درخت حوزه‌های تخصصی

متن حاضر برگرفته از سخنرانی استفن لویس جانشین مدیر اجرایی یونیسف در جولای 1996 است که به دلیل نکات حائز اهمیت آن در حوزه کودک و رسانه - معاهده حقوق کودک - از نظرتان می‌گذرد

طنز هم مانند دیگر مقولات «ادبیات» هنوز تعریفی جامع و مانع نیافته‌است. تعریف‌های متعددی هم که عرضه شده‌اند هریک با اصرار برجنبه‌ای سعی در تبیین دیدگاهی ویژه دارند اما آنچه درمیان همه تعاریف مشترک است، وجه انتقادی آن است که روی‌کردی اجتماعی دارد. نقطع اشتراک دیگر نیز ریشخندی است که لازمه طنز است تا از دیگر قالب‌های انتقادی متمایز شود. طنز گونه‌ای موثرتر و کاراتر از صریح گویی و حتی کنایه‌است گرچه خود از کنایه بهره می‌جوید. در تناسب اجتماعی بودن کارکرد صداوسیما و کاربرد طنز بحثی نیست. پس محور سخن حول محتوای آن یعنی نقد اجتماعی و واکنش ریشخند در مخاطب خواهد بود. جون شنیدن نقاط ضعفو انتقاد بر بنی‌آدم تلخ می‌آید، لازم است انتقاد با پوششی شیرین همچون خنده ارایه شود.این خنده دراثر تضاد میان حکم عقل و رفتار نمایشی شخصیت کمیک پیش می‌آید و ازخنده ناشی از هزل و هجوبه خوبی قابل تمیز است. مقاله ذیل این دو موضوع را در برنامه های طنز صداوسیما بررسی می‌کند.

تاریخ پیدایش طنز، هرزمان که بوده قدمتی طولانی دارد. تاکید سنگ نبشته های باستانی که «شادی» را ستوده‌اند و نیز شعرهای کهن سال عرب جاهلی، نشان از رفاقت قدیم و صمصمی آن با مردم ایران باستان و عرب‌های همسایه و به‌طورکلی بشر، از هرنژاد، در هر سرزمین و با هرگویشی دارد. به ویژه ایرانیان با تمدن کهن و ریشه‌دار خود همیشه در شوخ طبعی و بذله‌گویی سرآمد همگنان خود بوده‌اند. بااین حال لوازم حاکمیت روزافزون و توسعه زندگی ماشینی و ارتباط رو به افزایش مردم با رسانه‌ها،تاملی دیگر را دراین مقوله سازنده و موثر، گریزناپذیر ساخته‌است. این نوشتار کوتاه در دوبخش، نگاهی‌گذرا به این عرصه انداخته و تلاش کرده‌است تا باب گفتگو را بیش از پیش درباره ابعادی ازاین موضوع بگشاید. دربخش اول ابتدا نیاز انسان را به طنز و سرگرمی گوشزد کرده است و پس از اشاره به رسالت حرفه‌ای و اخلاقی و وظایف قانونی رسانه‌ها دراین زمینه به یادآوری این نکته پرداخته است که نه مطلق طنز و نه طنز مطلق، مطلوب و موردنظر نیست. در بخش دوم نیز درباره ضوابط و معیارهای طنز مطلوب و سازنده سخن گفته و شرایط آن را در پنج دسته خلاصه کرده است.

جهان پرتناقض امروز به دلیل پیشرفت شگرف ابزارهای ارتباطی، عصر ارتباطات نامگذاری شده است. در این بین تاثیر این ابزارهای ارتباطی برافکار عمومی و استیلای برآن، به تبع خود تسلط بر منابع مادی و معنوی را درپی داشته‌است و از سویی نیز ناتوانی در شناخت این نیروی شگرف و تاثیرات آن، انسانها را در دفاع از موجودیت و هویت خود بس ناتوان ساخته است. درمیان رسانه‌های ارتباطی کشور، امروزه صداوسیما به عنوان دانشگاه عمومی با عنایت به قابلیتها و امکانات منحصر به فرد خود رسالت و اهداف عظیمی را برعهده دارد.اهدافی چون دفاع در برابر تهاجم تبلیغاتی -فرهنگی رسانه‌های استکباری، حفظ و اشاعه ارزشهای والای نظام مقدس جمهوری اسلامی و اعتلای فرهنگی و معنوی مردم، به همین خاطردر این مقاله سعی شده‌است تا خطوط کلی نظرات حضرت امام‌خمینی(ره)، در ارتباط با صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران گردآوری و گامهایی متناسب با روند توسعه(کمی و کیفی) برداشته شود. همچنین دراین مقاله سعی شده‌است تا باگردآوری جنبه های منفی کارکرد این رسانه از دیدگاه امام‌خمینی(ره) افقی روشن در جهت دستیابی به اهداف والای اسلام و انقلاب اسلامی فراوری مسئولان این سازمان گشوده شود.

