ها و مستندات تاریخی شهر در بخش های جنوبی و غربی پیشرفت و گسترش یافته است.
۳۳۳.

بررسی افول قدرت و عوامل فروپاشی سلسله سلجوقیان

نویسنده:
منبع: تاریخ ایران اسلامی سال نهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱ 123-142

کلیدواژه‌ها: اتابکان ترکمنان سلجوقی سلاجقه سلجوقیان اسلام

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۸۱۲ تعداد دانلود : ۴۴۹
در ایران سلسه های بسیاری ظهور کرده، قدرت گرفته و نابود شدهاند. سلجوقیان سلسه ای از ترکمانان ایاوغوز بودند که توانستند در اوایل قرن پنجم قمری بر مناطق وسیعی از شرق حکومت اسلامی مسلط شدند. این قوم اساس سلطنت بزرگی را پایهریزی کردند که از نظر وسعت و قدرت در تاریخ ایران بعد از اسلام بیمانند است. پژوهش حاضر در پی بررسی عوامل فروپاشی و افول قدرت سلسله سلجوقیان است. روش تحقیق حاضر در زمره پژوهش های توصیفی تحلیلی قرار دارد. نتایج این تحقیق حاکی از این است که در دوره سلجوقی - عوامل بسیاری به زوال حکومت و در نهایت فروپاشی این سلسله منجر شدند. این عوامل عبارتند از: بحث جانشینی، مناسبات بین سلجوقیان و خلافت عباسی که مناسباتی طولانی و فرسایشی بود، پدیده اقطاعداری که موجب تضعیف مالی دولت سلجوقی شد، اسماعیلیان و فاطمیان که با ترور عوامل عالی رتبه دولت سلجوقی موجب تضعیف قدرت میشدند، اتابکان که نخستین تجزیههای سلسله سلجوقی را پدید آوردند، ترکمنان و همچنین دو عامل دیگری که بسیار حائز اهمیت است ستم سلاطین سلجوقی و روابط تیره میان سلاطین و وزیران که موجب شورشهایی در اقصی نقاط قلمرو سلجوقی میشدند. در نتیجه همه عوامل ذکر شده موجبات فروپاشی سلسه سلجوقیان را پدید آورد.
۳۳۴.

واکاوی تصویرسازی زنان حاضر در کربلا با تأکید بر جایگاه حضرت زینب(س) در نسخ چاپ سنگی کلیات جودی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام و ایران سال ۳۱ زمستان ۱۴۰۰ شماره ۵۲ (پیاپی ۱۴۲) 141 - 172

کلیدواژه‌ها: چاپ سنگی مصور قاجار کلیات جودی حضرت زینب(س) عاشورا روایات اسلامی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۸۱ تعداد دانلود : ۲۶۶
یکی از کتاب های ارزشمند چاپ سنگی دورۀ قاجار کلیات جودی است. حضور زنان کربلا در تصویرسازی های این کتاب بسیار بارز است. مسئلۀ پژوهش حاضر ارزیابی تصاویر کلیات جودی و نگاره های مرتبط با زنان حاضر در کربلا با تأکید بر حضرت زینب(س) است. همچنین به مضامین مرتبط با وقایع اشاره دارد و با هدف واکاوی ویژگی های مضمونی و تجسمی نگاره های مذکور شکل گرفته است. نگاره ها چگونه مضامین و روایات وقایع را به تصویر کشیده اند؟ جایگاه بصری حضرت زینب(س)، سایر زنان کربلا و پوشش آنان در کتاب حاضر چگونه مطرح شده است؟  با توجه به نتایج این پژوهش که با رویکرد توصیفی- تحلیلی و با شیوۀ کتابخانه ای- اسنادی شکل گرفته است، نسخ و تصویرگران برخی کتب کلیات جودی که بدون تصویرگر ثبت شده بود، شناسایی و مطرح شده است. تصاویر بسیاری از روایت های معتبر اسلامی تبعیت نکرده، یا حتی فراتر از متن کتاب، با توجه به ذهن هنرمند نمود پیدا کرده است.  برای نشان دادن منزلت حضرت زینب(س) و شاخص سازی، از تمرکزگرایی و سایر ویژگی های تصویری قداست استفاده شده است. پوشش وی نیز در سه گونۀ مختلف نشان داده شده است که درخور توجه است. مفاهیمی همچون صلابت، حمایت، صبر و حزن به وسیله مؤلفه های طراحی در صحنه ها بارز شده است.
۳۳۵.

