درخت حوزه‌های تخصصی

پس از ترجمه قرآن کریم، نقد و بررسی روش های ترجمه نیز، محور توجه ترجمه پردازان، به ویژه در نیم قرن اخیر قرار گرفت. این اهتمام جدی به روش های مختلف ترجمه، حاکی از نگرش مثبت زبان شناسان و ترجمه پژوهان برای رسیدن به ترجمه ای کامل، وفادار و مطلوب است. غلامعلی حدّادعادل، از جمله مترجمان قرآن است که نوع ترجمه خود را «مفهوم به مفهوم» خوانده است؛ امّا با تأمل در ساختار و محتوای این ترجمه، چنین دریافت می شود که وی، نه تنها به متن اصلی مقیّد و متعهّد است، بلکه به زبان مقصد و ساختارهاى آن نیز، تا سر حد امکان، توجّه داشته است. هدف این مقاله، ارائه شواهد و نمونه هایی برجسته در نقد نظریه مفهومی ایشان است تا نشان دهد که این ترجمه، علاوه بر رویه معنایی مفهومی، در بسیاری موارد، ترجمه ای تحت اللفظی، وفادار و امین است. از مهم ترین نتایج این مقاله این است که ترجمه یاد شده، علاوه بر اعتماد به نثر فاخر فارسی و سلاست آن، حسب اعتقاد مترجم به روش ترجمه مفهومی، غالباً با ساختارها و مختصات زبان مبدأ (قرآن) نیز معادل و مطابق است. در این ترجمه شاخص های بسیاری یافت می شود که خلاف روش مفهومی است.

اهمیت ویژه ترجمه قرآن کریم، این حوزه را همچنان نیازمند پژوهش های جدی نشان می دهد. در این پژوهش با درک یکی از عرصه های بسیار مهم ترجمه کلام الهی، برآنیم تا در مسیر ارتقای سطح روشمندی این حوزه، گامی کارساز برداریم. «ترجمه لغات مشترک فارسی و عربی» که ذیل مبحث «ساختار لغوی قرآن کریم» قرار دارد، همچون سایر مباحث ترجمه، علاوه بر توجه شایسته تر، نیازمند قاعده مندی است تا اهداف ترجمه را بیش از پیش، دست یاب کند. با توجه به اینکه واژگان مشترک فارسی و عربی سه گونه اند (دسته ای برخوردار از وحدت معنایی، دسته دیگر دارای اختلاف معنایی و دسته سوم دربردارنده وجوه معنایی)، این نوشتار واژگان مشترکی را برخواهد رسید که دارای اختلاف معنایی هستند. «سیما، شاعر، طوفان، مثقال و مداد» نمونه واژگان مورد تحلیل است. نگارنده پس از بررسی معنای لغوی و استعمال قرآنی واژگان، با استفاده از روش توصیفی تحلیلی، به آسیب شناسی ترجمه های فارسی منتخب قرآن کریم درخصوص واژگان پنج گانه پرداخته است. گزارش خطای 40 تا 50 درصدی ترجمه های قرآن موجود، به جهت غفلت از قاعده فهم واژگان مشترک فارسی عربی، رهاورد نوشتار حاضر است.

ترجمه، جریان مستقیمی نیست که در آن مترجم، بدون هیچ نوع دستکاری، متن مبداء را به متن مقصد برگرداند، بلکه در روند این انتقال مداخلاتی از سوی مترجم، در متن مبداء صورت می گیرد که در محصول نهایی آن- متن مقصد- قابل مشاهده است. اغلب این مداخلات، آگاهانه و ناآگاهانه تحت تاثیر ایدئولوژی های مترجمان، صورت می گیرد و در سطوح مختلف متن مقصد تجلی می یابد. هدف مقالة حاضر، بررسی تاثیر ایدئولوژی و نمود آن در ترجمه، با تاکید بر ترجمة قرآن- می باشد. برای انجام این کار، ابتدا در این مقاله به بررسی مفهوم کلی ایدئولوژی و نیز ایدئولوژی در مطالعات ترجمه پرداخته شده است و در هفت سطح- واژگان، نحو، نظام آوایی، معنای استعاری، معنای ضمنی، معانی چندگانه واژگان و شفاف سازی، به بازنمود ایدئولوژی و تاثیرات آن بر گزینش­های مختلف موجود در ترجمه های قرآن پرداخته شده است.