درخت حوزه‌های تخصصی

حضرت امام حسین (ع) که وارث انبیاء و به ویژه پیامبر اکرم (ص) می باشد، همچون آن بزرگواران در پی ترویج آیین توحید در پرتو برقراری عدالت و امنیت و عمل به احکام الهی می باشد که در خطابه گرانقدر خویش در «منی» نیز صریحا این موضوع را بیان داشتند و برای تاکید هرچه بیشتر، در همه مراحل قیام الهی خود آیات قرآن تلاوت نمود و یاران و مخالفان خویش را متوجه این مبانی وحیانی می سازد که در این مقاله به طور خلاصه به بررسی این جنبه از قیام امام حسین (ع) می پردازیم.

دیری است درباره محل شهادت امام حسین ×   مقتلی زبان زد میان عوام شده که به گودال یا «گودال قتلگاه» شهرت یافته است. چنان چه منابع تاریخی و حدیثی متقدم و معتبر شهادت داده اند، شهادت امام حسین × در مکانی غیر از آنچه امروزه در لسان عموم جای گرفته اتفاق افتاده است. بی گمان اعتقاد به چنین امری لوازماتی را به دنبال خواهد داشت و به نظر می رسد یکی از این لوازمات بُعد عاطفه است که منابع و مقاتل متأخر آن را به این عصر به ارمغان آورده اند. اختلاف تعابیر، وجود لغات غریب در روایات و پرداختن به احادیث ضعیف را می توان از جمله عواملی دانست که سبب شده چنین تعبیری وارد حوزه عاشورا شود و به تبع، منشأ اعتقادی بی پایه در میان عوام گردد.

مقاله‏ى حاضر نگاه و رویکردى بیرونى (معرفت درجه‏ى دوم) بر پدیده‏ى تاریخى عاشورا دارد . ابتدا مقدمه‏اى کوتاه در بیان مفهوم تبیین تاریخى و انواع آن (قانونمند، عقلانى و روایى) ذکر مى‏شود و در ادامه به پیشینه‏ى تبیین تاریخى پدیده عاشورا نظر دارد و با گزینش متونى تحلیلى در حوزه‏ى تاریخ‏نگارى پدیده‏ى عاشورا، آنها را از لحاظ تبیین‏هاى قانونمند، عقلانى و روایى مورد ارزیابى وبررسى قرار داده، به شواهد و مصادیقى از انواع تبیین‏هاى به کار رفته در آنها اشاره مى‏کند و در پایان به ضرورت توجه جدى مورخان فعلى به کاربرد تبیین‏هاى تاریخى در تحلیل پدیده‏هاى تاریخى خصوصا تاریخ عاشورا تاکید دارد .

به دنبال بررسی دیدگاه‏های گوناگونی که پیرامون نهضت عاشورا ارائه شده است، یک جستجوگر دقیق، در می‏یابد که پاره‏ای از آنها به خاطر ذهنیت‏های غایت شناختی است که نویسنده‏ی مقاله به اهم آنها اشاره نموده، در مورد هر کدام توضیح و سپس نقدی ارائه می‏دهد: 1) نخستین موردی که از آن بحث می‏شود، هدف تشکیل حکومت است. این دیدگاه بر آن است که امام برحسب تکلیفی که داشت برای برگرداندن حق به مدار اصلی آن قیام نمود و شرط اصلی تحقق چنین منظوری کسب قدرت و دست‏یابی به حکومت است. 2) کسانی هم معتقدند که امام علیه‏السلام حرکتی اصلاحی انجام داده است و برحسب وظیفه‏ی دینی امر به معروف و نهی از منکر، در مقابل فسق دستگاه حکومت و فساد آن قیام نموده است، لیکن مؤثر واقع نشده، کار به قتل امام و یارانش منتهی گردیده است. 3) دیدگاه بسیار قدیمی فدای گناهان امت شدن، به همراه تز جدید آن که فدا را به مثابه ایثار خود برای ارائه‏ی الگوی قیام و مبارزه معرفی می‏نماید، در این قسمت مقاله مطرح و بررسی می‏گردد. 4) احیاگری ارزش‏های به ظلمت خفته‏ی الهی و انسانی، بیدار نمودن روحیه‏ی غیرت دینی، دمیدن دوباره‏ی روحیه‏ی شهادت خواهی و حسّاس نمودن افراد جامعه‏ی خود و آیندگان نسبت به آسیب‏هایی که از این رهگذر بر اسلام وارد می‏شود، آخرین دیدگاهی است که مورد بررسی و بحث قرار می‏گیرد.