چگونگی تعامل و تقابل سادات با آل مظفر و نقشآفرینی آنان در این حکومت(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ نامه ایران بعد از اسلام سال دوازدهم بهار ۱۴۰۰ شماره ۲۶ 177 - 201

کلیدواژه‌ها: نقش آفرینی سادات آل مظفر تعامل و تقابل سادات نقابت دارالسیاده

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۹۹ تعداد دانلود : ۴۵۱
سادات به عنوان بازماندگان خاندان پیامبر (ص)، در جامعه ایران دوره اسلامی از جایگاه اجتماعی والایی برخوردار بوده و اغلب حکام و طبقات مختلف اجتماعی به آنان عنایت ویژه ای داشته اند. این رویکرد خاص به سادات، در دوره آل مظفر نیز ادامه یافت و تعاملات بسیاری میان این قشر و حکام آل مظفر وجود داشت. بخشی از این تعاملات را می توان به باورهای مذهبی و اندیشه سیاسی حکومت گران آل مظفر نسبت داد. آنان که در ارتباط با ایلخانان مسلمان و فضای حاکم بر قرون هفتم و هشتم هجری رشد یافته و به قدرت دست یافتند، گروه های مختلف اجتماعی و مذهبی همچون سادات، شیعیان و اهل تصوف را مورد التفات ویژه قرار دادند. امرای مظفری در این قبیل مناسبات، اهدافی چون استفاده از اعتبار سادات برای کسب مشروعیت و مقبولیت عامه و تثبیت حکومت را مدنظر داشتند. آل مظفر در این راستا در مقاطعی، مناصب بااهمیتی همچون وزارت، قضاوت و فرماندهی لشکر را به سادات واگذار کرده و پذیرش شفاعت سادات در برخی رویدادهای سیاسی را مدنظر قرار دادند. بااین همه، در موارد اندکی که این گروه به دنبال کسب قدرت رفته و حیات سیاسی آل مظفر را به مخاطره انداختند، روابط طرفین به تقابل کشیده شد. این پژوهش که به روش توصیفی – تحلیلی و با استناد به منابع دست اول تاریخی و ادبی فراهم شده، به چگونگی تعامل و تقابل سادات با حکام مظفری و اشکال نقش آفرینی سادات در حکومت آل مظفر می پردازد.
۳۳۶.

تأسیسات جهانگردی استان اصفهان در دوره پهلوی(1357-1320ش)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام و ایران سال ۳۱ پاییز ۱۴۰۰ شماره ۵۱ (پیاپی ۱۴۱) 39 - 72

کلیدواژه‌ها: صنعت جهانگردی تأسیسات جهانگردی سازمان جلب سیاحان استان اصفهان حکومت پهلوی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۶۲ تعداد دانلود : ۲۴۳
تأسیسات اقامتی و پذیرایی، از زیرساخت های مهم صنعت جهانگردی است که دغدغه فراهم آوردن آن برای گردشگران خارجی از ابتدای دوره پهلوی در بین مسئولان حکومت وجود داشت. بررسی وضعیت تأسیسات اقامتی و پذیرایی اصفهان به عنوان یکی از قطب های جهانگردی کشور که همواره از دوره صفوی تاکنون مرکز توجه گردشگران بوده، اهمیت به سزایی دارد. با این رویکرد، هدف این پژوهش، بررسی زمانمند چگونگی توسعه تأسیسات جهانگردی استان اصفهان در جریان برنامه های عمرانی و مقایسه آن با دیگر استان ها و قطب های گردشگری در دوره پهلوی است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که سازمان برنامه تا پیش از تأسیس سازمان جلب سیاحان در ۱۳۴۲ش/1963م، علی رغم اذعان به اهمیت توسعه صنعت جهانگردی در کشور، بودجه ای برای تأسیسات جهانگردی اختصاص نداده بود. در طی برنامه های عمرانی چهارم و پنجم، اقدامات بسیاری در زمینه ساخت و توسعه تأسیسات اقامتی و پذیرایی صورت گرفت. با این حال، استان اصفهان سهم کوچکی از تحول تأسیسات اقامتی و پذیرایی کشور را داشت و صرف نظر از استان مرکزی با محوریت شهر تهران به عنوان پایتخت، استان های فارس، خراسان، خوزستان، مازندران و گیلان بیش از استان اصفهان تأسیسات اقامتی داشتند. این پژوهش به روش تحلیل تاریخی و با رویکرد توصیفی و تحلیلی بر اساس اسناد آرشیوی و گزارش های دولتی، مصاحبه فعال و مطالعات کتابخانه ای نگاشته شده است.
۳۳۷.

