درخت حوزه‌های تخصصی

در کتب روایی مختلف، روایاتی از امام علی(ع) در مورد زن وارد شده است که تعدادی از این احادیث، شخصیت و هویت زن را زیر سوأل برده و مورد نکوهش قرار داده است. برخی تعابیری که در نهج البلاغهو جز آن به چشم می خورد به توصیف ویژگی های فردی زن پرداخته و آنان را ناقص العقل، ناقص الایمان، شر، قلیل الوفاء، آسیب پذیر در برابر گناه و... معرفی کرده است که زمینه ساز اختلاف نظرات متعددی بین علماء و شارحان نهج البلاغه گشته است. جدای از مشکلات سندی که متوجه اکثر این روایات است، در صورت عدم رعایت اصول و مبانی فهم حدیث،متن آنها نیز با ملاک ها و معیارهایی چون؛ قرآن، سنت، عقل، شأن معصوم، واقع و تاریخ، مخالف و از نظر به دور می نماید. و آنچه مورد پذیرش و موافق روح اسلام و سیره علوی است، یکسان بودن زن و مرد در خلقت و آفرینش و ابعاد شخصیتی است که البته این تنافی با حوزه جنسیتی زن و تفاوتهای مربوط به آن ندارد.

مفهوم «رابطه» یک صد و پنجاه سال پیش هرگز به معنای امروزی به کار نمی رفت. با این وجود، مفاهیم جانشین آن از قبیل «انس» در نهج البلاغه به کرّات آمده است که هریک از آنها بیان کننده اصناف و مراتب رابطه اعم از رابطه انسان و خدا و سایر رابطه هایند. در زمینه روابط انسان، در مجموع با چهار رابطه مواجهیم: رابطه انسان با خدا، خودش، انسان های دیگر و طبیعت. هریک از این روابط هم در پنج ساحت وجودی انسان تحقق می یابند که در مجموع بیست نوع رابطه را دربر می گیرد که یکی از آنها، رابطه عقیدتی - معرفتی انسان و خداست. این رابطه شامل روابط بندگی، خلیفگی، عاشقانه و همکاری است که روابط اول و سوم و دوم به ترتیب از بسامد بالایی در نهج البلاغه برخوردارند. اما رابطه همکاری به آن شکلی که در ادیان خاور دور نظیر دائویی (Taoism) مطرح است، در نهج البلاغه طرح نشده است؛ اما در عین حال، خدا و بنده همکاری می کنند تا رفتارهای انسان بهتر و به کمال خود نزدیک شود.

هنر در نزد سنت گرایان اهمیت ویژه ای دارد؛ آنها هنر را به سه قسم قدسی، سنتی و مذهبی تقسیم می کنند و بر این باورند که هنر قدسی از خاستگاه الهی برخوردار است. از نگاه نصر، سماع و رقص هنرهایی قدسی به شمار می آیند. ولی پرسش اینجاست که کدام آیه یا روایت بر جواز سماع و رقص دلالت دارد؟ به دیگر سخن، آیا می توان از ظاهر آیات و روایات به خاستگاه الهی آنها پی برد؟ ازآنجاکه هنر قدسی پیوندی عمیق با طریقت های معنوی دارد، سعی شد تا با مراجعه به کتب صوفیه و با روشی توصیفی تحلیلی به این مسئله پاسخ داده شود. یافته های این مقاله گویای آن است که اگرچه صوفیه کوشیده اند تا برای جواز سماع و رقص به آیات و روایاتی استناد ورزند و حتی از ایرادات مخالفان نیز پاسخ دهند، اما دلیل نقلی آنها  خدشه پذیر است، زیرا ظاهر آیات بر جواز سماع و رقص دلالتی ندارد و محتوای روایات نیز با ایرادهای جدی مواجه است