امروزه شرط ضروری و اصاسی پیشرفت در رسانه، تحلیل و شناخت درست از وضعیت محیطی و محاطی است؛ به ویژه موفقیت رسانههای عمومی در جریان سازیهای مطلوب فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و جلب مخاطبان در گرو اتکا به پژوهشهای مناسب، کارآمد و اثربخش است.
پژوهش فرهنگی جایگاه بس رفیع و مهمی در رسانهها دارد. به طوری که مدیریت فرهنگی رسانهها امروزه پژوهش را به عنوان جزئی از فعالیت خود یا جزئی از فعالیت مرتبط با خود پذیرفته است و این پذیرش فی نفسه نوعی تکامل و گامی به پیش محسوب میشود. پژوهش به مشابه فرایند یادگیری سازمانی است و اختلال در آن به منزله اختلال نظام یادگیری سازمان و مدیریت تلقی میشود. مجموعه سازمانهای رسانهها، نظامهای زندهای هستند که باید مدام بیاموزند. این موضوع برای صداوسیما از اینرو اهمیت بیشتری دارد که باید این سازمان را در زمره سازمانهای یاددهنده قرار داد. اگر سازمانها را به دو گروه سازمانهای یاددهنده و یادگیرنده تقسیم کنیم- سازمان صداوسیما به منزله سازمان یادددهنده باید بصیرت لازم را برای برخورد مناسب و غیر انفعالی با تحولات محیطی داشته باشد و در اختیار سازمانهای دیگر قرار دهد.
دراین نوشتار به طرحدو پرسش اساسی درباره نقش پژوهش درزمینه فرآیند و تاثیرات رسانههای ارتباط جمعی میپردازیم.
ابتدا این پرسش را مطرح میکنیم:«چرا انجام پژوهش اهمیت دارد؟» و سپس میپرسیم: «پژوهشگران درانجام مطالعات مربوط به رسانههای ارتباط جمعی-ضمن استفاده از ابزارهای علمی - ازچه دیدگاهها، راهکارها و روشهای اساسی بهره میگیرند؟»
فنآوریهای ارتباطی برهمکنشی که به تازگی ظهور یافتهاند، درمقایسه با شکلهای قدیمی رسانههای گروهی، جدید و از آنها متمایز هستند. با دیجیتالی شدن و ادغام رسانههای گروهی قدیمی مانند مطبوعات (متون)، رسانههای صوتی و تصویری، فیلم و آثار گرافیکی، شکلی کاملا جدید و به عبارتی تحول یافته از رسانهها به وجود آمده است.
به این ترتیب بهتر است در ترکیب جدید رسانهها به جای عبارت «رسانههای گروهی» از عبارت «رسانههای چند منظوره» استفاده کنیم.
فنآوریهای ارتباطی جدید همچون «سیدیرام»،«سیدیآی»،«اینترنت»و«شبکه گسترده جهانی» از طریق ارتباطات برهمکنشی، کاربر را قادر میسازد تا خیلی سریع و بدون هیچ مشکلی به اطلاعات دست پیدا کند. برای مطالعه رسانههای گروهی همچون کتابهای طنز، رادیو، تلویزیون و فیلم از روشهای پژوهشی و نظریههای «مبتنی بر تاثیرات» استفاده میشود؛اما با این روشها نمیتوان استفادههایی را که کاربر از فنآوریهای جدید میکند بهطور دقیق پیشبینی کرد. در این مقاله برخی از مشکلاتی که به هنگام به کارگیری روشهای قدیم در رویارویی با فنآوریهای برهمکنشی پیش میآید، روشن و همچنین نظریات و روشهای مختلفی ارائه شده است که به کمک آنها میتوان واکنش و برهمکنش مصرف کننده(کاربر) را دربرابر رسانههای نوین تشخیص داد. دراین مقاله برخی پیشنهادها برای انجام پژوهشهای آینده آمده است.
روندهای کنونی در نظریه ارتباطات نشانگر نوعی تناقض است. اگر چه رشته ارتباطات به حد کافی رشد یافته است و پژوهشگران ارتباطات در سالهای اخیر نظریههای اصلیتر و بهتری را ارائه دادهاند.
ولی آشفتگی، تردید، اختلافهای ضمنی و نیز میزان کمتر مباحث صریح درباره کانونهای نظریه مناسب، شکلها و عملکردهای نظریه ارتباطات، به طورمحسوسی افزایش یافته است. بله!این رشته هنوز دستخوش تغییر است و بیش از پیش به بازنگری نیاز دارد(دروین،گراسبرگر، اکیف، وارتلا، 1989). نظریه ارتباطات باید چگونه باشد، هدف این نظریه چیست، مرزها و تقسیمهای داخلی این رشته کدامند، پژوهش درباره ارتباطات باید چگونه انجام پذیرد و چگونه چنین پژوهشی به شکل صحیح با پیشرفت نظریه ارتباط پیدا میکند.
نظریه ارتباطات باید چگونه باشد، هدف این نظریه چیست، مرزها و تقسیمهای داخلی این رشته کدامند، پژوهش درباره ارتباطات باید چگونه انجام پذیرد و چکونه چنین پژوهشی به شکل صحیح با پیشرفت نظریه ارتباط پیدا میکند.