بازتاب مؤلفه های هویّت شیعی دولت فاطمیان تا سال 363 ق در محتوای کتاب«شرح الاخبار فی فضائل الائمه الاطهار» قاضی نعمان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی سال دوازدهم بهار ۱۴۰۰ شماره ۴۲ ۵۳-۸۲

کلیدواژه‌ها: فاطمیان مؤلفه های هویّت هویت شیعه شرح الاخبار قاضی نعمان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۵۰ تعداد دانلود : ۴۵۰
حکومت شیعی فاطمیان در فاصله سال های 567- 297ه در دو نقطه شمال آفریقا، ابتدا در افریقیه 362 – 297ه و سپس در مصر 567- 358ه بر سرکار آمد. این دولت در گسترش فرهنگ و تمدن اسلامی، تعالیم شیعی، آشکارکردن مظاهر و مؤلفه های هویّت شیعه، نقش غیرقابل انکاری ایفا کرد. درمیان منابع روایی فاطمیان ، کتاب «شرح الاخبار فی فضائل الائمه الاطهار» ازتألیفات قاضی نعمان(د363ه) دارای اهمّیّت زیادی است. مسئله اصلی پژوهش پاسخ توصیفی به این سؤال بوده است: در محتوای کتاب شرح الاخبار قاضی نعمان به چه میزان به مؤلفه های هویّت شیعه توجه و تأکید شده است و قاضی نعمان این مؤلفه ها را در کتاب خود به چه میزان و چگونه انعکاس داده است؟ بدین منظور با استفاده از روش تحلیل محتوا، داده های کتاب مورد نظر استخراج، و نتایج تحقیق با رویکرد تفسیری مورد تحلیل و ارزیابی قرارگرفته است. بر اساس یافته پژوهش، مؤلفه های هویّت شیعه در کتاب انعکاس قابل توجهی داشته، بگونه ای که بیشترین میزان بازتاب، مربوط به مؤلفه های مانند: امام علی(ع)، امام حسن(ع)، امام حسین(ع)، فاطمه الزهرا(س)، اهل بیت(ع) و کمترین میزان تکرار و انعکاس به مؤلفه های مانند: اربعین، نیمه شعبان و ...، معطوف بوده است.
۳۳۸.

بررسی و تحلیلی پیرامون افسانه ای به نام ام کلثوم

نویسنده:
منبع: تاریخ ایران اسلامی سال نهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱ 143-159

کلیدواژه‌ها: کنیه ام کلثوم زینب علی (ع) فاطمه (س)

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۰۷ تعداد دانلود : ۲۴۵
زینب کبری (س) دختر حضرت علی (ع) وحضرت فاطمه (س) می باشد که در سال ششم هجری چشم به جهان گشوده است، نام زینب را پیامبر (ص) بر او نهاد و برای احترام و تکریم ایشان کنیه های مختلفی در تاریخ به او داده اند، همچون عقلیه بنی هاشم، ام کلثوم، در ادبیات عرب ام کلثوم لقبی برای احترام به یک بانوی عزیز است که برای تکریم او بشمار می رود. ام کلثوم یکی از کنیه های معروف و متداول حضرت زینب (س) است که به او داده اند. علی رغم شهرت این بانوی بزرگ اسلام و نقش آفرینی ایشان به ویژه در واقعه هولناک کربلا، همچون سایر مسائل مربوطه به زندگی ائمه که بسیاری از وقایع زندگی آنها در هاله ای از ابهام است. (به واسطه قدرت های مسلط زمان همچون بنی امیه و بنی عباس، که دشمنان اهل بیت بوده اند زندگانی حضرت زینب (س) نیز دارای ابهاماتی است از جمله اینکه آیا زینب همان ام کلثوم است یا اینکه مربوط به دو دختر حضرت علی (ع) و فاطمه(س) می باشد؟در این پژوهش که به شیوه ای توصیفی –تحلیلی نگاشته شده است نگارنده با استفاده از منابع اصلی تاریخی به این نتیجه رسیده است که ام کلثوم همان زینب (س) است و حضرت فاطمه و حضرت علی (ع) فقط یک دختر داشته اندآن هم زینب (س) بوده است که کنیه ایشان ام کلثوم بوده است).
۳۳۹.