طنز و فکاهه از دیرباز یکی از شاخه های مهم فرهنگ و ادبیات کشورهای مختلف و ملل گوناگون جهان بوده است . در کشور ما ایران نیز چه قبل و چه بعد از اسلام جایگاه ویژه ای را به خود اختصاص داده است.می توان گفت طنز از حیث باطن با نقد جدی تناسب و همخوانی دارد و از حیث ظاهر با فکاهه و هزل یکسان می نماید.هر اندازه صراحت بیشتری در طنز وجود داشته باشد باعث جذابیت آن می شود در حالی که در برنامه های جدی صراحت موجب تشتت و اختلاف می شود و برنامه ، لطمه می خورد و احتمالا تبعات حقوقی نیز خواهد داشت .یکی از شیوه های ایجاد جاذبه در طنز استفاده از نمادهای جانبی برای فضاسازی است که این شیوه در کاریکاتور نیز کاربرد فراوان دارد و باعث گیرایی بیش از پیش آن می شود .

وسایل ارتباط جمعی محصولی اندیشه انسانها و متاثر از آن هستند و لذا برمبنای تفکری که آنها را اداره می‌کند، می‌توانند تاثیرگذار باشند. امروزه پس از پیشرفتهای زیاد، رسانه های جمعی امکان سازمان داشتن و ساخت یابی را دارند و ساختار سازمانی رسانه‌ها از بحثهای مهم در دانش ارتباطات است؛ اینکه دولتی بودن این سازمان چه مضار و منفعت هایی دارد و چنانچه مستقل از دولت باشد، چگونه است؟ دراین نوشتار،درصدد بحث در تمامی جنبه های آن نیستیم.لاسول در اثری به نام «ساخت و کارکرد ارتباط در جامعه» به ساخت پذیری ارتباطات و حتی تشابه جامعه انسانی با دیگر اجتماع موجودات از این دیدگاه اشاره دارد و رسانه‌هارا مجموعه‌ای به هم پیوسته می‌داند که مجموعه‌ای پنج عضوی یعنی چه کسی، چه می‌گوید، از کدام مجرا، با چه کسی، با کدام نتیجه،از وی معروف است.

"بررسی نقش و جایگاه ارتباطات و نظریه های ارتباطی ، در آخرین سالهای قرن بیستم و در آستانه ورود به قرن بیست و یکم ، از جمله مباحثی است که مورد توجه و دقت نظر بسیاری از اندیشمندان علوم اجتماعی و طبیعی واقع شده است و هر یک ، از زاویه ای خاص آن را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده اند. اگر این سخن ( ویلبر شرام)را در اهمیت علم ارتباطات به مثابه حوزه مطالعاتی و نظریه پردازی بپذیریم که می گوید: ( ارتباطات بر عکس رشتههایی چون فیزیک واقتصاد ، به صورت یک رشته دانشگاهی در نیامده ، بلکه بدل به حیطه ای ازپژوهش و نظریه سازی شده است )تاکید نویسنده این مقاله بر بررسی پژوهشهای انجام شده در عرصه ارتباطات و نظریه سازیهای موجود معطوف است ضمن آنکه در این میان ریشه یابی لغوی ، جایگاه و نقش ارتباطات در جهان معاصر و نتایج و اثرات متفاوت آن از نظر دور نمانده است ، که مجموعه مباحث مورد اشاره از نظر گرامیتان می گذرد. "

امروزه با توجه به تغییری که در دیدگاههای شناخت مخاطب به وجود آمدهاست و مخاطب منفعل را به مخاطب فعال و انتخاب کننده وسایل ارتباط جمعی تبدیل کرده است ، و همچنین با در نظر گرفتن رشد تکنولوژی رسانه ای ( ظهور کانالهای متعدد تلویزیونی ، رادیویی،ویدیو، ماهواره ، تله تکس ، شبکه های جهانی اطلاع رسانی و ...) و نیز رقابت شدید بین رسانه های مختلف شناخت مخاطب به طور جامع ، بیش از هر زمان دیگری برای دست اندرکاران رسانه ها حیاتی شده است. می توان تمرکز نظریه ( استفاده و رضامندی از رسانه ها) را در مرحله اول بر مخاطب و بعد از آن بر پیام و نظام اجتماعی دانست. نوع روش شناسی به کاربرده شده در این گونه بررسیها از نوع تحقیقات علوم اجتماعی است و روش بررسی در آنها معمولا آزمایشی یا پیمایشی و در پاره ای موارد مصاحبه عمیق و ندرتا تحلیل پیام است.