دنیس مک کوایل در بررسی تاثیرات اخبار، سؤال میکند که «آیا اخبار تلویزیونی تاثیری بر مخاطبان دارد؟» و خود بلافاصله پاسخ میدهد؛«بلی» سؤالی که در این تحقیق مطرح شده است، این است که آیا هربرنامه خبری به شرط اجرا و پخش، دارای تاثیرات اجتماعی کوتاه مدت و درازمدت خواهد بود؟
رشد کمی برنامههای خبری از پانزده دقیقه در هفته به بیش از هفتاد ساعت در روز، در سطح جهان در شبکههای عمومی، خصوصی و غیر تخصصی، نشان از اهمیت سیاسی و اجتماعی این برنامهها دارد. اما به قول دکتر فرانک استانتون درسال 1963، رشد کمی برنامههای خبری را باید در رابطه تنگاتنگ با تغییرات وسیع کیفی و درشکل و قالب ارائه اخبار ارزیابی کرد.
این تحقیق درجهت پاسخگویی به این سوال بنیادین است که:«آیا شیوه ارائه برنامههای خبری در ایران با آخرین دستاوردهای نظری، تحقیقاتی و تجربی در مورد بهترین اشکال ارائه برای جلب توجه مخاطبان، معرفی خبر در داخل استودیو، واقعی کردن خبر،ارائه متعادل آن، ایجاد حافظه بیشتر در نزد مخاطبان و گیراترین گوناگونی مممکن از طریق تلفیق صدا و تصویر در گزارشهای خبری منطبق است؟» در این تحقیق از روش ارزیابی استفاده شده است. تحقیق برای انجام ارزیابی، ابتدا هریک از ردهبندیهای شش گانه مورد بررسی خود را تعریف می:ند، سپس مشخصههای ساختاری راهکارهای نوین ارائه اخبار و دلایلی برتری کیفی آنها و چگونگی انطباقشان را با اخبار در رسانه تلویزیونی و در نهایت میزان به کارگیری آنها را در جهت ارزیابی برنامههای خبری سیما مورد سنجش قرار میدهد.
تفاوتهای موجود بین تهیهکنندگان و کارگردانان و هنرمندانی که در برنامههای رادیویی و تلویزیون فعالیت دارند، به حدی است که هریک از آنها را در جایگاه خاصی قرار میدهد.این تفاوتها ممکن است در نگرش، تحلیل، سبک و روش، شناخت و بسیاری از ویژگیهای دیگر باشد، ولی آنچه در بین همه آنها و شاید درهمه جهان مشترک است، این است که برای تهیه هربرنامه رادیویی یا تلویزیونی باید ابتدا در مورد مسئله مورد نظر به پژوهش پرداخت، باید مسئلهرا شناخت، ابعاد آن را مشخص کرد، به سابقه آن پی برد و انگیزههای پیامگیران را درحد امکان شناخت و آنگاه دست به برنامهسازی زد.
دراین نوشتار به موضوعی میپردازیم که اغلب به آن توجه نمیشود: گزارش و انعکاس پیمایش برای دیگران. درصورتی که پیمایش به شکل مناسب منعکس و انتقال داده نشود، تمامی تلاشها و زحماتی که برای انجام آن صرف شده است، بیثمر خواهد بود.
قبل از آنکه بیشتر به این موضوع بپردازم،باید نکتهای اساسی را یادآور شوم. گزارش علمی درباره مسائل اجتماعی، نیازمند تسلط کافی برزبان انگلیسی است(مگر اینکه فردی به زبان دیگری مینویسد). هرگاه از آمار و ارقام یا اشکار میخواهیم که به تنهایی گویای مطالب باشند، قادر به تعیین نیستند.هرگاه در موارد غیرضروری از اصطلاحات و عبارات پیچیده استفاده میکنیم، سطح موفقیت در برقراری ارتباط پایین میآید. سفارش میکنم که کتاب کوچک و در عین حال بسیار عالی عناصر سبک نوشته ویلیام استرانک و ایی.بی.وایت را بخوانید (و حدودا هرسه ماه یکبار آن را دوباره مرور کنید). اگر این کار را با دقت و صادقانه انجام دهید حتی اگر ده درصد محتویات کتاب را کنار بگذاریم، باز شما شانس بسیار زیادی دارید تا خود را به گونهای معرفی کنید که دیگران شما را خوب درک کنند؛ همچنین این شانس را خواهید داشت که ترتیبی دهید تا قدر یافتههای شما، دانسته شود.
این مقاله درصدد آشنا کردن دانش پژوهان با روش «کیو» و کاربرد آن در تحقیقات ارتباط جمعی است. به همین منظور نویسنده مقاله پس از ارائه توضیح مختصری درباره این روش به چند تحقیق به عمل آمده براساس آن اشاره میکند و نیز به طور خلاصه به چگونگی استفاده از روش «کیو» در تحقیقی که به تازگی در قالب پایان نامه کارشناسی ارشد علوم ارتباطات با عنوان بررسی معیارهای گزینش اخبار خارجی در صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران: مقایسه وضع موجود و مطلوب انجام داده است، میپردازد.