بررسی تأسیس و زوال حکومت محلی آل شُمله (550-591ق) در خوزستان عصر سلجوقی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام و ایران سال ۳۱ بهار ۱۴۰۰ شماره ۴۹ (پیاپی ۱۳۹) 145 - 171

کلیدواژه‌ها: خوزستان آل شمله سلجوقی خلافت عباسی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۵۳ تعداد دانلود : ۴۰۹
      دوره سلجوقی عصر تأسیس و تثبیت حکومت های محلی در ایالت های مهم ایران بود. خوزستان نیز در آن دوره یکی از ایالت های مهم ایران (از نظر سیاسی و اقتصادی) بود؛ به طوری که به «جامه خانه سلجوقیان» مشهور بود. پژوهش درباره تاریخ خوزستان در عصر سلجوقی، به دلیل عدم وجود منابع مستقل دشوار است. مسئله پژوهش حاضر بررسی عوامل تأسیس و همچنین زوال زودهنگام حکومت محلی آل شُمله در خوزستان عصر سلجوقی است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که در نیمه قرن ششم قمری با آشکار شدن علائم ضعف و انحطاط کامل سلجوقیان، زمینه برای تشکیل دولت های محلی در ایالت های مهم و مستعد ایران –از جمله خوزستان- فراهم شد. در آن زمان یکی از امرای دربار سلجوقی به نام  «امیر شُملِه ترکمانی» از آشفتگی های سیاسی بعد از وفات سلطان مسعود سلجوقی (529-547ق) استفاده کرد. او بر خوزستان مسلط و بانی یک حکومت محلی در این منطقه شد. رابطه امیر شمله و دربار سلجوقی در ابتدا خصمانه بود، اما وی بعد از تثبیت حکومت خویش در خوزستان، با برعهده گرفتن سرپرستی یک شاهزاده سلجوقی (مقام اتابکی)، درصدد کسب رضایت دربار سلجوقی برآمد. بدین ترتیب، حکومت خود بر خوزستان را مشروع جلوه داد. جانشینان وی نیز از همین مقام مشروعیت بخش برای تداوم حکومت خویش بهره بردند. حکومت محلی آل شمله برخلاف حکومت های محلی معاصرش، چندان دوام نیاورد و مقارن با سقوط سلجوقیان فرو پاشید. از عوامل اساسی این سقوط زودهنگام می توان به مواردی چون عدم ایجاد مبانی مشروعیت مستقل از سلجوقیان، عدم محبوبیت مردمی، اختلافات درون دودمانی و احیای قدرت سیاسی خلافت عباسی در زمان خلیفه الناصر (575-622ق) اشاره کرد.
۳۴۰.

تقدّم اصلاحات اقتصادی بر اصلاحات سیاسی؛ بازخوانی آرا و اندیشه های علی اکبر داور(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام و ایران سال ۳۱ بهار ۱۴۰۰ شماره ۴۹ (پیاپی ۱۳۹) 23 - 47

کلیدواژه‌ها: علی اکبر داور اصلاحات اقتصادی اصلاحات سیاسی استبداد منور

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۸۶ تعداد دانلود : ۷۴۱
با آغاز مواجهه جامعه ایران با غرب، پرسش درباره انحطاط و راه خروج از آن به مسئله اصلی منورالفکران تبدیل شد. هر فرد و گروهی در مواجهه با بحران های جامعه ایران، الگوی خاصی را پیشنهاد می داد . علی اکبر داور به تأمل درباره این موضوع پرداخت. مسئله اصلی مقاله، بازخوانی انتقادی آرای داور درباره عقب ماندگی ایران است. پرسش مقاله نیز این است که داور چه الگویی از توسعه را مطلوب می دانست؟ فرضیه این مقاله این است که الگوی غالب در اندیشه داور، الگوی اصلاح اقتصادی بوده است. یافته هایِ این نوشتار نشان می دهد داور برخلاف بسیاری از منورالفکران، درکی اخلاقی از مفهوم تجدد نداشت. وی ریشه برتری غرب را در قدرت اقتصادی و صنعتی آن می دید. داور معتقد بود اصلاحات اقتصادی مقدّم بر اصلاحات سیاسی و فرهنگی است. از مجرای این تفکر، او به استبداد مُنَوِّر روی آورد؛ زیرا معتقد بود در سایه حکومتی مقتدر می توان این اصلاحات را انجام داد. نتیجه این نوع تفکر، درکی سطحی از تجدد و نوسازی بود. داور بدون توجه به مبانی و الزامات تمدن غرب، سعی کرد با تغییر شکل حکومت و اصلاحات اقتصادی، جامعه ایران را از انحطاط برهاند. اجرای این سیاست به نوسازی ناقص و بدوی منجر شد؛ نوسازی ای که نتوانست پاسخی اصولی به مسائل جامعه ایران بدهد.

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

زبان