"موضوع ارتباطات که عبارت است از تبادل معانی بین افراد از طریق نظامی از نمادهای مشترک از دوران یونان باستان مورد بحث و توجه دانشمندان قرار داشته است. در سال 1928 ، منتقد و مولف انگلیسی آقای ، آی.ا.ریچاردز، اولین و بهترین تعریف از ارتباط ، به عنوان یکی از امتیازات نوع بشر ، را بدین گونه ارائه کرده است: ( ارتباط هنگامی صورت می گیرد که یک فکر به نحوی در محیط عمل کند که فکری دیگر را تحت تاثیر قرار دهد ، این کار بدین صورت انجام می شود که در فکر دیگر ، همان تجربه ای که در فکر اول است متجلی گردد، در واقع وقوع این تجربه بخشی از همان تجربه اول است). "

"درج مطالب متنوع در زمینه های ارتباطی ، توجه به مفاهیم ، فرایندها ، زمینه ها، تاریخ ارتباط ونظریه های مطرح ، از جمله مواردی بوده است که در طول انتشار ده شماره از فصلنامه پژوهش و سنجش دنبال شده است وهدف از درج همه این مقالات این بوده است که در حد توان و با تکیه بر اساسی ترین موضوعات بتوانیم ارتباطات را در حوزه های گسترده آن و نیز در ارتباط با حوزه های دیگر یعنی فرهنگ وتوسعه بنگریم و تاثیر هر یک از آنها را نسبت به یکدیگر از زبان مقالات مختلف بازگو کنیم.امروزه توجه به حوزه ارتباطات در واقع توجه به بسیاری از نیازهای اجتماعی و یا حداقل یافتن زمینه های فراوانی است که بحث درباره آنها به منظور نیل به نگرشهای مناسب در جهت پیشرفت جامعه اسلامی - ملی ما و یافتن عناصر عمده ای که به زعم همگان عناصر عمده تحول توسعه اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی به شمار می روند، یک ضرورت است. بر این اساس ، ارزشها ، باورها ، هنجارهاو الگوهای رفتاری نیز زمینه هایی برای بحث در فصلنامه داشته اند و از اینرو نقش رسانه ها در بیان اینعناصر فرهنگی و کارکرد آشکار ونهفته آنها به منظور ایجاد زمینه آفرینش ها در حوزه های مادی و معنوی فرهنگ از حوزه های گستردهتر دیگری بوده است که در آنها بحثهایی ارائه شده است . پژوهش و سنجش به عنوان یکی از نشریات عمده در زمینه درج نظرات ارتباطی ، در حوزه های مختلف ارتباطی به مسئله مخاطب ،تنوع نگرش آن و نیز عام و خاص بودن مخاطبان ، به اشکال مختلف اشاره داشته و در مجموع فرایند توسعه فرهنگی و سهم رسانه ها در امر برخورد با مخاطبان را در مقالات مختلف دنبال کرده است. شک نیست که انتشار پژوهش و سنجش به عنوان یک فصلنامه ارتباطی ، با درج مقالات متعدد با دیدگاههای متفاوت و گاه متضاد توانسته است علاقمندان زیادی را متوجه مسائل رسانه ای ، اثرات آن بر فرد و جامعه و تغییرات نگرشی جلب نماید و نمادی باشد برای نشان دادن قدرت رسانه و بهره گیری از آن به منظور درک بهتر نقش و قدرت رسانه ها ( چه در مفهوم سنتی یا جدید آن ). بی شک در میان موضوعات ارتباطی مطرح شده در فصلنامه ، تلویزیون ، رادیو ، ماهواره ، و کلیه رسانه های دیداری شنیداری جایگاه خاص خود را داشته اند. بسیاری از مقالاتی که منتشر شده ، می تواند وانصافا ارزش آنرا دارد که در محدوه هایی ورای یک فصل نگهداری و بارها مورد بازخوانی واستناد قرار گیرند. همین امر دست اندکاران را در پرتو پیشنهادات مختلف به این سمت کشانده است که تغییراتی در شکل و اندازه فصلنامه بدهند تا نگهداری آنها آسانتر شود . در همان حال از نظر محتوایی نیز زمینه های گسترده تری از بحث ها مد نظر قرار گیرد . لذا این شماره که در اختیار شماست ، آ[رین شماره ای است که به شکل فعلی منتشر می شود و انشاءا.. با فراهم آمدن مقدمات ، نشریه بعدی شکل و بوی کتاب را خواهد داشت و در آن قطع منتشر خواهد شد، امید است که تغییر قطع آن و نیز تغییرات در جهت درج مطالب با محتواهای گسترده تر و متنوع تر مورد توجه و نظر شما واقع شود."